Озон қабаты өте жұқа

Сыныбы: << 8 >> 35-сабақ Күні:
Сабақтың тақырыбы: Оттектің аллотропиясы. Озон және жердің озон қабатының Жердегі тіршілік үшін маңызы.
* Мақсаты: Оттек аллотропиясы, озон қабатының тіршілік үшін маңызы туралы білімді меңгерту.
* Міндеті:
* 1. Озон оттек аллотропиясы және заттардың жануын химиялық реакциялар арқылы жазып білу үшін жағдай жарату ;
* 2.Оттек аллотропиясы озонның тіршілік үшін маңызын білу арқылы қызығушылықтарын арттыру;
* 3.Топпен жұмыс жасауда тақырыпты бірлесіп меңгеру.
* Сабақ түрі: Аралас сабақ
* Сабақ типі: Жаңа білімді меңгерту Сабақтың әдіс- тәсілдері: Топтастыру
ЖИГСО
Сұрақ-жауап
Венн диаграммасы
Бірігіп сурет салу
Кластермен жұмыс
* Сабаққа қажетті құралдар мен көрнекіліктер: ИТ, маркер топтамасы, А4 қағаз, стикер топтамасы.
* Күтілетін нәтиже:
* 1. Химиялық формулалар арқылы химиялық реакция теңдеулерімен қасиеттерін жазып біледі;
* 2. Оттек аллотропиясы озонның адам тіршілігі үшін маңызын біледі;
* 3. Топпен жұмыс жасауда білімді бірлесе меңгеруге дағдыланады.

* Сабақ жоспары
Кезең
Сабақ бөлімдері
Мұғалімнің іс- әрекеті
Оқушының іс- әрекеті
Қолданған әдіс- тәсілдер
Білім
4 мин
Ұйымдастыру
Психологиялық дайындық
1.Оқушылардың көңіл-күйін сұрау
2. Таратылған стикер түстері бойынша топқа бөлу:
1-топ. Қызыл түс
2-топ. Жасыл түс
3-топ. Көк түс
Мұғалімнің сұрағына жауап қайтарады
Таратылған стикер түстері бірігіп топтарға отырады
Сұрақ- жауап

Топқа бөлу
Түсіну
10 мин
Сабақтың мақсатын талдау қызығушылығын ояту
1.Озон қабатының суретін таратып беремін.
2.Жерді күн сәулесінен қорғайтын атмосфералық қабат туралы не білесіңдер?
3. Оттек пен озон қабатының ұқсастықтары мен айырмашылықтары?
1.Топ оқушылары бірлесе жұмыс жасайды
2.Жеке жұмысты А4 қағазға жасайды. Жазғандарын бір- бірімен салыстырып А1 қағазға біріктіріп жазады.
2.Сұрақ- жауап
(Жеке жұмыс
Кластермен жұмыс)
3.Венн диаграммасы
Қолдану
5 мин
Жаңа сабақ
1.қызығушылығын ояту
2. ой қозғау
3. мағынаны ажырату
Мақсат қою
Мәтінді оқушыларға таратып беремін.
Мәтінде не туралы айтылған?
1. Озон қабатында оттектің озонды түзуін қалай суреттер едіңіздер және оның сіздер үшін маңызы?

А4 қағазға сұрақтарға жауаптарды жазады. Бір - бірімен салыстырады. Түсінуде жазған А1 қағазға ақпараттарды қосып жазады.
Топ оқушылары бірігіп сурет салады
Сұрақ- жауап
Жеке және топпен
Кластермен жұмыс

Бірігіп сурет салу

Талдау
10 мин
Жаңа сабақты бекіту
1.Жаңбыр жауғаннан кейінгі ауада пайда болған иістің түзілуінің реакция теңдеуі?
2. Пайда болған иістің жойылуының реакция теңдеуін қалай жазар едіңіз?
А4 қағазға сұрақтарға жауаптарды жазады. Бір - бірімен салыстырады. Түсінуде, қолдануда жазған А1 қағазға ақпараттарды қосып жазады.

Жеке және топпен
Кластермен жұмыс

Жинақтау
10 мин
Қорыту
1.Оттек элементінің және озонның молекуласының құрылсын , кристалл тор үлгісін жасау.
Берілген құралдар арқылы топ оқушылары үлгілерді жасайды. Түсінуде, қолдануда,талдауда жазған А1 қағазға ақпараттарды қосып жазады (Кристалл торлар)
Кластермен жұмыс

Бағалау
6 мин
1.Сабақ барысында оқушы көзқарасы
2.Өзара бағалау
Оттек аллотропиясының сіздер үшін маңызды қасиеттері? Сіздер үшін озон қабаты маңызды ма?
Түсінуде, қолдануда,талдауда,жинақтауда жазған А1 қағазға ақпараттарды қосып жазады
Кластермен жұмыс

7. Қорытындылау: Оттек - тіршіліктің тірегі - атмосфера - 21%, гидросфера - 89%, литосфера - 46, 8 %, тірі ағзаларда - 65%;
Тіршілік үшін ең қажетті өмір өзегі - ауа;

<<Болмасын ауа ешкімнің арман мұңы
Ауадан артық ас жоқ жалғанда ұлы
Ойлашы, кімге керек боламыз біз.
Жұтудан таза ауаны қалған күні>>

Үйге тапсырма беру: Экологиялық байқау - <<Ауаны ластамаудың тиімді жолдары>> - зерттеулер, ұсыныстар, жобалар, шығарма дайындау;

Озонның орналасуы және оның қызметі
Ауада әрқашан озон бар, жердің бетінде оның концентрациясы жалпы алғанда 10-6%. Озон атмосфераның жоғарғы қабатында атомды оттектен күн сәулесінің әсерінен химиялық реакция нәтижесінде пайда болады. Озон қабаты стратосферада орналасқан. Полюстардан 7-8 км, экватордан 17-18 км-ден 50 км-ге дейін жетеді. Озон қабат жерден 22-24 км жерде өте қалың.
Озон қабаты өте жұқа. Егер де бұл газды жер бетінде орналастырсақ, ол 2-4мм құраған пленка түрінде орналасатын еді. (экватор маңында - минимум, полюстарды -- максимум) Бірақ-та, бұл қабық бізді қорғап отыр, ол ультракүлгінді түгелімен жұтып отырады. Онсыз тіршілік тек ультракүлгін өте алмайтын жерде ғана сақталатын еді. (су түбі 10м). Озон жер бөлетін инфрақызыл сәулелердің 20 процентін жұтып алады.
Озон - активті газ, адамға зиян тигізуі мүмкін. Оның төмеңгі атмосфера қабатындағы концентрациясы шамалы болғандықтан, ол адамға зиян тигізбейді. Үлкен қалаларда машиналардың әсерінен озон көп мөлшерде пайда болады. Озон ғаламшардың сәулелерінің қаттылығын да қадағалайды. Егер де кішкене озон азайып қалса, жерде өсімдік және организмдер әлемінде үлкен өзгерістер болады.
Озон қабаты, жоғарыда аталғандай, әлемде тіршілікті Күннің ульракүлгін сәулелерінен қорғайды. Көптеген жылдар бойы озон қабаты кішкене ғана өзгерістерге ұшырап келе жатырғандығы дәлелденген. Арктикада үлкен озон тесігі табылған.
Озон жойылуына ультракүлгіннің, ғарыштық сәулелердің, кебір газдар: азот, хлор, бром қосылыстарының, фторхлоркөмірсутектерінің (фреондар) әсері мол. Аса жоғары қауіпті адамның іс-әрекеті тудырады. Сондықтан да көптеген елдер озон жоятын заттардың өндірісін қысқартатын халықаралық келісімге қол қойды.
Озон қабатының әлсіреуінің себептері көп болуы мүмкін. Біріншіден, ғарышқа ракеталардың ұшырылуы. Жанатын отын озон қабатында үлкен тесіктер жасай отырып, жағып жібереді. Бұл тесіктер қысқарады деп болжанған еді. Бірақ, олай болған жоқ, олар көп өмір сүреді.
Екіншіден, ұшақтар. Әсіресе, 12-15 км жерде ұшатын ұшақтардың буы озонды құртады. Бірақ-та 12 км-ден төмен ұшатын ұшақтар озон қосып тұрады. Қалаларда ол фотохимиялық әсерден туындайды.
Үшіншіден - хлор және оның оттекпен қосылысы. Бұл газдың өте үлкен көлемі (700 мың тоннаға дейін) атмосфераға өтеді. Оның негізгі себебі - фреондар. Фреондар - жер бетінде ешқандай реакцияға түспейтін газдар, олар бөлме температурасында қайнайды да өзінің көлемін күрт өсіреді. Оның өскен кезде олардың температурасы азайады. Оның бұл қасиетін мұздатқыштар жасауда пайдаланылады.
Жыл сайын жер атмосферасында фреондар саны 8-9%-ке өседі. Олар жоғарыға, яғни стратосфераға көтеріледі де күн сәулесінің әсерін реакцияға түседі. Реакция нәтижесінде хлор түзіледі. Ал, хлордың әрбір бөлшегі жоғарыда аталып кеткендей, жүз мындаған озон молекулаларын жоюы мүмкін.
2004 жылдың 9 ақпанында НАСА жер институтының сайтында мынадай жаналық пайда болды: Гарвард Университерті ғалымдары озонды жоятын молекуланы тапты. Ғалымдар бұл молекуланы <<димер одноокиси хлора>> деп атаған. Былай атауының себебі, хлор қоспасының 2 молекуласынан құралғанында. Димер өте салқын стратосферада орналасады, күн сәулесін жұта отырып, екі хлор атомына және бір оттек атомына ыдырайды. Хлордың тәуелсіз атомдары озон молекулаларымен байланысуы нәтижесінде озон одан сайын азаяды.
Бұл аргументтердің қысымы нәтижесінде көптеген мемлекеттер хлорфторкөмірсутектердің өндірісін қысқартуға шаралар қолдануда. 1978 ж. Бастап, АҚШ-та аэрозоль өндірісінде хлофторкөмірсутек қолдануға қарсы заң шығарды. Бірақ, хлорфторкөмірсутектерді басқа салаларда өндіруге қарсылық білдірілген жоқ. 1987 ж. әлемнің 23 мемлекеті қатысуымен өткен Монреальдағы келісім бойынша 1999 ж. дейін бұл мемлекеттер озон қабатын жоятын заттарды қолдануды 1986 ж. деңгейге дейін жеткізу керек болды. Аэрозольде пропелленттердің міндетіне басқа элемент табылды - пропанбутан қосындысы. Ол фреонға физикалық параметрлері бойынша қалыспайды, бірақ өртке қауіпті. Бірақ, мұндай аэрозольдер көптеген елдерде өндіріске еңгізілген. Мұздатқыш қондырғылармен мәселе қиынырақ. Қазіргі уақытта фреонның ең жақсы ауыстырғышы аммиак болып келеді. Ол токсикалды және физикалық параметрлері бойынша фреоннан әлдеқайда төмен. Көптеген елдерде жаңа ауыстырғыштар қарастырылуда, кейбіреулері оны құрастырып та болды. Бірақ, мәселе әлі түгелімен шешілген жоқ.
Фреондарды қолдану әлі де тоқтатылған жоқ. Ғаламдық климат өзгерісін бақылайтын желінің деректері бойынша Тынық және Атлант мұхиттары аралдарында фреондар концентрациясы 11-12 процент, және өсу жылдамдығы 5-9 процент болып келеді. Стратосферадағы хлор қосылыстары қазіргі уақытта 50-жылдармен салыстырғанда 2-3 есе көп.