Тойтару технологиясы

Сабақтың тақырыбы: Машинаның бөлшектерінінің конструкциясына қойылатын талаптар. Машина бөлшектерін біріктіру. Тойтару технологиясы. Пісіріп біріктіру.
Топтар
Аэл 9-201

Сабақ өтетін күн
20.10.2020

САБАҚ БАРЫСЫ
І Ұйымдастыру бөлімі:
А) <<Топтық>> ашылған чатқа кіру;
Б) Чатқа оқытушы өзінің пәнін кесте бойынша жариялау;
В) Оқушылардың чатқа қосылғанын тексеру, қадағалау;
Г) Өтетін сабақтың тақырыбын чатқа жазу;
ІІ Үй тапсырмасын тексеру
А) Өткен тақырып бойынша үй тапсырмасын сұрау;
Б) Орындалған үй тапсырмаларын чат арқылы электронды қабылдау
В) Студенттерге үй тапсырмасынан сұрақтар қою;
Қолмен дәнекерлеу қалай жүргізіледі?
Балқыма қаптау жұмыстарына қандай қызметтер жатады?
Металдарды тозаңдату қалай жүргізіледі?
Тетіктерді беріктендіру дегеніміз не ?
Г) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
ІІІ Жаңа оқу материалын баяндау (Электронды түрде: мәтін, сурет, видео)
Тойтару - тойтармалар арқылы ажыратылмайтын қосылыстарды алу үдерісі. Металл конструкцияларды өндіру кезінде тойтармалар қолданылады (фермалар, бөренелер, сыйымдылығы әртүрлі және рамалы құрылмалар).
Тойтару пластмассадан жасалған металдың бір шеті болып табылады, оның ұшында бастие орындалады, оны салмалы деп атайды. Операция кезінде біліктің екінші жағында екінші бірлік басы қалыптасады, ол біріктірілетін жұмыс бөлшектерінің тесігіне кіргізіледі, оны тұйықтаушы деп атайды. Пластмассадан жасалған пластик деформация нәтижесінде пышақ бастары қалыптасатындықтан, тойтармалар дайындау үшін дөңгелек металды пайдалану қажеттілігі туындайды. Тойтармалы қосылыстарды орындау кезінде біріктіруге тиісті бөлшектер дайындалған материалдардан тойтармаларды да таңдау қажет. Тойтару процесі екі кезеңнен тұрады: алдын-ала және өзіндік тойтарыс.
Алдын ала кезеңде тойтарма үшін саңылауды үскілейді және оның бастиегіне қуыс қалыптастырады.
Тойтару кезінде шұңқырларға тойтарманы орнатады, қосынды парақтарды керуді орындайды (тойтарманың өзекшесі бойымен парақтарды тоқтатады) және тұйықтатыш бастиекті қалыптастырады. Қосынды үшін ең жиі жартылай дөңгелек және жаырын бастиектер бар тойтармалар қолданылады. Тойтарыстардың өлшемдерін біріктіретін дайындамалардың жуандығына байланысты таңдалады: олардың диаметрі біріктіретін дайындамалар жуандығының жиынтығына, ал ұзындығы - тойтарманың диаметріне 0,8...1,5 қосындысы біріктіретін дайындамалардың жиынтық жуындығына тең болуы тиіс.
Тойтарма үшін қуыстың диаметрі тойтарманың диаметрінен 0,1...0,2 мм артық болуы қажет.
Тойтарма жіктер -- дайындамалардың тойтармалармен бірігу орны. Қосындының сипатына және оның мақсаттарына байланысты тойтарма жіктер қалың, тығыз және өте тығыз болуы мүмкін.. Біріктірілген тігістердің өзара орналасуы бойынша екі түрдегі жіктер бөлінеді: лаптау және түйісудің біреуі немесе екі қабаттылық.Қосылыстардың кез-келген түрі үшін тойтармалар бір, екі, үш немесе одан да көп қатарда орналастыруы мүмкін .
Қосылыстағы тойтармалар арасындағы қашықтық қосылыс түріне байланысты таңдалады (бір қатарлы немесе екі қатарлы). Бір қатарлы тігісте тойтармалар үш тірек диаметріне тең t аралығымен орналасқан. Біріктірілудің шетінен бөліктер бір жарым және ілгек диаметріне тең қашықтықта орналасуы керек. Екі қатарлы қосылыспен, тойтармалар арасындағы қашықтық төрт тірек диаметріне тең болуы тиіс, ал біріккен жұмыс бөлшектерінің шетінен бір жарым диаметр құрайды. Жолдар арасындағы қашықтық екі ендірме диаметрі болуы керек. Егер дөңгелектегі тойтармаларға бекітілген (біркелкі) орналасу екі жақты тігістерді орындау кезінде бірдей ережелерге сәйкес келуі керек.
Тойтаруға арналған құралдар. Қолмен тойтаруға арналған құралдар тігістің жабылу басының қалыптасуын және бөлшектердің сенімді қосылуларын қамтамасыз етуі керек. Оларға шаршы тоқпақпен металл балға, бастың астындағы тіреуі, ұзартқыш және қыспақ кіреді.
Тірек тойтарма өзекшені ажырату кезнде бекіткіш ретінде қызмет етеді. Тірек массасы балға массасынан 4-5 есе артық болуы керек.
Нығыздағыш тесік осі бойымен біріктірілетін парақтарды сақтауға қызмет етеді.
Кесу пішінделген қосылыстың жартылай басының түбінен кейін қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Тойтарма кезінде жұмыстың орындалу кезектілігі. Қолмен тойтару үшін келесі әрекеттерді орындаңыз:
Тойтару процесін механикаландыру. Процесті механизациялау үшін пневматикалық тойтару балғалары мен қолмен тасымалданатын пневматикалық баспалардың қолданылуы қамтамасыз етіледі, олар тойтару кезінде тербеліс жасамайды.
Пісіру - балқытылған металл (балқыту) көмегімен екі немесе одан да көп металды преформалардың интегралдық қосылысын алу процесі, ол беткі қабаттардың металлына қарағанда балқу температурасын төмендетеді. Кесу нүктесі балқу кезінде балқу температурасынан жоғары температураға дейін қыздыру кезінде жүзеге асырылады, бұл балқу барысында байланыстырылатын бос орындар арасындағы бос орынды толтырады. Қаттылығын тудырған кезде дәнекер дайындамалардың үзіліссіз және қозғалыссыз қосылуын қамтамасыз етеді.
Пісіруден бұрын, бұйымдардың түйіндері егеумен өңделеді және тотықты пленканы шығарып, шаң мен кірді кетіру үшін шүберекпен сүртіледі. Беттін тазартқаннан кейін майын кетіріңіз.
Дәнекерлеу кезде арнайы заттар пайдаланылады - ағындар, олар жұтқыштар мен қылшақтар қыздырылған кезде пайда болған оксидтерді еріту арқылы дәнекерлеу процесін жеңілдетеді.
Балқу нүктесіне байланысты дәнекерлер жұмсақ (қорғасын мен қалайы негізіндегі төменгі балқытылған металдардың қоспасы) және қатты (өрескел) болып жіктеледі.
Жұмсақ дәнекерлермен пісіру (180 ... 300 ° C балқыту нүктесі) қосылыстар алуға мүмкіндік береді, олар үш топқа бөлінеді:
■ күшті - белгілі бір күшпен сипатталады;
■ тығыз - кепілдік беріктігімен;
■ қатты тығыз - күшті және ауа өткізбейтін.
Жұмсақ дәнекермен пісіру кезінде ақуыз ретінде шайыр қолданылады - табиғи шығу өнімі.
Қатты дәнекерлермен балқыту (балқу температурасы 700 ... 1000 ° C) түйіндесу дайындамалардың тығыз қоспаларын қамтамасыз етеді. Пісіру кезде күмістен немесе мыстан жасалған дәнекерлер қолданылады.
Пісіруден бұрын біріктірілетін дайындамалардың беттерін тазалау және олардың арасындағы ара қашықтығы 0,1 мм-ден аспауы тиіс. Пісіру процесінде пішінделген болат сым қолданылатын жұмыс бөлшектерінің орны бекітілуі керек. Қатты қорытпалармен дәнекерлеу кезінде қосынды ретінде бора, бор қышқылы немесе мырыш хлоры қолданылады.
Жұқа дәнекермеу пісіруге арналған құралдар. Кезеңді және үздіксіз қыздыру тұтқыштары жұмсақ дәнекермен пісіру үшін құралдар ретінде қолданылады.
Кезеңді қыздыру тұтқыры екі түрден тұрады: тікелей және бұрыштық. Кезеңді қыздыру тұтқырын жылыту дәнекерлеу шамымен немесе ұста ошағында іске асырылады.
Үздіксіз жылыту үшін тұтқыр - электрлік, оның жоғары сенімділігі мен пайдаланудың қарапайымдылығына байланысты кеңінен қолданылады. Ол жұмыс түрінің екі түрімен шығарылады: тікелей және бұрыштық.
Жұмсақ дәнекермен пісіруге арналған құралдар. Кезеңді және үздіксіз қыздыру тұтқыштары жұмсақ ерітіндімен пісіру үшін құрал ретінде қолданылады.
Газды дәнекерлеу үтік ацетилен мен оттегі газдарының қоспасында жұмыс істейді, олар тұтқаға бекітілген жалғастықтар арқылы беріледі. Оттыққа 4 ацетилен мен оттегінің келіп түсуі 5 және 9 крандары арқылы реттеледі. Саптаманы 10 қалдыратын газ қоспасы отпен жұмыс істейтін 1-ші бөліктің қыздыруын қамтамасыз етеді, ол қыздырғышқа 3 қысқышы бар штангамен 2 қосылады.
Бензинді дәнекерлеу шойыны бензин оттығы 11 үздіксіз қыздырылған жұмыс бөлігінен тұрады. Жанармай багының резервуары 12 жанармайға арналған ыдыста орналасады. Осындай дәнекерлеу құралдарын жұмысқа дайындау мезгілді қыздыру дәнекерлігіштерге ұқсас.
Пісіру кезінде жұмыс тәртібінің реттілігі. Жұмсақ дәнекерлермен пісіру кезінде келесі әрекеттер орындалады:
■ Біріктірілетін жұмыс бөлшектерінің беттерін кірден, коррозия іздерінен тазалайды және майсыздандырады;
■ икемді, түзететін немесе қаптамада біріктірілген дайындамалардың мықтап жабысатын беттерін бекітеді;
■ кесетін тұтқырдың ұшын тазалайды, оны жеке егеумен толтырады және қыздырады;
■ тұтқырдың жұмыс бөлігін қалайылауды (дәнекерлеудің жұқа қабатпен жабу) жүргізеді, ол үшін дәнекер шыбықшысында бірнеше тамшы қалатындай тұтқырдың жұмыс бөлігіне тигізеді. Содан кейін дәнекерлеуіштің жұмыс бөлігін шайырмен байланыстырылады және ілінісу үгіндісінің жұмыс бөлігінің жұқа қабатын жабуды қамтамасыз ететін бірнеше оралмалы қозғалыстар жасайды;
■ тұтқырмен дайндамалардың қосылу жерін жылытады және біріктіру орнына шайырдың жұқа қабатын қаптайды, біріктіру нүктесін қажетті температураға дейін қыздырған соң дәнекер ери бастайды.
Осы сәтте, дәнекерленген темірдің жұмыс бөлігін түйіспе бойымен жылжытуды бастау қажет, осымен түйісетін дайындамалар мен еріген дәнекер арасындағы саңылауды толтыруды қамтамасыз етеді.

IV. Бағалау
А) Студенттерге жаңа тақырып бойынша сұрақтар қою;
Б) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
Сұрақтар мен тапсырмалар
Тойтару қалай жүргізіледі?
Жұмсақ дәнекерлермен пісіру жұмыстарына қандай қызметтер жатады?
Қатты дәнекерлермен балқыту қалай жүргізіледі?
Пісіру кезінде жұмыс тәртібінің реттілігі дегеніміз не ?

В) Студенттердің тапсырма жауаптары бойынша баға қою.
V. Үй тапсырмасын беру
Үй тапсырмасы
Жаңа сабақты оқып, пысықтау.
Сұрақтар мен тапсырмаларға жазбаша және электронды түрде жауап беру.