Оқушылардың мазмұндама мен шығарма жұмыстарынан жіберген қателерін түзету жолдары

Сабақ №
Сабақты өткізу күні және топ
НО-1-15
Тақырыбы Білім алушылардың мазмұндама мен шығарма жұмыстарынан жіберген қателерін түзету жолдары
Сабақтың мақсаты:
Оқушылардың жазба жұмыстарынан жіберген қателерін түзету жолдарының әдіс-тәсілдерін меңгерту.
Жазбаша тіл дамытуда дағды мен шеберлік жолдарын, бастауыш сынып оқушыларын байланыстырып сөйлеуге үйрету міндеттерін игерту;
Оқу кітабынан , мазмұндама жинағынан , басқа да құралдардан тіл дамыту жұмыстары үшін мәтіндер іріктеп алуға үйрету Болашақ мамандыққа бағдарлау.
Негізгі ұғымдар: Білім алушылардың мазмұндама мен шығарма жұмыстарынан жіберген қателерін түзету жолдары, оқушылардың жазба жұмыстарынан жіберген қателерін түзету жолдарының әдіс-тәсілдері, қойылатын талаптар
Сабақтың әдістемелік жағынан қамтамасыз етілуі: мазмұндамалар жинағы, мәтіндер, оқулық
Сабақтың типі: аралас сабақ
Сабақтың әдіс-тәсілдері: түсіндіру , сұрақ- жауап, практикалық
Сабақ жоспары:
I. Ұйымдастыру кезеңі
Сабаққа жағымды жағдай жасау;
Оқушылардың сабаққа әзірлігін қадағалау;
Оқушылардың жаңа сабаққа зейінін аудару, сабақтың мақсаты мен міндеттерін түсіндіру.
II. Оқушылардың білімдерін тексеру

1. Байланыстырып сөйлеуді үйретуде қандай әдістер тиімді?
2. Байланыстырып сөйлеу жұмыстарына қандай әдістемелік талаптар қойылады?
3. Мазмұндамала жинағы , мәтіннің түрлерімен танысу, өзіндік ерекшеліктерін айту
4. Шығарма, шығарманың түрлері

III. Жаңа материалды оқыту Білім алушылардың мазмұндама мен шығарма жұмыстарынан жіберген қателерін түзету жолдары
Әдебиеттер
1. С.Рахметова Қазақ тілін оқыту әдістемесі <<Өлке>> 2005
2. Г.Ж.Тұрдалиева.Баст.сын. қаз.тіл.оқыту әдіст.2007
Жоспар
1. Оқушылардың мазмұндама мен шығарма жазу барысында үйренуге тиіс педагогикалық білік, дағдылары
2. Оқушылардың мазмұндама мен шығарма жұмыстарынан жіберген қателерін түзету жолдары

Білім алушылардың мазмұндама мен шығарма жұмыстарынан жіберген қателерін түзету жолдары
Оқушыларды мазмұндама мен шығарма жазу үйрету барысында оларға қандай білік, дағдылар берілетіні белгіленеді. Өйткені оқушының бойында бар білік пен дағдыны қалайша пайдаланып, оларды жаңадан қандай дағдыларға төселдіріп, білікке үйрететінімізді біліп алмайынша, жұмыстан белгілі бір нәтиже күту қиын.
Балалар орфографиялық, морфографиялық, синтаксистік білік ,дағдыларға төселуде мазмұндама мен шығарма жұмыстары орасан зор көмек етеді. Мазмұндама мен шығарма жұмыстарының мақсатында өзі оқушылардың ой операцияларын (жалпылау, анализдеу, синтездеу, нақтылау, абстракциялау, даралау) жан - жакты дамыту болғандықтан,осы жұмысты іскс асыру барысында кейбір процестер автоматтанып , дағдыға айналады.
Шығарма мен мазмұндама жұмыстарын жүргізу барысында жасалған қорытындылар мен әдістемелік әдсбиеттсрде айтылған пікірлерді салыстыра келіп, оқушылардың жазба жұмыстарында жіберген қателерін ескере отырып, тұжырымдағанда, бастауыш сынып оқушылары мазмұндама мен шығарма жазу барысында мынандай педагогикалық білік, дағдыларға үйренулері тиіс:
Мазмұндамадан оқушылар оқылған мәтін қабылдап, сол қабылдағандарын қайта жаңғырта алуға тиіс және естерінде қалған мәліметтерді өз сөздерімен жазып беруге дағдыланады, сөз тіркесін құрау, сөйлем құрау шеберліктеріне жаттығады. Осы жұмыстың барысында бірқатар сөз тіркесі мсн сөйлемдер, бейнелі сөздер автоматталып, оқушының есінде қалады. Оқылған мәтінді қайта жазып беру үшін сөйлемдердегі сөздерді бір-бірімсн байланыстыруға жаттығады. Мұндай процестерге жаттығу балаларды шығарма жазуға дайындайды.
Шығармада ұсынылатын тақырыпқа түсініп, оның жігін ажырата алу дағдысы мен шеберлігі қалыптасады. Мысалы, "Мен қалай кезекші болдым?" шығарма жазу тапсырылды делік. Мұнда оқушы кезекші болғанда жалпы не істеу керектігі, ксзекшінің міндеті жөнінде емес, өз кезекші болғанда не істегені жөнінде жазуға тиіс екенін білуі қажет. Немесе "Мен анама көмектесемін" тақырыбы берілсе, жалпы үй шаруасына балалардың қалай көмектесетіні, не істейтіні жөнінде емес, сол тақырып бсрілген кезде қандай шаруаға көмектескендігі туралы жазуы керектігін оқушы ажырататындай болуы қажет. "Ағашты қалай отырғызады?" тақырыбы бойынша жалпы ағаш отырғызу жөнінде білетіндерін жазатын болса, "Біз ағашты қалай отырғыздық" тақырыбы бойынша өздерінің ағаш отырғызғанда не істегендерін әңгімелеу керектігін ажырататындай болуға тиіс.
3) Шығарма жазу үшін материал жинау дағдысы мен шеберлігі. Яғни материал жинау барысында бақылаудың кейбір тәсілдеріне дағдылану, оны меңгере білуге үйрену. Мысалы, "Үй қалай салынды?" тақырыбы бойынша материал жинау барысында балалардың кейбіреуі үй ішінен сұрауы, енді біреулері кітап оқу арқылы, біреулері егер жақын жерде құрылыс болса, соның басына барып, көзбе-көз бақылау арқылы т.б. тәсілдермен бақылаулары мүмкін. Оқушылар қандай тәсілмен болса да берілген тақырып бойынша материал жинауға дағдылануда қажет. Егер оқушы материал жинау дағдысына жаттықтырылмаған болса, ол шығарма жұмысында талай-талай сәтсіздіктсрге ұшырайды. Сондықтан бастауыш сыныптан бастап, балалар бақылай білуге, кітаппен жұмыс жасауға, суреттерді қарап қабылдай білуге, экскурсия материалдарын жинактап, естерінде сақтай білуге жаттықтырылып, бірте-бірте бұл жаттығуларды дағдыға айналдыру біліктерін жетілдіруді іскс асыра беру кажет.
4) Білетін, яғни жинаған материалдарын жүйелей білу дағдысы. Бұған бастауыш сынып оқушылары мазмұндама арқылы үйретіледи. Ол үшін жинаған материалдарды іріктеп, жүйелей білуі қажет.
.5) Оқушылардың өз ойын дұрыс және түсінікті білдіру дағдысы Ойын дұрыс білдіру деген шығарма яки мазмұндама жазғанда белгілі тілдік норманы сақтау, әдеби тілдің ең шұрайлыларын пайдалану білігі сөйлемдерді бір-бірімен байланыстырып, жатық тілмең жеткізе алу шеберлігі, ал ойын түсінікті білдіру дегеңіміз оқушының ойынның дәл, анық көкейге қонымды болуы. Шығарма мен мазмұндама жазу барысында оқушылар көптеген жаңа сөздер мен сөз тіркестерін үйренеді.Олар арқылы оқушылардың лексикалық қоры байып, тілдері ұстарады Мұғалім оқушылардың түсінігіне қиындық келтіреді-ау дсген сөздер мен сөз тіркестерін түсіндіріп, тіл дамыту жаттығуларын жүргізіп отырады Мысалы, оқушылар қыс кезіндегі түрлі ойынды немесе табиғатты суреттеу т.с.с. тақырыпқа шығарма жазатын болса, қардың түсін бірнеше сөзбен білдіруге болатынын (аппақ кар: күміс қар, жалт-жұлт еткен қар, ақша немесе үлпілдек қар, жаңа жауған қар т.б.) көрсетеді. Мұндай дайындық жұмыстары көбінесе грамматикадан өтілетін, тілдік материалға сай, грамматика, оку сабақтарында жүргізіледі.
6) Жазғандарын тексеру, түзету, жақсарту білігі мен дағдысы. Бұл да біраз қиындық келтіретін күрделі жүмыс. Оқушылар мазмұндама, шығарма жазғанда көбінесе бұрын бітіріп, мұғалімге бірінші болып тапсыруға асығады да, жазғандарын қайта оқымайды, сөйтіп жазған жұмыстарының бірде-бір сөзін, не тыныс белгісін, не әріп қатесін түзетпестен тапсырады. Бұл жөнінде мұғалімнің ескерткен сөзі де оларға әсер етпейді. Мұғалім бұрын тапсырған балалардың жұмыстарын қайтарып беріп,оқып шығып, <<қатеңді түзе>> дегеннің өзінде де кейбір оқушы жұмыстарын алып, партаның үстіне қойып, біраз айнала қарап отырады да (мұғалім қасына жақындаса, дәптеріне көзін салады, мұғалім алысырақ тұрса, айналаға қарап отырады, қайта тапсырады. Мұндай білік пен дағдыға оқушыларды үйрету канша қиын болғанымен, жазғандарын сын көзімен қарап оқып шығып, жазу барысында түрлі себептері (асығыстық, ойланбаушылық, ережені ұмытып қалушылық т.б) жіберген кателерін батыл түзете алу білігі мен дағдысын бастауыш сыныптарда үйренуге тиіс.
7) Оқушы жазған әңгімесін белгілі бір тұлғада жазу керек. .Осы біліктер мен дпғдыларға оқушыларға қалай үйрету керек.Балаларды орфографиялық,пунктуациялық , морфологиялық, синтаксистік дағдыларға бірден үйрете алмайтынымыз сияқты , бұл көрсетілген дағдылардың барлығын бірден үйрете алмаймыз.Сондықтан бұл дағдыларды қалыптастыруда бірте-бірте бір дағдыдан ,екінші дағдыға сатылап көшіп отыру әдісін қолданған жөн. 8) Қабылдаған таныс заттары мен құбылыстарды бір-бірімсн байланыстырып, бір жүйеге келтіру алу дағдысы болады.
Оқушылар жазу жұмыстарында қате жібермеу үшін өздіктерінен жұмыс жасауы крек. Өздерінің жіберген қателерін дәптерлеріне жазуы, оны жою үшін үнемі жұмыс жасау қажет. Оқушы қатені жою үшін өз бетімен жұмыс жасап үйреніп, оны дәлелдей білуі немесе ережелер арқылы түсіндіруі қажет.
Біраз уақыт өткеннен кейін ( тоқсан не жарты жылдық аяғында, оқу жылы аяғында) мұғалім оқушылардың жұмысына толық талдау жасайды. Кім қандай жерлерде қандай қателер жіберді, әсіресе әр оқушыға тән қателер ( мысалы: шылау мен жалғауларды айыра алмау, әріптің емлелеріне қатысты т.б ), сөйтіп мұғалім оқушылардың үлгерімі жөнінде тұтас талдау ( не карта) жасайды. Оқушылардың қате жіберу мотивін анықтайды.
1. Оқушы ережені меңгермегендіктен ( не түсінбегендіктен т.б)
2. Ережені біледі, бірақ оны жазуда дұрыс қолдана алмаған, яғни ережені қолдану білігі, дағдысы қалыптаспаған.
3. Ережелерді араластырып шатастырады.
4. Жазып отырғанының мағынасына түсінбей, зейін қоймай механикалық түрде әрекет етеді.
5. Кейбір дыбыстарды қате естиді немесе өзі қате айтады.(өкпе-өпке, қақпа-қапқа,маңдай-маңлай т.б.)
6. Асығыс-үсігіс, ұқыпсыздықтың салдарынан қатесін байқамайды т.б деп осы сияқты себептерін анықтағаннан кейін сәйкес қосымша жұмыс ұйымдастырады
Оқушылардың қателерін түзету жолдары да алуан түрлі. Қателерді қай кезде түзету керек? Егер жұмыс шағын не ескерту, түсіндірме диктанты, көшіріп жазу жаттығуларын сол кезде сабақ үстінде жөндеуге,түзетуге болады. Ал бақылау диктанты, мазмұндама, шығармадағы қателер соңынан түзетіледі. Қатені түзетуде жазу жұмыстарына талдау жасаудың пайдасы зор. Талдау жасағанда дәптерлерді таратып бермеу керек. Өйткені олар өз дәптерлеріне қарап алаңдап отырады да, мұғалімнің талдауын тыңдамайды.
Жұмыс талданғанда оқушылардың көпшілігіне тән қателерден басталады. Қатемен жұмыс қандай қате, ол қалай жазылу керек, неге олай жазылады, ережелерін айтып, еске түсіреді, бұндай жұмысқа бір сабақ жеткілікті. Егер уақыт қалса, соған сәйкес мысалдар жазу, дәлелдеу т.б. Жеке оқушылардың жіберген қателерін мұғалімнің түзетуі бойынша түрлі жұмыстар жүргізуге болады.
Оқушылардың жіберген қателерін мұғалім түрлі жолдармен түзетеді. Орфографиялық қателерді түзету үшін шартты белгілер қолданылады. Мұндай белгілер оқушыларға таныс болуға тиіс:
1. Қате жазылған сөз сызылып,үстіңгі жағына дұрыстап жазылады;
2. Қате жазылған әріп н/е сөздің аты сызылады;
3. Қате әріп не сөздің астын сызу;
4. Артық әріпті немесе буындарды сызып тастау;
5. Қателесіп бөлек жазған сөзді қосып жазу (алабота т.б)
6. Қателесіп бірге жазған сөздерді бөлек жазу
7. Дәптердің шетіне қате кеткен айтылуы ұқсас, емлесі басқа сөздерді жазып көрсету ( Анау-қойма. Жайылып жүрген қой ма?

Жазба жұмыстарын тексергенде қателердi түрлi шартты белгiлер арқылы көрсету дұрыс. Мұның өзiндiк бiр жүйесi бар.
/ - Емле қатесi белгiленедi.
V - тыныс белгiсiнен кеткен қате.
Z - абзац керек деген белгi.
Z - артық қойылған абзац.
? - дүдамал, екiұшты, осы сөйлемдi ойлан деген белгi.
?! - пiкiрдi немесе фактiнi бұрмалаудан кеткен кемшiлiк.
! - осы жерге ерекше көңiл аудар.
~~~ - ауыстыруды керек ететiн, бiрнеше қайталанған сөздер мен сөйлемдер.
- стильдiк жағынан дұрыс құрылмаған, жөндеп жаз деген белгi.
*** - сөз қалдырып кетсе, түсiнiксiз сөйлемдердi белгiлейдi.
Міне, осындай жұмыстар жүйелі жүргізілгенде ғана, осы айтылғандарды басшылыққа алғанда ғана жазба жұмыстары ойдағыдай болады.

IV. Тақырыптың негізі ұғымдарын бекіту бойынша жұмыс
Бақылау сұрақтары:

1. Бастауыш сыныптағы оқушылардың жұмыстарындағы қателерді болдырмау шаралары қандай?
2. 2-4сынып оқушыларының шығармаларының мазмұны, құрылысы, тілі жағынан талдаңыздар.
3. Мазмұндама немесе шығарманы талдауға арналған бір сабақтың жоспарын жасаңдар.
4. Мазмұндама немесе шығармажұмыстарындағы қателерді түзету жолдарын айтыңызда

Оқытушы _____________ Канапина Г:К.
қолы/подпись аты-жөні/Ф.И.О

Оқушылардың жазба жұмыстарынан жіберген қателерін түзету жолдары.

Мақсаты: Оқушылардың жазба жұмыстарынан жіберген қателерін түзету жолдарының әдіс-тәсілдерін меңгерту.

Әдістемелік нұсқау:
1. Семинар тиімділігі мақсат қоя білу, мәселелерді шешу, түсінік беру, орындау әрекетін қадағалау, ережені еске салуы.
2. Семинардың алдында терминдерді және түсінікті нақтылауы,
3. Семинар сабағындағы пікір-таласта қатысушылардың ойларының бір пікірге келуі тиіс.

Ендi осы шығарманы мұғалiм тексергенде ненi еске алу керектiгiне назар аударайық:
1. Дәптердiң сыртқы көрiнiсi
а) тазалығы
ә) әрiптердiң дұрыстығы

1 Логикалық жағы
а) тақырып пен идеяның ашылуы
ә) пiкiрдiң молдығы
б) дәлелдiң дұрыстығы
2. Пiкiрдiң жүйелiлiгi
а) жоспардың жүзеге асуы
ә) әрбiр бөлiмнiң мөлшерi

Грамматикалық сауаттылығы.
а) емлелiк жағынан
ә) синтаксистiк жағынан

Стилi
а) сөйлемдердiң дұрыстығы
ә) көркемдiгi

Мiне, осы қатемен жұмысты да үнемi оқушыларға ескертiп отырған жөн. Осы айтылғандарды басшылыққа алғанда шығарма жұмысы ойдағыдай болады.
8. Қате жазылған сөз сызылып,үстіңгі жағына дұрыстап жазылады;
9. Қате жазылған әріп н/е сөздің аты сызылады;
10. Орфографиялық қателерді түзету үшін шартты белгілер қолданылады. Мұндай белгілер оқушыларға таныс болуға тиіс;
* Грамматикалық қате І
* Пунктуациялық қате
* Сөз қалып қойған
* түсініксіз сөздер не сөйлемдер
11. Қате әріп не сөздің астын сызу;
12. Артық әріпті немесе буындарды сызып тастау;
13. Қателесіп бөлек жазған сөзді қосып жазу (алабота т.б)
14. Қателесіп бірге жазған сөздерді бөлек жазу
15. Дәптердің шетіне қате кеткен айтылуы ұқсас, емлесі басқа сөздерді жазып көрсету ( Анау-қойма. Жайылып жүрген қой ма?

ОҚУШЫЛАРДЫҢ МАЗМҰНДАМА МЕН ШЫҒАРМА ЖҰМЫСТАРЫНАН ЖІБЕРГЕН ҚАТЕЛЕРІН ТҮЗЕТУ ЖОЛДАРЫ
Мазмұндама мен шығарманың түпкілікті мақсаты оқушылардың ойын және тілін дамыту болғандықтан, ең алдымен бұл жұмыстардың мазмұны мен тіліне көңіл аударылуға тиіс. Бірақ бұл айтылғаннан орфографиялық қателіктерді есепке алудың керегі жоқ деген пікір тумайды. Оқушылардың жіберген қателіктерін түзету екі түрлі жолмен жүргізіледі:

1. Балалар өзін-өзі тексеруге нақты тапсырмны орындауы мақсатымен бірте-бірте үйретіледі. Мысалы, оқушылар <<Өзен жағасында>> сурет бойынша шығарма жазып болған соң, мұғалім балаларға тақтадағы сұрақтарды оқытады. Содан соң: <<Осы сұраққа қайтарған жауабың дұрыс па, түсінікті ме, толық па - осыны ескеріп, бірінші сұраққа жазған жауабыңды есіңе түсір>>, - дейді.

Осы әдіспен қалған сұрақтарға берген (жазған) жауабын да қайталатады. Содан кейін: <<Жазған әңгімеңді (айтқан әңгімеңді) енді тақтадағы сұрақтарға қарамай, өзің басынан аяғына дейін тұтас оқып (қайталап айт) шық. Одан не жөнінде жазып отырғаныңды байқа. Бір сөзді бірнеше рет қайталаған жоқсың ба, соны аңғар>>,- деп, екінші рет оқытады.

Үшіншіде <<Жазғаныңда қате жоқ па, әр сөйлемнен кейін тыныс белгісін дұрыс қойдың ба, <<орманға>> сөзінде <<н>>-ның орнына <<ң>>, ойнадым сөзінде <<й>>-дің орнына <<и>> т.б. жазып қойған жоқсың ба - осыларды байқап, жақсылап, асықпай, бір рет оқып шық, - деді.

Сөйтіп, жазып болған балалар осындай нақты тапсырма алып, жұмыс жасай береді. Бірте-бірте балаларға: <<өз жұмысыңды оқығанда басқа біреудің жұмысын оқып отырғандай сезін. Сен болсаң, ол сөйлемді қалай құрастырар едің? Қалай жазар едің?>> деген сияқты тапсырмалар беріледі.

2. Балалар өзін-өзі тексеруге бір-бірінің жұмысын оқып түзету арқылы үйретіледі. Бұл жұмысты мұғалім оқушылар шығарманы түзету техникасын бірсыпыра меңгерген кезде бастайды. Кішкене балалар бірінің жұмысын бірі тексеруге, яғни қызыл сиямен мұғалім болып жұмыстың қатесін тауып түзетуге зор ынтамен кіріседі. Бірақ мұнда ескертілетін жай кей баланың дұрыс жазылған сөздер мен сөйлемдерді қате түзетіп қоюынан сақ болған жөн. Ол үшін мұғалім оқушылардың жұмысты жөндеулері барысында көз жіберіп қарап жүреді, қажетті жерінде көмек береді, оларға асықпай оқып шығып, қай жерінде қате барын алдымен байқап алып, қате екеніне көз жеткенде ғана жөндеу керектігі ескертіледі. Жұмыстарға көз жүгіртіп қарап жүргенде бір қате үш-төрт балада кездескен болса, сол сөзді жөндеп жатқан баладан не себепті жөндегені сұралады. Жұмыс барысында осы сияқты тәсілдер арқылы балалар бірінің қатесін түзетіп болған соң дәптерлерін мұғалім жинап алып кетеді, балалардың түзеткендерінің дұрыс қателігін қарайды, баға қояды.

Бастауыш сынып оқушыларының жазған жұмыстарында кездесетін қателерді жоюдың екінші амалы - ол жұмыстарға толық талдау жасау. - Бұл сабақтарда балалар өз жұмыстарында кеткен қателермен танысады, мұғалім оқушылардың жұмыстарын тексеріп болған соң ондағы қателерді топ-топқа жіктеп, барлық жұмысты салыстырады. Балалардың көпшілігіне тән қателерді анықтап қатені талдау сабағы да осыған орай ұйымдастырылады. Мысалы, оқушылардың көпшілігі бір сөзді бірнеше рет қайталаған болса, (<<көктем шыға бастады. Су аға бастады>> т.б.) сөйлем қайталанған сөздермен тақтаға жазылады. Балалар ол сөйлемдердің қатесін түзейді. Басқа балалар өз жұмыстарынан осы сөйлемдерді табады, қателері болса, түзетеді. Жұмысының түзелген жері көп оқушы оны қайта көшіреді.

Оқушылардың қателерін талдауға арналған сабақтың алғашқы 5-7 минутын мұғалім жазылған жұмысқа шолу жасауға пайдаланады. Онда кей балалардың жетістігі, тәуір жазылған жұмыстардың біреуі тұтас оқылып әңгімеленеді. Кейбір жағдайда мұғалім әр жұмыстың жақсы жазылған жерлерінен үзінді оқиды. Мысалы, бір жұмыстың мазмұнының түсініктілігі, екінші бір оқушының ойы жүйелі түрде баяндалғандығы, сол жұмыстардың нашар жақтары айтылады. Мұнда да мұғалім кей жұмыстардан мысал келтіреді. Содан кейін тақтаға алдын ала жазылып қойған сөйлемдер мен жұмыс басталады. Оқушылардың өз қателерін байқауға және оның дұрыстығына көз жаттықтырып екіншілей ол сөздерді қате жібермеуге қайта көшіріп жазудың пайдасы көп. Ал оқушылар шартты белгілер қоюға ІІІ сыныптың алғашқы кезеңінен бастап үйретіледі. Онда алдымен бір белгі қойылады, балалар бұл белгіге әбден үйренген кезде екінші белгі қойылып, оның нені білдіретіні түсіндіріледі. Белгілер осылайша бірте-бірте меңгеріледі.

Оқушылардың шығарма, мазмұндама жұмыстарында кездесетін қателерді жоюдың үшінші жолы - қатенің түріне қарай жаттығу сабақтарын өткізу. Мұндай сабақтарда балалар өздерінің жазба жұмыстарында мән бермеген, ойланбастан жаза салғандықтан кеткен қателерін сезінеді, дұрыс жазбағандарын саналы түрде түсінеді де, кейін ондай қателерді жібермеуге тырысады. Мазмұндама мен шығармаларда кездесетін қателерді түзету үшін дидактикалық материалдарға байланысты жүргізілетін жұмыстардың да маңызы зор.

Оқушылардың жазу жұмыстарында кезесетін қателерді болдырмау жолындағы жұмыстарды тиісті дәрежеде жолға қойып, үзбей жүргізіп отырмаса, ол қателер жалғаса береді де, балаларда стереотип жасалады, яғни ми қабығында берік шартты рефлекстер жүйесі орнығады. Сол себепті кейбір қателерден олар жоғары сыныптарда да арыла алмайды. Шығарма жұмысын талдау былайша жүргізіледі: 1) шығарма жазған оқушылардың саны, 2) тақырыпты дұрыс ашып көрсеткен және орфографиялық қате жібермеген оқушылар саны, 3) жұмысты мазмұнды жағынан нашар орындаған оқушылар саны, а) жоспардың бірде-бір пункті ашылмаған, ә) жоспар түгел қамтылмаған, 4) стильдік жағынан қате жіберген оқушылар саны: а) сөйлемдегі сөздердің тәртібі бұзылған; ә) бір сөзді қатар келген сөйлемдерде бірнеше рет қайталайды. б) сөз орынды қолданылмаған, в) сөйлемдегі сөздердің байланысы нашар, 5) орфографиялық, пунктуациялық қате жіберген оқушылар саны (әсіресе қандай ереже бойынша көп қате жіберген, көпшілініне тән жекелеген қателерді жазып көрсету керек).
Сұрақтар мен тапсырмалар:

1. Бастауыш мектеп оқушыларының мазмұндамалары мен шығармаларындағы қателерді болдырмау шаралары қандай?

2. III, IV сынып оқушыларының шығармаларын мазмұны, құрылысы, тілі жағынан талдаңыз.

3. Мазмұндама мен шығармаға үйрету үшін, құралдар мен дидактикалық материалдар іріктеп алыңыз.

4. Оқушыларды мазмұндама немесе шығарма жазуға дайындайтын бір сабаққа қатысып, талдау жасаңыз.

5. Шығарма жүргізу үшін тақырыптар жасаңыз.

5 ҚАЗІРГІ ӘДІСТЕМЕЛІК ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

Сауат ашу кезеңіне байланысты көрсетілген әдебиеттер әдістемелік тұрғыда жазылғандықтан (оқулықтардан басқалары) барлық тарауларға да қатысты. Әдістеменің әрбір тарауы жеке өз алдына зерттеу нысанына айналып, (әсіресе қазақ мектептерінде) арнайы шығарған еңбектердің мардымсыз болғандықтан, олардың барлығын топтап, осы тақырыпқа беруді жөн көрдік. Сондықтан осында көрсетілген кітаптар да әдістеменің барлық бөлімдеріне қатысты мәселелерді қамтитын еңбектер болып табылады. Алдымен <<Бастауыш оқудың тиімділігін арттыру>> (М.Жазбаев; А.Асқарбаева, С.Рахметова, Алматы, 1975) кітабын атауға тура келеді. Мұнда азды-көпті, мақала деңгейінде, сауат ашу, оқудың әдіс-тәсілдері жөнінде, сондай-ақ грамматика: жазу, тіл дамыту мәселелері сөз болады. Жалпы <<Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері>> туралы мәлімет беретін алғашқы еңбектердің бірі, белгілі әдіскер Ш.Сарыбаевтың еңбегі (Алматы 1959), сондай-ақ әдіскер ғалымдар Ы.Маманов, Д. Әлімжановтардың <<Қазақ тілін оқыту методикасын>> (Алматы 1965) атауға болады. Сонымен қатар бастауыш сыныптағы ана тілін үйрету мәселелеріне арналып шығарылған мына сияқты әдебиеттерді көрсетеміз: И.Қ.Ұйқыбаев. Қазақ тілі методикасының очерктері, Алматы, 1962 Х.Арғынов, Құрмалас сөйлем синтаксисінің методикасы, Алматы, 1964. Х.Арғынов. Ғ.Сүлейменов, ана тілін оқыту жөніндегі ІІ клас мұғалімдеріне арналған көмекші құрал, Алматы, 1962. С.Рахметова, ана тілін оқыту жөніндегі ІІІ класс мұғалімдеріне арналған көмекші құрал. Алматы, 1971. Қ.Аймағамбетова, Қ.Бозжанова, ана тілін оқыту жөніндегі І класс мұғалімдеріне арналған құрал, Алматы, 1970. Р.Әміров, І класта оқушылардың тілін дамыту үшін істелетін жұмыстар, Алматы, 1957. С.Рахметова, Кіші жастағы оқушылардың жазбаша тілін дамыту, Алматы, 1978. Бірнеше жинақтар бар: І кластағы оқыту, Алматы, 1977, ІІ кластағы оқыту, Алматы, 1978. ІІІ кластағы оқыту, Алматы, 1979. Бастауыш мектеп методикасы, Алматы, 1987. Қорыта айтқанда, қазақ тіліндегі шыққан әдебиеттердің жалпы жинағын, Ш.Ш.Сарыбаевтың <<Қазақ тіл білімі әдебиетінің библиографиялық көрсеткіші>> 1, 2, 3 кітаптарынан қарауға болады.