Автоматты беріліс қорабын басқару

Сабақтың тақырыбы: Автокөліктің агрегаттарының электрондық бақылау жүйесіне қызмет көрсету
Топтар
Асл 9-181

Сабақ өтетін күн
30.12.2020

САБАҚ БАРЫСЫ
І Ұйымдастыру бөлімі:
А) <<Топтық>> ашылған чатқа кіру;
Б) Чатқа оқытушы өзінің пәнін кесте бойынша жариялау;
В) Оқушылардың чатқа қосылғанын тексеру, қадағалау;
Г) Өтетін сабақтың тақырыбын чатқа жазу;
ІІ Үй тапсырмасын тексеру
А) Өткен тақырып бойынша үй тапсырмасын сұрау;
Б) Орындалған үй тапсырмаларын чат арқылы электронды қабылдау
В) Студенттерге үй тапсырмасынан сұрақтар қою;
Көліктегі электрондық жүйелерді атаңыз?
AБС тестерінің жұмысын қалай тексеруге болады?
Доплер эффектісі дегеніміз не?
Г) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
ІІІ Жаңа оқу материалын баяндау (Электронды түрде: мәтін, сурет, видео)
Автомобильдің трансмиссиясын автоматты басқару жүйесі. Автомобильдердің автоматты беріліс қорабын басқару жүйесі автомобильдерде автоматты беріліс қорабының (АБҚ/АБҚ) пайда болуына байланысты жүзеге асырылады.
Автоматты беріліс қораптары автомобильдің доңғалақтарына берілген сатысыз айналу моментті басқаруды қамтамасыз етеді. Автоматты берілістердің көпшілігі гидротрансформатордан, планетарлық редуктордан, үйкеліс пен озу муфталары және байланыстырушы біліктерден және барабандардан тұрады. Сондай-ақ, кейде тежегіш жолақ қолданылады, ол белгілі бір беріліс жұмыс істеген кезде автоматты беріліс жағдайына қатысты барабандардың біреуін тежейді.
Автоматты беріліс құрылғысы - бұл тежегіш жолақтар мен үйкеліс іліністерінің поршеньдеріне май ағынын басқаратын жүріс өзгеруінің реттеуші клапандарының жиынтығы. Реттеуші клапандарының орындары қолмен де, механикалық түрде де, тетікпен де орнатылады. Автоматика гидравликалық немесе электронды болуы мүмкін.
Гидравликалық автоматика май қысымының өзгеруіне автоматты берілістің шығыс білігіне қосылған ортадан тепкіш реттеушіден, сондай-ақ жүргізуші басқан газ педалінан көлік құралының жылдамдығы және газ педалінің орны туралы ақпарат алады, соның негізінде реттегіш клапандар ауыстырылады.
Электрондық автоматика соленоидтардың қозғалмалы катушкаларын қолдануды қамтиды. Соленоидтардан кабельдер автоматты беріліс қорабынан шығады және автоматты беріліс қорабының сыртында орналасқан басқару блогына өтеді, кейде жанармай май бүрку мен оталдыруды басқару блогымен біріктіріледі (53 сурет).
Соленоидтарды жылжыту туралы шешім электроника газ педалінің орны мен көлік жылдамдығы туралы ақпарат негізіде, сондай-ақ селектор тұтқасының позициясына негізделген.
Кейбір жағдайларда автоматты беріліс қорабының жұмыс қабілеттілігі электронды автоматиканың толық бұзылуымен де сақталады, бірақ тек алға үшінші беріліспен немесе барлық алға берілістермен ұстап сақталады; таңдау тетігін қолмен жылжыту қажет болады.
Автоматты берілістің бір түрі - бұл автоматтандырылған сатысыз трансмиссия (вариатор), сонымен қатар әртүрлі автоматтандырылған (<<роботты>>) механикалық беріліс қораптары да бар. Роботталған автоматты беріліс қорабының екінші буыны преселективті автоматты беріліс қорабы деп аталады.

53 сурет. Автоматты беріліс қорабын басқару
Volkswagen концерны алдыңғы бойлық және көлденең орнатылған қозғалтқыштары бар алдыңғы доңғалақты дискілерде де, доңғалақты жетекті де модельдерде DSG (Audi-дегі Stronic) қолдана отырып, алдын ала таңдалған редукторларды жаппай қолдануда пионер болды. DSG аббревиатурасы (Direct Shift Gearbox - тікелей қосу қорабы) екі ілулі роботты беріліс қорабын білдіреді.
Автоматты беріліс қорабының бұл түрі қазіргі уақытта тиімділік пен жылжу жылдамдығы жағынан ең дамыған түрі болып табылады.
<<Типтроник>> (Tiptronic) - бұл берілісті қолмен ауыстыратын автоматты беріліс түрі. Бұл Porsche, Volkswagen және ZF Friedrichshafen AG трансмиссиялық агрегаттарды өндірушілердің бірлескен өнімі.
Қолмен берілістерді ауыстыру мүмкіндігі автоматты беріліс қорабымен автоматты беріліс қорабымен бірге гидротрансформатор және электронды басқару бірге қолданылады. Негізінде, қолмен жылжыту мүмкіндігі автоматты берілістің нақты дизайнына тәуелді емес және оны тиісті өзгерістері бар кез келген автоматты беріліс қорабында қолдануға болады.
Физикалық тұрғыдан қолмен жылжыту әдісі бұл автоматты беріліс электрондық басқару блогына редуктор тұтқасында қолданылатын редукторды көбейту немесе төмендету ниеті туралы бұйрықты беруде негізделген. Содан кейін басқару блогы қабылданған пәрменге жауап ретінде не істеу керектігін шешеді.
<> автоматты беріліс қорабы дәстүрлі автоматты беріліс қораптары сияқты автоматты беріліс қорабының режимін таңдау мүмкіндігін сақтайды, яғни автоматты беріліс қорабы екі режимде жұмыс істей алады: толық автоматты және қолмен. Қол режимін таңдағанда, селектор панельдегі арнайы ұяға түседі, онда ол екі бағытта қозғалады: плюс және минус (54 сурет). Сондай-ақ, кейбір автомобиль модельдерінде руль дөңгелегін қолмен ауыстырып қосқыш селекторға ұқсас түймелерді қолдана алады.

54 сурет. <<Типтроник>> автоматтандырылған беріліс қорабын ауыстыру схемасы
Алғаш рет <> Porsche және Audi автомобильдерінде 1990 жылдардың ортасынан бастап қолданыла бастады. Кейіннен барлық дерлік өндірушілерде мұндай автоматты беріліс басқару жүйелері пайда болды, алайда Tiptronic атауын Porsche патенттегендіктен, әр өндіруші мұндай қораптарды өз атауларымен атайды (BMW үшін Steptronic, Chrysler үшін AutoStick, Honda үшін S-Matic т.б.).
Круиз-бақылау. Круиз-бақылау - бұл көлік құралдарының жылдамдығын басқару жүйесі. Ол жанармайды басқару педалінан сигнал қабылдайды және ауа-райы мен жол жағдайына қарамастан жүргізуші орнатқан жылдамдықты сақтайды. Жүйеде кері байланыс бар, ол орнатылған және нақты жылдамдықтарды салыстыру үшін қолданылады. Салыстыру қондырғысы олардың арасындағы айырмашылықты анықтаған кезде, дроссельді ашу немесе жабу туралы сигнал шығарады. Автомобиль жылдамдығының тұрақсыздығы сигналды кідіртуге арналған арнайы қондырғының қосылуымен төмендетіледі.

Тежегіш педаліне орнатылған коммутатор жүйенің дереу өшірілуін қамтамасыз етеді. Кейбір модельдерде беріліс ауыстыру кезінде қозғалтқыштың қызып кетуіне жол бермеу үшін қосқыш ілініс педаліне орнатылады.
Адаптивті круиз-бақылау (ACC - Adaptive Cruise Control, AКБ) - бұл круиз-басқарудың жетілдірілген жүйесі, ол автоматты түрде жылдамдықты ғана емес, сонымен қатар көлік алдындағы қауіпсіз қашықтықты да сақтайды. Автомобильдің алдына кіріктірілген радар қолдана отырып, жүйе көлік құралының алдындағы қашықтықты өлшейді және егер қашықтық азайтылса, жылдамдықты азайтады және қажет болған жағдайда көлік құралын біршама баяулатады. Қашықтығы жоғарылаған кезде машина қайтадан белгіленген жылдамдықты алады. Егер кедергіге дейінгі қашықтық тез қысқарса, жүйе дыбыстық сигнал арқылы мәжбүрлеп тежеу қажеттілігі туралы хабардар етеді.
Радиолокациялық бақылау жол қозғалысын бақылау Доплер эффектісіне негізделген. Көліктің алдыңғы жағына біріктірілген трансивер радио толқындарын үздіксіз шығарады. Бұл толқындардың шағылысуы кері қабылданады және жазылады. Сигналдың жиілігін өзгерту арқылы кедергіге дейінгі қашықтықты және автомобильдің салыстырмалы жылдамдығын анықтайды. Мысалы: жоғары жылдамдықпен жүріп келе жатқан сиренасы бар көліктің дыбыс биіктігі көлік өткеннен кейін күрт төмендейтіні байқалады.
Жоғары жылдамдықпен жүретін автомобильдің сигнал биіктігінде айтарлықтай өзгеріс болатыны байқалады. Жарысушы машинаның қозғалтқышынің дыбыс биіктігі де бақылаушыдан өткен сайын өзгереді. Егер дыбыс көзі бақылаушыға жақындаса, дыбыс көзі тыныш болған кездегімен салыстырғанда артады. Егер дыбыс көзі бақылаушыдан алыстаса, онда дыбыс азаяды (55 сурет).
Бұл құбылыс Доплер эффектісі деп аталады және толқындардың барлық түрлері үшін пайда болады.

55 сурет. Доплер эффектісі
IV. Бағалау
А) Студенттерге жаңа тақырып бойынша сұрақтар қою;
Б) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
Сұрақтар мен тапсырмалар
Автоматты айнымалы беріліс қорабының жұмысын қалай тексеруге болады?
<<Круиз-бақылау>> жүйесінің жұмысын қалай тексеруге болады?
<<Климат-бақылау>> жүйесінің жұмысын қалай тексеруге болады?
В) Студенттердің тапсырма жауаптары бойынша баға қою.
V. Үй тапсырмасын беру
Үй тапсырмасы
Жаңа сабақты оқып, пысықтау.
Сұрақтар мен тапсырмаларға жазбаша және электронды түрде жауап беру.