Тұқым сепкіштің жұмыс процесі мынадай

САБАҚ ЖОСПАРЫ № ____

Сабақтың тақырыбы: Дәнді дақылдарды егу әдістері. Дәнді дақылдарды егу сеялкасы СЗ-3,6.
Топтар
ТР 9-192

Сабақ өтетін күн
01.10.2020

САБАҚ БАРЫСЫ
І Ұйымдастыру бөлімі:
А) <<Топтық>> ашылған чатқа кіру;
Б) Чатқа оқытушы өзінің пәнін кесте бойынша жариялау;
В) Оқушылардың чатқа қосылғанын тексеру, қадағалау;
Г) Өтетін сабақтың тақырыбын чатқа жазу;
ІІ Үй тапсырмасын тексеру
А) Өткен тақырып бойынша үй тапсырмасын сұрау;
Б) Орындалған үй тапсырмаларын чат арқылы электронды қабылдау
В) Студенттерге үй тапсырмасынан сұрақтар қою;
Сортаң топыраққа арналған АЛС-2,5 шабындықтық агрегатының қызметі қандай?
БПК-3,6 шабындықтық құрама тырмасы қандай жұмыстарда пайдаланылады ?
АПЛ-1,5 топырақ өңдейтін шабындықтық агрегаты қандай тракторлармен жұмыс істейді?
Қар сыдырғының жұмысы не және қандай қызмет атқарады?
Г) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
ІІІ Жаңа оқу материалын баяндау (Электронды түрде: мәтін, сурет, видео)

Дәнді дақылдарды егу әдістері. Дәнді дақылдарды егу сеялкасы СЗ-3,6.
Бір мезгілде қатарларға түйіршіктелген минералды тығай- тқыштарды енгізе отырып, бидай, қара бидай, арпа, сұлы тұқымын себу кезінде және асбұрашқ, үрме бұршақ, соя, жасымық, бөрібұршақ және астық-бұршақ дақылдарын егу кезінде қолданылады.
С3-3,6А тұқым сепкішін екі дискілі түрендермен (қатарлап себу 39 кезінде), бір дискілі түрендермен және күздік дақылдарды қоректен- діру кезінде бүркемелеуіштермен, сүңгімелі екі тармақты түрендер- мен және бүркемелеуіштермен (зығыр тұқымдарын себу үшін), екі дискілі екі тармақты түрендермен (таспен ластанған топырақта жұ- мыс істеу үшін), дискілері қалыңдау екі дискілі бір тармақты түрен- дермен (шым тезекті топыраққа егу кезінде) жарақтауға болады.
Тұқым сепкіш бір рет себетін агрегаттарда Т-40; Т-40А; Т-50; Т-50А; МТЗ-50/52Л; МТЗ-80; МТЗ-82/82Л; ЮМЗ-6Л/6М; Т-80А; Т-10АВ трак- торларымен агрегатталады. Қамту ені үлкен көп рет себетін агрегаттарда СП-11А; СП-16А гидрофикацияланған тіркеуіштерді пайдалана отырып, оны ДТ-75; Т-150К; Т-4А және К-700 тракторларымен агрегаттайды.
СЗ-3,6А тұқым сепкішінің СЗ-3,6 тұқым сепкішінен айыр- машылығы мынадай.
СЗ-3,6А тұқым сепкішінде саусақ типті дара бүркемелеуіштер енгізілген, тірек-қимыл дөңгелектерінің өстерін бекітудің дәнекер- ленген конструкциясы, аз габаритті БАҚ (берілісті ауыстыру қорабы) қолданылған; астық бункерінің (нықтауыш түп орнатылған), көтеру арқалығының және түрендердің тереңдеу конструкциясы өзгертілген; астық және тыңайтқыш жәшіктеріне қорғаныс торы қойылған; орта- лық қайырмалы сницасы бар тіркемелі құрылғы, тірек дөңгелектерді көтермей, тұқым сепкішті егу нормасына баптауға арналған құрылғы, трактор дөңгелегінің ізімен сүңгімелі қопсытқыш түрендер, техноло- гиялық сорап түзу үшін егу аппараттарын жабуға арналған құрылғы пайдаланылған; егу аппараттарының жұмысын және жәшіктердегі тұқымдардың және тыңайтқыштардың деңгейін топтық бақылаудың ББЖ электрондық жүйесі қолданылған.
Тұқым сепкіш жақтаудан, астық-тыңайтқыш және құрал-саймандарға арналған жәшіктерден, тіркемесі бар сницадан , біріздендірілген бақылау жүйесінен (ББЖ), берілісті ауыстыру қорабынан, дөңгелектерден , басқыштан , бүркемелеуіштерден , тіреуіштен , түрендерден , жарық қайтарғыштан тұрады.
Тұқым сепкіштің жақтауына астық-тыңайтқыш жәшігі, екі пневматикалық дөңгелек жалғанған, ал жақтаудың түренді білеуі түрендермен жарақталған. Жақтаудың алдыңғы бөлігіне тіркемесі және тіреуіші бар сница қосылған. Жақтаудың үшкіліне түрендердің көтергіш арқалығы бекітілген. Бақылау сницада орналасқан гидроцилиндр түрендер мен бүркемелеуіштерді көтеріп, түсіреді.
Контржетек арқалығының және екі берілісті ауыстыру қорабының көмегімен астық және тыңайтқыш аппараттарының арқалықтары қозғалады.
Контржетек арқалығы екі дөңгелектен бір мезгілде осы арқалықтарды қозғалысқа келтіретін басып озу муфтасымен жарақталған.
Жақтаудың артқы бөлігіне басқыш монтаждалған. Тұқым сепкіштің жұмыс процесі мынадай. Жәшіктің астық-тыңайтқыш бөлімшесіне келіп түскен тұқымдар және оның тыңайтқыштар бөлімшесіне түскен тыңайтқыштар егу аппараттарының камераларына өздігінен түседі. Тұқым сепкіштің жұмыс процесінде тұқымдар мен тыңайтқыштарды астық және тыңайтқыш егу аппараттарының айналмалы шарғылары алып кетіп, оларды тұқым құбырларының құйғыштарына жеткізеді.
Тұқым құбырлары тұқымдар мен тыңайтқыштарды түрендерге береді, одан шығып, олар бағыт бойынша жылжып, түрендер топыраққа жасаған атыздардың түбіне құлайды. Тұқымдар мен тыңайтқыштарға топырақ шашу атыз қабырғаларынан табиғи түрде шашу арқылы жүзеге асырылады, ал оны тығыздауды түреннің соңынан жүретін бүркемелеуіштер жүргізеді.
Астық-тыңайтқыш жәшік екі бөлімшеден тұрады: алдыңғы (тұқымдық) және тыңайтқыштарға арналған артқы бөлімше. Астық-тыңайтқыш жәшігінің үстіне егістік материалына бөгде заттардың түсуінен сақтайтын елек жабдықталған. Астық-тыңайтқыш жәшіктің төрт қақпағы бар, олар ашық және жабық күйде ұстауға арналған серіппелі ілгешектермен жарақталған.
Астықтық шарғылық егу аппараттары жәшіктің түбіне қосылған. Аппараттардың топтық босатуы және егу нормасының дәл осындай реттеуі бар. Астықтық егу аппараты ұсақ, сондай-ақ ірі тұқымдарды егуге ықпал ететін реттегіш клапанмен жабдықталған. Бұл клапанды қысу немесе серіппелерді сомынмен босату арқылы реттейді. Клапандардың күйін топтық реттеуді және аппараттарды босатуды иінтірек арқылы жүзеге асырады.
Түйіршіктелген минералды тыңайтқыштарды себуге арналған, 41 топтық босатуы бар катушкалы штифтік аппараттар жәшіктің артқы қабырғасына қосылған. Босатуды арқалықты оған бекітілген клапандармен бірге бұратын иінтірекпен жүзегег асырады.
Тыңайтқыштар енгізбей тұқым себу кезінде жәшіктің екі бөлімшесіне де тұқымдар толтырылады. Бұл ретте тыңайтқыш сепкіш аппараттардың терезелерін ысырмамен жабады.
Түрендер. Тұқым сепкішті екі дискілі, сүңгімелі, екң дискілі тар қатарлы және бір дискілі түрендермен жарақтауға болады.
Дискілерінің қосылу бұрышы 100 болатын екі дискілі қатарлы түрен шойын корпусты, өстік ығысудан серіппелі сақиналармен қорғалатын нығыздалған мойынтіректері бар күпшекті екі дискіні қамтиды.
Нығыздалған манжетасы және тығыны бар күпшек мойынтірек қуысындағы майды ұсытап тұрады және оған шаң кіруден сақтайды. Өстердегі дискілер сомындармен бекітілген. Түрен дискісіне топырақтың жабысуынан тазалағыш қорғап тұрады.
Екі дискілі қатарлы түрен екі дискілі түреннен жуандау дискілерімен және тазалағыш конструкциясымен ерекшеленеді.
Тар қатарлы екі дискілі түреннің қосылу бұрышы 180 және ол алдыңғы да артқы да қатарларға орнатылады. Түреннің корпусында орналасқан өстерге дискілер бекітілген. Дискілер күпшекпен, тойтармалармен қосылған. Мойынтіректер күпшеккке нығыздалған және сақинамен бекітілген. Мойынтірекке шаң мен тозаңның кіруінен күпшек өске орнатылған манжетамен және қайтарғышпен қорғалған.
Алдыңғы және артқы бір дискілі түрендердің дискісі жазық формалы және олар айналыс жазықтығы қозғалыс бағытымен 80 бұрышты, ал тігінен 200 бұрышты құратындай етіп монтаждалған. Артқы және алдыңғы түрендер тұқым сепкіште жұп-жұбымен орналасқан. Сол жақ түрендер тұқым сепкіштің сол жақ бөлігіне, ал оң түрендер оң жағына монтаждалған.
Түреннің дискісі күпшекке қосылған. Күпшекке мойынтірек нығыздалған, оларды өстік ығысудан сақиналар сақтап тұрады.
Жиналған алдыңғы түреннің жиналған артқы түреннен ерекшелігі кронштейннің жазықтыққа қатысты көлбеулеу бұрышы болып табылады. Алдыңғы түренде аталған бұрыш 310, ал артқыда 190 құрайды, сондықтан алдыңғы түренде құйғыштың төбесінен кронштейннің сыртқы ұшына дейінгі арақашықтық аз, ал артқы түренде артық.
Сүңгімелі түреннің кронштейні және бағыттауыш тәрізді сүңгімесі бар. Түренді дөңгелектің ізімен орналастырады. Алдыңғы және артқы түрендер өзара байланысты емес. Тұқым сепкіштің жұмыс процесін бақылаудың біріздендірілген жүйесі себу датчиктерін және тұқымдарын деңгейін, тарату кәбілін және пультты қамтиды. Себу датчиктері тұқым құбырларына лақтырылған тұқымдардың қозғалысын егу шарғысымен белгілейді және басқару пультіне процестің бұзылғаны туралы жарық немесе дыбыс сигналдарын береді.
Жәшіктегі тұқымдар мен тыңайтқыштардың деңгейі датчиктердің орналасқан жерінен төмен болған кезде сигнал беріледі. Датчик жұмысының негізіне фотоэлектрлік қағидат қойылған.
Жұмысқа дайындық. Жұмысқа дайындықты тұқым сепкіштің жұмыс органдары мен механизмдерінің техникалық жағдайын тексеруден бастап, түрендерді берілген енге қойып шығады. Түрендерді орналастыруды белгілер қойылған тақтада жүзеге асырады. Бұл тақтаны түрендер қатарларының арасына белгілерін жоғары қаратып, тақтайдың ортасы тұқым сепкіштің бойлық өсіне дәл келетіндей етіп төсейді. Тақтаны қазықшалармен бекітеді. Түрендерді тақтада белгіленген тиісті белгілерге қарама-қарсы орнатады. Түрендерді алдын ала орналастырып, білеуде сәл бекіткеннен кейін, белгілер қойылған тақтаның көмегімен оларды түпкілікті бекітуге болады.
Тереңдеуді реттеу білікшесіне біліктерді қыспақ қарнақтар түрендердің өстік желісіне вертикаль орналасатындай етіп қояды да, жетектемелердің бекіту сомынын білеуге мықтап тартады.
Орнату тақтасы болмаған кезде, түрендерді қатар арасындағы қажетті ендікке өлшеуіштің көмегімен орналастырады. Ол үшін соңғы түрендерді іблеу бойынша жылжытып, олардың арасындағы арақашықтықты орташа сызықтармен өлшейді. Бұл арақашықтық түрендік білеудің пайдалы ұзындығы болып табылады. Бұл ұзындықты қатар арасындағы талап етілетін ұзындыққа бөледі де, одан шыққан нәтижеге бірлікті қосып, білеуге орнатуға болатын түрендер санын шығарады.
Астықтық егу аппараттарын реттеуді астық аппараттары шарғыларының розеткалардың ішкі қуысына дәл келуін тексеруден бастайды. Шарғылары розеткалардың қуысына дәл келмейтін аппараттар болған жағдайда, шарғыларды бекітудің тоқтатқыш бұрандаларын білікке түсіріп, шарғыларды олардың қаптал жақтары розеткалардың ішкі қуысымен дәл келетіндей етіп орнатады.
Егу аппараттары клапандарының орнатылуын тексереді. Дәнді дақылдардың тұқымдарын егу үшін барлық аппараттарда клапандардың жазықтықтары мен муфталардың төменгі қабырғалары арасындағы саңылау 2 мм аспауға тиіс. Клапандарды реттеуді қажетті клапандағы серіппені болтпен қысу неме босату арқылы жүзеге асырады.
Дәнді-бұршақты дақылдардың тұқымдарын егу кезінде клапан жазықтығы мен муфта қабырғасы арасындағы саңылауды 8-10 45 мм теңдікте орнатады. Мұндай саңылау тұқымдарды ұсақталудан қорғайды. Саңылауды босату иінтіректерімен жасайды.
Берілісті ауыстыру қорабының (БАҚ) орнатылуын тексереді. Ауыстырылатын жұлдызшалары бар БАҚ 16 беріліс қатынасын алуға мүмкіндік береді, оның ішіндегі оны астық және алтысы тыңайтқыш аппараттарының біліктеріне арналған. Бір БАҚ-тың екіншісінен ерекшелігі кіріс білігі ұштарының орналасуында.
Беріліс қатынасын шарғылардың жұмыс бөлігі ең жоғары ұзындықта болғанда, егу нормасы оның ең төмен мәніне сәйкес келетіндей етіп таңдайды. Бұл тұқымдарды неғұрлым біркелкі егуге мүмкіндік береді және олардың аппараттарда ұсақталуын болдырмайды. Шарғылардың жұмыс бөлігінің ұзындығын оны диаграмма бойынша алдын ала айқындап алып, қабылданған беріліс қатынасына қарай айқындайды.
Мысал. Бидайдың егу нормасы 80 кг/га болғанда, шарғылардың ашылу шамасын және беріліс қатынасын айқындау керек.
Вертикаль өстен 80 кг/га нормасын тауып алып, <<бидай>> деген көлбеу сызықтарды кесіп өтетін горизанталь сызық жүргізеді. Қиылысу нүктелерін тауып алғанда, бұл норма 0,604 және 0,198 беріліс қатынастарына сәйкес келетінін көреміз. Қиылысу нүктелерінен горзантоль өске перпендикулярлар түсіріп, шарғылар жұмыс бөлігінің 10 және 31 мм тең ұзындығын аламыз.
Бір дақыл тұқымының, мысалы бидай тұқымының әртүрлі сипаттамалары болатынын ескере отырып, келтірілген диаграмманы егу нормасын бағдарлы анықтау үшін пайдаланады.
Егу нормасын нақтылау үшін, сол жерде сынақты тексеру нормасын жүзеге асырады. Тірек-қозғалтқыш дөңгелектер айналғанда жерге тимеуі, ал астық-тыңайтқыш жәшігі горизанталь күйде болуы үшін, тұқым сепкішті домкраттармен көтереді. Жәшіктің тұқымдық бөлігін астықпен толтырады, ал тұқым сепкіштің бір жартысының реттегіш иінтірегін шамамен егу нормасына тең шәкілді бөлуге қояды. Тұқым құбырларын қапшықтармен толтырады.
Әдетте, егу нормасын 1/50 га алаңында тексереді. Сондықтан бұл тұқым сепкіштің дөңгелегін тұқым сепкіштің жүруі бойынша 15-20 мин жиілікпен 14 рет бұрайды.
Дөңгелекті бір рет бұрағанда аппараттар еккен тұқымдар санын (кг-мен) A=3,14BDQ/10000 формуласы бойынша есептейді, мұндағы В - тұқым сепкіштің қамту ені, м; D - дөңгелектің диаметрі, мм; Q - егу нормасы, кг. Тұқым сепкіштің әрбір жартысының дөңгелекті 14 рет бұрағанда еккен тұқым саны Aj = 3,14 х 14DBQ/100 002 құрады.
Тұқым сепкішпен егілген тұқымды жинайды, өлшейді және нәтижесін есептелгенмен салыстырады. Олар әртүрлі болған жағдайда, иінтірекпен шарғылар жұмыс бөлігінің ұзындығын өзгертеді де, бұрауды қайталайды.
Тұқым сепкіштің тұқымды себуінің нақты ауытқуы берілген нормадан 3% шегінде болғанда ғана тексеруді аяқтайды. Осы нәтижеге қол жеткізіп, реттегіштің иінтірегін сомынмен бекітеді.
Тұқым сепкіштің бір жартысының тұқым себуін тексеріп, шарғының жұмыс бөлігі ұзындығының шаблонын жасайды. Бұл шаблонды егу нормасын тексеру кезінде егістікте пайдаланады. Оны егістікте агрегаттың алғашқы жүрістері бойы тексереді.
Егілуге тиіс тұқымдар санын A2 = LBQ/10000 формуласчы бойынша есептейді, мұндағы L - айдам ұзындығы.
Жәшіктің тұқымдық бөлігі түбінің 1/3 бөлігіне тұқымдар толтырады, оларды тегістеп, қабырғаларын бойлай сызық жүргізеді. Содан кейін жәшікті саны келтірілген формуламен есептелген тұқыммен толтырады. Сосын екі айдамжүріп өтіп, оларды аяқтаған соң, тұқым 47 сепкіштің егу нормасына дұрыс орнатылуын айқындайды, бұл ретте жүргізілген бақылау сызығына сүйенеді. Нақты егудің есептелгеннен айырмашылығы болған жағдайда, егу аппараттарын ретке келтіріп, тексеруді қайтадан жүзеге асырады.
Тыңайтқыш аппараттарын реттеуді тыңайтқыш аппараттарының жанасуын тексеруден бастайды. Ол үшін иінтіректі шеткі жоғарғы жағдайға ауыстырады. Бұл жағдайда барлық тыңайтқыш аппараттарының клапандары шарғылардың штифтерімен жанасуы тиіс, тоқтатқыш болттарды босатып, клапандарды шарғылармен жанасатындай етіп қояды. Сосын иінтіректі бұрып штифтер мен клапандар арасында ылғалдылығы қалыпты тыңайтқыштар үшін 8-10 мм саңылау жасайды, ал ылғалдылығы жоғары тыңайтқыштар үшін клапандарды төмен түсіреді.
Бір типті тыңайтқыштар да ылғалдылығы, көлемдік салмағы және т.с.с. бойынша ерекшеленеді. Осыны ескере отырып, тыңайтқыштар себудің берілген нормасын белгілеуді сынақтық егу кезінде жүзеге асырады. Оны астық аппаратын тексеру кезінде сипатталғанға ұқсас жүргізеді.
СЗП-3,6А тіркемелі астық-тыңайтқыш нығыздағыш тұқым сепкіші бір мезгілде топыраққа түйіршіктелген минералды тыңайтқыштарды енгізіп, егуден кейін топырақты нығыздай отырып, дәнді, ұсақ және орташа тұқымды бұршақ дақылдарының тұқымдарын қатарлы себу кезінде пайдаланылады.
Тұқым сепкіш бір реттік тұқым сепкіш агрегаттарында Т-40; Т-40А; Т-50; Т-50А; МТЗ-50/52Л; МТЗ-80; МТЗ-82/82Л; ЮМЗ6Л/6М; Т-80А; Т-100 АВ тракторларымен агрегатталады. Кең қамтымды көп реттік тұқым сепкіш агрегаттарда СП-11А; СП-16А гидрофикацияланған тіреуіштермен оны ДТ-75; Т-150; Т-4А және К-700 тракторларымен агрегаттайды.
СЗП-3,6А тұқым сепкішінің СЗП-3,6 тұқым сепкішінен ерекшелігі мынадай. СЗП-3,6А тұқым сепкішіне саусақ типтегі дербес бүркемелеуіштер енгізілген; тірек-қимыл дөңгелектерінің өстерін бекітудің дәнекерленген конструкциясы, аз габаритті БАҚ (берілісті ауыстыру қорабы) қолданылған; астық бункерінің (нықтауыш түп орнатылған), көтеру арқалығының және түрендердің тереңдеу конструкциясы өзгертілген; астық және тыңайтқыш жәшіктеріне қорғаныс торы қойылған; орталық қайырмалы сницасы бар тіркемелі құрылғы, тірек дөңгелектерді көтермей, тұқым сепкішті егу нормасына баптауға арналған құрылғы, трактор дөңгелегінің ізімен сүңгімелі қопсытқыш түрендер, технологиялық сорап түзу үшін егу аппараттарын жабуға арналған құрылғы пайдаланылған; егу аппараттарының жұмысын және жәшіктердегі тұқымдардың және тыңайтқыштардың деңгейін топтық бақылаудың ББЖ электрондық жүйесі қолданылған.
IV. Бағалау
А) Студенттерге жаңа тақырып бойынша сұрақтар қою;
Б) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
Сұрақтар мен тапсырмалар
1.Тұқым сепкіштерді қалай жіктейді?
2.Тұқым сепкіштер қандай агротехникалық талаптарға сәйкес келге тиіс?
3.С3-3,6А тұқым сепкішін қандай түрендермен жарақтауға болады?
4.С3-3,6 А тұқым сепкішінің негізгі құрастырма бірліктерін атаңыз.
5.С3-3,6 А тұқым сепкішінің жұмыс процесі қалай өтеді?
6.С3-3,6 А тұқым сепкішінің астық егу аппараттарын реттеуді қалай жүзеге асырады?
7.С3-3,6 А тұқым сепкішін егу нормасына қалай орнатады?
8.С3П-3,6А тұқым сепкішінің С3П-3,6 тұқым сепкішінен негізгі айрықша ерекшеліктерін атап өтіңіз.
В) Студенттердің тапсырма жауаптары бойынша баға қою.
V. Үй тапсырмасын беру
Үй тапсырмасы
Жаңа сабақты оқып, пысықтау.
Сұрақтар мен тапсырмаларға жазбаша және электронды түрде жауап беру.