Рульдік механизмдер

Пән аты: Өндірістік оқыту
Топ № 13 Мамандығы: <<Автомобиль көлігіне қызмет көрсету, жөндеу және пайдалану>>
Квалификациясы : <<Автокөлікті жөндеу слесары>>

БЕКІТЕМІН

Аға шебер _______________ Т.Тажиметов.

- - - - - - - ________ 20 _______ж

№ - - 25 ӨНДІРІСТІК ОҚЫТУ САБАҚ ЖОСПАРЫ
1. Сабақтың тақырыбы: Автомобильдің рульдік басқару жүйесі
2. Сабақтың мақсаты: Оқушылардың білімділік қабілетін арттыру
3. Сабақтың тәрбиелік мақсаты: Мамандыққа, пәнге деген қызығушылығын арттыру
4. Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау логикалық қабілетін дамыту
5. Сабақтың көрнекілігі: Оқу өндірістік шеберханасы, плакат, оқулықтар

САБАҚ БАРЫСЫ

І Кіріспе нұсқау:
А) Тәртіп секторының баяндамасын қабылдау;
Б) Оқушылардың сырт көрінісіне назар аудару, құрал-жабдықтарын тексеру;
В) Оқушыларды жұмыс орнына отырғызу, кезекші тағайындау;
Г) Техника қауіпсіздігін еске салу;
--------------------------------------------------------------------------------
Д) Бұрын өтілген оқу материалын еске алу;
--------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------
1.Амортизатордың созылу және сығылу және сығылу кедергілері неліктен біркелкі емес?
--------------------------------------------------------------------------------
2.Бір түтікті амортизатор қалай жұмыс істейді?

ІІ Ағымдағы нұсқау
Тақырып: Автомобильдің рульдік басқару жүйесі
Рульдік басқару жүйесінің негізгі қызметі - ең ал дымен автомобильдің бағытын басқару, одан соң дөңгелектерді бұруды іске асыруды қажет ететін құрылғы болып табылады. Ол рульдік механизмнен, рульдік жетек пен рульдік жетек күшейткіштерінен құралады.Бастапқыда рульдік басқару жүйесі автомобильдің тек сол жағында орналасса, қазіргі кезде рулі оң жағында орналасқан автокөліктер шығарылуда.Автомобиль құрылымында көп уақытқа дейін рульдік күшейткіштің артықшылығы жөнінде автомобиль жасаушыларында болжам немесе ой болмаған.Алғаш рульдік күшейткіштер ауыр техникаларда - карьерлік өзі-аударғыштарда пайдаланылды. Гидравликалық күшейткіштер пневматикалыққа қарағанда ауыр, әрі қымбат болғанымен, дыбыссыз жақсы жүмыс істейді.Жеңіл автомобиль құрастырушылары да осы құрылғыға тоқтады. 1951 жылы Chrysler Сrown Imperial-дың сериялы автомобильдерінде алғаш гидравликалық күшейткішпен Нуdraguide сапалы стандарт жабдықтарын шығара бастады.
Ал Еуропада 1954 жылы Сіtroen DS19 күшейткіші шығарылды.Автомобильдерде рульдік басқару механизмінің көптеген түрі қолданылады.Тісті бұрандалы рульдік механизмдер жеңіл, жүк автомобильдерде және автобустарда қолданылады.Ең көп таралғаны - тісті бұрандадан жэне роликтен тұратын тісті бұрандалы-роликті механизмдер.Тісті бұранда глобоид тәріздес: оның диаметрі орта бөлігінде ұштарына қарағанда азырақ. Мұндай пішім рульдік дөңгелек үлкен бүрыштарға бүрылған кезде тісті бұранданың роликпен сенімді тіркесуін қамтамасыз етеді.Роликтер екі немесе үштарақты болуы мүмкін. Екітарақты роликтер - жеңіл автомобильдердің рульдік механизмдерінде, ал үштарақтылар жүк автомобильдері мен автобустарда қолданылады.
Рульдік механизмдер
Рульдік механизм рульдік дөңгелектің күшін рульдік жетекке беруге және оның күшін автомобильді бұруға жетерліктей деңгейге дейін азайтуға арналған.

11.1 - сурет - Рульдік басқарудың жіктелуі

Рульдік механизмнің бірнеше типтері бар: червяк-роликті, винтті-рейкалы және рейкалы.

а - червяк-роликті; б - винтті-рейкалы, в - рейкалы, 1 - червяк, 2,4,9 - біліктер, 3 - ролик, 5 - винт, 6 - шарикті гайка-рейка, 7 - шариктер, 8 - тісті сектор, 10 - шестерня, 11 - рейка.
11.2 - сурет - Руль механизмі
11.3 суретте тәуелсіз аспалы басқарушы дөңгелектердің рульдік механизмі көрсетілген. Рульдік басқару рульдік механизмнен (3) және рульдік жетектерден тұрады.

1 - руль, 2 - руль білігі, 3 - руль берілісі, 4,12 - бұрылыс цапфасы, 5,9,11 - рычагтар, 6,8,10 - жетектер (тяга), 7 - руль сошкасы.

11.3 - сурет - Тәуелсіз аспалы басқарушы дөңгелектердің рульдік механизмі.

1 - бүйір тартқыш; 2 -3 - орталық тартқыш; 4 - маятникті иінтірек; 5 -реттегіш жалгастыргыш; 6 - алдыңғы аспаның төменгі шарлы топсасы; 7 - оң бұрылу жұдырықшасы; 8 - алдыңғы аспаның жоғарғы шарлы топсасы; 9 - бұрылу жұдырықшасының оң иінтірегі; 10-маятникті иінтірек кронштейіні; 11 - шанақтың оң лонжероны; 12 -май құюға арналған саңылаудың тығыны; 13 - рулъдік механизм картері; 14 - рулъдік басқарудың білігі; 15 - рулъдік басқару білігінің қабы; 16-рулъдік доңғалақ; 17 - рулъдік басқару білігініц жоғарғы тірек құбыры; 18-рулъдік басқару білігі кронштейні; 19 - шанақтың сол жақ лонжероны; 20 -реттегіш жалғастырғыштың бекітілу доғасы; 21 - сол жақ бұрылу жұдырықшасы

11.4 - сурет - Рулъдік басқарудың қрапайым түрі

Рульдік басқару жүйесіндегі күшейткіштер
Рульдік басқару жүйесінде жоғарғы қысымды сұйықпен немесе сығылған ауамен және электірлі көзімен жұмыс істейтін күшейткіштер пайдаланылады.
Күшейткіштер жүргізушінің жұмысын оңайлату, автомобиль маневрлігін жоғарылату және қауіпсіздігін көтеру үшін қолданылады. Жүргізушінің жұмыс кезінде 50% энергиясы рульді басқаруға жұмсалады. Күшейткіштер жүргізушінің рульді басқаруға жұмсайтын энергиясын 2-3 есе азайтады.
Жеңіл автомобильдердің гидрокүшейткішті атқарушы механизмі рульдік механизмімен біріктіріліп жасалған, мұндай күшейткіштер интегралдық деп аталады.
Қазіргі шетелдік автокөліктердің гидрокүшейткіштерінде жүмыс атқарушы сұйықтық ретінде АТҒ майы қолданылады, сондай-ақ олар автоматты беріліс қораптарында да пайдаланылады.

1 - рулъдік рейка; 2 - поршень; 3 - тығыздамалар; 4 -рульдік жетек топсалары; 5 - реттғынды үлестіргіш; 6 - тістегеріш; 7 - торсион; 8 -роторлы гидросорғы
11.5 - сурет - Гидрокүшейткішті рейкалы рульдік механизм
Рейкалы рульдік механизмнің қүрылысы қарапайым, әрі бағасы арзандау болып келедіЕгер рульдік жетек мүндағыдай рейканың бүйіріне орналасса, поршень қаңқаның ортасына орналасады. Күшейткіш автомобильді басқаруды жеңілдету үшін, оның икемділігін жоғарылату үшін және қозғалыстың қауіпсіз болуы үшін қызмет етеді.Ол сондай-ақ жолдың кедір-бұдыр болуы себепті, басқарылатын дөңгелектерден рульдік дөңгелекке берілетін түрткілер мен соққыларды азайтады.
Күшейткіш жүргізушінің жүмысын едәуір жеңілдетеді.

Ол бар болған кезде жүргізуші рульдік дөңгелекке күшті күшейткішсізге қарағанда 2-3 есе -азырақ жұмсайды, күшейткіш болмағанда, мысалы, орта және үлкен жүк көтергіштігі бар жүк автомобильдері мен автобустарды бұру үшін, 400 Н дейін жэне одан көп күш қажет.Бұл едәуір маңызды, өйткені жүргізушінің автомобильді басқаруға жұмсайтын энергиясының барлығының 50%-ға дейінгісі рульдік басқаруға келеді.
Рульдік күшейткіші бар автомобильдің икемділігі оның әрекетінің жылдамдығы мен дәлдігінің салдарынан жоғарылайды.Электронды жүйенің бұл түрін басқару мүшелеріне тәуелсіз әсер ету сипатына қарай: пассивті немесе активті деп екіге бөлуге болады.Пассивті жүйе рульдік механизм қүрылғыларына тікелей немесе өздігінен эсер етпейді, керісінше, рульдік механизм күшейткіштерімен басқара отырып, жүргізушінің іс-әрекетінің салдарын жеңілдетеді.Бүгінде көптеген автокөліктер күшейткіштермен жабдықталған.Тіптен кіші топты автомобильдердің базалық жинақталуы күшейткіштермен қамтылады. Әрі бүл тек ыңғайлылық үшін ғана емес, сондай-ақ рульдегі жүктемені азайта отырып, рульдік механизмнің беріліс қатынасының қысқаруына осыған сәйкес айналым санының азаюына мүмкіндік береді.
Сонымен қатар гидравликалық және электромеханикалық күшейткішті рульдік басқару жүйелері де кеңінен қолданыс тапқан.
Иінді біліктен белдік арқылы келтірілетін роторлы немесе аксиальды-поршеньді сорғы ыдыстан майды сорып алады да, реттығынды үлестіргішке жоғары қысыммен (50-100 атм) айдайды.Электр күшейткіштің артықшылықтары:
- автомобильдің қозғалтқыш айналымдарынан күшейткіштің тәуелсіз жүмыс жасауы;
- ақпараттылық;
- автомобиль жылдамдығына қарай рульдік күшейткіштің өздігінен бапталуы;
- температураның күрт төмендеуінен рульдік күшейткіштің тәуелсіз жүмыс атқаруы;
- гидравликалық күшейткішке қарағанда, электрлі күшейткіш рульді айналдырған жағдайда ғана энергияны жұмсайды;
- электрлі қозғалтқыштың пайдалы эсер коэффициенті (ПӘК) гидросорғының ПӘК-інен көп жоғары;
- сенімділігі (құбыршектер, төсемелер, белдік, тығыздамалардың, сүйықтардың болмауы);
- қызмет көрсетуді (ауыстыруды, жұмыстық сүйықтықты қосуды) қажет етпейді;
- рульдің теңсіздігі (сол немесе оң рульді айналдырған да, айналдырушы күште айырманың болмауы).

ІІІ Қортынды нұсқау.
Бір күндік қортынды шығару. Орындалған жұмыстарға сарапта жасау. Әрбір білім алушының орындаған жұмысын сапасын бағалау. Білім алушының ішінен кім жақсы көрсеткішке ие болғанын атап айту. Білім алушылардың жұмыс барысында едәуір жіберген қателіктерін талдау.

Үй тапсырмасы.

Автомобильдің құрылысы және пайдаланылуы П.Жүнісбеков. 225-231 бет

Топ шебері: ____________________________________