Тәуелдік жалғауларының қолданысын білу

IІІ ТОҚСАН 40 МИНУТҚА ЖОСПАРЛАНҒАН ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАР

Алматы облысы,
Талғар ауданы
№ 13 атындағы орта мектебі
Сугирбекова Назикуль

Пән: Қазақ тілі Мектеп: №13орта мектеп
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі:Тілдік нормалардың қолданысы
Бөлімше:
4.2 Грамматикалық нормаларды сақтау
Күні: 21.06. 2019 Мұғалімнің аты-жөні:Сугирбекова Н.

Сынып:3 Қатысқандар саны:24
Қатыспағандар саны:
Сабақ тақырыбы:
Зат есімнің тәуелденуі

Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқу мақсаттары
3.4.2.2.Тәуелдік жалғауларының қолданысын білу.

Сабақ мақсаттары

Күтілетін нәтиже
Тәуелдік жалғауының тәуелдік ұғымын білдіретінін,үш жағы болатынын және олардың I,II жақтарының адамға меншікті айтылатынын, III жақ адамға да, басқа заттарға қатысты екенін ұғындыру.Жаттығу барысында сөзді дұрыс тәуелдей білу дағдыларын арттыру.

Барлық оқушылар:
-тәуелдік жалғауының тәуелдік ұғымын білдіретінін,үш жағы болатынын түсінеді;

Оқушының көпшілігі:
-тәуелдік жалғаулары кестесі негізінде зат есімдерді жекеше,көпше түрде тәуелдейді;
-мұғалімнің көмегімен мәтіннің тақырыбын,ондағы негізгі ойды анықтайды;

Оқушылардың кейбірі:
- сөйлемнің ішінде қолдана алады;
- мәтіндердің ішінен тәуелдік жалғауларды таба алады.
Ойлау деңгейлері
Білу
Түсіну
Қолдану
Бағалау критерийлері

-тәуелдік жалғауларының қолданысын біледі;
- зат есімдерді жекеше,көпше түрде тәуелдейді;
-мәтіндердің ішінен тәуелдік жалғауларды табады.
Тілдік мақсат
(тілдік емес пәнге)
Көптілділік:
Қылқалам - кисть - brush
Ою - орнамент -ornament
Домбыра - домбыра -dombra
Пәндік лексика және терминдер

Тәуелдік жалғауының көпше және жекеше түрлері
Тәуелдік жалғау нені білдіреді?
Түбір сөзге дауысты дыбыстан басталған тәуелдік жалғауы жалғанғанда қандай өзгеріс болады?Дәлелде.
Талқылауға арналған сұрақтар:

Тәуелдік жалғауларды дұрыс қолдану
Сіз неліктен екенін ...айта аласыз ба?
Жазылым бойынша ұсыныстар
Құндылықтарды дарыту
Өнер түрлерінің адам өміріндегі маңыздылығын ұғындыру .Оқушыларды өнерді бағалай білуге,өнер иелерін,туындыларын қастерлей білуге,<<Мәңгілік Ел>> жалпыұлттық идеясының құндылықтары арқылы білімді, саналы, ұрпақ тәрбиелеу.
Пәнаралық байланыстар
Әдебиеттік оқу,математика,көркем еңбек,музыка
АКТ қолдану дағдылары
Мұғалім дағдысы :Интербелсенді тақта.
Оқушы дағдысы:
Бастапқы білім
Негізгі және туынды зат есім
Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақтың жоспарланған іс-әрекеттер
Дереккөздер/
Ресурстар

Сабақтың басы

2 минут

3минут

3 минут

4минут
Психологиялық дайындық
<<Тілек шеңбері>>
Мақсаты:Сыныпта жағымды атмосфераны туғызу және бір-біріне жылылық сыйлау
Мынау менің жүрегім,
Бәрі осыдан басталған.
Мынау басым ақылды,
Бәрін осы басқарған.
Мынау менің оң қолым
Мынау менің сол қолым,
Барлық істі атқарған.
Оқушылар шеңберге жиналып, бір-бірінің қолдарынан ұстап, алақан арқылы жүректің жылуын сезініп жылы лебіз,тілек айтады.

<<Өнерліге өріс кең>> ойыны арқылы топқа бөлу.
Мақсаты:Оқушылардың сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыту.
Оқушы әрекеті: <<Қылқаламның, оюдың, домбыраның>> суреттерін алып, сол арқылы топқа бөлінеді.
1-топ:<<Суретшілер>>
2-топ: <<Шеберлер>>
3-топ: <<Күйшілер>>

Жұмыс ережесімен келісу
* Сабақта бір-бірімізді сыйлаймыз, тыңдаймыз!
* Уақытты үнемдейміз!
* Нақты,дәл жауап береміз!
* Сабақта өзіміздің шапшаңдығымызды, тапқырлығымызды көрсетеміз!
* Сабаққа белсене қатысып, жақсы баға аламыз!

Алдыңғы білімді еске түсіру (ұжымда)
Өткенді пысықтау: Ой шақыру

(Т) <<Бір айналым сөйлесу стратегиясы>>
Мақсаты: Зат есімнің құрамы, тұлғасына, мағынасына қарай бөліну білімдерін нақтылайды.
Мазмұны: Әр топқа берілген сызбаларды орындайды.

1-топ: <<Сәйкестендір>>

Жалқы есім
Жалпы есім

кітап
Дархан

Балқаш
білезік

2-топ:<<Сөз құрамына талда>>
қаламгерлер, мүсінші

3-топ:Сызба арқылы қос:
әділ лық
ас хана
бай дік

Тыңдалым және айтылым

(МК ) <<Белсенді оқыту әдісінің <<Нұсқау беру және айту>> тәсілі арқылы түсініктерін қалыптастыру.
-Барлық істі атқаратын не?
-Қол.(заттың атын білдіреді)
Осы сөзді өзгертіп жаздым.
Қол --қолым --қолың --қолыңыз --қолы
-Сөздерге не жалғанды?
-Жалғау.(--ым,---ы,--ыңыз,--ы).
Осы сөздердің айтылуына көңіл бөлейік. Яғни, олар біреуге меншіктеліп айтылып тұр. Бұл сөздер тәуелденіп тұр. Зат есім тәуелденеді екен.

Сабақ тақырыбы және оқу мақсаттары таныстырылып, бағалау критерийлері айтылады.

<<Ай мектеп>> <<Зат есімнің тәуелденуі>> бейнекөрсетілімнен көрсету.
Тренинг

Ойын:
<<Өнерліге өріс кең>>
Суреттер

Сызбалар

Интерактивті тақта

Сабақтың ортасы

15 минут

Сергіту сәті
3минут

Негізгі бөлім:
Кестемен жұмыс
(МК) Белсенді оқытудың <<Түсіндіру және сипаттау>> тәсілі арқылы мұғалім кестенің көмегімен тәуелдік жалғаулы сөздердің үш жақта,жекеше және көпше түрде айтылатынын аңғартады.
Мақсаты:Зат есімнің тәуелденуі туралы түсінік беру.
Мазмұны:Кестеден зат есімнің тәуелденуі, жалғаулары жайлы түсіндіріп, оқу мақсаттары мен сабақтың тақырыбы айтылады.

Тәуелдік жалғау -сөзді қатынасқа түсіретін қосымшаның бір түрі.Тәуелдік жалғау заттың біреуге немесе бір нәрсеге тәуелді(меншікті)екенін білдіреді.Тәуелденетін зат 3 жақтың біріне меншікті болып тұрады.Сол себепті, тәуелдік жалғауының 3 жағы және әр жақтың өзіне тән жалғаулары болады.

Зат есімнің тәуелденуі
жақ
жекеше
көпше
I жақ
-м,-ым,-ім
(әжем, дәптерім)
-мыз,-міз,
-ымыз,-іміз
(әжелеріміз, дәптерлеріміз)
II жақ

-ң,-ың,-ің
(әжең, дәптерің,
әжеңіз, дәптеріңіз)
-ың,-ің,-ыңыз,-іңіз
(әжелерің, дәптерлерің,
әжелеріңіз, дәптерлеріңіз)

III жақ
-сы,-сі,-ы,і
(әжесі, дәптері)
-ы,-і
(әжелері, дәптерлері)

Есіңе сақта!
Түбір сөзге дауысты дыбыстан басталған тәуелдік жалғауы жалғанғанда, түбір сөздің соңғы буынындағы ы,і дыбыстары түсіп қалады.Мысалы:
халық+ ым = халқым
бөрік +ім = бөркім

Заттың біреуге меншікті екенін білдіретін жалғауларды тәуелдік жалғаулары дейміз.

Жекеше Көпше
І-жақ Менің досым Біздің достарымыз
ІІ-жақ Сенің досың Сендердің достарың
Сіздің досыңыз Сіздердің достарыңыз
ІІІ-жақ Оның досы Олардың достары
Оқылым
(Ұ;Т;Қ) <<Сұрақ қою және талқылау>> әдісі арқылы
өлеңді оқу. Өлеңге ат қойып,негізгі ойды анықтау. Өз пікірін білдіру.

Кесте
АКТ

Оқулық

40-жаттығу.Өлеңді мәнерлеп оқиды.Өлеңдегі негізгі ойды анықтап,ат қояды.Өлеңге өз пікірлерін білдіреді.
Жазылым:өлеңнің соңғы шумағын көркемдеп жазу.
Өлеңнің соңғы шумағын көркемдеп жазады. Оқушылардың әріптерді байланыстырып көлбеу, таза жазуы қадағаланып,бағыт беріледі.
Өлеңдегі қарамен жазылған сөздерді сөз құрамына талдайды.(әкемді,ақылымен,анамның)
Бағалау критерийі
Дескриптор

Тәуелдік жалғауларының қолданысын біледі;

-өлеңге ат қойып,негізгі ойды анықтайды;
-өз пікірлерін білдіреді;
-сөздерді сөз құрамына талдайды;

ҚБ <<Күлегештер>> арқылы бағалату
Ой сергек(сергіту сәті)
Оқушылардың кейбірі
(Ө;Т;Қ) <<Ойлан,бірік,бөліс>> тәсілінде жұмбақты шешу.Тәуелдеулі зат есімдерді табу.
41-жаттығу.Жұмбақты оқып,шешуін табады.Тәуелдеулі зат есімдерді тауып,түбір сөздің соңғы дыбысының өзгеру себебін түсіндіреді.
Екі желім-
Күйдің көрігі,
Әннің көлігі.
Жұмбақтың шешуі:(домбыра)
(Көрік- көрігі,көлік -көлігі)
Бағалау критерийі
Дескриптор

Тәуелдік жалғауларының қолданысын біледі
-жұмбақтың шешуін табады;
-тәуелдеулі зат есімдерді табады;
-түбір сөздің соңғы дыбысының өзгеру себебін түсіндіреді;

(ҚБ):<<Жарайсың!Өте жақсы!Тамаша!>>мадақтау сөздері арқылы бағалау.
Кейбір оқушылар

(Т;Ж) <<Ойлан,тап!>>
Мақсаты:Жасырынған сөздерді табу,сол сөздерді тәуелдеп үш жақта айту.
Мазмұны:Тізбектен өнерге қатысты сөздерді тауып қоршайды,тәуелдейді.
Сөздерді үш жақта,жекеше және көпше түрде айт.
А
О
Н
Ю
С
Я
К
Ә
Щ
Р
В
Ғ
Д
Э
Ч
М
Б
И
Ш
І
Ы
Қ
Ә
Ф
Ц
Д
И
Ң
Ъ
Ә
Э
Й
Э
Ү
Р
Ө
Т
Е
Р
М
Е
Ш
І
К
Ъ
Ө
Х
Ч
Ө
Ъ
Х
Ж
Ө
Ы
Б
З
Қ
Е
Б
Ү
Щ
Ю
Ф
Я
Г
Е
Ә
Н
Ш
І
М
З
Тізбектегі өнерге қатысты сөздер:(биші,термеші,әнші)
Бағалау критерийі
Дескриптор

Зат есімдерді жекеше,көпше түрде тәуелдейді;

жасырынған сөздерді табады;
- сөздерді үш жақта,жекеше және көпше түрде айтады;
-тәуелдік жалғауларды қолдана біледі.

ҚБ <<Бағдаршам>> арқылы бағалатамын.
Оқушылардың барлығы
(Т) Саралаудың <<Тапсырма >> тәсілі арқылы деңгейлік тапсырмалар беріледі.
Мақсаты:Деңгейлік тапсырмалар беру арқылы білімдерін дамыту.
Мазмұны:Сөздерді сәйкестендіру,тест шешу,тиісті әріпті қою арқылы бірлесе ойланады,талқылайды.
А-деңгей :Сөздерді сәйкестендір
Олардың атасы
Сіздің суретің
Менің кітабы
Сенің өнеріңіз
Оның балам
В-деңгей: Дұрыс жауапты белгіле
Тәуелдік жалғау нені білдіреді?
А)заттың жіктелуін
Ә)заттың көп екенін
Б)заттың меншікті екенін
Тәуелдік жалғау жалғанып тұрған қатар
А)бастық,шебер,гүлдеді
Ә)биі,көрпем,орамалыңыз
Б)диқаншы,аңға,екіні
С-деңгей: Тиісті әріпті қой,қай жақ екенін тап.
Арманның ағас... шебер суретші.Ана... кесте тігуді үйретті.Сіздің сағат... маған ұнады.
Бағалау критерийі
Дескриптор

Мәтіндердің ішінен тәуелдік жалғауларды табады.

-тәуелдеулі сөздерді сәйкестендіреді;
-дұрыс жауапты белгілейді;
-тиісті әріпті қояды,қай жақ екенін табады.

ҚБ
Семантикалық картамен жұмыс.
Сөздер
І менің
ІІ сенің
Сіздің
ІІІ оның
әкем
+

борың

+

үйің

+

сандығым
+

жейдесі

+
кесеңіз

+

№3
Дәптермен жұмыс

Оқулық
№3 дәптермен жұмыс

Оқулық

Сызба:
<<Жасырынған сөз>>

Деңгейлік тапсырмалар

Семантика
лық карта

3минут

Сабақтың соңы
5минут

Кері байланыс
2минут

Үйге тапсырма:

Саралау - оқушыларға көбірек қолдау көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай тапсырмалар қоюды жоспарлап отырсыз?
Саралаудың <<Тапсырма >> тәсілі арқылы деңгейлік тапсырмалар беріледі.
Мақсаты: Деңгейлік тапсырмалар беру арқылы білімдерін дамыту.
А деңгейдегі қолдауды көбірек қажет ететін оқушыларға көмектесіп,кеңес беремін,білімге деген қызығушылықтарын оятамын.
Саралап оқытудың << Дереккөз>> тәсілі арқылы алдын ала қабілеті жоғары үш оқушыға зат есімнің тәуелденуінен құралған мәтін жазып келу тапсырылды.
Белсенді оқытудың <<Қорытынды шығару және есте сақтау>> әдісімен <<Қайда менің өз жағым?>> ойыны арқылы сабақты бекітемін.
Мақсаты: Сабақты қорытындылауға арналған тапсырмаларды орындату.

Саралап оқытудың <<Дереккөз>> тәсілі арқылы алдын- ала үш оқушыға зат есімнің тәуелденуінен құралған мәтін жазып келу тапсырылады.
(Т;Ж) <<Ойлан,тап!>>Белсенді оқытудың <<Бекіту және қолданысқа енгізу>>әдісі
Мақсаты:Оқушылардың ойлау және есте сақтау қабілетін дамыту.
Мазмұны:Тізбектен жасырынған өнерге қатысты сөздерді тауып қоршайды,тәуелдейді.
Сөздерді үш жақта,жекеше және көпше түрде айт.
А
О
Н
Ю
С
Я
К
Ә
Щ
Р
В
Ғ
Д
Э
Ч
М
Б
И
Ш
І
Ы
Қ
Ә
Ф
Ц
Д
И
Ң
Ъ
Ә
Э
Й
Э
Ү
Р
Ө
Т
Е
Р
М
Е
Ш
І
К
Ъ
Ө
Х
Ч
Ө
Ъ
Х
Ж
Ө
Ы
Б
З
Қ
Е
Б
Ү
Щ
Ю
Ф
Я
Г
Е
Ә
Н
Ш
І
М
З
Тізбектегі өнерге қатысты сөздер:(биші,термеші,әнші)

Бағалау критерийі
Дескриптор

Зат есімдерді жекеше,көпше түрде тәуелдейді;

-жасырынған сөздерді табады;
- сөздерді үш жақта,жекеше және көпше түрде айтады;
-тәуелдік жалғауларды қолдана біледі.

ҚБ <<Бағдаршам>> арқылы бағалатамын.

Оқушылардың барлығы
(Т) Саралаудың <<Тапсырма >> тәсілі арқылы деңгейлік тапсырмалар беріледі.
Мақсаты:Деңгейлік тапсырмалар беру арқылы білімдерін дамыту.
Мазмұны:Сөздерді сәйкестендіру,дұрыс жауапты белгіле,тиісті әріпті қою арқылы бірлесе ойланады,талқылайды.

А-деңгей :Сөздерді сәйкестендір
Олардың атасы
Сіздің суретің
Менің кітаптары
Сенің өнеріңіз
Оның балам

В-деңгей: Дұрыс жауапты белгіле
Тәуелдік жалғау нені білдіреді?
А)заттың жіктелуін
Ә)заттың көп екенін
Б)заттың меншікті екенін
Тәуелдік жалғау жалғанып тұрған қатар
А)бастық,шебер,гүлдеді
Ә)биі,көрпем,орамалыңыз
Б)диқаншы,аңға,екіні

С-деңгей: Тиісті әріпті қой,қай жақ екенін тап.
Арманның ағас... шебер суретші.Ана... кесте тігуді үйретті.Сіздің сағат... маған ұнады.

Бағалау критерийі
Дескриптор

Мәтіндердің ішінен тәуелдік жалғауларды табады.

-тәуелдеулі сөздерді сәйкестендіреді;
-дұрыс жауапты белгілейді;
-тиісті әріпті қояды,қай жақ екенін табады.

ҚБ:<<Үш шапалақ>> арқылы бағалайды.

(Ө)Саралаудың <<Қарқын>> тәсілі арқылы
Ой қозғау Жазба жұмысы
Мақсаты:Белсенді оқушыны негізге ала отырып тапсырманы жеңілден күрделіге жеткізу.Қарқыны төмен балаларға біршама уақыт беру арқылы оқушыға тапсырманы толық бітіруге икем жасау.
Оқушы әрекеті:Әр оқушы өзі қалаған сөзді тәуелдеп жазады.

Семантикалық карта

Сөздер
І менің
ІІ сенің
Сіздің
ІІІ оның
әкем
+

борың

+

үйің

+

сандығым
+

жейдесі

+
өнеріңіз

+

(ҚБ) <<От шашу>> арқылы бағалау

Оқушылардың барлығы
Белсенді оқытудың <<Қорытынды шығару және есте сақтау>> әдісімен <<Қайда менің өз жағым?>> ойыны арқылы сабақты бекітемін.
Мақсаты:Сабақты қорытындылауға арналған тапсырмаларды орындату.
Мазмұны:Барлық оқушы бір сөз жазылған қағаздан алып,тиісті қалтаға салады.

<<Қайда менің өз жағым?>>
жекеше
көпше

Оның

Сіздің

Сенің

Менің

Олардың

Сіздердің

Сендердің

Біздің

(ҚБ) <<Ғажайып доп>> суреттерін тарату арқылы бағалау

Кері байланыс
Оқушылар алдыларындағы стикерлерді салады.

1-топ 2-топ 3-топ

Әр топ бір сөзден жекеше,көпше түрде тәуелдеп келу.

Бағалау-оқушы білімін тексеруді қалай жоспарлайсыз?
Қалыптастырушы бағалаулар, дескрипторлар негізінде өзін-өзі бағалау,жұпта бағалау және мұғалімнің бағалауы арқылы жүзеге асырылады.
Қ.Б:<<Күлегештер>>арқылы бағалау

oo (ҚБ): <<От шашу>> арқылы бағалау.
Кейбір оқушыларды
Қ.Б: <<Бағдаршам>> арқылы бағалатамын.
oo
<<Үш шапалақ>> арқылы бағалайды.

Кері байланыс

<<Білім сандығы>> әдісі оқушылар алдыларындағы стикерлерді білім сандығына жапсырады.

Өте жақсы түсіндім. Мен сабақты Тақырып бойын-
Мен үшін қызық жақсы түсіндім ша әлі де
болды. Іздену керек

Деңгейлік тапсырмалар

Семантикалық карта

Қалташалар

<<Білім сандығы>> суреті
Стикерлер

Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы:
Денеңді тік ұстап отыр! (Оқушының омыртқасына байланысты денесін тік ұстап отыру)
-Сергіту сәті.

Топта бірін- бірі тыңдау.

Сыныпта қауіпсіздік ережелерін сақтау.

Сабақ бойынша рефлексия
Сабақ мақсаттары /оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба? Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме? Жеткізбесе, неліктен?
Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме? Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма? Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен?
Бұл бөлімді сабақ туралы өз пікіріңізді білдіру үшін пайдаланыңыз. Өз сабағыңыз туралы сол жақ бағанда берілген сұрақтарға жауап беріңіз.

Жалпы баға
Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?
1:
2:
Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да
ойланыңыз)?
1:
2:
Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың
жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу
қажет?