Сөйлеу дыбыстарын айту

Тобы

МДТ-11/11

Тобы: Күні

МДТ-11/11: 07. 03. 14

Сабаққа жіберілді

Мамандығы: 010100 «Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту» Біліктілігі: «Мектепке дейінгі мекемелердің тәрбиешісі» Пәні: Логопедия

Сабақтың тақырыбы : Дизартрия және оның психологистік анық аспектілері

Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушыларға мектеп жасына дейінгі балаларда кездесетін дизартрия, оның түрлері мен жүргізілетін түзету жаттығулары жайлы түсінік беру. Дамытушылық: Дизартрияның пайда болу себептері жайлы түсініктерін кеңейту, мектеп жасына дейінгі балаларға жүргізілетін түзету жаттығуларын ұйымдастыра білу іскерліктерін қалыптастыру. Тәрбиелік: Сабақ барысында оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын арттыра отырып, әсемдікке, ұқыптылыққа, іскерлікке, тапқырлыққа тәрбиелеу

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: Таным сабағы

Оқытудың инновациялық әдістері: Түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап, әңгімелесу, ой қозғау

ОТҚ және көрнекі-дидактикалық материалдар : Үлестірмелі материалдар, суреттер, тірек-сызбалар, ойын материалдары

Пайдаланған әдебиеттер: 1. Қ. Қ. Өмірбекова, Г. С. Оразаева, Г. Н. Төлебиева, Г. Б. Ибатова. Логопедия. Алматы 2012 2. « Специальная дошкольная педагогика» Н. И. Белова. Москва Просвещение 1985 год. 3. « Воспитательная работа» под. ред. С. Б. Хмырова Москва 1962 год.

Сабақтың кезеңдері:
І Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу. Аудиторияның сабаққа дайындығын тексеру. Қажетті көрнекіліктер мен құралдарды дайындау. Зейіндерін шоғырландыру және сабақ-тың мақсаты мен міндеттерін, жоспарын хабарлау.

ІІ Өткен тақырып бойынша үй жұмыстарын тексеру

1. Ринолалия дегеніміз не?

2. Балада ринолалияның пайда болуы неге байланысты?

3. Баладағы ринолалияны түзету үшін не істеуге болады?

4. Ринолалия неше түрге бөлінеді?

5. Ашық ринолалияға сипаттама бер.

ІІІ Жаңа тақырыпты түсіндіру

Жоспар: 1. Дизартрия және оның психологистік анық аспектілері

Оқытушының іс-әрекеті: Тірек-сызба арқылы жаңа тақырыпты түсіндіріп, баяндау. Көрнекіліктермен жұмыс. Оқушының іс-әрекеті: «Түртіп алу» стратегиясы бойынша жаңа тақырыпты жазып, тірек-сызбаны түсіріп алады.

Дизартрия дегеніміз - сөйлеу мүшелерінің интервациясының жеткіліксіздігінен байланысты сөйлеу тіл дыбыстардың айтылу кемістіктері. Дизартрия гректің артрон - мүшелену және дис - бұзылу сөздерінен шыққан. Анықтап айтқанда сөйлеудің бұзылуы деген мағынаны білдіреді. Дизартрия (грекше dіs - бұзылыс, arthron - бөліну) - сөйлеу аппаратының иннервациясының органикалық жетіспеушілігінен сөздің айтылуындағы бұзылуы. Дизартрияда дыбысталу механизмінің барлық бөліктерінің дұрыс қалыптаспағаны байқалады. «Дизартрияның ауыр түрінде тілдің дыбысталу жағы түгелімен жоқ болады. Жеңіл түрінде артикуляторлық-фонетикалық дислалиядан ажырата білу керек. Мұндай жұмыс, әрине, логопед мамандардың ғана қолынан келеді. Дизартрия церебральды паралич баланың орталық жүйке жүйесінің зақымдалуынан болады. Дизартрияның басты көріністеріне сөйлеу тіл дыбыстарының бұзылыстары, дауыстың пайда болуындағы кемістіктер, сонымен бірге сөйлеу тілінің шапшаңдығы, сарынындағы өзгерістер жатады. Аталған кемістіктер орталық немесе шеткі нерв жүйелерінің зақымдануының түрліше қисынданып жинақталуына кемістіктердің ауырлығына, ақаулықтардың пайда болған уақытына болған уақытына байланысты әр түрлі дәрежеде көрінеді. Клиникалық, психиалық логопедиялық тексерудің нәтижесі дизартриясы бар балалар сөйлеу тілінің, психикасының қимылдарының бұзылулары жағынан әр алуан екенін көрсетті.

Дизартрияның пайда болу себептері және белгілері

Дизартрияның шығу себебі баланың құрсақтағы және жас кезіндегі жетіліп келе жатқан миына әр түрлі келеңсіз жайттардың тигізетін зиянының нәтижесінде орталық нерв жүйесінің органикалық зақымдануынан болады. Бұл көбінесе толғақ қызуының келеңсіз жағдайларына мүмкіндік жасайтын ұзаққа созылған қатты инфекцияның, оттектің жетіспеушілігінің, интоксикацияның екіқабат кезіндегі токсикоздың және басқада бірқатар жәйттердің нәтижесіндегі құрсақтағы зақымданудан болады. Бұндай жағдайда көбінде бала туылған кезде асфексия пайда болады және шала туады.

Дизартрия резус фактордың қосылмаушылығынан пайда болуы мүмкін. Өмірінің алғашқы кездеріндегі нерв жүйесінің инфексиялық ауруға шалдығуының әсерінен дизартрия біршама сирегірек пайда болады . Дизартрия сал ауруына шалдыққан балаларды жиі пайда болады. Е. М Мастюкованың айтуынша сал ауруына шалдыққан балалардың 65-85-індейі дизартрия болады екен. Дизартрияның клиникалық түрінің классификациясы зақымданудың мидың әртүрлі бөлшегінде орналасуына негізделген. Дизартрия балалар бір-бірімен дыбыстарды айтуындағы ақаулықтарының, денсаулықтарының, сөйлеу тілінің қозғаушы мүшелерінің ерекшеліктерімен ажыратылады. Дизартрия дыбыстау мүшелері қимылының ауытқуынан пайда болады. Ол сөйлеумен қатар, жазуға да әсерін тигізіп, сөздің дыбыстық құрылымынан қателер жіберуге себепші болады. Дизартрия кемістігі асқынған адамның сөзін түсіну қиындайды. Ол кемістік логопедиялық жаттығу, неврапотологиялық емдеу арқылы бірте-бірте жойылуы мүмкін. Дизартрияның негізгі белгілеріне дыбыс айтумен дауысының, артикуляциялық моторикасының, сөйлеу кезіндегі тыныс алуының бузылуы жатады. Дизартрияда дауысты, дауыссыз дыбыстардың айтылуы бұзылады. Дыбыс айтудың антрофониялық (бұрмалап айту) және фонологиялық (алмастыру, шатастыру) түрінде айтылуы Дизартрия нәтижесінде сөйлеудің қозғалыстық жағы бұзылатын жүйке жүйесінің органикалық зақымдануымен байланысты. Бұл бұзылыс балаларда да, үлкендерде де пайда болуы мүмкін. Дизартрияның балалық шақтағы пайда болу себебі - құрсақішілік немесе туылу кезіндегі церебралдық сал (паралич) түрінде жүйке жүйесінің бұзылуы болып табылады. Балалық церебралдық сал ( БЦС несмесе ДЦП) ми қозғалыс жүйелерінің органикалық зақымдалуы кезінде дамитын қозғалыс бұзылуының үлкен тобын құрайды. Мұндай балаларда моторлық дамудағы артта қалу, ерікті қозғалыстың бұзылысы, қозғалыс дағдыларын қалыптастырудағы дизонтогенез байқалады. Мұндай балалар өздерінің дені сау құрбы-құрдастарымен салыстырғанда отыру, тұру, жүру, сөйлеуді жай меңгереді. Дизартрияда дыбыстық айту, дауысқұрылымы, сөйлеу мен интонацияның қарқынды-ырғақты бұзылыстары байқалады. Дизартрияның көріну деңгейлері әр-түрлі болады: сөйлеу дыбыстарынң мүлдем айтпауынан (анартрия), тыңдаушыға әзер-әзер байқалатын анықсыз айтылуға (өшірілген дизартрия) дейін.

Дизартрияны классификациялау

Дизартрияны жүйке жүйесінің органикалық зақымдану орнына байланысты бірнеше түрлерін ажыратады. Балалық шақта дизартрияның жеңіл немесе орташа деңгейлерінде көрінуіне байланысты аралас түрлері жиі кездеседі. Дизартрия кезінде баланың сөйлеуі баяулап дамиды. Бұл балаларда артикуляциялық қиын дыбыстардың айтылуы жағынан зардап шегеді. Сөйлеу тілінің айналасындағыларға түсініктілік деңгейіне байланысты топтастыруды француз неврапотологы Г. Тардер (1968) қарастырған. Балалардың церебальді сал ауруына қатысты автор сөйлеу тілінің бұзылуын 4 деңгейге бөледі:

І деңгей - ең жеңіл түрі, сөйлеу тілінің бұзылысы тек арнайы тексеру барысында ғана анықталады ІІ деңгей - айналасындағылар дыбыс айту бұзылыстарын байқайды, бірақ сөздері түсінікті болады ІІІ дейгей- баланың сөзі тек жақын адамдарға ғана түсінікті болады, басқалар түсіндейді. ІҮ дейңей - сөйлеу тілі мүлдем жоқ немесе жақындары да түсінбейді (анартрия)

Дизартриясы бар балалар жалпы психофизикалық дамуына байланысты бірнеше топқа бөлінеді: