Картоп қазғыштар

Сабақтың тақырыбы: Картоп қазғыш КТН-2Б, КСТ-1,4 құрылысы жұмыс технологиясы.
Топтар
ТР 9-191

Сабақ өтетін күн
10.03.2021

САБАҚ БАРЫСЫ
І Ұйымдастыру бөлімі:
А) <<Топтық>> ашылған чатқа кіру;
Б) Чатқа оқытушы өзінің пәнін кесте бойынша жариялау;
В) Оқушылардың чатқа қосылғанын тексеру, қадағалау;
Г) Өтетін сабақтың тақырыбын чатқа жазу;
ІІ Үй тапсырмасын тексеру
А) Өткен тақырып бойынша үй тапсырмасын сұрау;
Б) Орындалған үй тапсырмаларын чат арқылы электронды қабылдау
В) Студенттерге үй тапсырмасынан сұрақтар қою;
КРН-4,2Г культиваторын қандай жұмыс органдарымен жаб - дықтауға болады?
Культиватор қандай тракторла - рымен арегатталады?
Культиваторды қандай жинақтық бірліктерден тұрады?
Г) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
ІІІ Жаңа оқу материалын баяндау (Электронды түрде: мәтін, сурет, видео)
Картоп жинау жұмысы түйіндерді тазалау және сорттаумен аяқталады.Бұл жұмыс операциялары КСП-15 Б картоп сорттау пунктінде жүргізіледі. Сақтау орындарындағы картопты тиеу және түсіру үшін біздің өнеркәсіп орындарымыз ТЗК-30 өздігінен жүретін әмбебап конвейер-тиеуіш шығарады. Картопты реттеп отырғызғанда түіндер бір-бірінен 25-30 см қашықтықта орналасады.Оларды топырақтың бос,ылғал қабатына отырғазады, ал тыңайтқышты белгіленген норма бойынша әр қатарға бірдей мөлшерде себеді. Мұнда белгіленген қатараралығын және қатарлардың көлденеңінен және ұзынынан түзулігін сақтау керек. Қатарлардың арасы 70см болғанда негізгі қатараралықтарды +-2 см-ге, алтүйіліскен жерлерде +- 10см-ге ауытқууға болады.
Топыраққа және климат жағдайларына байланысты түйінді жоталап немесе тегістеп егеді. Егу тереңдігі бір қалыпты болуы тиіс (жоталап еккенде 10- 18см, тегістеп еккенде 8-14см). Белгіленген тереңдіктен +- 2см ауытқуға болады. Бапталған түйіндер немесе өскіндер еккен кезде зақымданбауы керек.
Картоп қазғыштар. КТН-2Б екі қатарлыкартоп қазғышы (9-сурет) қатараралықтары 70см етіп отырғызылған картопты жинауға арналған. Оны МТЗ-80 немесе Т-40М тракторларына асып пайдаланылады, жұмыс өнімділігі -0,45 га сағ.
Картоп қазғыш екі жүріс доңғалағы бар рамадан, түреннен (1), негізгі (2) және каскадты элеватордан (4), ірі електен (5, беріліс механизімінен тұрады)
ТҮРЕН (10-сурет) екі қатардағы картопты қазып, оны негізгі элеваторға жібереді. Ол үш секциядан (5,6 және 7) тұрады. Әр секцияның арт жақ шетінен тілік жасалған, оларға тастың тығылып қалуын болдырмауға арналған, топсалы орнатылған саусақтар (2) бекітілген. Әр саусақ жоғары қарай 900 - қа ауытқи алады. Ал, түреннің бүйір секциялары рамаға бекітілген кронштейндерге (1,4) орнатылады. Орталық секция ұзынша бой тасаға бекітілген. Ал, түрен екі жағынан рамаға бұрылған қапталдармен шектелген. Түреннің ең көп тереңдеуі 24см.

Негізгі элеватор топырақты қопсытуға және елеуге арналған ол ұзыннан вертикаль бөлінген екі полотнодан, әр полотно диаметрі 10мм болат шыбықтардан (3) тұрады (10 -сурет). Олар втулкалы-роликті шынжырдың бцындарына (1,2) екі-екіден қосылған. Әр шыбық ортасынан біреуі жоғары, екіншісі төмен иілген, мұның өзі түйнектердің элеватордан сырғанап кетуін болдырмай, топырақпен пәлектің түйнектен бөлінуін жақсартады. Элеватор
буыны адымының ені 21мм. Полотно алдыңғы жағынан шарикті подшипникте (6) айналатын конус тәрізді шойын роликке (5) тіреледі. Ал полотноның жоғарғы тармағы орта тұсынан 10 тісті, сопақша келген жұлдызша-сіліккішке (4) тіреледі. Соның нәтижесінде полотноның жоғарғы тпрмағы жұмыс кезіндегі ауық- ауық тербеліп отырады да топырақ кесектері жақсы ұнтақталып, элеватор шыбықтарының аралығына түсуіне мүмкіндік туады. Негізгі элеватордың жетекші білігіне шпонкамен және тоқтатқыш винтпен жұлдызша бекітіледі.
Білік корпустары рамаға орнатылған шарикті үш подшипникке айналады. Негізгі элеватор түйнектерді, пәлек пен қалған топырақты шамамен 15см төмен орналасқан каскадты элеваторға лақтырып салады. Сонда қалған кесек топырақтар ұнтақталып, бөлініп шығады. Каскадты элеваторда картоп қазғыштың бүкіл ені бойынша сызылған бір полотносы бар. Оның құрылысы негізгі элеватор полотносының құрылысына ұқсас болып келеді.

Каскадты элеватордың жоғарғы тармағының астыңғы жағына негізгі элеватордың жұлдызша-сіліккішінің өлшеміне қарағанда шағындау келген, ені ұстағыш және екі сіліккіш жұлдызша орнатылған. Каскадты элеватордың жетекші және каскадты элеватордың жұмыс қалпындағы еңкіштік бұрышы 20-220-қа тең болады. Ал олардың полотноларының сызықтық қозғалыс жылдамдығы 2,1 мс.
Вибрациялық тор картоп түйнектерінен негізгі және каскадты элеваторларда бөлініп, шықпай қалған қоспаларды қосымша бөліп шығаруға арналған. Бұл тор планкаға пісірілген диаметрі 10мм ұзындығы 580мм болат шыбықтардан түрады. Елеуіш горизонтқа 300 бұрышпен орналасып, қазғыштың бүйіріне топсалы бекітіледі. Ол каскадты элеватордың жетекші білігінің
екі жағына отырғызылған эксцентриктің рычагы арқылытербелмелі қозғалысқа келеді.
Беріліс механизмі кардан білігінен беріліс қорабынан және адымы 25,4мм-лік втулкалы-роликті екі шынжырдан тұрады. Беріліс қорабының 15 тісті жетекші және 26 тісті жетектегі конусты екі шестернясы болады.
Айналыс беріліс қорабынан шынжыр арқылы негізгі элеватордың жетекші білігіне, ал одан сол шынжыр арқылы каскадты элеваторға беріледі. Сондай-ақ қозғалыс каскадты элеватордан екі эксцентрик және қозғалыс рычағты арқылы вибрациялық торға беріледі.
Трактордың аспалы жүйесінің жоғарғы тартқышын пайдалана отырып, түйнектер тегіс көмілетіндей тереңдік жасайды, бірақ топырақтың түйнекті көп басып қалмау жағы да қарастырылады. Егер қолайсыз жағдай болып, топырақ еленбей, түйнектер көміліп қалса, онда трактордың жылдамдығы төмендетіледі.
Егер топырақ негізгі элеваторда еленсе, онда трактордың жүріс жылдамдығы жоғаралатылады.

КСТ-1,4 картоп қазғышы (11- сурет) жартылай аспалы екі қатарлы, оны КТН- 25 картоп қазғышы сияқты мақсатқа пайдаланады. Ол барлық топырақта, соның ішінде сазды және топырақты жерлерде жұмыс істеуге арналған, сондай-ақ оны ылғалды шымтезекті топырақта да пайдаланады. МТЗ тракторының барлық өзгертілген түрімен агрегатталады, жұмыс жылдамдығы 1,93-8,3 кмсағ, ал тасымал жылдамдығы 26 кмсағ-қа дейін жетеді. 1 сағат ішіндегі таза жұмыс өнімділігі 0,91га.
Картоп қазғыш екі активті түреннен (6), жылдамдық элеваторынан (7), негізгі элеватордан (2), каскадты элеватордан (1), тарылтқыш қалқаншалардан (1)тұрады. Оның жұмыс органдары трактордың қуат плу білігінен қозғалыс алады. Түрендердің тереңдік жүрісі бағдарлауыш доңғалақтың (5) винті механизммен реттеледі де доңғалақ шарикті подшипникке айналады.

Машина рамасындағы түрендер остердегі резеңке втулкада тербелетін кронштейндерге және аспаларға топсалы жалғастырылған. Олар түрендер жетегі білігінің эксцентриктерінен шатындар арқылы тербелмелі қозғалысқа келтіріледі.
Біліктегі эксцентриктер бір-біріне 1800 бұрыш жасап орналасқан, мұның өзі түрендердің қарсы бағыттардағы тербелмелі қозғалысын қамтамасыз етеді.
Тербеліс амплитудасы - 14мм. Білік жылдамдық элеваторының жетекші білігінен шынжырлы беріліс арқылы қозғалысқа келеді. Жылдамдық элеватордың тербеліс жиілігі арқылы қозғалысқа келеді. Жылдамдық элеваторының тербеліс жиілігі мен жылдамдығын редуктордың (3) сол жақ білігіндегі жұлдызшаны алмастыру арқылы реттеуге болады.
Түрендердің 1 минут ішіндегі тербеліс саны 500,565 және 627. Сонда жылдамдық элеваторының қозғалыс жылдамдығы 2,03,2,28 және 2,54 мс өзгертеді. Түрендерінің бүйіріне рамаға қозғалмайтын қапталдар орнатылған. Күш көп түсетін түренді күш аз түсетін қапталдармен байланыстыру топырақтың үйілуін және өсімдік қалдықтары мен пәлектің ілінуін болдырмайды. Активті түрендер топырақ қабатын жақсы жыртып
КТН-2Б сияқты пассивті картоп қазғыштардағы түрендерге қарағанда тілу кедергісін азайтады. Шапшаң элеватор топырақ қабатын түреннен қабылдап алып оны ұсақтайды да, топырақты елейді, содан кейін қалған массаны негзгі элеваторға жібереді. Негізгі элеватор екі жылғалы шыбықты полотнодан, жұлдызшаны ұстап тұратын бағыттауыш роликтерден және жетек жұлдыызшалары бар жетекші біліктен тұрады. Полотноның шыбықтары қарсы бағытта кезектесіп иілген. Полотно шынжырының адымы - 41,3мм. Негізгі элеватор топырақ кесектерін одан әрі ұсата отырып, топырақты елеп, қалған массаны каскадты элеваторға береді, ал бұл элеватор бір жылғалы полотнодан, жетекші және жетектегі біліктерден және эллипстік жұлдызша - сіліккіштен тұрады. Осы жұлдызшалардың ықпалымен полотноның жоғарғы тармағы сілкіленіп - қағылады да соның нәтижесінде топырақ дұрыс еленіп картоп түйнектерді пәлегінен бөлініп шығады. Полотноның қозғалыс жылдамдығын негізгі элеватордың жетекші білігіндегі жетек жұлдызшаны 1,93 және 1,68 мс аралығында алмастыру арқылы реттейді.
Картоп қазғыштың жүріс доңғалақтары пневматикалы болып (өлшемі 6,5х16), машина рамасының кронштейндеріне қатаң бекітілген жартылай остегі конус тәрізді подшипникте айналып тұрады.

КСТ-1,4 картоп қазғышын, егер қатараралықтары сәйкес келсе, қант қызылшасын, сәбіз және кейбір тамыр түйнекті өсімдіктерді жинауға пайдалануға болады. Картоп қазғыштың барлық жұмыс органдар комплексін қосып есептегенде салмағы 1320 кг болады.
УКВ-2 картоп қазғыш-дестелегіші (12-сурет) қатараралықтары 70 см-лік екі қатардағы картопты қазуға, түйнектерді бір қатарға сала отырып, топырақ пен пәлекті картоп түйнектерінен бөлуге арналған. Қазылған картопты картоп жинайтын комбайнмен жинап алады. Пәлек түйнектен ажыратылып, бөлек жиналады.
Картоп қазғыш тіреуіш доңғалақтан (1), активті қапталдары бар (2) түреннен (3), негізгі элеватордан (4), кесек уатқыштан (6), бірінші торлы үлкен електен (7), пәлек бөлгіш арқандары бар (10) екінші торлы үлкен електен (8), пәлек ажыратқыштан (12), көлденең конвейерден (11), арна жасағыштан (9), беріліс және гидравликалық механизмдерден тұрады.
Ол МТЗ-80 тракторларымен агрегатталады. Оның жұмыс органдары қозғалысты трактордың қуат алу білігінен алады. Алымының ені 1,4 м, түйнек қазу тереңдігі 25 см, жұмыс жылдамдығы 5,6 кмсағ,1 сағаттағы таза жұмыс өнімділігі 0,4 га.
Агрегат жүріп келе жатқанда механизм арқылы тілінген жер қабаты негізгі элеваторға келіп түседі. Осы жерде қабат бұзылады да, топырақ пен өсімдіктер ішінара бөлінеді. Қалғандары элеватордан кесек уатқышқа бағытталады. Олар баллондардың арасынан өткенде топырақ кесектері ұсатылады да, түйнектер пәлектен шамалап бөлініп шығады. Бірінші және екінші үлкен електердің торында олар одан бетер бөлінеді.Екінші үлкен електің пәлек бөлгіш арқанында ол екіге бөлінеді: түйнектер мен қоспалар арқандардың арасына түсіп, пәлекті пәлек бөлгіштің (12) полотналары қармап алады.
Түйнектерді бөлектеп жинау тәсілімен қатарлап салғанда түйнектер арна жасаушы дайындаған арнаға жиналады. Мұндай жағдайда агрегат шөлмек тәсілімен жұмыс істейді. Бір жүріп өткенде көлденең конвейер артқы қалыпқа көшіріледі. Арна жасаушы төмен түсіріледі. Пәлек көлденең конвейерге келіп де, агрегаттың жүрісі бағытында сол жаққа шығарылыр, ал түйнектер қазғыштың арғы жағындағы дайындалған арнаға тегістеп салынады. Ал, агрегат
екінші рет жүріп жүріп өткенде көлденең конвейер алдыңғы қалыпқа қойылады да арна жасауыш тасымал қалпына көтеріледі. Түйнектер көлденең конвейерге келіп, алдыңғы жүрісте түзілген жал үстіне түседі де, пәлек қазғыштың артынан түсіп қалады.
Түрен КТН-2Б картоп қазғышы сияқты қайырмаға клапаны бар, екі секциялы, жазық. Түреннің жан-жағына активті амплитудасы 12 см тербелмелі қозғалысты қапталдар орнвтылған. Түрен жүрісінің тереңдігін, негізгі элеватор рамасының алдыңғы жағын негізгі рамамен жалғастыратын реттеуіш тартқыштардың көмегімен қолдан реттейді.
Негізгі элеватор бір секкциялы, шыбықты болып келеді. Полотноның жоғарғы тармағының астыңғы жағына амплитуда тербелісін 0-ден 50мм-ге дейін реттей отырып еріксіз сілку механизмі орнатылған.
Кесек уатқыш диаметрі 320 мм қысымы 0,1-0,2кгссм2 (0,01-0,02МПа) екіпневматикалық баллоннан тұрады. Баллондар арасындағы саңлауды жоғарғы баллон подшипниктері корпустарын раманың бойымен жылжытып ауыстыру арқылы реттейді.
Елек торының құрылысы КВН-2М картоп қазғышындағы електің құрылысы сияқты. Бірінші тордағы арқандар аралығының адымы 36мм, ал екіншіден 32мм.
Әрбір елек рамаға төрт аспамен ілінген. Қозғалысқа келтіру эксцентрикті біліктен шатун арқылы жүзеге асырылады, тербеліс амрлитудасы 26 мм.
Тербеліс саны вариантпен минутына 450-600 мөлшерінде реттеледі.
Екінші електің пәлек бөлгіш арқанының адымы 160мм. Арқаның ұшында түйнектердің зақымдануын болдырмайтын резеңкелі ұштықтар жасалған.
Пәлек ажыратқыш бір-біріне қарсы айналып тұратын резеңкеленген екі конвейерден тұрады. Жоғарғы конвейердің төменгі білігі серіппеленген, ол конвейердің қысу күшін реттеуге мүмкіндік береді. Көлденең конвейер резеңкеленгенполотнодан дайындалған. Түйнектердің
топыраққа түскендегі домалауын азайту үшін онда реттеуіш қалқан (13) бар. Конвейер тракторды гидравликалық жүйесімен байланысқан алға немесе артқа қарай гидравликалық цилиндрлермен жылжытылады.
Жұмысты ұйымдастыру. Картопты механикаландырып жинау үшін ұзын танаптары бар учаскелерге бөлген үнемді болады. Егер картоп қазғыш пәлек ұстағышпен жабдықталмаса, онда тарамданған пәлекті картопжинағанға дейін 1-2 күн бұрын жинау керек.
Картоп жинаудың тасқынды тәсілін жасау үшін әрбір картоп қазғышқа бір- бірінен қашықтықтарын бірдей етіп танап бойына 40-50 картоп жинауыш қою керек. Әрбір жинауыштың 4-5 - тен кәрзеңкесі немесе басқа ыдысы болуы тиіс.
Кәрзеңкеге жиналған картопты дереу, тоқтатпай сақталатын жеріне жеткізу керек. Картопты осындай тәсілмен жинау жеке еңбек ақы төлеу тәртібін енгізуге және жиналған өнімді дәл, уақытында есептеуге мүмкіндік береді.
Картопты жинағанда екі қатардан тастап жинаған жөн,өйткені картопты жаппай жинағанда түйнектердің біршамасы доңғалақтың астына түсіп мыжылуы мүмкін. Сонда бұрылу жолының кеңдігі 10-12м болуы тиіс. Егер ондай жағдай болмаса, онда әрбір 12-14 қатар сайын жлд жасап, картопты загондық тәсілмен домалату керек. Мұндай жағдайда бос айналым ілмексіз болады, да бұрылуға 5- 6м кеңдік жетеді.
Картоп қазуды алғаш бастағанда түреннің тереңдігін реттеу керек, яғни оның тереңдігі картоп түйнегі ұясынан біршама төмен болуы тиіс.
IV. Бағалау
А) Студенттерге жаңа тақырып бойынша сұрақтар қою;
Б) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
Сұрақтар мен тапсырмалар

КСТ-1,4 картоп қазғышын қандай жұмыс органдарымен жаб - дықтауға болады?
КТН-2Б екі қатарлыкартоп қазғышы қандай тракторла - рымен арегатталады?
КТН-2Б және КСТ-1,4 картоп қазғышы қандай жинақтық бірліктерден тұрады?
В) Студенттердің тапсырма жауаптары бойынша баға қою.
V. Үй тапсырмасын беру
Үй тапсырмасы
Жаңа сабақты оқып, пысықтау.
Сұрақтар мен тапсырмаларға жазбаша және электронды түрде жауап беру.