Дәнді дақылдарды жинаудың тәсілдері

Сабақтың тақырыбы: Практика. Дәнді дақылдарды жинаудың тәсілдері. Дәнді дақылдарды жинауға қойылатын агротехникалық талаптар.
Топтар
ТР 9-192

Сабақ өтетін күн
11.03.2021

САБАҚ БАРЫСЫ
І Ұйымдастыру бөлімі:
А) <<Топтық>> ашылған чатқа кіру;
Б) Чатқа оқытушы өзінің пәнін кесте бойынша жариялау;
В) Оқушылардың чатқа қосылғанын тексеру, қадағалау;
Г) Өтетін сабақтың тақырыбын чатқа жазу;
ІІ Үй тапсырмасын тексеру
А) Өткен тақырып бойынша үй тапсырмасын сұрау;
Б) Орындалған үй тапсырмаларын чат арқылы электронды қабылдау
В) Студенттерге үй тапсырмасынан сұрақтар қою;
Астық өнімін жинау үшін қандай жұмыстар атқарылуы тиіс?
Дәнді дақылдарды жинаудың агротехникалық шараларына қандай жұмыстар кіреді?
Астық комбайндарының жұмыс технологиясы жоғарыда көрсетілген астық жинау технологиясына байланысты неше болады?
Г) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
ІІІ Жаңа оқу материалын баяндау (Электронды түрде: мәтін, сурет, видео)
Дәнді дақылдарды табысты жинау - таңдап алынған жинау тәсіліне, техниканы таңдау мен дайындауға, егіс алқаптарын дайындауға, жинау жұмыстарын ұйымдастыруға және жинау жұмыстарымен қамтылған бүкіл тұлғаның материалдық қызығушылығына тәуелді.
Дәнді масақты дақылдарды жинаудың қолданыстағы технологияларының ішінен ең кең таралған тәсілдер: жеке тәсіл, тікелей қосу және үш фазалық тәсіл.
Астық жинау науқанының барысында, жауын-шашынның орташа қалыңдығы шаршы метрге кем дегенде 300 өсімдіктен тұратын, өсімдік биіктігі кемінде 60 см болатын, дәнді-дақылдарды жинау үшін бөлек тәсіл қолданылады. Дестедегі астықты ору балауыздың пісетін кезеңінің ортасында басталады (астықтың ылғалдылығы 25-35% құрайды). Бөлек тәсілмен егін жинау кезінде тұқымдық астықтың сапасы артады, ол үдетіледі және масақтағы дәндердің біркелкі пісуі қамтамасыз етіледі, бұл себілген дән шығынын азайтады.
Тікелей комбайнмен жинау -- Қара топырақсыз аймақта жинаудың кеңінен тараған тәсілдердің бірі, пісіп жетілген егісті, қоса себілген шөптерді тегістей жинау кезінде тиімді. Толық пісіп жетілген кезеңде басталады (дәннің ылғалдылығы 20 -- 25%). Жинаудың басталу мерзімі әрбір егіс алаңы, учаске бойынша анықталады.
Бөлек жинау мен тікелей комбайнмен жинаудың дұрыс үйлесімдігі жинау мерзімін қысқартып, өндірістілікті жоғарлатып, дәннің шығынын азайтып, оның сапасын арттыруға мүмкіндік береді.
Үш фазалық жинау тәсілі кептіріліп және бастырылатын стационарлық пунктке барлық астық өнімін кесу және кіргізу жатады. Біздің елімізде жинаудың осындай тәсілінің (технологиясы) бірнеше түрі әзірленген: астықты Кубандық қалдықсыз жинау технологиясы. Егістік алаңы шетінде салмағын өңдеумен жинау және аймақтық. Ростов-на-Дону қаласы ВИМ және ММКБ әзірлеген астықты жинаудың үш фазалық технологиясы дестеден дән салмағын шауып алу, транспорттық сыйымдылыққа ұсатылған салмағын жинаумен сұрыптаушы-ұсақтаушы дестеде іріктеу, кондицияға дейін дәнді келтірумен сұрыптау үшін стационарлық пунктке оны жеткізу, сабаны мен қоқымын әртүрлі жемдеріне өңделеді және сақтау үшін көмеді. Сонымен бірге жеткізілген астық салмағы астық бастырғыш-сеператорға бастырылу үшін жіберіледі не болмаса 20 -- 25% ылғалдыққа дейін кептіргіш бөлімшесінде кептіріледі.
ВИМ, СІбМЭИ, ОАШМЭҒЗИ және ЛатвАШМЭҒЗИ әзірлеген <<Гидрокомплекс>> бастыру алдында стационарға салмағын кептірумен Қара топырақсыз аймақта дәнді үш фазалық жинау: жем жинағыш комбайндармен астық салмағын орылып, 20 -- 25 м3 дейінгі шанақтың ұлғайтылған сыйымдылығымен автокөлік (немесе басқа да көлік құралдарымен) әмбебап кептіруші агрегатта (шөптерді, зығырды және т.б. кептіру үшін) масса кептіріліп, дәнді жинаушы комбайнмен бастырылатын стационарлық пункте жеткізіледі. 8 т/сағ. астам кептіру өндірісі кезінде, 50 % салмағынң бастапқы ылғалдылығы кезінде және соңғы -- 22 % ылғалдылығы кезінде технология тиімді.
Дәнді жинау Кубандық қалдықсыз технологиясы Кубандық АШИ және Краснодар өлкесі Калинин атындағы Канавеский ауданы әзірленді. Келесідей: ұсақтағышпен СК-5 <<Нива>> комбайнмен астық салмағын жинайды және стационарлық пунктке ПТС типтегі прицептермен тасымалдайды және ТАУ-1,5 жылу генераторымен қыздырылған ауамен құрғатушы-сеператорланған желілерде кептіреді және <<Колос>> екі комбайнымен бастырады. Содан соң қоқымын қоқым сақтаушыда жинап, ал сабанын маялайды.
<<Невейко>> сызбасы бойынша дәндерді жинау ВИМ Солтүстік-Кавказ филиалымен ВИМ, БРАШМЭҒЗЖТИ, УАШМЭҒЗИ, СІбМЭИ, Таганрог қаласы ММКБ әзірленеді және келесіден тұрады: шауып алынған масса дән мен қоқым (үсақ сабақты масса) стационарлық пунктіне тасымалданады, стационарда қоспадан дәнді бөліп алу жүргізіліп, ЗАВ-40 түрдегі дәнді тазалаушы кешенге түсіреді, ал қоқысты брикеттеу және түйіршіктеу желілеріне түседі.
Егістік шетінде салмағын өңдеумен дәндерді жинау технологиясы <<Казсельхозмеханизация>> ҮЕҰ, ВИМ, <<Россель-маш>> ӨБ әзірленіп, келесіден тұрады: көлік құралына астық салмағын бір уақытта жүктеумен дестелегіш-маялаушыдан іріктеу немесе ору, оны егістік шетіне жеткізу және жиналған мая қатарына төсеу, жоғары өндірістілікті мобильді ұсақтағышпен салмағын бастыру, жоғары жүк көтерімділікті автокөлікпен дәнді тасымалдау және сабақтарды маялайды. Технология 15 ц/га дейін астық шығымдылығы аумағында толық тиеу кезінде жоғары өндірістілік комбайндарды пайдалануға, сабақтарды жинау және дәндерді қоқыммен бірге жинап, жинау мерзімін қысқартуға мүмкіндік береді.
Ресейдегі топырақты-климатикалық жағдайлардың сан алуандығы дәнді дақылдар мен дәнді-бұршақты дақылдарды барлық қолданыстағы технологиямен жинауға аймақтық тәсілді қажет етеді, сондықтан дәнді жинау кешендерінің әртүрлілігімен аймақтық технологиялар (Қара топырақты емес аумақ, Еділ бойы, Солтүстік Кавказ, Сібір) қолданылады.
Дәнді дақылдарды жинауға агротехникалық талаптар келесіден құралады.
Дестемеден астықты ору кезінде орылған егістік биіктігін теңдей 15 -- 18 см қалдырады, биік сабақты және қалың астық кезінде -- 18 -- 25 см қалдырады.
Кесудің орташа биіктігінен ауытқу +- 1 см аспауы тиіс. Дестеме сабағынан тамырға жаңбыр суының ағуын қамтамасыз ететін сабағы сабағы еңкейіңкіленген ені мен қалыңдығы бойынша тегістелген егістікке кесе-көлденең бағытта төселеді. Дестемеге кедергіні айналып өту кезінде егістіктің өңделмеген бөлігінен кем дегенде 1,5 м 1,5 м қашықтыққа төселеді. Астықты оруда дестелегіште дән шығыны (бос дән мен масақта): тіке тұрушы астықты жинау кезінде (шабу) -- 1%, жатып қалған егістік кезінде -- 1,5% аспауы тиіс. Дестеметегі егістіктің пісу ұзақтылығы күздік бидай үшін 6-7 күннен аспайды және күздік қара бидай мен арпа үшін 2-3 күннен аспайды. Іріктеушіге кем дегенде - 0,5 %, ұсақтағышқа -- кем дегенде 1,5 % дән шығын рұқсат етіледі. Бункердегі дән тазалығы кем дегенде 96 %, тұқымды дәнді ұсақтау 1 % аспайтын, ал азықтық және жемдік -- 2 %.
Тікелей комбайнмен жинау кезінде кесу биіктігін егіннің бітіктік биіктігіне байланысты белгілейді: астықтың биіктігі кезінде 75 см дейін -- кесу биіктігі 10 см; егіннің бітіктілік биіктігі кезінде 70 -- 90 см -- 18 см. Жатып қалған егінді жинау кезінде кесу биіктігін кесілген масақ және кесілмеген масақта шығын болмау есебінен белгіленеді. Себілген шөппен егістік алаңында кесу биіктігі аралас өсімдік деңгейінде болуы тиіс. Комбайн бастырғышымен астықты жоғалту 1,5%-дан, ал дестелегіш үшін - тік өсетін дақылдар үшін - 1%, жұмсартылған және босатылған астық кезінде - 1,5% аспауы тиіс. Бункердегі астық тазалығы 96%-дан кем емес. Тұқымдық астықты жинау кезінде ұсақтау - 1%-дан аспайды, азық-түлік және жемшөп өнімдері - 2%-дан аспайды.
Өсімдіктердегі піскен қабықтың 50-80% болуы бұршақ жинау үшін оңтайлы мерзімі болып есептеледі. Құрғақ және ыстық ауа райында шабу кезінде қабығының 60-75%, ал салқын және бұлтты ауа-райында - 50-60% пісуі кезінде басталады. Қабықтың төрт немесе одан да көп бар болса 50-60%, үш - 70-75% және екі құнарлы түйінінде - 80-85% пісіп-жетілу кезінде басталады. Бұршақ шабу ұзақтығы 3-4 күн.
Дестелерде орылған бұршақ 3-5 күн ұсталады. Десте өлшемі комбайнның өткізу қабілетіне, іріктеуіштің қармау еніне сәйкес болуы керек және көрші қатарлардағы тығырықсыз комбайнның еркін қозғалысын қамтамасыз етуі керек. Егістік бетінен кесу биіктігі 5-6 см, шөп шабу кезінде 2% артық жоғалтуға рұқсат етілмейді.
Тұқымға сиыржоңышқа жинау негізінен бөлек тәсілмен жүргізіледі. Алдымен төменгі қабаттардың беткейлерінде балауыздың пісуі басталғанда - өсімдіктің қабығының 50-60% пісуі кезінде жиналады. Тұқымдар дестелерде жете піседі. Астыққа сұлы немесе бұршақ қоспасында жаздық сиыржоңышқаны өңдеген кезде тікелей біріктіруді қолдануға болады, бұл ретте өсімдіктерде кем дегенде 80% кемелденген қабықтар болуы тиіс.

IV. Бағалау
А) Студенттерге жаңа тақырып бойынша сұрақтар қою;
Б) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
Сұрақтар мен тапсырмалар
Дәнді және дәнді-бұршақты дақылдарды жинаудың қандай тәсілдері мен технологияларын білесіз?
Дәнді және дәнді-бұршақты дақылдарды жинауға қандай агротехникалық талаптар қойылатыны туралы айтып беріңіз?
Жинау агрегаттарын дайындау деген не және ол жиналатын дақылдар мен жинау жағдайларына байланысты ма?
Дәнді және дәнді-бұршақты дақылдарды жинауды ұйымдастыру деген не?

В) Студенттердің тапсырма жауаптары бойынша баға қою.
V. Үй тапсырмасын беру
Үй тапсырмасы
Жаңа сабақты оқып, пысықтау.
Сұрақтар мен тапсырмаларға жазбаша және электронды түрде жауап беру.