Орыс химигі крахмалды қышқылмен

ХИМИЯЛЫҚ АШЫЛУЛАР

|Жылдары | Ашқан ғалымдар |Химиялық құбылыстар, элементтер, |
| | |т.б. |
|20 000-15 0| |Біздің заманымызға дейінгі палеолит|
|00 жыл | |дәуірінің аяғында адамдары |
|б.з.д. | |механикалық энергияны жылуға |
| | |айналдыру ұстанымы арқылы отты |
| | |алудың түрлі жолдарын тапты. Ол |
| | |көміртегі (С) белгісімен болды және|
| | |оны ағаш көмірі түрінде сурет |
| | |салуға қолданды. |
|5000 жыл | |Неолит дәуірінің адамдары саф |
|бұрын | |күйінде мыс (Cu) пен алтынды (Au) |
|б.з.д. | |пайдалана бастады. Бұл металдарды |
| | |суық күйінде өңдеп, таза сәндік |
| | |бұйымдар жасауға ғана қолданды. |
|4500-3500 | |Кіші Азияда мыс пен алтынды |
|жыл бұрын | |балқытып, ыстық күйінде өңдеу |
|б.з.д. | |меңгеріле бастады, тіпті мысты |
| | |карбонатты кендерден құю да іске |
| | |аса бастады. |
|3300 жыл | |Мысыр мен Месопотамийде мыстың |
|бұрын | |қасиеттерін жақсарту мақсатында оны|
|б.з.д. | |балқыту кезінде қорғасынның (Pb) |
| | |және басқа металдардың кендерін |
| | |қосты. Алғаш рет қалайылы (Sn)қола |
| | |және мыстық алтынмен балқымасы |
| | |алына бастады. |
|3000 жыл | |Қытайда металл күйінде сурьма (Sb) |
|бұрын б.з.д| |алынды. |
|3000-2000 | |Мысыр мен Кіші Азияда темір (Fe) |
|жыл бұрын | |өндірісі бастау алды. Металдық |
|б.з.д | |қорғасын алына бастады. Жерорта |
| | |теңізі елдерінде қола дәуірі |
| | |дәуірледі. |
|2500 жыл | |Кіші Азияда өте таза күміс (Ag) |
|бұрын б.з.д| |балқытылып алынды. Б.з.д 3800 жыл |
| | |бұрын белгілі болған алтынның |
| | |күміспен балқымасы – аземді енді |
| | |жасанды жолмен ала бастады. |
|2000 жыл | |Мысырда мысты сульфидті кендерден |
|бұрын б.з.д| |алудың қарапайым жолы пайда болды. |
|1800 жыл | |Қытай мен жапонияда тұңғыш рет |
|бұрын б.з.д| |металл күйіндегі қалайы алынған |
| | |болу керек. |
|2000-1600 | |Ыстық көздерде қалатын тұнба |
| | |түрінде күкірт (S) белгілі болды. |
|1500 1200 | |Мысырда, Финикии мен Палестинада |
| | |алғаш рет сілітілік материалдар |
| | |көзге түсе бастады (алғаш тек |
| | |сәндік мақсатта қолданыла бастаған |
| | |өсімдік күлі, сода, сөндірілген |
| | |әк); қарапайым шыны ыдыстар |
| | |өндірісі басталды. |
|1200 жыл | |Үнді елінде тұңғыш рет металл |
|бұрын б.з.д| |күйіндегі қалайы және мырыш (Zn) |
| | |балқытылып алынды. |
|600 жыл |Фалес ( шамамен 625- 547|Натуралофилософтар пайда бола |
|бұрын б.з.д|жыл бұрын б.з.д), |бастады. Олардың еңбектерінде |
| |Анаксимандр (шамамен |тұңғыш рет материализм элементтері |
| |610- 547 жыл бұрын б.з.д|кездесті. |
|б.з.д 600 | |Грекияда қорғасын мен басқа да |
|жыл бұрын | |кедей кендерден күмісті алу үшін |
| | |купирлеу қолданылды. |
|б.з.д 400 | |Грекияда сынап (Hg) белгілі болды. |
|жыл бұрын | | |
|б.з.д 400 |Левкипп (шамамен б.з.д |Грекияда зат құрылысының атомдық |
|жыл бұрын |500-440 жыл бұрын) және |теориясын негізделді. |
| |Демокрит (шамамен б.з.д | |
| |470- 460-360 жыл бұрын )| |
|б.з.д 350 |Эмпедокл (шамамен б.з.д |Грекияда Эмпедокл (шамамен б.з.д |
|жыл бұрын |490-430 жыл бұрын) мен |490-430 жыл бұрын) көзқарастарына |
| |Аристотель (шамамен |негізделген төрт элементті теория |
| |б.з.д 428 немесе 427-348|пайда болды. |
| |немесе 347 жыл бұрын) | |
|I ғасырда |Үлкен Плиний |Кадмий атымен мырыш оксидін |
| | |сипаттап жазды. |
|IV ғасырда | |Металдық мышьяк алынды, бірақ оның |
| | |нақты алынуы туралы сипаттама неміс|
| | |жаратылыстанушысы және теологы Ұлы |
| | |Альберттің (1193-1280) еңбектерінде|
| | |ғана кездеседі. |
|V ғасырда | |Александрияда алхимиялық екі |
| | |элементті (күкірт және сынап) |
| | |теория пайда болды. |
|VIII |Джабир ибн Хайян |Араб алхимигі мүсәтір спиртін |
|ғасырда |(712-815 |сипаттап жазды, қорғасынды ақ |
| | |шаңқанды дайындауды көрсетті, сірке|
| | |қышқылын алу үшін сірке суын |
| | |айдады, азот қышқылының әлсіз |
| | |ерітіндісін алды. |
|IX ғасырда |Аль-Рази (865-925 |Араб алхимигі гипсті дайындау |
| | |әдісін жазды, металл күйіндегі |
| | |сурьманы сипаттады. |
|IX ғасырда | |Александрияда дистилляцияның |
| | |қарапайым жолы жасалды. |
|XIII XIV | |Германияда металл күйіндегі висмут |
|XIV ғасырда| |(Bi) алынды. |
| | |Алғаш рет шойын балқытуға арналған |
| | |домна пештері салынды, бұрын |
| | |шахталық пештер тек темір балқыту |
| | |үшін ғана қолданылатын. |
|1527 жылы |Парацельс (шын аты |Жаратылыстанушы және дәрігер үш |
| |Филипп Ауреол Теофраст |бастама теориясын (күкірт, сынап |
| |Бомбаст фон Гогенгейм) |және тұз) жасап ұсынды. |
| |(1493-1541) |Алхимиктердің жай металдарды |
| | |алтынға айналдыру талпынысына ол |
| | |химиялық білімді медицинаға |
| | |қолданатын ятрохимияны (немесе |
| | |иатрохимия) қарсы қойды. |
|1557 жылы |Юлий Цезарь Скалигер |Француз ғалымы және жазушысы |
| | |қазіргі Колумбия жерінде платинаның|
| | |(Pt) |
| | |қоры бар туралы бірінші жазбаша |
| | |хабарламасы шықты. |
|1597 жылы |Андреас Либавий (шамамен|Неміс алхимик дәрігері тұңғыш |
| |1540-1616) |«Алхимия» оқулығын жарыққа шығарды.|
| | |Алғаш рет тұз қышқылын,қалайының |
| | |тетрахлоридін,аммоний сульфатын, |
| | |патша арағын дайындауды сипаттап |
| | |жазды. |
|1642 жылы |Юнгиус |Грек атомистикасының ізімен |
| | |химиялық анализ негізінде алғашқы |
| | |кезеңге жарайтын элемент туралы |
| | |ұғымды енгізді. |
|1643 жылы |Торричелли Эванджелиста |Италия физик және математигі |
| |(1608-1647) |вакуумның бар екенін дәлелдеді. |
|1644 жылы |Ван Гельмонт |Голландияда алғаш рет газдарға |
| | |зерттеу жүргізіліп, осы термин |
| | |енгізілді. |
|1671 жылы | |Ағылшын химик, физигі алғаш рет |
| | |темір кесектерін күкірт қышқылына |
| | |салу арқылы сутегін алды.Бірақ оның|
| | |химиялық табиғаты ашылмады. |
|1669 жылы |Хеннинг Бранд |Неміс жаратылыстанушысы зәрді көп |
| | |рет айдау арқылы элемент күйіндегі |
| | |фосфорды (P) алды. |
|1679 жылы |Георг Эрнст Шталь |Неміс химик және дәрігері химияның |
| |(1659-1734) |тұңғыш флогистон теориясын ұсынды. |
| | |«Флогистон» жанғыш деген мағынаны |
| | |білдіреді. |
|1702 жылы |Вильгельм Гомберг |Бураны темір купоросымен яғни темір|
| |(1652-1715) |(ІІ) сульфатының сулы ерітіндісімен|
| | |қосып қыздырып, бор қышқылын алды. |
|1702 жылы |Грегор Эрнст Шталь |Ол ас тұзында (NaCl) ерекше сілті |
| | |бар деп тапты. 1723 жылы шыққан |
| | |«Химия негіздері» кітабында |
| | |флогистон теориясын дамытты. |
|1727 жылы |Гальс |Газдарға анализ жасау әдісін ойлап |
| | |тапты. |
|1735 жылы |Грегор Брандт |Швед химик и минералогы висмут |
| |(1694-1768) |кендерінен кобальтты алды. |
|1736 жылы |Дюамель де Монсо |Ол ас тұзында сілті болатынын, |
| | |бірақ оның поташ пен шарап тасында |
| | |болатын сілтіден басқа екенін |
| | |дәлелдеді. |
|1746 жылы |Иоганн Потт (1692-1777) |Неміс химигі шыны тәрізді тастар |
| | |(кремнезем)бар екеніне болжам |
| | |жасады. |
|1747 жылы |М.В.Ломоносов |Орыстың ұлы ғалымы өзінің жеке |
| |(1711-1765) |ұсыныстарына негізделген жылудың |
| | |кинетикалық теориясы туралы еңбегін|
| | |жариялады. |
|1747 жылы |Андреас Сигизмунд |Неміс химигі қант қызылшасының |
| |Маргграф (1709-1782) |тамырынан қант кристаллдарын тапты.|
|1748 жылы |М.В.Ломоносов |Металдарды кальцинациялауда ауаның |
| |(1711-1765) |рөлін анықтады. |
|1750 жылы |Уотсон және Браунинг |Платинаға және оның қасиеттеріне |
| | |нақты сипаттама берді. |
|1751 жылы |Аксель Фредерик |Швед минералог және химигі кобальт |
| |Кронстедт (1722-1765) |кендерінен никельді ашты. |
|1752 жылы |Генрик Теофил Шеффер |Швед ғалымына мышьяк қосу арқылы |
| |(1710-1759) |платинаны балқыту мүмкіндігі туды. |
|1754 жылы |Андреас Сигизмунд |Квастан глиноземді тапты. |
| |Маргграф | |
|1766 жылы |Генри Кавендиш |Ағылшын физик және химигі өзінің |
| |(1731-1810) |ауаны экспериментті зерттеу |
| | |жұмысының нәтижесінде онда ауадан |
| | |бірден ажыратылатын өзгеше газ бар |
| | |екенін дәлелдеді, сондай-ақ сутегі|
| | |мен көмір қышқыл газдарын ашқанын |
| | |хабарлады. |
|1769 жылы |Карл Вильгельм Шееле |Пиролюзит пен тұз қышқылының |
| |(1742-1786) |қоспасын өңдеп, хлор алды. Бұл |
| | |жұмыстардың нәтижелері 1774 жылы |
| | |жарияланды. |
|1770 жылы |Карл Шееле және швед |Сүйек күлінен фосфорды алу жолын |
| |минералог және химигі |ұсынды. |
| |Юхан Готлиб Ган | |
| |(1745-1818) | |
|1771 жылы |Карл Вильгельм Шееле |Пиролюзит пен концентрлі күкірт |
| |(1742-1786) |қышқылын қосып қыздырғанда «от |
| | |ауасы» (оттегі) бөлінгенін |
| | |бақылады. Сондай-ақ, бұл ғалым |
| | |шарап, бензой, лимон,алма,қымыздық,|
| | |галла, сүт, зәр және мышьяк |
| | |қышқылдарын ашты. Үш улы газды: |
| | |фторсутек, күкіртсутек және сутек |
| | |цианидін алды. |
|1772 жылы |Даниель Резерфорд |Екеуі де бір-біріне тәуелсіз азотты|
| |(1742-1819) және оған |ашты. |
| |тәуелсіз Кавендиш | |
|1772 жылы |Карл фон Зикинген |Неміс ғалымы аммоний хлоридінің |
| | |әсерімен платинаны тұнбаға түсірді |
| | |және аммонийдің гексахлорплатинатын|
| | |алды. Осылайша платинаны алтыннан |
| | |бөлуге болатын еді. |
|1772-1774 |Джозеф Пристли |Бұл ағылшын физик, философы және |
|жылы |(1733-1804) |дін қызметкері «тұз қышқылды ауа» |
| | |(хлорсутек), «сілтілі ауа» |
| | |(аммиак), күкіртті газ, иіс газы, |
| | |азоттың моноксидін алды. Сондай-ақ|
| | |ғалым Карл Вильгельм Шеелеге |
| | |қатыссыз оттегін ашты. |
|1774 жылы |Карл Шееле (1742-1786) |Ауыр шпаттан (баритте) барий |
| | |оксидін, ал пиролюзиттен марганец |
| | |оксидін (MnO) тапты. |
|1774 жылы |Юхан Готлиб Ган |Пиролюзитті көміртегімен |
| | |тотықсыздандыру арқылы ластанған |
| | |марганец (Mn) алды. |
|1778 жылы |Карл Вильгельм Шееле |Молибден жылтырынан молибден |
| |(1742-1786) |қышқылын алды. |
|1781жылы |Карл Вильгельм Шееле |Тунгстейннен (шеелит) вольфрам |
| |(1742-1786) |қышқылын тапты. |
|1781жылы |Генри Кавендиш |Ауаның құрамын анықтады. |
| |(1731-1810) | |
|1782 жылы |Петер Якоб Гельем |Молибден қышқылын көміртегімен |
| |(1746-1813) |тотықсыздандырып молибден (Mo) |
| | |алды. |
|1782 жылы |Ференц Йожеф Мюллер фон |Венгер химигі және тау-кен инженері|
| |Рейхенштейн |румын алтын кенінен теллурды (Te). |
| |(1740-1825) |тапты. |
|1782 жылы |Карл Вильгельм Шееле |Глицерин және синиль қышқылын алды.|
| |(1742-1786) | |
|1784 жылы |Генри Кавендиш |Судың химиялық құрамын анықтады. |
| |(1731-1810) | |
|1783 жылы |Антуан Лоран Лавуазье |Француз химигі өзінің тотығу |
| |(1743-1794) |теориясы туралы еңбегін толық |
| | |жариялады. |
|1783 жылы |Ағайынды Элуярлар |Вольфрамиттан вольфрам қышқылын |
| | |бөліп алды , ал одан көміртегімен |
| | |тотықсыздандыру арқылы вольфрамды |
| | |(W) алды. |
|1785 жылы |Клод Луи Бертолле |Француз химигі калий хлоратын |
| |(1748-1822) |(бертолле тұзы) алды. |
|1786-1787 |Антуан Лоран |Француз Ғылым акдемиясының |
|жылы |Лавуазье(1743-1794), Луи|тапсыруымен осы төрт ғалым жаңа |
| |Бернаром Гюитоном де |химиялық номенклатура жасауды |
| |Морво (1737-1816), Клод |басқарып, бір жылдың ішінде |
| |Луи Бертолле (1748-1822)|ойдағыдай аяқтады. Бұлар |
| |және А.Фуркура |тотығу-тотықсыздану үрдістерін |
| |(1755-1809) |дұрыс түсіндірумен ерекшеленетін, |
| | |элементтің жаңа анықтамасымен және |
| | |қышқылдардың, негіздердің, |
| | |тұздардың табиғатын шамамен дұрыс |
| | |түсіндіре білген антифлогистикалық |
| | |химия жүйесін жасады. |
|1789 жылы |Мартин Клапрот |Неміс химигі Цейлондағы бағалы |
| |(1743-1817) |тасты зерттей отырып цирконийдің |
| | |(ІІ) ооксидін ашты, уранды смолалы |
| | |кеннен уранның (ІІ) оксидін тапты, |
| | |бірақ оны ғалым металдық уран (U) |
| | |деп ойлады. |
|1789 жылы |Товий Егорович Ловиц |Химик және фармацевт мұзды сірке |
| |(1757-1804) |қышқылын алудың жолын ұсынды. |
|1791 жылы |Уильям Грегор |Ағылшын минералогы корнуэльдік |
| |(1761-1817) |темірлі құмнан титанның екі окисін|
| | |тапты. |
|1791 жылы |Никола Леблан |Француз химик-технологы ас тұзынан |
| |(1742-1806) |соданы алудың өнекәсіптік жолын |
| | |жасады. |
|1792 жылы |Товий Егорович Ловиц |Ғалым алғаш рет кристалдық |
| | |глюкозаны алды. |
|1793 жылы |Мартин Клапрот |Стронцианиттан стронция окисьін |
| |(1743-1817) |(SrO) алды. |
|1794 жылы |Юхан Гадолин |Фин химигі иттербит минералынан |
| |(1760-1852) |иттрийлік жерді бөліп алды. |
|1795 жылы |Мартин Клапрот |Грегорға қатыссыз титанның екі |
| |(1743-1817) |окисін ашты. |
|1797 жылы | |Бериллий окисі (BeO)алынды. |
|1797 жылы |Воклен және Клапрот |Сібір қызыл қорғасынынан хромды |
| |бір-біріне қатыссыз |тапты |
|1797 жылы |Смитсон Теннант |Ағылшын химигі алмас, графит және |
| |(1761-1815) |ағаш көмірінің табиғаты бірдей |
| | |екенін дәлелдеді. |
|1798 жылы |Луи Воклен |Берилийді (Be) ашты. |
|1798 жылы |Мартин Клапрот |1782 жылы ашылған теллурдың |
| | |табиғаты қарапайым деген |
| | |қорытындыға келді. |
|1798 жылы |Товий Егорович Ловиц |Микроскоппен тұздардың |
| | |кристалдануын бақылап, |
| | |кристалдардың пішіні тұздардың әр |
| | |түрлілігін сипаттайды деген |
| | |қорытынды жасады. |
|1800 жылы | |Алғашқы электрлі батерей жасалды. |
|1801 жылы |Андрес Мануэль дель Рио |Мехико минералогі қорғасын кенінен |
| |(1764-1846) |ванадийді ((V) тапты, ол оны |
| | |эритроний деп атады, |
| | |ал кейіннен ол тапқан элемент |
| | |тазаланбаған хром деп ойлады. |
|1801 жылы |Чарльз Хатчет |Ағылшын химигі колумбиттен |
| |(1765-1847) |(оңтүстік америкалық темір-маргенец|
| | |кені)ниобийді (Nb) бес оксиді |
| | |күйінде тапты. Ол танталдың бес |
| | |окисімен өте қатты ластанған екен. |
|1801 жылы |Яков Дмитриевич Захаров |Орыс химигі алғаш рет И. |
| |(1765-1836) |Гиртаннердің "Начальные основания |
| | |химии" деп аталатын кітабын орыс |
| | |тіліне аударды. Ол алғашқылардың |
| | |бірі болып Россияда химиядан |
| | |антифлогистон теориясына сәйкес |
| | |дәріс оқи бастады. |
|1803 жылы |Джон Дальтон (1766-1844)|Ағылшын химик және физигі өзінің |
| | |атымен аталған еселік қатынас заңын|
| | |және газдар заңдарын ашты, |
| | |«атомдық салмақ» ұғымын енгізді. |
|1803 жылы |Андрес Экеберг |Ниобийдің бес окисімен ластанған |
| |(1767-1813) |бес окись түрінде танталды (Ta) |
| | |тапты. |
|1803 жылы |Йенс Якоб Берцелиус |Швед химигі және минералогі |
| |(1779-1848) |Гизенгермен бірге және бұларға |
| | |қатыссыз Мартон Клапрот |
| | |церийлі жерді тапты. |
|1803-1804 |У.Волластон |Птатина кендерінің сынамасынан |
|жылдары |(1766-1828) |палладий (Pd) мен родийді (Rh) |
| | |тапты, сондай-ақ таза |
| | |күйінде платинаны алды. |
|1804 жылы |Смитсон Теннант |«Патша арағында» ерімей қалған |
| | |платина кендерінің қалдықтарынан |
| | |осмий (Os) |
| | |мен иридийді (Ir) тапты. |
|1805 жылы |Кристиан Иоганн Дитрих |Бұл физик және химик тұңғыш рет |
| |Гротгус (1785-1822) |электролиздің алғашқы теориясын |
| | |ұсынды. |
|1807 жылы |Гемфри Дэви (1778-1829) |Тұздарының балқымаларын |
| | |электролиздеу арқылы калий (K) мен |
| | |натрийді (Na) алды. |
| | |Азот гемиооксидінің ауруды |
| | |тыныштандыратын қасиетін ашты, |
| | |сондай-ақ суды электролиздеу |
| | |арқылы сутегі мен оттегін алды, |
| | |электрлік доғаны сипаттады. |
|1807-1818 |Йенс Якоб Берцелиус |45 элементтің атомдық массасын |
|жылдары | |анықтады. |
|1808 жылы |Гемфри Дэви |Сынап электродын пайдалану арқылы |
| | |балқымаларының электролизімен |
| | |кальций (Ca), магний (Mg), стронций|
| | |(Sr) және барийді (Ba) алды. |
|1808 жылы |Жозеф Луи Гей-Люссак |Француз ғалымдары бор қышқылын |
| |(1778-1850) және |қыздыру арқылы бос күйінде |
| |Луи Тенар |тазаланбаған борды (B) алды. |
| |(1777-1857) | |
|1808 жылы |Джон Дальтон |Атомдық теорияны анағұрлым нақтырақ|
| |(1766-1844) |көрсеткен химиялық философияның |
| | |Жаңа жүйесі туралы еңбегін |
| | |жариялады. |
|1809 жылы | |Сабынды қышқылмен өңдеу арқылы май |
| | |қышқылдары алынды. |
|1810 жылы |Гемфри Дэви |Карл Шееленің 1774 жылы ашқан |
| | |«дефлогистенген тұз қышқылының» |
| | |(хлордың) қарапайым табиғатын |
| | |анықтады. |
|1811 жылы |Жозеф Луи Гей-Люссак |Кремний тетрахлоридін калиймен |
| |және Луи Тенар |тотықсыздандырып, тазаланбаған |
| | |аморфты кремнийді (Si) алды. |
|1811 жылы |Жозеф Луи Гей-Люссак |Сусыз синиль қышқылын алып, оның |
| | |сандық құрамын зерттеді. |
|1811 жылы |Амедео Авогадро |Алғаш рет газдарда бөлшектердің |
| |(1776-1856) |бірдей саны бірдей көлем алатыны |
| | |туралы болжам жасады. |
|1812 -1819 |Йенс Якоб Берцелиус |Химиялық туыстықтың электрохимиялық|
|жылдары | |теориясын жасады және осының |
| | |негізінде элементтердің, |
| | |қосылыстардың, минералдардың |
| | |классификациясын құрды. |
|1812 жылы |Константин Сигизмундович|Орыс химигі крахмалды қышқылмен |
| |Кирхгоф |қосып қыздыру арқылы глюкозаны |
| |(1764-1833) |алды. |
|1813 жылы |Бернар Куртуа |Француз химигі қоңыр балдырлардың |
| |(1777-1836) |күлінен иодты (I2) тапты. |
|1813 жылы |Йенс Якоб Берцелиус |Платина хлоридін және өте тұрақсыз |
| | |платина окисін алды. |
|1813-1814 |Гемфри Дэви және оған |Иодтың қарапайым табиғатын |
|жылдары |қатыссыз |анықтады. |
| |Жозеф Луи Гей-Люссак | |
|1814 жылы |Йенс Якоб Берцелиус |Химиялық элементтердің қазіргі |
| | |химиялық таңбаларын енгізді. |
|1815 жылы |Жозеф Луи Гей-Люссак |Дицианды ашты. |
|1816 жылы |Купер |Фосфорлы сіріңкені ойлап тапты |
|1817 жылы |Август Арфведсон |Швед химик және минералогі |
| |(1792-1841) |пекалиттен литийді (Li) тапты. |
|1817 жылы |Иоганн Вольфганг |Неміс химигі элементтерді атомдық |
| |Деберейнер |массасы бойынша классификациялауға|
| |(1780-1849) |әрекет жасады (Деберейнер |
| | |триадасы). |
|1817 жылы |Йенс Якоб Берцелиус |Гипсхольмдағы күкірт қышқылды |
| | |өнеркәсіптегі қорғасынды камера |
| | |қалдықтарынан селенді (Se) тапты. |
|1817 жылы |Карл Герман |Неміс дәріханашысы мырыш окисінен |
| |(1765-1846) |(ZnO) кадмийді (Cd) ашты. Геттинген|
| | |профессоры Фридрих Штомбер кадмий |
| | |окистерінің (CdO) мырыш |
| | |карбонатында кездесетінін айтты. |
|1818 жылы | |Атомдық салмақты жаңа әдіспен |
| | |анықтауға мүмкіндік беретін |
| | |меншікті жылу сыйымдылық заңын |
| | |ашылды. |
|1818 жылы |Кристиан Иоганн Дитрих |Өзінің атымен аталатын фотохимияның|
| |Гротгус |негізгі заңын дүниеге әкелді. |
|1819 жылы |Жозеф Луи Гей-Люссак |Ерігіштіктің алғашқы диаграммасын |
| | |құрды. |
|1820 жылы |Анри Браконно |Француз химигі желатинді қышқылмен |
| |(1780-1854 |қосып өңдеу арқылы |
| | |ы алғашқы амин қышқылын – глицинді |
| | |алды. |
|1821 жылы |Иоганн Вольфганг |Майда бөлшектелген платинаның |
| |Деберейнер |катализаторлық қасиетін ашты. |
|1824 жылы |Фридрих Велер |Бірінші рет бейорганикалық |
| |(1800-1882) |заттардан органикалық заттарды |
| | |(мочевинаны ) синтездеп алды. |
|1825 жылы |Ханс Кристиан Эрстед |Дат физик және химигі сусыз |
| |(1777-1851) |алюминий хлоридін калий |
| | |амальгамасымен айру арқылы калиймен|
| | | |
| | |қатты ластанған бос алюминийді |
| | |алды. |
|1825 жылы |Йенс Якоб Берцелиус |Калий гексафтортитанатты |
| | |тотықсыздандыру арқылы |
| | |ластанған металл титанды (Ti) алды.|
|1825 жылы |Жозеф Луи Гей-Люссак |Француз химик және физигі мен |
| |және Мишель Эжен Шеврель|химик-органик екеуі стеарин |
| | |майшамын жасауға патент алды. |
|1826 жылы |Жером Балар |Француз химик және дәріханашысы |
| |(1802-1876) |теңіз суынан бромды тапты және оның|
| | |қасиеттерінің хлор мен иод |
| | |қасиеттеріне жақын екенін |
| | |дәлелдеді. |
|1827 жылы |Фридрих Велер |Эрстед тапқан сусыз алюминий |
| | |хлоридін калиймен |
| | |тотықсыздандыру арқылы алюминий алу|
| | |әдісін жетілдірді. |
|1828 жылы |Фридрих Велер және оған |Бериллий хлоридін калиймен |
| |қатыссыз француз химигі |тотықсыздандыру арқылы |
| |Бюсси |Металл бериллийді (Be) алды. |
|1829 жылы |Йенс Якоб Берцелиус |Торит минералынан торийдің екі |
| | |окисін тапты. |
|1830-1831 |Сефстрем және Йенс Якоб |Шведтік темір кенінен екінші рет |
|жылдары |Берцелиус |ванадийді ашты. |
|1831 жылы |Филипс |Құрамында күкірт екі окисі бар |
| | |газдарды, оттегімен платина |
| | |және күкірт үш окисі қатысында |
| | |ауаны тотықтыруға патент алды. |
|1832 жылы |Уильям Генри Фокс Толбот|Күміс галогенидін қолдану арқылы |
| |(1800-1877) |суретке түсірудің |
| | |мәнін ашты. |
|1833-1834 |Майкл Фарадей |Ағылшын физигі электролиз заңдарын |
|жылдары |(1791-1867) |ашты. |
|1836 жылы |Йенс Якоб Берцелиус |Катализдік реакциялардың типтік |
| | |қасиеттеріне |
| | |сипаттама берді. |
|1836 жылы |Огуст Лоран |Этил спиртіндегі |
| |(1807-1853) |бірнеше сутегі атомдарының орнын |
| | |хлор атомдарыменалмастырды - Йенса |
| | |Якоба Берцелиус теориясына |
| | |қарама қайшылығы осында. |
|1839-1840 |Карл Густав Мосандер |Швед химигі «церий жерін» церий |
|жылдары |(1797-1858) |окисі мен лантан окисіне бөлді. |
|1840 жылы |Юстус Либих |«Органическая химия и её применение|
| |(1803-1873) |в сельском |
| | |хозяйстве и физиологии» еңбегін |
| | |жариялады. |
|1840 жылы | |Озон ашылып, сиапатталды. |
|1841 жылы |Эжен Пелиго |Француз химик-органигі сусыз уран |
| |(1811-1890) |хлоридін |
| | |калиймен тотықсыздандырып, |
| | |ластанған металл (U) алды. |
|1842 жылы |Шарль Жерар |Молекула, эквивалент және атом |
| |(1816-1856) |ұғымдарын бір жүйеге келтіруге |
| | |ұмтылды. |
| | |Ол дуалистік жүйеге қарсы унитарлық|
| | |жүйе ұсынды. |
|1842 жылы | |Ароматты нитроқосылыстарды |
| | |тотықсыздандыру |
| | |Арқылы ароматты аминдерді алу |
| | |жолымен (Зинин |
| | |реакциясы) анилинді және басқа да |
| | |аминдер алына бастады. |
| | |Бұл синтетикалық бояғыштар, хош |
| | |иісті заттар, дәрілік |
| | |заттар алу өндірісінің негізін |
| | |қалады. |
|1843 жылы |Карл Густав Мосандер |«Иттрий жерін» иттрий окисіне және |
| | |эрбий (Er) мен |
| | |тербийге (Tb) ажыратты. |
|1843 жылы | |Гальваникалық никельдеу үрдісі |
| | |пайда болды. |
|1844 жылы |Генрих Розе |Неміс химигі танталиттерден ниобий |
| |(1795-1864 |хлоридін бөліп алды. |
|1844 жылы |Карл Карлович Клаус |Платина қалдықарынан рутенийді (Ru)|
| |(1796-1864) |ашты және оның қасиеттерін |
| | |сипаттап жазды, атомдық массасын |
| | |анықтады. |
|1845 жылы |Адольф Вильгельм Герман |Неміс химигі сірке қышқылын жемісті|
| |Кольбе |синтездеп шықты. |
| |(1818-1884) | |
|1845 жылы |Христиан Фридрих Шенбайн|Ғалым кездейсоқ нитроцеллюлозаны |
| | |(пироксилин) ашты. |
|1847 жылы | |Алғаш рет энергияның сақталу заңы |
| | |математикалық тұрғыдан |
| | |негізделді. Химиялық үрдістердің |
| | |термодинамикалық теориясы жасалды. |
|1847 жылы |Штреттер |Алғаш рет өзі бұрыннан үздіксіз |
| | |бақылап жүрген қызыл фосфорды |
| | |(P) бөліп алды. |
|1847 жылы |Асканио Собреро |Итальяндық химик нитроглицеринді |
| |(1812-1888) |алды. |
|1848 жылы |Беттгер |Франкфурттық профессор қауіпсіз |
| | |сіріңкені ойлап тапты. |
|1848 жылы | |Амин тобы бар органикалық |
| | |қосылыстар тобына «аминдер» деген |
| | |ат берілді. |
|1850 жылы |Пьер Эжен Марселен |Француз химигі метанол, этанол, |
| |Бертло (1827-1907 |метан, бензол, ацетиленді |
| | |синтездеп алды. |
|1850-1852 |Александр Уильям |Ағылшын химигі жай эфирлерге |
|жылдары |Уильямсон (1824-1904) |жататын органикалық қосылыстарды |
| | |судың типіне байланысты құруға |
| | |болатынын көрсетті. |
|1851 жылы |Шарль Фредерик Жерар |Барлық қосылыстарды сутегінің, |
| | |хлорсутегінің, судың |
| | |және аммиактың туындылары ретінде |
| | |қарауға болады деген жалпылама |
| | |теорияны ұсынды. |
|1854 жылы |Генри Бессемер |Ағылшын өнертапқышы шойынды болатқа|
| |(1813-1898) |айналдыратын |
| | |Бессемер әдісі деп аталатын |
| | |конвертерлі әдісті ойлап тапты. |
|1854 жылы |Роберт Вильгельм Бунзен |Неміс химигі алғаш рет хром |
| |(1811-1899) |хлоридінің ерітіндісін |
| | |электролиздеу |
| | |арқылы таза хром алды. |
|1855 жылы |Роберт Вильгельм Бунзен |Газ горелкасын ойлап тапты. |
|1855-1859 |Анри Этьен Сент-Клер |Платинаны тазарту әдістерін тапты. |
|жылдары |Девиль | |
|1856 жылы | |Анилинді калий бихроматымен |
| | |әрекеттестіру арқылы анилинді |
| | |пурпур алынды. |
|1857 жылы |Роберт Вильгельм Бунзен |Газдық анализдің негізін қалады. |
|1857 жылы |Анри Этьен Сент-Клер |Термиялық диссоциацияны зерттеді. |
| |Девиль | |
|1859 жылы |Роберт Вильгельм Бунзен |Эмиссионды спектрлі анализ әдісінің|
| |және Густав Роберт |негізін қалады. |
| |Кирхгоф (1824-1887) | |
|1859 жылы |Эдвин Лаурентин Дрейк |Американдық өнертапқыш бірінші |
| |(1819-1880) |болып мұнай мұнараларын |
| | |бұрғылауды бастады. |
|1860 жылы |Жан Серве Стас |Бұл ғалым швед химик және |
| |(1813-1891) |минералогі Йенса Якоба Берцелиуса. |
| | |қарағанда атомдық салмақты дәлірек |
| | |анықтай бастады. |
|1860 жылы |Роберт Вильгельм Бунзен |Спектрлі әдіспен дюркгейм минералды|
| |және Густав Роберт |суынан цезий (Cs) тапты. |
| |Кирхгоф | |
|1861 жылы |Уильям Крукс |Спектрлі әдіспен күкірт қышқылы |
| |(1832-1919) |өндірісіндегі қорғасын |
| | |камералары қалдықтарынан таллийді |
| | |(Ta) тапты. |
|1861 жылы |Фридрих Август Кекуле |Органикалық химияны көміртек |
| |(1828-1886) |қосылыстарының химиясы |
| | |ретінде анықтады. |
|1861 жылы |Александр Михайлович |Орыс химигі өзінің ойлап тапқан |
| |Бутлеров (1823-1886) |органикалық қосылысардың |
| | |құрылыс теориясына жаңа құрылымдық |
| | |формуланың жаңа жүйесін қолданды, |
| | |изомерияны түсіндірді. |
|1861 жылы |Роберт Вильгельм Бунзен |Спектрлі әдіспен дюркгейм минералды|
| |және Роберт Кирхгоф |суынан рубидийдіRb)тапты. |
|1861-1862 | |Органикалық қышқылдардың сәйкес |
|жылдары | |бромды және фторангидридті |
| | |қосылыстарын алу әдістері жасалды. |
|1862 жылы |Александр Эмиль Бегюйе |Француз геологі элементтерді |
| |де Шанкуртуа |атомдық салмақтарының өсуі ретімен |
| |(1820-1895) |орналастырды және «Теллур |
| | |бұрандасына» жазып отырды. |
|1863 жылы |Фердинанд Рейх |Неміс химиктері спектрлі әдіспен |
| |(1799-1882) және Иероним|фрейхберг мырыш кенінен |
| |Рихтер (1824-1898) |индийді тапты. |
|1863-1866 |Дж. Ньюлендз |Химиялық элементтерді жүйелеу үшін |
|жылдары |(1838-1898) |октава заңын ұсынды. |
|1864 жылы |Пьер Мартен (1824-1915) |Француз металлургі жалынды |
| | |регенеративті пеште тұтас құйылған |
| | |болатты алу әдісін тапты, соңынан |
| | |бұл пеш ғалымның атымен аталды. |
|1864 жылы |Уильям Одлинг |Атомдық массасын ескере отырып, |
| |(1829-1921) |элементтер жүйелеуде |
| | |Басқа ғалымдарға қарағанда біршама |
| | |ілгері нәтижеге жетті. |
|1865 жылы |Фридрих Август Кекуле |Бензолдың сақина тәрізді құрылымдық|
| | |формуласын ұсынды. |
|1866 жылы |Жан-Шарль Глиссар де |Женева университетінің профессоры |
| |Мариньяк (1817-1899) |алғаш рет сілтілік қос фторидтерді |
| | |Фракциялап кристаллдау арқылы |
| | |ниобий мен танталдың таза |
| | |қосылыстарын алды. |
|1867 жылы |Генри Энфилд Роско |Ванадий хлоридін тотықсыздандыру |
| |(1833-1915) |арқылы таза ванадий |
| | |Ұнтағын алды. |
|1867 жылы |Адольф Байер |Индигоны синтездеп алды. |
|1867 жылы |Беттендорф |Мышьяк буын қондыру арқылы сары |
| | |бейметалл мышьякты алды. |
|1868 жылы | |Кизельгурге нитроглицеринді сіңіру |
| | |арқылы динамит алынды. |
|1868 жылы |Пьер Жюль Сезар Жансен |Француз астрономы күннің |
| |(1824-1907) |протуберанцтерін спектроскоптық |
| | |зерттеу арқылы сары спектрлі сызық |
| | |байқады, оны ағылшын астрономы |
| | |Джозеф Норман Локьер (1836-1920) |
| | |жаңа химиялық элементке (гелию (He)|
| | |жатқызды |
|1869 жылы |Дмитрий Иванович |Орыстың жан жақты химик ғалымы, |
| |Менделеев (1834-1907) |педогогы химиялық элементтердің |
| |Лотар Мейер(1830-1895) |периодтық заңын ашты. Бұл ғалымға |
| | |қатыссыз неміс ғалымы да атомдық |
| | |массаларымен бірге |
| | |элементтердің валенттілігі |
| | |ескерілген он алты топтан тұратын |
| | |жаңа кесте ұсынды.Ол периодтық |
| | |заңды ашуға жақындады, |
| | |бірақ оның шың басына жете алмады. |
|1869 жылы |Джон Уэсли Хайятт |Бірінші рет пластмассаны синтездеп,|
| |(1837-1920) |оны бастапқыда целлулоид деп атады.|
|1870 жылы |Карл Шорлеммер |Неміс химик-органигі мұнай |
| |(1834-1892) |химиясының ұстанымдарын жүйеледі |
| | |және |
| | |Бұдан сәл бұрын (1868) көміртегінің|
| | |төрт валенттілігінің тең мәнділігін|
| | |анықтады. |
|1870 жылы |Роберт Вильгельм Бунзен |Мұз калориметрін ойлап тапты. |
|1972 жылы |Анри Этьен Сент-Клер |Халықаралық метр мен килограмның |
| |Девиль |эталоны |
| | |жасалған иридий мен платинаның |
| | |балқымасын дайындады. |
|1972 жылы | Александр Порфирьевич |Альдольды конденсацияны ашты |
| |Бородин | |
| |Шарль Адольф Вюрцпен бір| |
| |мезгілде | |
|1873 жылы |Голландия физигі |Газдардың қысымы, көлемі және |
| |Иоганнес Дидерик |температурасы байланыстыратын |
| |Ван-дер-Вальс |теңдеу енгізді |
| |(1873-1923) | |
|1874-1878 |Американдық физик |Өзінің химиялық реакциялардың |
|жылдары |Джозайля |термодинамикасы туралы |
| |Гиббс Уиллард |мақалаларында алғаш рет бос энергия|
| |(1839-1903) |– Гиббс энергиясы түсінігін |
| | |енгізді. |
|1874 жылы |Дат химигі Якоб Генрих |Көміртегі атомының тетраэдрлық |
| |Вант-Гофф (1852-1911) |моделін ұсынды |
| |Және оған қатыссыз | |
| |француз химигі | |
| |Жозеф Ашиль Ле Бель | |
| |(1847-1930) | |
|1875 жылы |Неміс химигі Клеменс |Күкірт қышқылын таза күкірт екі |
| |Александр |оксидін платина катализаторы |
| |Винклер (1838-1904) |қатысында оттегімен тотықтыру |
| | |әдісімен алу тәжірибесі туралы |
| | |хабарлады. |
|1875 жылы |Француз химигі Эмиль |Спектрлі жолмен мырыш кенінен |
| |Поль |галийді тапты |
| |Лекок де Буабодран | |
| |(1838-1912) | |
|1878 жылы | |Болатты томасов әдісімен өндіру |
| | |қолға алынды. |
|1878 жылы |Жан-Шарль Глиссар де |Эрбий оксидінен иттербий оксидін |
| |Мариньяк |бөліп алды |
|1879 жылы |Швед химигі Ларс |Эрбий оксидінің сынамаларынан |
| |Фредерик |скандий оксидін тапты |
| |Нильсон (1840-1899) | |
|1879 жылы |Швед химигі Пьер Клеве |Эрбий оксидінің сынамаларынан тулий|
| |(1840-1905) |оксиді мен гольмий оксидін тапты |
|1879 жылы |Эмиль Поль Лекок де | Дидим окисінен самарий(Sm2O3) |
| |Буабодран |оксидін тапты |
|1880 жылы |Жан-Шарль Глиссар де |Дидим окисінен гадолиния оксидін |
| |Мариньяк |бөліп алды |
|1880 жылы | |электросплавительный процесс ашылды|
|1880 жылы |орыс химигі Федор |Органикалық қосылыстар туралы кең |
| |Федорович |көлемді нұсқаулық жариялады. |
| |Бельштейн (1838-1906) | |
|1882 жылы |Ағылшын металлургы |Легирленген болатты патенттеді. |
| |Роберт Эббот | |
| |Хэдфилд (1858-1940) | |
|1884 жылы |Американдық өнертапқыш |Пластмассалы пленканы енгізуді |
| |Джордж Истмен |бастады |
| |(1854-1932) | |
|1885 жылы |австриялық химик Карл |Дидим окисін неодим оксидіне және |
| |Ауэр фон Вельсббах |празеодим оксидіне бөлді. |
| |(1858-1929) | |
|1886 жылы |француз химигі Анри |Калий фторидін қышқылда |
| |Муассан (1852-1907) |электролиздеу арқылы фторды алды. |
|1886 жылы |Клеменс Александр |Аргиродиттен германийді ашты |
| |Винклер | |
|1886 жылы |Чарльз Мартин Холл |Алюминий оксидінің криолитпен |
| |(1863-1914) және оған |қоспасының балқымасынан электролиз |
| |қатыссыз Поль Луи |жолымен алюминий өндірісінің үлкен|
| |Туссен Эру (1863-1914) |өнеркәсіптік жолын жасап шығарды |
|1886 жылы |Эмиль Поль Лекок де |"Гамий окисінен" диспрозияны бөліп |
| |Буабодран |алды. |
|1887 жылы |Ларс Фредерик Нильсон |Титан хлоридін оттегі қатысынсыз |
| |және С.О. Петерсон |натриймен тотықсыздандыру арқылы |
| | |95% элементті титан алды |
|1888-1923 |Американдық химик Теодор|Атомдық массаларды анықтау |
|жылдары |Уильям Ричардс |әдістерін ойлап тапты және 25 |
| |(1868-1926) |элементтің атомдық массасын аса |
| | |дәлдікпен анықтады. |
|1888 жылы |Француз химигі Анри Луи |Өзінің атымен аталатын химиялық |
| |Ле Шателье (1850-1936) |реакциядағы тепе-теңдіктің |
| | |ұстанымдарын жүйеледі. |
|1890 |Шотландық химик Джеймс |Арасы вакуум, қабырғасы екі қабатты|
|жылдары |Дьюар (1842-1923) |колба тәрізді өзінің есімімен |
| | |аталатын сосуд ойлап тапты. Бұл |
| | |сосудта ұзақ уақыт сығылған газды |
| | |сақтауға болады. |
|1892 жылы |Анри Муассан |Электрдоғалы пешті жасап шығарды |
|1894 жылы | Ағылшын физиктері |Аргонды ашты |
| |Д.Рэлей(1842-1919), | |
| |У.Рамзай(1852-1916) | |
|1894 жылы |Г.Гольдштидт |Өздері ашқан алюминотермиялық |
| | |әдісті демонстриациялады |
|1895 жылы |Уильям Рамзай |Гелийді ашты |
|1895 жылы |Неміс физигі Вильгельм |Х –сәулелерді ашып, олардың |
| |Конрад Рентген |қасиеттерін зерттеді. |
| |(1845-1923) | |
|1896 жылы |Француз физигі Антуан |Уранды смолалы кеннің табиғи |
| |Анри Беккерель |радиоактивтілігін анықтады. |
| |(1852-1908) | |
|1896 жылы | Химик және физик Мария |Торийдің (Th) табиғи |
| |Склодовская-Кюри |радиоактивтілігін анықтады. |
| |(1867-1934) | |
|1897 жылы |Ағылшын физигі Джозеф |Электр өрісінің әсерінен катодты |
| |Джон Томпсон (1856-1940)|сәулелердің ауытқитынына тәжірибе |
| | |жасап жүріп, электронды ашты. |
|1898 жылы |Француз физиктері Пьер |Уранды смолалы кеннен полоний тапты|
| |Кюри (1859-1906) және |және Густав Бемонтпен бірге радийді|
| |Мария Кюри |ашты |
| |Густав Бемонтпен бірге | |
| |(1857-1932) | |
|1898 жылы |Уильям Рамзай және |Криптонды, неонды және ксенонды |
| |Моррис Уильям Трэверс |ашты. |
|1898 жылы |П. Лебо |Берилий фторидінің натрий мен калий|
| | |фторидімен балқытылған қоспасын |
| | |электролиздеу арқылы таза берилий |
| | |алды. |
|1899 жылы |Француз химигі Андре |Уранды смолалы кеннен актиниййді |
| |Дебьерн (1874-1949) |тапты |
|1899 жылы |Ресей химигі Лев |Қаныққан көмірсутектерді синтездеу |
| |Александрович Чугаев |әдісін ойлап тапты (Чугаев |
| |(1873-1922) |реакциясы) |
|1900-1902 |Ағылшын химигі Уильям |Көміртек моделін күкірт, селен, |
|жылдары |Джексон Поуп |сондай-ақ қалайы атомдарына да |
| |(1870-1939), кейіннен |қолдануға болатынын |
| |швейцар химигі Альфред |демонстрияциялады, кейіннен Альфред|
| |Вернер (1866-1919) |Вернер бұл тізімге кобальт, хром, |
| | |родий және тағы да бірқатар |
| | |металдарды қосты. |
|1900 жылы |Француз химигі Виктор |Магний-галогенорганикалық қосылысты|
| |Гриньяр (1871-1935) |(Гриньяр реактиві) алды. |
|1900 жылы |Неміс химигі |Радийдің радиоактивті ажырауында |
| |Ф.Дорнсделал |радиоактивті газ радон (Ra) |
| | |бөлінетіні туралы болжамын айтты. |
|1900 жылы |Неміс физик және химигі |Катализаторға реакция жылдамдығын |
| |Вильгельм Фридрих |өзгертетін, бірақ өзі реакция |
| |Оствальд (1853-1932) |өнімінде болмайтын зат ретінде |
| | |анықтама берді. |
|1901 жылы |Француз химигі Эжен |Бұрын таза деп есептелген самарий |
| |Анатоль Демарсэ |окисінен европий окисін бөліп алды.|
|1902 жылы |Маркваль | «Радиотеллурды» бөліп алды. Бұл |
| | |тура Кюридің полонийді ашқанымен |
| | |бірдей еді. |
|1903 жылы |Эрнест Резерфорд и |Радиоактивтілік теориясын жасады |
| |Фредерик Содди | |
|1903 жылы |Карл Ауэр фон Вельсббах |От тұтататын тас ретінде |
| | |қолданылатын пирофорлы ферроцезийді|
| | |ойлап тапты. |
|1903-1906 |В. фон Больтон |Вакуумды доғалы балқыту әдісімен |
| | |аздаған мөлшерде жұмсақ ниобий мен |
| | |танталды алды. |
|1904 жылы |Шток |Сурьмалысутектен оны құрамында |
| | |озоны бар оттегімен өңдеу арқылы |
| | |сары түсті металдық сурьманы алды. |
|1905 жылы |немецкий радиохимик Отто|«Радиоторий» -228-ді ашты. |
| |Ган | |
|1905 жылы |Лев Александрович Чугаев|Никельді анықтауға арналған |
| | |реактивті (Чугаев реактиві) |
| | |ашты,терпендерге зерттеу жүргізді, |
| | |комплексті қосылыстар химиясының |
| | |негізін қалады. |
|1905-1906 |Карл Ауэр фон Вельсббах |Иттербий окисінің сынамаларынан |
|жылдары |және оған қатыссыз |лютецийді ашты (Lu). |
| |француз химигі Жорж | |
| |Урбен (1872-1938) | |
|1905-1910 |Неміс физик және химигі |Аммиакты қысыммен синтездеудің |
|жылдары |Вальтер Фридрих Герман |теориялық заңдылықтарын жасады. |
| |Нернст (1864-1941) және |1908 жылы жартылай зауыттық |
| |химик-неорганик және |қондырғыда азот пен сутегінен осмий|
| |технолог Фриц Габер |катализаторы қатысында 20МПа |
| |(1868-1934) |қысымда бірінші рет сұйық аммиакты |
| | |алды. |
|1906 ж |Ресей органик химигі |Майлы қатардың конденсация |
| |В.И.Тищенко |реакциясын ашты («Тищенко |
| |(1861-1941) |реакциясы), скипидардан камфора |
| | |алудың өндірістік әдісін ұсынды, |
| | |органикалық синтез, терпендер |
| | |химиясы туралы еңбектер жасады. |
|1908 ж |Вильгельм Фридрих |Аммиактың катализдік тотығу жолын |
| |Оствальд |ұсынды |
| |(1853-1932) | |
|1908 ж |Голландия физигі Хейнке |Сұйық гелийді алды |
| |Камерлинг-Оннеес | |
| |(1853-1926) | |
|1909 ж |Вайнтрауб |Бор хлоридін жоғары қысымдағы |
| | |электрлі доғада тотықсыздандыру |
| | |арқылы алғаш рет кристалдық борды |
| | |алды. |
|1909 ж |Американдық химик Лео |Фенолформальдегидті смоланы алды, |
| |Хендрик Бакеланд |бірақ ол оны бакелит деп атады. |
| |(1863-1944) | |
|1910-1914 ж|орыс химигі Григорий |Фенолдың альдегидтермен |
| |Семенович Петров |конденсациясына контакт әдісін |
| |(1886-1957) |пайдаланып, бакелиттен кем емес |
| | |карболит алды. |
|1910 ж |Орыс ғалымдары |Алғаш рет синтетикалық бутадиенді |
| | |каучук үлгісін алды. |
|1910 ж |Мария Склодовская-Кюри |Радий хлоридін сынапты катод |
| |және Андре Дебьерн |тотықсыздандыру арқылы металдық |
| | |радийді алды. |
|1910 ж |француз химигі Жорж Клод|Инертті газы арқылы өткен электр |
| |(1870-1960) |тогы әлсіз түсті жарық шығаратынын|
| | |көрсетті. |
|1911 ж |Андре Дебьерн |Халықаралық радийлі эталонды |
| |(1874-1949) |жасады. |
|1911 ж |Эрнест Резерфорд |Атом құрылысының планетарлы моделін|
| | |жасады. |
|1912 ж |Неміс химигі Фридрих |орыс химигі Владимир Николаевич |
| |Карл Рудольф Бергиус |Ипатьевтің (1867-1952) мәліметтерін|
| |(1884-1949) |пайдаланып, тас кZмір мен мұнайды |
| | |бензин алу мақсатында сутегімен |
| | |өңдеудің практикалық әдісін ұсынды.|
|1913 ж |ағылшын физигі Генри |Элементтің периодтық жүйедегі орнын|
| |Гвин Джефрис Мозли |оның рентген спектрі арқылы |
| |(1887-1915) |анықтауға мүмкіндік беретін заңды |
| | |ашты. |
|1913 ж |Фредерик Содди |Изотоп туралы түсінік енгізді және |
| | |американдық физик және химик |
| | |Казимир Фаянсқа (1887-1975) |
| | |қатыссыз радиоактивті ауытқу |
| | |ережесін дайындады. |
|1913 ж |Казимир Фаянс және |«Радиоэлементті» ашты және оны |
| |Геринг |«бревий» деп атады (протактиний |
| | |-224) |
|1913 ж |Венгер радиохимигі Дердь|Изотопты индикатор әдісін ұсынды |
| |Хевеши (1885-1966) | |
|1914 ж |американдық физик Перси |Фосфорды 200 С температура мен |
| |Уильялс Бриджмен |10000 ат қысымда қыздырып, қара |
| |(1882-1961) |металдық фосфорды алды. |
|1914 ж |Лели және Гамбургер |Торий хлоридін натриймен |
| | |тотықсыздандыру арқылы тазалығы 99%|
| | |болатын торий алды. |
|1915 ж |Фредерик Содди |Радий мен уранның түзілуін |
| | |экспериментті түрде дәлеледеді. |
|1916 ж |Жапон металлургы Котаро|Кобальт қосылған вольфрамды |
| |Хонда (1870-1954) |болаттан жасалған магниттер жоғары |
| | |күштілігімен ерекшеленетінін тапты.|
|1918 ж |Отто Ган және австриялық|Ұзақ болатын протактиния – 231 |
| |химик -физик Лизе |изотопын алды. |
| |Майтнер (1878-1968) және| |
| |бұларға қатыссыз | |
| |Фредерик Соддии және | |
| |Кренгстон | |
|1919 ж |Эрнест Резерфорд |Алғашқы жасанды ядролық реакцияны |
| | |жүзеге асырды. |
|1919 ж |Американдық өнертанушы |Құрамында қосымша ретінде хром мен |
| |Элвуд Хэйнес |никелі бар болаттың тот баспайтынын|
| |(1857-1925) |патенттеді. |
|1921 ж |Эрнест Резерфорд |Нейтронның бар екенін болжады. |
|1922 ж |Дердь Хевеши және |Рентгендік спектроскопия әдісімен |
| |нидерландық |цирконий минералдарынан гафнийді |
| |спектроскопист Дирк |тапты (Hf). |
| |Костер | |
|1923 ж |дат физигі мен химигі |Қышқылдар мен негіздердің протонды |
| |Иоханнес Николаус |теориясын ұсынды. |
| |Бренстед (1979-1947) | |
|1925-1926 ж|Ван Аркел және де Бур |өздерінің газ фазасы арқылы |
| | |заттарды «химиялық тасымалдау» |
| | |әдісін сипаттаған мақаласын |
| | |жариялады, бұл әдіс арқылы |
| | |элементтерді ластамай таза күйде |
| | |алуға болады. |
|1925 ж | |Электрондардың атом қабатында |
| | |орналасу ұстанымын жүйеледі. |
|1926-1928 |Орыс ғалымдары Сергей |Натрий-бутадиенді каучукті алу |
| |Васильевич Лебедевтің |жолын ұсынды.. |
| |басшылығымен | |
| 1926 ж |Орыс органик химигі |Бояғыштар мен дәрілік |
| |Родионов (1878-1954) |препараттардың негізгі қозғаушы |
| | |күші болған альдегидтерді малон |
| | |қышқылымен және аммиакпен |
| | |конденсациялау арқылы |
| | |аминқышқылдарын синтездеу |
| | |(«Родионов реакциясы») туралы |
| | |еңбектерін жариялады, |
| 1926 ж | |Мюллер-Кюннің гипстен күкірттің екі|
| | |окисін алу әдісі шықты. |
|1927 ж |Марден және Рич |Ванадийдің бес оксидінен металдық |
| | |кальциймен және кальций хлоридімен |
| | |тотықсыздандыру арқылы тазалығы |
| | |99,8% ванадий алды. |
|1929 ж |Иоханнес Николаус |Катализдің қышқылдық –негіздік |
| |Бренстед |теориясын дамытты. |
|1930 ж |Американдық химик Томас |Фреон алды. |
| |Мидгли-Младший | |
| |(1889-1944) | |
|1932 ж |Ағылшын физигі |Альфа-бөлшектердің бормен және |
| |ДжеймсЧедвик |бериллиймен реакциясы арқылы |
| |(1891-1974) |нейтронды тапты. |
|1932 ж |американдық химик Юри |Ауыр сутегін тапты (дейтерий (D). |
|1932 ж |Американдық Уоллес Хьюм |Неопрен – синтетикалық каучукті |
| |Карозерс" (1896-1937) |алды. |
| |және Джулиус Артур | |
| |Ньюленд (1878-1936) | |
|1932 ж |Американдық физик Карл |Ғарыш сәулелерінен позитрондарды |
| |Дейвид Андерсон |ашты. |
| |(1905-1991) | |
|1933 ж |Американдық физик және |Инертті газдардың қосылыстары |
| |химик Лайнус Карл Полинг|туралы алғашқы ойларды айтты. |
| |(1901-1994) | |
|1934 ж |Францияда |Алюминийді бөлшектермен атқылау |
| | |арқылы жасанды радиоактивтілікті |
| | |ашты. |
|1934 ж |Италияда |Ғылыми зерттеу институтында уранды |
| | |нейтрондармен атқылау тәжірибелері |
| | |жүргізіле бастады. |
|1934 ж |Американдық физик Карл |Ғарыш сәулелерінен мюонды тапты.. |
| |Дейвид Андерсон | |
|1936-1937 ж|Итальяндық |Дейтрондармен сәулеленген молибден |
| |физик-экспериментаторлар|сынамаларынан |
| |Эмилио Сегре (1905-1989)|технецийді (Tc) тапты. |
| |және Карло Перье | |
| |(1886-1948) | |
|1937 ж |Клузиус және Диккель |Алғаш рет термодиффузияны |
| | |изотоптарды бөлуге қолданды.. |
|1938 ж |Отто Ган және Фриц |Нейтрондармен жайлап атқылағанда |
| |Штрассман (1902-1980) |уран атомы ядросының ыдырауын ашты.|
|1939 ж |Маргарита Перей |Актиний қатарының табиғи |
| | |радиоактивті ыдырауының қосымша |
| | |өнімі ретінде францийді (Fr) ашты.|
|1939 ж |Жолио-Кюри және оған |Уран ядросы ыдырағанда босаған |
| |қатыссыз Фриш |энергияны атом ядросының тамшы |
| | |моделі негізінде есептеді. |
|1939 ж |Жолио-Кюри, Карл Дейвид |Ураннның тізбекті бөлінуін |
| |Андерсон, |экспериметті дәлелдеді. |
| |Лео Силард (Сцилард) | |
| |(1898-1964) және т.б. | |
|1940 ж |Эмилио Сегре, Дейл |Висмутты бөлшектермен атқылағанда |
| |Корсон ( т.ж.1914), |астатты (At) алды. |
| |Кеннет Мак-Кензи (т.ж. | |
| |1912) | |
|1940 ж |Эмилио Сегре және |Уранның ыдырау өнімдерінен |
| |физик-экспериментатор Ву|технецийді тапты. |
| |Цзяньсюн (т.ж.1912) | |
|1940 ж |американдық физиктер |Уран-239-дың ыдырау өнімдерінен |
| |Эдвин Маттисон Макмиллан|нептуний-239-ды тапты. |
| |(1907-1991) және Ф. | |
| |Абельсон | |
|1940 ж | |Ауыр ядролардың тосыннан бөлінуі |
| | |ашылды. |

Бейорганикалық заттар номенклатурасы

|Ag − аргент |N − нитр |
|As − арс, арсен |Ni − никкол |
|Au − аур |O − окс, оксиген |
|C − карб, карбон |Pb − плюмб |
|Cu − купр |S − сульф |
|Fe − ферр |Sb − стиб |
|H − гидр, гидроген |Si − сил, силик, силиц|
|Hg − меркур |Sn − станн |
|Mn − манган |  |

|Mg − (моно)магний |O3 − триоттек |
|Hg − (моно)сынап |P4 − тетрафосфор |
|O2 − диоттекай |S8 − октакүкірт |
|заттардың аттаулары | |
|бір сөзден тұрады | |
|құрамындағы элементтің| |
|аты және оның атом | |
|санын көрсететін | |
|қосымша,мысалы: | |

|1 − моно |7 − гепта |
|2 − ди |8 − окта |
|3 − три |9 − нона |
|4 − тетра |10 − дека |
|5 − пента |11 − ундека |
|6 − гекса |12 − додека |

|H2F+ − фтороний |C22− − ацетиленид |
|H3O+ − оксоний |CN- − цианид |
|H3S+ − сульфоний |CNO- − фульминат |
|NH4+ − аммоний |HF2- − гидродифторид |
|N2H5+ − гидразиний(1+)|HO2- − гидропероксид |
|N2H6+ − гидразиний(2+)|HS- − гидросульфид |
|NH3OH+ − |N3- − азид |
|гидроксиламиний | |
|NO+ − нитрозил |NCS- − тиоционат |
|NO2+ − нитроил |O22- − пероксид |
|O2+ − диоксигенил | |
|PH4+ − фосфоний |O3- − озонид |
|VO2+ − ванадил |OCN- − цианат |
|UO2+ − уранил |OH- − гидроксид |

|AsH3 − арсин |HN3 − азидсутек |
|B2H6 − боран |H2S − күкіртсутек |
|B4H10 − тетраборан(10)|NH3 − аммиак |
|HCN − циансутек |N2H4 − гидразин |
|HCl − хлорсутек |NH2OH − гидроксиламин |
|HF − фторсутек |PH3 − фосфин |
|HI − иодсутек |SiH4 − силан |
| | |

НОБЕЛЬ СЫЙЛЫҒЫНЫҢ ЛАУРЕАТТАРЫ 
|Жылы |Ғалымдардың аты жөні |Тақырыбы |
|1901 |Якоб Хендрик Вант-Гофф |« Ерітінділердегі химиялық |
| | |динамика және осмостық қысым |
| | |заңдарының ашылуының жоғары |
| | |маңыздылығын құрметтеу белгісі |
| | |ретінде» |
|1902 |Герман Эмиль Фишер | «Қантты және пуринді топтармен |
| | |заттарды синтездеу эксперименттері|
| | |үшін» |
|1903 |Сванте Август Аррениус |«Сыйлық химияның дамуында |
| | |электролиттің диссоциация |
| | |теориясының ерекше маңыздылығын |
| | |құрметтеу белгісі ретінде берілді»|
|1904 |Уильям Рамзай |«Атмосферадағы әр түрлі инертті |
| | |газдарды ашқанын және олардың |
| | |периодтық жүйедегі орнын |
| | |анықтағанын құрметтеу белгісі |
| | |ретінде» |
|1905 |Адольф фон Байер |«Органикалық бояулармен және |
| | |гидроароматты қосылыстармен |
| | |істелген жұмыстардың органикалық |
| | |химия мен химиялық өндірістің |
| | |дамуына қосқан үлесі үшін» |
|1906 |Анри Муассан |«Фтор элементін алғаны үшін және |
| | |өзінің атымен аталатын электр |
| | |пешін зертханалық және практикалық|
| | |өндіріске енгізгені үшін» |
|1907 |Эдуард Бухнер |«Биологиялық химия бойынша ғылыми |
| | |зерттеу жұмысын жүргізгені үшін |
| | |және клеткадан тыс ферменттацияны |
| | |ашқаны үшін» |
|1908 |Эрнест Резерфорд |«Радиоактивті заттар химиясында |
| | |элементтердің ыдырауы саласында |
| | |жүргізген зерттеулері үшін» |
|1909 |Вильгельм Оствальд |«Катализ бойынша жасалған |
| | |жұмыстарын құрметтеу белгісі |
| | |ретінде және химиялық тепе-теңдік |
| | |пен реакция жылдамдықтарын |
| | |басқарудың негізгі ұстанымдарын |
| | |зерттегені үшін» |
|1910 |Отто Валлах |«Органикалық химия және химиялық |
| | |өндіріс саласындағы оның жеткен |
| | |жетістіктерін құрметтеу белгісі |
| | |ретінде, сондай-ақ алициклді |
| | |қосылыстар саласында ең бірінші |
| | |болып жұмыс жүргізгені үшін» |
|1911 |Мария Кюри |«Радий және полоний элементтерін |
| | |ашып, радийді бөліп алу және осы |
| | |керемет элементтің , оның |
| | |қосылыстарының табиғатын зерттеп, |
| | |химияның дамуына қосқан ерен үлесі|
| | |үшін» |
|1912 |Виктор Гриньяр |«Органикалық химияның дамуына |
| | |мүмкіндік берген Гриньяр реактивін|
| | |ашқаны үшін» |
| |Поль Сабатье |«Органикалық химияның дамуын |
| | |бірден көтерген органикалық |
| | |қосылыстарды ұсақдисперсті |
| | |металдардың қатысында гидрогендеу |
| | |әдісі үшін» |
|1913 |Альфред Вернер |«Бейорганикалық химия саласында |
| | |молекуладағы атомдардың байланысу |
| | |табиғатын зерттеген жұмысы үшін» |
|1914 |Теодор Уильям Ричардс |«Химиялық элементтердің |
| | |көпшілігінің атомдық массаларын |
| | |нақты анықтағаны үшін» За точное |
| | |определение атомных масс большого |
| | |числа химических элементов». |
|1915 |Рихард Мартин |«Өсімдіктер дүниесін бояйтын |
| |Вильштеттер |заттарды, солардың ішінде |
| | |хлорофиллді ерекше зерттегені |
| | |үшін» |
|1916 | Бұл жылы химия саласы | |
| |бойынша Нобель сыйлығы | |
| |берілмеді | |
|1917 | Бұл жылы да химия | |
| |саласы бойынша Нобель | |
| |сыйлығы берілмеді | |
|1918 |Фриц Габер |« Өзін құрайтын элементтерден |
| | |аммиакты синтездегені үшін» |
|1919 |Премия не присуждалась. |  |
|1920 |Вальтер Герман Нернст |«Оның термодинамика жөніндегі |
| | |жұмысын құрметтеу белгісі ретінде»|
|1921 |Фредерик Содди |«Радиоактивті заттар химиясына |
| | |қосқан үлесі үшін және |
| | |изотоптардың табиғаты мен пайда |
| | |болуын зерттегені үшін» |
|1922 |Фрэнсис Уильям Астон |«Өздерінің ойлап тапқан масс |
| | |спектрографтың көмегімен көптеген |
| | |радиоактивті емес элементтердің |
| | |изотоптарын ашқаны үшін және бүтін|
| | |сандар ережесін жүйелегені үшін» |
|1923 |Фриц Прегль |«Органикалық заттарды |
| | |микроанализдеу әдісін тапқаны |
| | |үшін» |
|1924 |Бұл жылы химия саласы |  |
| |бойынша Нобель сыйлығы | |
| |берілмеді | |
|1925 |Рихард Адольф Зигмонди |«Коллоидты ерітінділердің |
| | |гетерогенді табиғатын анықтағаны |
| | |үшін және органикалық дүниенің |
| | |барлық көрінісі протоплазмадағы |
| | |коллоидты ортаға байланысты |
| | |болғандықтан қазіргі коллоидты |
| | |химия үшін іргелі маңызы бар |
| | |әдістерді тапқаны үшін» |
|1926 |Теодор Сведберг |«Дисперсті жүйелер саласындағы |
| | |жұмысы үшін» |
|1927 |Генрих Отто Виланд |«Өт қышқылын және оған ұқсас |
| | |көптеген заттардың құрылысын |
| | |зерттегені үшін» |
|1928 |Адольф Отто Рейнгольд |«Стериндердің құрылысын және |
| |Виндаус |олардың дәрумендер топтарымен |
| | |байланысын зерттеген жұмыстары |
| | |үшін» |
|1929 |Артур Гарден и Ханс фон |«Қант ферментациясы мен ашу |
| |Эйлер-Хельпин |ферменттерін зерттегені үшін» |
|1930 |Ханс Фишер |«Гемин мен хлорофиллді үшін, |
| | |әсіресе гемин синтезі үшін» |
|1931 |Карл Бош и Фридрих |«Химиялық технологияда ғасырлық |
| |Бергиус |оқиға болған жоғары қысым |
| | |әдістерін химияға енгізуге және |
| | |дамытуға қосқан үлесі үшін» |
|1932 |Ирвинг Ленгмюр |«Үстірт құбылыстар химиясы |
| | |саласындағы ашылулары мен |
| | |зерттеулері үшін» |
|1933 |Бұл жылы химия саласы |  |
| |бойынша Нобель сыйлығы | |
| |берілмеді | |
|1934 |Гарольд Клейтон Юри |«Ауыр су (ядролық реакторларда |
| | |баяулатқыш) алуда , сондай ақ тірі|
| | |ұлпадағы биохимиялық реакцияларға |
| | |индикатор ретінде қолданылатын |
| | |ауыр сутек - дейтерийді ашқаны |
| | |үшін» |
|1935 |Фредерик и Ирен |«Жаңа радиоактивті элементтердің |
| |Жолио-Кюри |синтезі үшін» |

(Жалғасы бар)

Кең таралған оттекті қышқылдар мен олардың қалдықтары

|Қышқыл |Қышқыл қалдығы |
|H2CO3 – көмір қышқылы |CO32- карбонат |
| |HCO3- дикарбонат |
|HClO - гипохлор |ClO- гипохлорит |
|HClO2 - хлорлы |ClO2- хлорит |
|HClO3 - хлорлылау |ClO3- хлорат |
|HClO4 - хлор |ClO4- перхлорат |
|H2CrO4 -хром |CrO42- хромат |
|H2CrO7 – дихром |Cr2O72- дихромат |
|HMnO4 маргенец |MnO4- перманганат |
| |MnO42- манганат |
|HNO2 - азотты |NO2- нитрит |
|HNO3 - азот |NO3- нитрат |
|HPO3 - метафосфор |PO3- метафосфат |
|H3PO4 -ортофосфор |PO43- ортофосфат |
| |HPO42- гидроортофосфат |
| |H2PO4- дигидроортофосфат |
|H4P2O7 –дифосфор |P2O74-- дифосфат |
|SO2. nH2O – күкірт диоксидінің |SO32- сульфит |
|полигидраты |HSO3- гидросульфит |
|H2SO4 - күкірт |SO42- сульфат |
| |HSO4-- гидросульфат |
|H2S2O7 –дикүкірт |S2O72- дисульфат |
|H2SiO3 - метакремний |SiO32-- метасиликат |
|H4SiO4 - ортакремний |SiO44- ортосиликат |