Айтыс- қазақтың төл өнері

САБАҚ: Қазақ тілі мен әдебиеті Мектеп:
(оқыту қазақ тілінде емес)
мектебі

Күні: Мұғалімнің аты-жөні:
Сынып: Қатысқан оқушылар саны: Қатыспағандар:
Сабақтыңтақырыбы
Айтыс- қазақтың төл өнері
Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқу мақсаттары
8.1.2.1 - тыңдалған мәтіннің негізгі мазмұнын түсіну, детальді ақпараттарды анықтау;
8.1.5.1 - тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау.
Сабақтыңмақсаттары
Айтыстың түрлерін білу;
Импровизация күрлелеілігін талдау;
Біржан және Сары айтысын тыңдау жәнесұрақтарға жауап беру;
Өзге оқушылардың жұмысын бағалау
Бағалаукритерийлері
Мәтіннің негізгімазмұнын түсінеді;
Оқушы мақсатына жетті, егер:
<<Айтыс>>толық сипатын анықтап береді
Айтыстың түрлерін анықтайды.
Музыкада ойнайтын ақындарды біледі.
Өз жұмысын және басқа оқушылардың жұмыстарын бағалалау.
;
Тірек сөздерді тәжірибеде қолданады;
Тілдікмақсаттар
Тірек сөздер: киелі өнер, алтын ғасыр, ақындар легі, бабадан қалған аманат, аға буын, өз даралығы, өзге жұртқа таныту, төл мәдениет, ұлт мәртебесімен парапар
Мәтін талдауда керекті сөз тіркестері:меніңше, салыстыратын болсақ, өзге ұлттарда, көрсетілген, мағынасына қарай, білдіреді, қолданылады.
Диолог хаттар үшін пайдаланылатын сөз тіркестерінің сериясы
айтыс, қыз бен жігіт айтысы;
-күй- төкпе, шертпе;
-стиль, жанр, лад, интонация, музыкалық көркемдеуші құралдар;
-импровизация, өңдеу, композиция;
-интерпретация;
-екпін, ырғақ;
-сүйемелдеу, ансамбль
:: Біз Біржан мен Сараның айтысын таңдадық, себебі ол....(айтыстың стильін, жанрын, орындаушылық әдісін) анықтауға көмектеседі.
:: Біз халық әуенін компьютерлік бағдарламада импровизацияладық, ол бізге ...( тілдік дағдыны) дамытуға көмектесті.
:: Біз күй тарихын зерттедік, ол күйдің... (шертпе, төкпе) әдістерін білуге көмектеседі.
Осығандейінмеңгерілгенбілім
Айтыс өнері мен сөз мәдениеті
Жоспар
Жоспарланатын уақыт
Жоспар бойынша орындалуы тиіс іс-әрекеттер
Дереккөздер
Сабақтың басы

5 минут

Оқушылар берілген суреттер арқылы сабақтың тақырыбын болжайды.
Суретте не бейнеленген?
Суреттердің бүгінгі сабақ тақырыбымен байланысы қандай?
Оқушыларға сабақтың тақырыбы, мақсаты, бағалау критерийлері таныстырылады (бағалау критерийлері оқушылармен бірге талқыланады).
Слайд

Сабақтың ортасы

10 минут

8 минут

12 минут

Айтыс өнері - қазақтың ауызекі әдеби - музыкалық өнерінің көлемді және аса құнды салалардың бірі. Суырып салма ақындық өнерінің желісі болып табылады. Айтыста халықтың әдет - ғұрпы, салт - дәстүрі, дүниетанымы, эстетикалық рухани және әлеуметтік көзқарасы, қалыптасу байқалады. Айтыс атауы - айтысу деген сөзден шыққан. Ол өлең сөзбен жарысу, сайысу, дауласу, тартысу, сынасу, мағынасында қолданылады. Айтысу қара сөзбен де, күй тарту арқылы да, суырып салма өлеңмен де болуы мүмкін.
Айтыс өнерінің бірнеше түрлері бар.
Ең ежелгі, көне түрі <<Бәдік>> айтысы. Белгісі бір аурудан малды емдеу үшін, айтылатын арбау өлең.
Жар - жар>>айтысы - қыз бен жігіттің үйлену тойы кезінде орындалады.
<<Ақындар>> айтысы - атақты белгілі ақындар арасындағы айтыс.
<<Қыз бен жігіт>> айтысы көбінесе ойын - тойларда айтылады
Тірек сөздермен жұмыс: киелі өнер, алтын ғасыр, ақындар легі, бабадан қалған аманат, аға буын, өз даралығы, өзге жұртқа таныту, төл мәдениет, ұлт мәртебесімен парапар (оқушылармен бірлесе отырып сөздердің мағынасы ашылады, мағынасы жақын сөздер табылады, сөйлемдер құрастыру арқылы тіркестердің қолданылуына назар аударылады).
.

Сұрақтарға жауап бере отырып кластер құр
1 топ
Айтыс деген не ? Айтыс түрі?
2 топ
Импровизатор ақыны?

Тыңдалымалды тапсырма.
Тақырып бойынша сұрақ-жауап жұмысы жүргізіледі.
# Айтыс туралы не білесіз?
# Айтысқа кімдер қатысады?
# Оларға қандай талаптар қойылады?
# Қазіргі таңда айтыс өткізіле ме?

Тыңдалым мәтіні тыңдалады.
Тыңдалым бойынша тапсырма:
1) Мәтінді тыңдай отырып, оқушылар берілген тірек
сөздердің мәтін ішінде қолданылуына назар аударады, өз болжамдарымен салыстырады.
2) Мәтіннен детальдіақпараттарды табады, өз
дәлелдерін келтіреді.
Дескрипторлар:
oo тірек сөздердің мағынасын түсінеді;
oo детальді ақпараттарды анықтайды;
oo дәлелдер келтіреді.

Тыңдалымнан кейінгі тапсырма.
Сөздікпен жұмыс (фразеологиялық сөздік, түсіндірмелі сөздік, тұрақты теңеулер сөздіктері ұсынылады).
А) Жұптық жұмыс. Берілген сөздердің мағыналарын анықтау: айтыстың арасы жер мен көктей, от ауызды, орақ тілді ақындар, делебесі қозу, тамырын тереңге жаю, ірге тасын қалау, қаймағы бұзылмаған (сөздер тыңдалым мәтінінен алынды).
Мысалы, арасы жер мен көктей - өте қашық (57-бет),
Делебесі қозу - арқасы қозды, көтерілді, желікті.(189-бет).
Дескрипторлар:
oo сөздердің мағынасын анықтайды;
oo тіркестерді сөйлем құрауда сауатты қолданады;
oo тіркестердің синонимдерін және орыс тіліндегі баламаларын табады.
Осы ретпен оқушылар тіркестердің мағынасын анықтайды, сөйлемдер құрастырады. Мағынасын толық түсінгеннен кейін, осы тіркестердің орыс тіліндегі баламасын табады.

слайд

https://www.youtube.com/watch?v=zwesWTvSFv8

Фразеологиялық сөздік, Алматы <<Арыс>> 2007

Сабақтың соңы

5 минут
Бағалау:
oo оқушылар тапсырмалардан кейін дескрипторлар
арқылы өздерін бағалайды;
oo сабақ соңында бағалау критерийлері бойынша
сынып жұмысы қорытындыланады.
Бес жолды өлең
Айтыс және өнер сөздері беріледі.