Түркістан қаласының географиялық координатасы

Сабақтың тақырыбы: Шетелдік Азия мемлекетіне жалпы шолу
және аймақтарға бөлу.
Сабақтың мақсаты: Білімділігі-Оқушылардың өздігінен білім алуға
дағдыландыра отырып шетелдік Азия туралы
білім беру.
Дамыту: Дүние жүзілік мемлекеттер туралы білімнің
ой-
өрісін дамыту, өздігінен тұжырым жасауға,
ойын айтып жеткізуге дағдыландыру. Көрермен
жұмыс істеу қабілетін дамыту.
Тәрбиелік мәні: Оқушылардың бейбітшілігін, достық сезімін
нығайту.
Көрнекілігі: Дүние жүзілік саяси картасы. Карта-
схема.
дүние жүзінің физикалық картасы, атлас.
Пәнаралық байланыс: Тарих, математика.
Сабақтың түрі: Аралас.
Сабақ беру әдісі:Түсіндіру, сұрақ-жауап, жаңа білімді қалыптастыру.
Сабақ барысы: Ұйымдастыру.
Кіріспе сөз
Шетелдік Азия территориясы солтүстіктен оңтүстікке қарай 7 мың
километрге, батыстан шығысқа қарай 10 мың километрге созылып жатыр.
Жер көлемі 27 млн. км ² территорияны қамтиды. Аумағында 45-
мемлекет орналасқан Шетелдік Азия-адамзаттың пайда болған ошақтарының бірі.
Егіншіліктің қолдан суарудың, қалалардың көптеген мәдени құндылықтардың
отаны. Бүгінгі сабағымызда шетелдік Азия елдеріне географиялық тұрғыдан
сиппатама беру оқушылардың алдыңғы сабақтардан алған білімдерін толықтырып,
өздігінен білім алуға, сабақта ынтасын арттыру мақсатында бірнеше кезеңге
бөліп, сұрақтар мен тапсырмалар беремін.
І-кезең. Тірек сызба арқылы орындайды.
Тапсырма: Шетелдік Азия елдерін аймақтарға бөліп жазыңдар.

2. Аймақтың экономикалық - географиялық жағдайының басты белгілерін

3. Азия елдерінің мемлекеттік құрылысын анықта.

4. Шетелдік Азия елдерін сандық белгілері бойынша топтастырыңдар
4.1. Шетелдік Азияда орналасқан жер көлемінің үлкендігі 3 млн ². км –ден
асатын елдер.

|қ/с |Мемлекеттер |Жер көлемі млн км ² |Астанасы |
|1 |Қытай |9,5 |Пекин |
|12 |Үндістан |3,3 |Дели |

4.2. Халқының саны 100 млн-нан асатын елдер.
|к/с |Мемлекеттер |Халық саны млн. |Астанасы |
| | |адам | |
|1 |Қытай | | |
|2 |Үндістан | | |
|3 |Индонезия | | |
|4 |Бангладеш | | |
|5 |Жапония | | |
|6 |пакистан | | |

ІІ-кезең.
Оқулық тексін, физикалық картаны, атластағы жер, су, агроклимат
қорлары картасын пайдаланып, ауыл шаруашылығын дамытуға қажетті
табиғат жағдайларына сипаттама беруді тапсырамын.
1. Территорияның жер бедері жағдайлары және олардың
ауыл шаруашылығының орналасуына әсері.
2. Территорияның агроклиматтың сипаттамасы
3. Территорияның топырақ-өсімдік жағдайлары.
4. Ауыл шаруашылығын дамытуға қажетті табиғи алғы шарттары жалпы
баға беру.
III. Кезең.
Шетелдік Азия елдерінің халқын оқып білу мақсатында сұрақтар мен
тапсырмалар беремін.
1. Атластағы дүние жүзі халықтарының картасы бойынша Шығыс,
Оңтүстік Шығыс, Оңтүстік және Оңтүстік Батыс Азия халқы қандай басты
тіл әулеттеріне жататынын анықтаңдар жеке тіл әулиетіне
жататын неғұрлым ірі халықтарды атаңдар.
2. Аймақтарға көп ұлтты елдерге мысал келтіріңдер.
(Үндістан, Индонезия, Филиппина т.б.)
3. Халықтың табиғи өсуін азайтуға бағытталған демографиялық саясат
ұстанатын елдер (Қытай, Үндістан).
1. Шетелдік Азиядағы бір ұлтты мемлекетті ата (Жапония 99 пайыз)

ІV-кезең. Сергіту сәті.
Сөз жұмбақты дұрыс шешкенде ерекше бояулы экономикасы дамыған
мемлекетті аласыңдар.

1. Бангладиште өсірілетін талшықты дақыл (джут)
2. Жер көлемі жөнінен дүние жүзінде 87-орын халқының саны жөнінен 8-ші
орын алатын ел. (Бангладеш)
3. Қала-мемлекет. («Арыстан қаласы»)
4. «Жапония» халқының діні - синтосум
5. Аймақтың халықаралық географиялық еңбек бөлінісіндегі анықтайтын басты
байлығы. (мұнай)
V-кезең. Шетелдік Азия елдерінің шаруашылығын оқып үйрену.

1. Атлас картаны, 44-сурет мәліметтерін пайдаланып, басты мұнай кен
орындарын, мұнай өңдеу орталықтарын, мұнай құбырларын, мұнайды сыртқа
тасымалдау бағытын картадан анықтаңдар.
2. Елдердің даму және мамандану деңгейіндегі айырмашылықтар
бойынша топтау.

1. Өнеркәсібі жоғары деңгейде дамыған ел-Жапония
2. Экономикалық зор табыстарға жеткен, алайда жан басына есептегенде
көрсеткіштері темен елдер: Қытай, Үндістан.
3. Азияның жаңа индустриялык елдері. (Экономикасының негізін машина жасау
саласы құрайды)- Корея, Сингапур, Тайвань, Гонконг.
4.. Экономикасының негізі мұнай өндіру, өнеркәсібі болатын
парсы шығанағындағы мұнай өндіруші Сауд Аравиясы, Кубейт.
5. Индустрияландыру негізінен, тау-кен өндірісімен, жеңіл өнеркәсібпен
шектелетін елдер: Монғолия, Вьетнам, Бонгладеш.
6. Дамушы елдерде өңдеуші өнеркәсіп жаққа тән. Лаос, Комбоджа,
Непал, Бутан т.б.
VІ-кезең. Ауыл шаруашылығы

VІІ Тест. Оқушылардың алған білімдерін пысықтап, сабақты

қорытындылау.
1. Оңтүстік Шығыс Азия елдерінің халықаралық бірігуінің қысқаша
атауы.
А) АСЕАИ Ә) ЖТО Б) БҰҰ В)ШАНХАЙ
2. ОПЕК-ке мүше елдерді ата.
Иран, Ирак, Кувейт, Катор, БАЭ
Ә) АҚШ, Франция, Англия, Үндістан
Б) Жапония, Монголия, Қытай
Украина, Белларуссия, Канада
3. «Азия жолбарыстары» аталған елдер.
A) Сингапур, Корея, Тайвань, Гонконг.
Ә) Иран, Ирак, Кувейт.
B) Жапония
4. Экономиканың маңыздылығына қарай Үндістан қай топқа жатады?
А) Жаңа индустриялы ел. Ә) Көшбасшы ел
Б) Сыртқа мұнай шығаратын ел В) Дамыған ел
5. Жапония мемлекеті, қандай басқару формасына жатады.
А) Абсолюттік монархия Ә) Конституциялық монархия
Б) Теократтық В) Республикалық
6. Монғолияның аса ірі кәсіпорны.
A) «ЭРДЭНЭТ» кен байыту комбинаты.
Ә) Қара металлургия кәсіпорны.
B) Кондитер фабрикасы.
7. Суармалы жерлердің жалпы көлемі жөнінен дүние жүзінде 1-орын
алатын.
А) Қытай Б) Жапония
Ә) Үндістан В) Иран
8. Сауд Аравиясының астанасы.
А) Мекке Б) Эр-Рияд
Ә) Джидда В) Медина
9. Су ресурстарына кедей мемлекетті ата.
А) Бразилия Б) Үндістан
Ә) Сауд Аравиясы В) Вьетнам
10. Қытай қай саладан бірінші орын
А) Теледидар шығару Ә) Станок жасау
Б) Трактор шығару В) Автомобил шығару.
Үйге тапсырма:
1. Шетелдік Азия тақырыбын оқу.
2. Шетелдік Азия елдерін аймақтарға топтастырып, кескін
картағабелгілеу.
3. Баспасөз материалдарын пайдаланып, Азияда орналасқан елдердің
бірінің Қазақстан мен байланысы (экономикалық, достық т.б. қарым-
қатынасы) туралы мәлімдеме жасау.
4. Номенклатура.
Қорытынды:
Бұл сабақтарды өту кезінде қол жеткен нәтижем: Оқушылар:
* проблемалық сұрақтарды талдауды үйренді;
* практикалық жұмыстар орындады;
* танымды іздендіргіш тапсырмаларды орындады;
* оқушылардың сабаққа деген ынтасы жоғарылады;
* картамен жұмыс жүргізуге пәнге қызығушылығы артты;
* дүние танымы, ой-өрісі кеңіді;
* өз отанының қазба-байлықтарын әлеуметтік жағдайын танып білді;
* өз бетінше орындауға негізделген тапсырмаларға дағдылана бастады.

Негізгі бөлім
8 - сыныптың физикалық география сабағында жергілікті жерді оқытуға 4
сағат бөлдім.
|К/с |Сабақтың тақырыбы |Сағат саны |
|1 |Жергілікті өлке табиғатының ерекшелігі |1 |
|2 |Туған жерге саяхат сабағы |1 |
|3 |Топырағы, жер байлығы (конференция сабак) |1 |
|4 |Туған жер табиғатын қорғау шаралары (пікір |1 |
| |талас) | |

Бірінші сабақ: Жергілікті өлке табиғатының ерекшелігі
Мақсаты: 1.Жергілікті жердің физикалық географиялық орны, жер бедері,
суы, органикалық дүниесі, климаты туралы білім беру.
2.0кушыларды картамен жұмыс жүргізуге, қосымша материалды пайдалануға
дағдыландыру.
Бұл тақырыпты оқытуда Шаталовтың педагогикалық технологиясының ішіндегі
тірек-сызбаны пайдаланым.

Оқушыларға картаны пайдаланып, өз бетінше орындайтын
бірнеше тапсырмалар мен сұрақтар беремін.
1-тапсырма: Қалалардың орнын салыстыру
|Қалалар |Географиялық ендігі |Географиялық бойлығы |
|Астана | | |
|Алматы | | |
|Түркістан | | |

2. Картаны пайдаланып, Түркістанның географиялық орнына сипаттама
бер.
3. Түркістанның жер бедеріне сиппатама бер.
Түркістан қаласы туралы жалпы мәлімет.
Жазып ал
| | |1.01. 2000 |1.01.2001 |1.01.2002 |1.01.2003 |
|1 |Территориясы, мың |9,4 |9,4 |9,4 |9,4 |
| |кв, км. | | | | |
|2 |Халқы, мың адам |175,8 |17 9,8 |182,9 |186,9 |
| |-қала |87,2 |88,9 |90,4 |92,7 |
| |- село |88,6 |90,9 |92,5 |94,2 |
|3 |Әкімшілік | | | | |
| |террито-риялық бөлінуі | | | | |
| |-поселкі | | | | |
| |- село және ауыл |11 |11 |11 |11 |
|4 |Этникалық құрамы | | | | |
| |қазақтар |54,0 |53,9 |53,9 |55,1 |
| |өзбектер |42,6 |42,7 |42,7 |43,5 |
| |орыстар |1,4 |1,4 |1,4 |1,4 |
| |украиндар |0,05 |0,05 |0,05 |0,05 |
| |татарлар |0,01 |0,7 |0,7 |0,7 |

4. Окулықтағы климат карталарын пайдаланып,біздің жерімізге түсетін
жиынтық күн радиациясы қаншаға тең екенін анықта. Бұл көрсеткішті
Қазақстанның солтүстік бөлігіне түсетін күн радиациясының мөлшерімен
салыстыр.

5. Өз туған жерінде қыс айында және жаз айында орташа
температура қанша градус болатынын анықтап жаз.
Қанша жауын-шашын жауады?
Жоғарыдағы жинақтаған мәліметтерді пайдаланып жергілікті жердін климатына
сипаттама бер.
Жазып ал
| |Өзендер |Ұзыңдығы |
|1 |Қарашық |58 км |
|2 |Ашылған |42 км |
|3 |Ермеқ су |56 км |
|4 |Баялдыр |44 км |
|5 |Ақтөбе |41 км |
|6 |Біресек |43 км |
|7 |Ихап су |57 км |
|8 |Құр сай |52 км |

Су қоймалары
|Су қоймалары |Су жинау мүмкіндігі |
|Қосқорған су қоймасы |37 млн. м ³ |
|Сасық бұлақ су қоймасы |5,5 млн. м ³ |
|Шылбыр су қоймасы |4,7 млн. м ³ |
|Шерт су қоймасы |2,6 млн. м ³ |
|Қатынқамал, Майдамтал, Шаға | |

Сабақ сонында оқушылар өздері дайындаған рефераттарын қорғайды
2-сабақ Экскурсия сабақ.
Бұл сабақта туған өлке туралы көктемгі демалыс күндері оқушылар өздері
саяхатқа шыққан кездері жинақтаған материалдарды, видео касеталарды,
суреттерді, буклеттерді пайдаланып, практика жүзінде көрген жерлерін
теориямен ұштастыру арқылы өз беттерінше
ойлап, тұжырым жасай алады.
Төменде «Туған жерге саяхат» сабағының жоспары.
I. Кіріспе. Жаңа сабақты ашу
II. Саяхат бөлімі
1. Түркістан-екі дүние есігі ғой...
2. Қаратау өңіріне саяхат
3. Қарашық өзені
4. Пайдалы қазбалар кен орны
Видеокасета
1) Карьер
2) Рудасыз материалдар комбинаты (КНМ)
3) Асфальт шығаратын завод
4) Топбаза, Жанар-жағар май қүю орны
ІІІ. Қорыту
Үйге тапсырма
Видеотаспадан қала көрінісі 1,5 мин көрсетіледі.
Бұл сабақта Түркістан өңіріне саяхат бөлімінде оқушылар қойылған
сұрақтарға мүмкіндігінше тез жауап беру керек. Оқушыларды 2 топқа бөледі:
1 топта сұрақтар:
1. Түркістан қай жазықта орналасқан?
2. Түркістанды басып өтетін ең ірі өзенді ата.
3. Түркістан қай ғасырда Шавгар деп аталды?
4. Қожа Ахмет Яссауи қай жылы, қай жерде дүниеге келді?
5. Түркістаннан қандай Темір жол магистралы басып өтеді?
6. Қарапайым Қожа Ахмет Яссауи кесенесінің басына зәулім ғимаратты
тұрғызған кім?
7. Кесенесінің орталық залы не деп аталады? Себебі не?
8. Қазанды кім, қай жылы жасады?
9.Қаратау қай қатпарлықта түзілді?
10. Түркістан кай табиғат зонасында орналасқан?
2 Топқа сұрақтар:
1. Түркістан қай климат белдеуінде орналасқан?
2. Түркістанның ең ірі өзенін ата.
3. Түркістан XI-XIІ ғасырдан бастап қалай аталады?
4. Темір жол вокзалының ірге тасы қай жылы қаланды?
5. Кесененің ені мен ұзындығы қанша метр?
6. Қола қазанның салмағы қанша? Ол кімнің бұйрығымен жасалды?
7. Қазанға қажеті шикізат қайдан алынды?
8. Қаратаудан қандай жел еседі?
9. Қаратаудың ең биік нүктесін ата?
10. Түркістанда қандай егіншілікпен айналысады?
II Қаратауға саяхат. Видеотаспадан Қаратауға саяхатқа барған кездері
2 мин көрсетіледі.
Бұл жерде «Кім жүйрік» ойының жүргіземін.
1-тапсырма. Қаратаудың географиялық орнын анықта
|Жоспар |Орындайтын жұмыстар |
|Атауы, биіктігі | |
|Ең биік нүктесінің координаты | |
|Географиялық орны | |
|А: Материкте | |
|Ә. Бағыты, ұзындығы | |
|Басқа объектілерге қатысты | |

2. Туркістан, Кентау, Шымкент қалаларын кескін картаға белгіле.
3.Қаратаудың пайдалы кен орындарын кескін картаға түсір
ІІІ. Қарашық өзеніне, саяхат кезінде оқушылар Қарашық өзені, Тұран,
Майдамтал т.б. атаулардың шығуы туралы аңыз-әңгімелер айтып, туған өлкенің
өткенімен бүгінгісі туралы жан-жақты хабардар болады.

Топономика
1. Қарашық________________________________________________________
____________________________________________________________________
2. Тұран____________________________________________________________
____________________________________________________________________
3. Майдан тал________________________________________________________
____________________________________________________________________

ІV. Жергілікті жердегі кен орнына саяхат жасауды аялдау бөлімі деп атадым.
Себебі мұнда қала мынынан қазып алынып жатқан құрылыс материалдарының
орнында (карьерлерді), Рудасыз материалдар комбинатында (КНМ) түсірілген
видеотаспадан карьерден әкелген тастарды өңдеуден өткізу арқылы шебен,
ұсақталған құм алынып жатқандығы оқушыларға көрсетілді. Асфальт шығаратын
завод, топбаза, жанар-жағар май құю орындары да көрсетіліп, адамдардың
шаруашылық қызметінің табиғи ортаға қалай әсер ететінін байқады.
Тапсырма: екі топтың оқушыларына тест жұмысы және
сөзжұмбақ шешкізу арқылы оқушы білімін толықтырамын.
ТЕСТ
1. Түркістан қаласы қай ғасырдан бастап Түркістан деп аталады?
1. V-VІ ғасырдан
2. ХІ-ХІІ ғасырдан
3. ХІV -ХV – ғасырдан V- VІ ғасырға дейін
2. Түркістан қаласының географиялық координатасы
1. 43°с.е. 68° ш.6.
2. 68° с.е. 43° ш.б.
3. 55° с.е. 43° ш.б.
3. Түркістанның өзендерін ата
1. Келес, Құркелес
2. Бадам, Арыс
3. Қарашық, Ақтөбе, Иқансу
4. Түркістан ауданының батысында қай аудан немесе облыс
жері
орналасқан?
1. Отырар ауданы
2. Қызылорда облысы
3. Қарағанды облысы
4. Байдібек ауданы
5. Әмір Темірдің бұйрығымен жасалып, кесенеге сыйға тартылған тайқанзан
қай елді мекенде құйылды?
1. Қарнақта
2. Түркістанда
3. Қаратауда
6. Түркістан өңірі қандай пайдалы қазбаға бай?
1. мыс, алтын
2. құрылыс материалдары
3. көмір
4. мұнай газ
Сөзжұмбақ «Тайқазан»

1. Совет Одағының батыры, жерлесіміз.
2. Өсімдік.
3. А.Яссауидің туған жері.
4. Елді мекен.
5. Түркістанның V-VI ғасырдағы атауы.
6. Сидней олимпиадасының алтын алқа иегері.
7. Түркістан орналасқан жазық.
8. Кесененің орталық залы.

Сөзжұмбақ «Тайқазан»

ррор

Жергілікті жердегі өзен.
... төрі - Түркістан.
Елді мекен.
Қарашық өзені құятын көл.
5. Қазақстаннан шыққан тұңғыш дипломат, жерлесіміз, мемлекет қайраткерінің
есімі.
Түркістандағы ең үлкен су қоймасы.
Топырақ түрі
Түркістанда егілетін техникалық дақыл.
Елді мекен.
Сабақ соңында әp топтың жұмысын қазылар алқасы кесте
бойынша қорытындылайды.
|Топтар |Түркістан |Қаратау |Қарашық |Кен |Қорытын-ды|Жалпы |
| | | | |орнына |лау сөз- |ұпай |
| |Сұрақ - |Кім |Аңыз - |аялдау |жұмбақ | |
| |жауап |жүйрік |әңгімелер |тест | | |
|Ітоп | | | | | | |
|ІІ топ | | | | | | |
3-сабақта «жергілікті жердің топырағы жер байлығы» тақырыбын 2003-2005
жылдардың елбасымыз «Ауыл жылы» деп жариялануына байланысты. « Елім
бай болсын десең
Жеріңнің бабын тап» атты конференция сабағы ретінде
өткіздім.
Сабақтың мақсаты:
Танымдық - топырақ, топырақ түзуші факторлар, Қазақстанның топырақ түрлері,
топырақ эрозиясы, топырақты мелиорациялау туралы білімдерін толықтыру,
туған жердің топырағы, құнарлығы туралы білім беру;
Дамытушылығы: - оқушылардың сабаққа белсенділігін арттыру мақсатында
қосымша материалдарды пайдалануға дағдыландыру, ойлау қабілетін дамыту.
Тәрбиелік мәні: туған жердің табиғатын сүюге, қоршаған ортаны қорғауға,
табиғат ресурстарын ұғымды пайдалануға тәрбиелеу.
Сабақ барысында қатысқан мамандар (агроном, топырақ танушы мамандар,
қала әкімінің орынбасары, ауыл шаруашылық министрі, кәсіпкер) көмегімен
оқушылар топырақ, топырақ тузуші факторлар, топырақ түрлері, топырақ
эрозиясы, оның түрлері, топырақтың мелиорациялау туралы алған білімдерін
толықтырып қайталаса, жергілікті жердің топырағы, оның құрылымы, сортаң
топырақтың пайда болу себебі ауыл шаруашылығында жарамды жер көлемі,
жергілікті жердегі топырақты мелиорациялау жолдары, егістікті суаратын
қосымша су көздері, жер кодексі туралы мәліметтер алды. Сондай-ақ, «Жер -
тіршілік бесігі», «Жері байдың елі бай», «Жердің нәрі су»
«ағаш —жапырағымен» жер-топырағымен деген мақал-мәтелдердің және «жаман
топырақ болмайды топырақ қожасының жаман болуы мүмкін» деген Р.Вилъянстың
сөздерінің мәнін терең түсінеді.
Меңгерген жаңа материалдар
Түркістан жерінде жауын-шашын аз жауып, климаты құрғап, әрі ыстық
болғандықтан сұр қоңыр топырақ және сортаң сұр топырақ түзілген. Құрамында
шірінді аз /1,0-1,2%/
Қазақстанның Жер кодексі
5-бөлім
21 -тарау
170-баптан тұрады. Негізгі ережелер
2. Жерге меншік құқығы, жердің пайдалану құқығы
3. Жер санаттары
4. Жерді қорғау, мемлекеттік бақылау жерге орналастыру
5. Жер заңдарының орындалуын қамтамасыз ету.
Түркістан аумағында климат тым континненті, жауын-шашын жеткіліксіз
жауатындықтан суармалы егіншілікпен айналасады. Бұл өңірге 50-ші жылдары
ауыл шаруашылығын дамыту, жаңа жерлерді игеру үшін жерлесіміз
Н.Д.Ондасынов ағамыздын, арқасында қазылған Арыс-Түркістан ирригоциялық
каналының маңызы зор. Осы канал арқылы ауыл шаруашылығы өркендеп,
экономикасы дамуда. Бөген су қоймасынан басталатын каналдың жалпы ұзындығын
136 км. Түркістан аумағында 92,8 км-ді ағып өтеді.
Қала аумағында 38733 гектар жерге ауыл шаруашылық дақылдары егіледі.
Былтырғы жылмен салыстырғанда барлық дақыл артығымен егілді. Тек мақта 5,5
мың гектарға кем егілді. Себебі ауыспалы егіс жүйесін қолға алып,
өнімділікті арттыру қазіргі уақыт талабы. Сондықтан мақтаның егіс көлемін
азайтқанмен, оның гектар түсімен арттыру басты мақсат болды.
Сабақ соңындағы оқушылардың тұжырымдамасынан түзілген кесте.
(Қала бойынша егін өнімдерінің көрсеткіштерін пайдалана отырып,
Түркістандағы топырақ құнарлылығын сипаттай алады)

Топырақты және оны өңдеуде адамның шаруашылық қызметі
|Адамның әрекеті |Оның жағымсыз |Жергілікті жағдайда |
| |нәти-желері |арналған ұсыныстар |
|1. Жерді жырту |Торыпақ эрозиясы |Ағаштар отырғызу |
|2. Егістікті суландыру |Топырақтың сорлануы |Су шайып кетуден сақтау |
|3. Минералды |Топырақтың улануы мен |Минерал тынайтқыш-тарды |
|тыңайт-қыштар себу |бұзылуы |шамадан тыс қолданбау |
|4. Малды иесіз, |Топырақты таптау және |Малды иесіз жайғызбау, |
|қада-ғаламай жаю |тақырға айналдыру |өскен шөптің биіктігін, |
| | |оның орынсыз орыл-мауын |
| | |бақылау |

4-сабақ. Туған жер табиғатын қорғау шаралары. Бұл тақырыпта туған өлке
табиғатын қорғау және тиімді пайдалану, оны ластану мен бүлдіруден сақтау,
азаматтық жауапкершілікке тәрбиелеу, табиғатпен қарым-қатынас жасаудың
азаматтық-патриоттық негіздерін қалау мақсатында пікірталас (дискуссия)
ретімде өткіздім.
Бұл сабақта оқушылар қаладағы дабыл қағарлық экологиялық жағдайларды
анықтады:
* өндіріс қалдықтарын ретсіз төгу;
* су көздерінің бітеліп қалуы;
* қала маңына күл-қоқыстардың тасталуы;
* соңғы кезде үрдіске айналған шым ойып алу;
* флора мен фаунасын сақтамауда;
* жерлердің сорлануы етек алуда;
* адамдар өз жауапкершілігін сезінбеуі.

Ерекше қорғалатын табиғат аумақтары
Түркістан аумағында ерекше қорғалатын табиғат аумақтарының жерлері -
125 га.
* қорықтық жерлер 115 га
* табиғат жерлері - 2429 га
* жер қорының жерлері — 45056 га
* Түркістан аумағы бойынша - 744 000 га жер бар.
Оқушылардың туған жер табиғатын қорғау шаралары туралы пікірі:
Түркістан аумағындағы маңызы зор Қарашық өзенің арнасы мен суының
ластануына қатаң бақылау жасап, жол бермеу, Қосқорған су қоймасы мен Арыс-
Түркістан каналынан көктем айларында су жіберіліп отырса, өзен бойындағы
бұлақ көздерінің ашылып, табиғи жолмен тазалануына мүмкіндік берер еді.
Өзен арнасын шыңның ойылуын азайту қажет. Еспе су деңгейінің жоғары
көтерілуін азайту, жерді сортаңданудан сақтау үшін скважина құдықтары
қазылып, іске қосылуы қажет.
Шошқакөлдің қазіргі жағдайы нашарлап барады, суы жартылай қамыс
басқан. Көлге арнайы каналдар арқылы су жіберіліп жатса табиғи —
экологиялық жағдайы жақсарар еді.
Қамысты өртеуге, жыңғылдар мен бұталарының шауып алуына және малдың
бетімен жайылуына жол бермеу қажет.
Шаға және Қосқорған елді мекен тұрғындарын ауыз сумен қамтамасыз ету
үшін Кентау қаласындағы шахталардан шыққан тұнба суларды құбырлар арқылы
тасымалдау қажет.
Кентау қаласына қарасты Шаға су қоймасының табиғи ойпандағы көлдің суы
тартылып, толық қамыс басқан. Бұл көлшік 60 жылдары Кентау қаласының
жұмысшылары демалу үшін жасақталған еді. Осы көлге Арыс-Түркістан каналынан
су жіберіп тазалатса, келешекте халық игілігіне жарар еді.
Табиғаттың әрбір әсем мүйістерін қорғауға атсалысу осы төңіректі
мекендеген әрбір адамның міндеті болуы керек.
Сабақ соңында қорытынды жасалып, оқушылардың білімі бағаланды.
-----------------------
Шетелдік Азия

Шығыс және Орталық Азия

Оңтүстік

Оңтүстік Батыс

Оңтүстік Шығыс Азия

Орта Азия
елдері
Монголия
Қытай
Корея
Жапония

Пакистан
Үндістан
Непал
Бутан
Бангладеш

Түркия
Сирия
Иран
Сауд Арабия
Иемен
Оман
Ирак
Ауғанистан
Кубейт

Мьянма
Лаос Ветнам
Тайланд
Индонезия
Малайзия

Аймақтың экономика -географиялық жағдайы

Көршілік жағдай

Теңіз маңайындағы жағдай

Ішкі орналасқан жағдайы

Катар
БӘА
Сауд Аравиясы
Вруней
Оман

Жапония
Непал
Малайзия
Тайланд

Абсолюттік

Конституция

Басқару түрлері

Монархия

Үндістан
Пакистан
Бангладеш
Тайланд

Республика

1

2

3

4

5

7

6

Ауыл шаруашылығының 3 түрі қалыптасқан

Жерорта теңізінің жағалауындағы субтропиктікегіншілік ауданы (жеміс, жүзім,
бидай, цитрус дақылдары т.б.)

Шығыс Оңтүстік-Шығыс, Оңтүстік. Азияның бүкіл муссонды секторын қамтитын
күріш егетін ауданданр.

Бидай, тары егетін аймақ, жайылымдық мал шаруашылығы, орталық, Оңтүстік
Батыс Азияда жүргізілді.

Өсімдіктері, жануарлар дүниесі

Жер беті және жер асты сулары

Жер бедері, қазба байлықтары

Климат тузуші факторлар

1. Қазақстандағы
географиялық орны
Бас меридиан мен экватордан қашықтығы
3. Мұхитқа қатысы

Климаты

Физ. географиялық орны

Жергілікті өлке табиғатының ерекшелігіне шолу

А

Й

А

Т

Н

А

З

ҚҚ

Н

А

Т

С

І

К

Р

Ү

Т