Білім алушыларға жол - көлік ахуалдарының қауіпті дамуын болжау негіздерін түсіндірген дұрыс

Сабақтың тақырыбы: Жол-көлік оқиғаларын жіктеуді анықтау.
Топтар
Асл 9-181

Сабақ өтетін күн
03.03.2021

САБАҚ БАРЫСЫ
І Ұйымдастыру бөлімі:
А) <<Топтық>> ашылған чатқа кіру;
Б) Чатқа оқытушы өзінің пәнін кесте бойынша жариялау;
В) Оқушылардың чатқа қосылғанын тексеру, қадағалау;
Г) Өтетін сабақтың тақырыбын чатқа жазу;
ІІ Үй тапсырмасын тексеру
А) Өткен тақырып бойынша үй тапсырмасын сұрау;
Б) Орындалған үй тапсырмаларын чат арқылы электронды қабылдау
В) Студенттерге үй тапсырмасынан сұрақтар қою;
1. Неліктен автомобильдің тежелу жолы сатылы тежелу кезіндегіге қарағанда доңғалақтарды толығымен блокадалау кезінде үлкенірек болады?
2. Жолдың қандай учаскелерінде алдыңғы жетекті автомобиль сырғуға көбірек ұшырайды?
3. Алдыңғы жетекті жəне артқы жетекті автомобильдерді сырғудан шығару тəсілдерінің айырмашылығы неде?
4. Әдеттегі қиын жол жағдайларының мысалдарын келтіріңіз.
5. Жанармай беру басқышы қарысып қалған жағдайда жүргізуші не істеуі қажет?
6. Тежегіштер істен шыққан жағдайда жүргізушілер іс-əрекетінің дұрыс реті қандай?
7. Неліктен жұмыс тежегіш жүйесі істен шыққан кезде тұрақ тежегішін оны бекітпей ұстап тұру қажет?
Г) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
ІІІ Жаңа оқу материалын баяндау (Электронды түрде: мәтін, сурет, видео)

Қалыпты жүріс үдерісінде көлік құралының жүру жолағында қандай да бір кедергі түрінде қауіпті жол ахуалы туындайды. Мұндай кедергі қозғалмайтын (жолдағы шұңқыр, тайғақ учаске), сондай-ақ қозғалатын (жаяу жүргінші, жануар, басқа көлік құралы) болуы да мүмкін. Қауіпті жол ахуалында жол жүрісінің қатысушылары ЖКО-ны ескерту үшін барлық мүмкін шараларды қабылдауға міндетті. Егер бұл шаралар қабылданбаған немесе кешігіп қабылданған жағдайда ЖКО-ның алдын алу іс жүзінде мүмкін болмайтын авариялық ахуал туындайды.
Мысалдармен қауіпті жəне қиын жағдайларды түсіндіру кезінде, олардың туындау сəтін атап көрсетіп, мұндай ахуалда қалай əрекет етіп, ЖКО ескерту бойынша қандай шаралар қабылдау керек екендігі туралы айту қажет.
Жағдаяттық оқыту білім алушыларда шешім қабылдаудың екі типін қалыптастыруға мүмкіндік береді: озық жəне жедел. Қауіпті жүру режимін өзгертуден бұрын аңғаруды жедел шешім қабылдау анықтайды, жəне керісінше, кедергіні аңғарғанға дейін жүру режимін өзгертуді озық шешім қабылдау анықтайды.
Жағдаяттық оқыту əдісінің мəні зерттеу объектісі болып ЖКО, ал зерттеу пəні болып - жүргізушілердің оқиғаға əкеп соқтырған қателіктері табылатындығында. Тəжірибелі жүргізушілер ойында (көбінесе бейсанасында) жол-көлік оқиғаларының көптеген мөлшерін ұстап тұрады, сол бойынша олардың қауіпті дамуын болжауға болады.
Білім алушыларға жол-көлік ахуалдарының қауіпті дамуын болжау негіздерін түсіндірген дұрыс:
■ басты қауіпті бөлу;
■ қауіпті жағдайда əрекет етуге үнемі дайын болу;
■ шолудың шектеулігі қаупін ескеру;
■ жүрудің сенімсіз қатысушыларын анықтау;
■ жүріс қатысушыларының келісіп əрекет етуі мен ізгі ниеттілігі;
■ жол ахуалының күрт өзгеруін ескеру;
■ өз əрекеттерін бағалау.
Өкінішке орай, біздің елімізде ЖКО саны азаймай жатыр. Мұның себептері көп, алайда олардың ең бастысы жүргізушілердің кəсіби шеберлігі мен мəдениетінің жеткіліксіз жоғары деңгейде болуы. Статистикалық деректер көрсеткендей, жыл сайын жүргізушілердің кінəсінен ЖКО-ның 60%-ға жуығы, жаяу жүргіншілер кінəсінен 25 %-ға жуығы, жолдың қанағаттанарлықсыз ахуалынан 10 %-ы жəне автомобильдің техникалық ақауы салдарынан 5 %-ға дейін болады. ЖКО алуан түрлерін олардың себептері мен барлық ілеспелі факторларын анықтап алмай талдау мүмкін емес.
Мысал ретінде ЖКО-ның бірінің туындау механизмін оның схемасын, интерактивті тақта мен тиісті бейнематериалдарды пайдаланумен қарастырып, қауіпсіз жағдай қалай қауіпті жағдайға ұласқанын түсіндіру қажет. Туындаған авариялық жағдайдан біршама жеңіл зақымдармен ұалай шығуға болатынын айту қажет. Қарастырылып жатқан оқиғада жүргізушілердің дұрыс болмаған, ал басқа жағдайда дұрыс болуы мүмкін əрекеттерін атап өту қажет. Тек ЖКО механизмін айқын елестету, оның себептері мен барлық бірге жүретін факторларын анықтау, жол оқиғасы қатысушыларының кінəлілігі туралы дұрыс қорытынды жасауға жəне, бірінші кезекте, олардың себептеріне жəне екінші кезекте - бірге жүретін факторларына əсер ете отырып, мұндай оқиғаларды алдын ала ескертудің оңтайлы жолдарын белгілеп қоюға мүмкіндік береді. Нақты ЖКО-дың талдауы, олардың себептері өте алуан түрлі екенін көрсетеді: əрбір 100 оқиғаға шамамен 280 себеп пен ілеспелі факторлар келеді.
Графиктер көмегімен ЖКО-ны бөлудің жүргізушілердің жұмыс өтіліне, олардың жасына, тəулік, апта күні мен айдың, жылдың мезгіліне байланысты екенін түсіндіру ұсынылады. Бұл үшін компьютерлік бағдарламаларды пайдаланған жөн.
Жүргізушінің <<сенімділігіне>> əсер ететін негізгі факторларды былай топтастыруға болады:
■ жүргізуші автомобильді қауіпсіз басқара алмайды (төмен психологиялық қасиеттері, психикасының бұзылулары, ауруларының болуы, шамадан тыс қажуы, елеулі жасы);
■ жүргізуші автомобильді қауіпсіз басқарғысы келмейді (ЖЖҚ сақтауға жағымсыз қатынасы, құқықтық санасы мен мəдениетінің төмен деңгейі, мінезінің агрессивті сипаты, жауапсыздығы, алкоголь тұтынуға бейімділігі);
■ жүргізуші автомобильді қалай қауіпсіз басқару керек екендігін білмейді (ЖЖҚ-ны, автомобиль құрылысын, жүріс қауіпсіздігінің негіздерін білудегі олқылықтар);
■ жүргізушіавтомобильдіқауіпсізбасқарудыбілмейді(тəжірибелік дағдыларының жоқтығының салдарынан автомобильді қауіпсіз басқару үшін қажетті дағдылар мен шеберліктер жеткіліксіз дəлдікпен немесе қате қалыптасқан).
Жол жүрісі қауіпсіздігін қамтамасыз етумен ЖЖҚМИ айналысатынын еске салу қажет. ЖЖҚМИ қызметкерлерінің негізгі міндеттерін түсіндіре отырып, жүргізуші, егер оның құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтірілетін болса, ЖЖҚМИ қызметкерінің əрекетін немесе əрекетсіздігіне басқа лауазымды тұлғаға шағымдануға немесе сотқа жүгінуге құқылы екендігін атап өту қажет.
ЖКО қатысушы болып табылатын жүргізуші істі қарау үдерісінде бейтарап бақылаушы ғана болып қалмай, қарап тексерудің, өлшемдер алудың, куəгерлердің жауаптарын алудың белсенді қатысушысы болуы қажет. Қажет болған жағдайда ол хаттамалар мен схемаларды құрастыратын тұлғалардың назарын, олардың назарынан тыс қалған бөлшектерге аударып, оларды хаттамаларға енгізіп, қажетті түсініктемелер беруін өтінуі тиіс. Бұл жүргізушінің ешкім бетін қайтармайтын ажырамас құқығы болып табылады.
IV. Бағалау
А) Студенттерге жаңа тақырып бойынша сұрақтар қою;
Б) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
Сұрақтар мен тапсырмалар

Әлемдік тарихта автомобильдің қатысуымен ең алғашқы ЖКО қашан болды жəне ол қай түрге жатты?
Қауіпсіз жол ахуалы деген не?
Ірі автомобиль апаты деп не түсініледі?
Қауіпсіздік белдігі не үшін қажет?
Жол жүрісі қауіпсіздігі үшін кім жауапты?
ЖКО қатысушысы болып табылатын жүргізушінің əрекеттері қандай?
Жол ахуалының дамуын болжау кезінде басты қауіпті бөлудің негізгі қағидаты қандай?

V. Үй тапсырмасын беру
Үй тапсырмасы
Жаңа сабақты оқып, пысықтау.
Сұрақтар мен тапсырмаларға жазбаша және электронды түрде жауап беру.