Автокөліктердің жолда жүру қауіпсіздігін жағдайларын бақылау

Пәннің атауы: Көліктердің қозғалыс қауіпсіздігі және басқару техникасы
Сабақтың тақырыбы: Автокөліктердің жолда жүру қауіпсіздігін жағдайларын бақылау және орындайтын әрекеттері.
Топтар
Аэл 9-201

Сабақ өтетін күн
29.09.2020

САБАҚ БАРЫСЫ
І Ұйымдастыру бөлімі:
А) <<Топтық>> ашылған чатқа кіру;
Б) Чатқа оқытушы өзінің пәнін кесте бойынша жариялау;
В) Оқушылардың чатқа қосылғанын тексеру, қадағалау;
Г) Өтетін сабақтың тақырыбын чатқа жазу;
ІІ Үй тапсырмасын тексеру
А) Өткен тақырып бойынша үй тапсырмасын сұрау;
Б) Орындалған үй тапсырмаларын чат арқылы электронды қабылдау
В) Студенттерге үй тапсырмасынан сұрақтар қою;
Ажыратқыштың мақсаты мен жұмыс қағидаты қандай?
Берілісті ауыстыру қорабы не үшін тағайындалған?
Неліктен берілісті ауыстыру алдында ажыратқышты ағыту қажет жəне мұны қалай істеген жөн?
Автомобильдерде бас сүйегіштер не үшін орнатылады?
Г) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
ІІІ Жаңа оқу материалын баяндау (Электронды түрде: мәтін, сурет, видео)
Автокөліктердің жолда жүру қауіпсіздігін жағдайларын бақылау .
Көлікті жүргізу кезінде қауіпсіздік үшін жүргізушінің өзі жəне қасындағы жолаушысы қауіпсіздік белбеуді таңып алуы тиіс. Ал МАИ қызметкерлері алдында ыңғайсыз жағдайдаға тап болмас үшін көптеген көлік жүргізушілер белбеуді қыстырмай өтірік көзге көрінетіндей жай ғана алдыңғы жағына лақтырып қояды. Бұл дұрыс емес. Тəжірибенің өзі бұған дəлел. Жол апаты кезіндегі көптеген ауыр жарақаттар, тіпті жүргізуші мен жолаушының соқтығу кезінде көліктен шығып кетуі осы белдеуді қыстырып қоймағаннан туындайды екен. Бұдан басқа, қауіпсіздік белбеуі жүргізуші мен жолаушының көлік шанағындағы кейбір элементтеріне соқтығысып, бас, омыртқа мен төс қуысына зиян келуінен жəне жарақат алуынан қорғайды (43 сурет).
Кейбір тіпті тəжірибелі жүргізушілердің өзі қате ойлап, қала жағдайында салыстырмалы жоғары емес жылдамдықтарда қауіпсіздік белбеуі аз пайда береді деп есептейді. Алайда бұл олай емес; біріншіден, жол-көлік оқиғаларының басым бөлігі дəл қалада болады. 105 Екіншіден, автокөліктің қозғалмайтын кедергіге соққысында тіпті 20 км/с жылдамдықта, автокөліктегі адамға осындай жүктемелер де əсер етеді, жүргізушінің қолының бұлшықеттері кедергіні жеңе алмайды жəне нəтижесінже ереже бойынша кеуде бөлігінің жарақаты туындайды, ал жолаушыларда бас жəне омыртқа жарақаты туындайды. Автокөлікте отырған адамдар үшін 60км/с жылдамдықпен келе жатып соқтығысу бесінші қабаттан құлаумен бірдей.

43 сур. Апатты жағдайда, кедергімен соқтығысқан кезде жүргізуші денесінің қозғалысы: а -- қауіпсіздік белбеуі бар жəне оны қыстырып алған кезде; б -- қауіпсіздік белбеуі жоқ немесе оны қыстырмаған кезде. Бағыттағыштармен соқтығысқан кезде жарақат алатын жерлер көрсетілген.
Кейбір тіпті тəжірибелі жүргізушілердің өзі қате ойлап, қала жағдайында салыстырмалы жоғары емес жылдамдықтарда қауіпсіздік белбеуі аз пайда береді деп есептейді. Алайда бұл олай емес; біріншіден, жол-көлік оқиғаларының басым бөлігі дəл қалада болады. 105 Екіншіден, автокөліктің қозғалмайтын кедергіге соққысында тіпті 20 км/с жылдамдықта, автокөліктегі адамға осындай жүктемелер де əсер етеді, жүргізушінің қолының бұлшықеттері кедергіні жеңе алмайды жəне нəтижесінже ереже бойынша кеуде бөлігінің жарақаты туындайды, ал жолаушыларда бас жəне омыртқа жарақаты туындайды. Автокөлікте отырған адамдар үшін 60км/с жылдамдықпен келе жатып соқтығысу бесінші қабаттан құлаумен бірдей.
Қауіпсіздік белбеулері автокөлікте отырған адамдарды жарақаттан сақтандырып, ұстап қана қоймай, сонымен қатар олардың соққыда есінен тануын мүлде болдырмайды, қажет болғанда автокөліктен уақытылы кетуге мүмкіндік береді (мысалы, суға құлауда, жануда жəне т.б.), себебі белбеуді шешу бірден болады. Қауіпсіздік белбеуінің тиімділігін арттыру үшін олардың ұзындығын дене өлшемдерінің ұзындығымен мұқият реттеу қажет, яғни оларды жеке реттеуді жүргізу керек. Белбеу неғұрлым тығыз тағылса, ол соқтығыста жұмысқа ертерек қосылады жəне оның əрекеті де тиімдірек болады. Қазіргі автокөліктерде орнатылатын инерциялық типті қауіпсіздік белбеулері реттеуді талап етпейді.
Қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін автокөлікті басқарудың жоғарыда сипатталған тəсілдерін толығымен меңгеру жəне автоматты түрде орындау жəне басқарудың қалыпты жəне тиімді стилін ұстану керек. Бұндай стиль ретінде бірқалыпты қозғалу жəне автокөлікті тоқтату, бұрылыстардан бірқалыпты өту, сондай-ақ жол шарттарына сəйкес келетін қозғалыс жылдамдықтарын сақтау, ондағы күрт тежеулер жəне бұрылыстар, қатардан қатарға ауысу саны ең төмен жəне осы арқылы жеткізу қауіпсіздігі, сондай-ақ оның жайлылығы жəне үнемділігі артады.
Тəжірибеде қозғалтқыштың ең жоғары айналымдарында тез үдетуді жəне қозғалыстың жоғары жылдамдығын қалайтын басқарудың <<спорттық>> стилінің əуесқойлары əдетте, əсіресе қарқынды қозғалысы бар қала жағдайында күрт тежеуге жəне апат алдында маневр жасауға мəжбүр екені тəжірибеде дəлелденген. Бұнда қала жағдайында сапар уақытын кішігірім қысқарту жанар-жағармайдың шығынының артуымен, автокөлік детальдарының тез тозуымен, жүргізушінің жоғары жүрек қағысымен, жүйкелік ширығуымен жəне шаршауымен, сондай-ақ нервозды жағдай тудырумен жəне жолдағы апат ықтималдығының артуымен жалғасуы мүмкін. Автокөлікті осынлай басқару маневрінде ауаға шығарылатын зиянды заттардың артатыны жеке əңгіме .
Кейбір шамадан тыс асығатын жүргізушілер автокөлікті рұқсат 106 етілмейтін жоғары жылдамдықтарда айдайды немесе алдыда кетіп бара жатқан автокөліктің <<құйрығына отырады>>, тіпті <<Мерседес>> немесе <> да бірден тоқтай алмайтынын сезінбейді жəне осы арқылы олар қайғылы оқиғаға əкелуі мүмкін апатты жағдайларды тудырады.
Қауіпсіздік тұрғысынан алғанда автокөлік жылдамдығы негізгі ағынның жылдамдығынан ерекшеленбеуі өте маңызды. /2/ кітапта, онда автокөлік жылдамдығы кез келген жақта (үлкен немесе аз) 80-90 км/с ағынның орташа жылдамдығында 35-40 км/с артық жол-көлік оқиғасына қатыстыру ықтималдығынан 700 есеге жоғары, ал бұнда қайтыс болу немесе жарақаттану ықтималдығы 100-200 есе көп деректер келтіріледі. Осыған байланысты жылдамдықты кемінде 10-15 жəне негізгі ағынның жылдамдығынан 15-20км/с артық емес жылдамдықты сақтауы тиіс.
Осылайша, жоғары қауіпке тез жүру əуестер ғана емес, сонымен қатар тым сақ жүргізушілері де ұшырайды, бірақ <<тыныш жүрсең - алысқа барасың>> принципі бойынша тым баяу қозғалатын шамадан тыс сақ жүргізушілер де ұшырайды.
Қозғалыс қауіпсіздігі үшін жаңа бастап жүрген жүргізушілердің үнемі өзгеріп отыратын жол қозғалысы жағдайларының болжамына бейімделе отырып дағдылануы мен басқа қозғалыс қатысушыларымен өзара əрекет етуі аса маңызды болып табылады. Мұндай дағдыға бейімделу жүргізушілік тəжірибені жинауына қарай жүзеге асады жəне жүргізушіге алдын ала қажетті шараларды қабылдау үшін жолда қауіпті жағдайлардың туындауын болжауға жəне жол қозғалысы оқиғаларынан сақтануға мүмкіндік береді. Жолда қауіпті жағдайлардың көптеген түрлері орын алуы мүмкін жəне олардың барлығын алдын ала болжау мүмкін емес. Сол себепті кең таралған типтік қауіпті жағдайларды, əсіресе жол қозғалысы оқиғаларына алып келетін жаңа бастап жүрген жүргізушілер жібіретін қателіктерді қарастырамыз.
Автокөліктер мен оның ішінде отырған адамдарға аса ауыр зардаптар бір біріне қарсы келе жатқан автокөліктер қозғалысынан туындайтын тура соққыдан пайда болады, өйткені мұндай жағдайда автокөліктер жылдамдықтары қосылады. Осы себептен қарама қарсы қозғалыс жолағына шығып басып озу кезінде өте көп қауіптіліктер орын алады. Мұндай басып озу алдында ең алдымен жақын арада қарсы келе жатқан көліктің болмауына, екіншіден сізді артқы жақтан ешкімнің басып озбақ болып жатпағанына көз жеткізіп алу қажет. Егер сіздің артыңыздан келе жатқан көлік жүргізуші басып озу белгісін берген болса жəне сонымен қатар қарсы бағытқа шықса, онда оған басып озуды аяқтауына мүмкіндік берген дұрыс (қарсы бағытқа шығуды 107 бастамау жəне қозғалыс жылдамдығын жоғарылатпау), ал содан соң тағы да қарама қарсы қозғалыс бағытында ешқандай көліктің болмауына көз жеткізіп, өзіңіз басып озуыңызға болады. Сонымен қатар басып озуды қарама-қарсы көлік құралын тез арада байқап жəне оған жол беріп үлгеру үшін басып озбақ болған көлікпен арада қажетті ара қашықтықты сақтай отырып жүзеге асыру қажет (44, а-сурет).
Ешқашан басып озуды шектеулі көз көрерлік қашықтықта, бұрылысқа шығар жерде немесе жоғарыға көтерілу кезінде (44, б- сурет), қалың тұман жағдайында т.б. бастамаңыз. Шектеулі көз көрерлік ара қашықтықта жол аумағының басына дейін басып озуды аяқтап үлгеру керек.
Басып озуды басып озған көліктің артынша тез арада орындауға болмайды, өйткені мұндай жағдайда қарама қарсы көлік құралын көрмей қалу жəне қарама қарсы қозғалыс жолағына қайта тұрып үлгермей қалу мүмкін (44, в-сурет).

44-сур. Қарсы қозғалыс жолағына шығуда қауіпті жағдайлар сызбалары: а -- басып озатын автокөлікке дейін қарсы жолаққа шығуда жеткіліксіз қашықтық; б -- бұрылыстың басының алдында басып озу; в -- басып озатын көлік құралының артынан басып озу; г -- біруақытта бірнеше көлік құралдарының басып озуы

IV. Бағалау
А) Студенттерге жаңа тақырып бойынша сұрақтар қою;
Б) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
Сұрақтар мен тапсырмалар
Апатты жағдайда, кедергімен соқтығысқан кезде жүргізуші денесінің қозғалысы
Жол апаты болған жағдайда автомобильден шығарып алу
Қарсы қозғалыс жолағына шығуда қауіпті жағдайлар

В) Студенттердің тапсырма жауаптары бойынша баға қою.
V. Үй тапсырмасын беру
Үй тапсырмасы
Жаңа сабақты оқып, пысықтау.
Сұрақтар мен тапсырмаларға жазбаша және электронды түрде жауап беру.