Жолаушы тасымалын ұйымдастыу

Сабақтың тақырыбы: Автокөлік жүргізушінің жолаушыларды тасымалдау түрлері, маршрут түрлері
Топтар
Аэл 9-181

Сабақ өтетін күн
01.12.2020
04.12.2020

САБАҚ БАРЫСЫ
І Ұйымдастыру бөлімі:
А) <<Топтық>> ашылған чатқа кіру;
Б) Чатқа оқытушы өзінің пәнін кесте бойынша жариялау;
В) Оқушылардың чатқа қосылғанын тексеру, қадағалау;
Г) Өтетін сабақтың тақырыбын чатқа жазу;
ІІ Үй тапсырмасын тексеру
А) Өткен тақырып бойынша үй тапсырмасын сұрау;
Б) Орындалған үй тапсырмаларын чат арқылы электронды қабылдау
В) Студенттерге үй тапсырмасынан сұрақтар қою;
Жол парағы есептілік құжаты ретінде қалай қолданылады?
Жол парағы не үшін қажет?
Жол парақтарын ресімдеу қағидалары қалай жүргізіледі?
Г) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
ІІІ Жаңа оқу материалын баяндау (Электронды түрде: мәтін, сурет, видео)
Автокөлік жүргізушінің жолаушыларды тасымалдау түрлері, маршрут түрлері
Жолаушы автокөлігі тасымалының жіктелуі:Жолаушы автокөлігі тасымал түрі бойынша қалалық, қаламаңдық, жергілікті, қалааралық, халықаралық қатынастар деп бөлінеді.
- Қалалық тасымал автобустармен және жеңіл автокөліктермен жүзеге асады.
- Қаламаңдық тасымал қаладан 50 км дейінгі елді-мекендерді байланыстыратын көлік тасымалы.
- Жергілікті тасымал ауылдық елді-мекендерде жолаушыларға қызмет көрсететін тасымал.
- Қалааралық тасымал қаладан 50 км көп қашықтықта орналасқан қалалардың арасындағы тасымалдар.
- Халықаралық автокөлік тасымалы деп екі немесе одан да көп мемлекеттерді байланыстыратын тасымалды айтады.
- Экскурсиялық тасымал экскурсия мазмұнына байланысты алдын-ала жасалып келісілген экскурсияны қамтамасыз етуге арналған тасымал.
- Туристік тасымал ұйымның немесе жеке тұлғалардың алдын-ала жасалып келісілген туристік маршрут бойынша жүзеге асатын тасымал.
- Қызметтік тасымал жұмысшылар мен қызметкерлерді жұмыс орнынан тұрғылықты жерлеріне дейін немесе кері бағытта орындайтын тасымал.
- Оқушылар тасымалы арнайы маршрутпен жасалған оқушыларды тасымалдауға арналған тасымалды айтады.
- Вахтолық тасымал тұрғылықты жерінен алыс жерлерге барып ауысыммен жұмыс істейтін жұмысшыларға арналған тасымалдар.
Жолаушы автокөлігі тасымалы ұйымдастыру үлгісі бойынша маршрутты, тапсырысты және тiкелей аралас болып келеді.
- Маршрутты тасымалдар деп бекітілген кесте бойынша арнайы маршруттармен тасымалдауды айтады.
- Тапсырысты тасымал деп ұйымдар мен мекемелердің және т.б. келісім шарты арқылы немесе жеке тапсырыстар бойынша орындалатын тасымалды айтады.
- Тiкелей аралас тасымал деп автокөліктің бір бағыты бойынша басқа да жолаушы көліктерімен араласып жүзеге асатын тасымалды айтады.
Жолаушы автокөлік тасымалы тағайындалуына байланысты экскурсиялық, туристік, қызметтік, мектептік, вахталық және арнайы болып бөлінеді.
Жолаушы тасымалын ұйымдастыу. Жолаушы тасымалын жүзеге асырушы автокөлік мекемесінің басшысы директор. Ол жолаушыларды тасымалдауды ұйымдастыруға қатысты барлық сұрақтармен және тасымалды ұйымдастырудың жетілдірілген жобасын жасаумен, бекітілген жоспардың орындалуын қамтамасыз етумен және автокөлік мекемесінің пайдалану жұмыстары бойынша нұсқаулықтар мен ережелер жинағын құрастырумен, олардың орындалуын басқарумен айналысады.
Жоспарлау бөлімі бекітілген жоспарға сәйкес прогресивті нормалар негізінде автокөлік мекемесінің қаржылық жоспарын құрастырады және оны бақылайды, оперативтік және статистикалық мәліметтерді жинақтайды.
Еңбек және жалақы бөлімі жұмысқа алу және жұмысшылардың еңбекақысын төлеудің нарықтық экономика өзгерісіне сәйкес тиімді жүйесін енгізумен айналысады.
Бухалтерлік тіркеу бөлімі жұмысқа және қаржыға бухалтерлік есеп жұргізеді, тасымалдаудан түскен ақшаға жол билеттеріне бақылау мен есеп жасайды. Сонымен қатар автокөлік мекемесінің өндірістік қаржылық жұмысына талдау жүргізіп, мекеменің кіріс - шығысын есептейді.
Жабдықтау бөлімі (снабжения) мекеменің материялдық қажеттілігіне есеп жүргізіп, мекемеге қажетті заттардың тізімін тапсырыс хаттарының негізінде жинақтап, оларды іздеу, сатып алуға келісім шарт жасау, сатып алу және тасымалдап жеткізу, қоймаларда сақтау және өндіріске қосу кезеңіне дейінгі жұмыстарға жауап береді.
Кадрлар бөлімі бекітілген бұйрыққа сәйкес жұмысшы санын реттеу, мекеме басшысының бұйрығымен жұмысқа қабылданған жұмысшылардың құжаттарын тексеріп, тіркеу және ол құжаттарды сақтау жұмыстарын атқарады. Сонымен қатар мамандыққа дайындау, біліктілігін жоғарылату, қайта оқу және қысқарту шараларына қатысты құжаттарды толтырып тіркеумен айналысады.
Әкімшілік-шаруашылық бөлім мекеме ғимараттарының барлық ішкі-сыртқы жағдайына, шаруашылық жұмыстарына ( жылу, жарық, тазалық т.б.) жауап береді.
Жолаушы тасымалын ұйымдастыру үрдісінің күнделікті жұмыс технологиясы бір-біріне өзара тәуелді екі күрделі құрылымдық бөлімнен тұрады. Олар өндірістік - техникалық бөлім және пайдалану бөлімі.
Өндірістік-техникалық бөлім басшылығы жылжымалы құрамалардың техникалық жабдықталуын, оларды сақтау, жөндеу және техникалық қызмет көрсету жұмыстарын ұйымдастырумен айналысады.Өндірістік-техникалық бөлімді мекеменің бас инженерібасқарады. Ол көліктердің техникалық жағдайына, жоспар мен кесте бойынша қажетті көлік санын қамтамасыз етуге, пайда болған техникалық ақауларды қалпына келтіруге, сонымен қатар техникалық пайдалану ережелерінің орындалуын қадағалауға басшылық жасайды.
Пайдалану бөлімін директордың пайдалану ісі жөніндегі орынбасары басқарады. Ол жолаушы тасымалын жүзеге асыру технологиясын жобалауға, жоспарлауға және тасымалдау үрдісінің бекітілген кесте бойынша орындалуын қадағалауға, тиімді жүріс кестесін құрастыруға, жоспарды орындауға, жүргізушілердің жұмыс кестесі мен ережесін құрастырып, оның орындалуына бақылау жасауға жауап береді.
Пайдалану бөлімінің жұмысын екі бағыттқа бөліп топтастыруға болады:
1.Автокөлік құрамаларының ең тиімді жұмыс жоспарын жасау, яғни тиімді қозғалыс кестесін және жол маршрутын құрастыру, жүргізушілер мен кондукторлардың жұмысын оңтайлы етіп ұйымдастыру, қозғалыс ережелері мен нұсқаулықтарын құрастыру.
2. Құрастырылған тасымалдау жоспарының орындалуын қадағалау, шығын мен пайданы есептеп бақылау, тіркеу және жол желісіндегі қозғалысты диспетчерлік орталық басқарма арқылы бақылау. Бұл бөлімді ревизорлық-бақылау бөлімі деп атайды. Бұл бөлім автокөлікті дұрыс пайдалануды, бекітілген тәртіп пен жұмыс көлемінің орындалуын, жанармай шығынын және тасымалдаудан түскен ақшаны, жолақысы мен жолашыларды тасымалдау ақысын қадағалайды.
Диспетчерлік құрам бас диспетчер, кезекші диспетчер және желілік бақылаушы диспетчерден тұрады. Олардың әрқайсысының қызметтік міндеттері бар. Барлық диспетчерлердің жүйелі жұмысына бас диспетчер жауап береді.
Бас диспетчер автокөлік топтарының (автоколонна) басшысына бағынып, тікелей соның басшылығымен жұмыс жасайды. Автокөлік топтарының басшысы ертеңгі күнгі жұмысқа шығатын жүргізушілер мен көлік маркалары және жұмыс көрсеткіштері мен пайдалану шығындары көрсетілген тапсырма параған (разнарядка) толтырып, оны бас диспетчерге береді. Бас диспетчер тапсырма парағын жүргізушілер құрамы мен көлік санының қажеттілігін кестеге сәйкес толық тексеріп оны кезекші диспетчерге табыстайды.
Кезекші диспетчер тапсырма парағын ЭЕМ-да алдыны ала дайын тұратын үлгілік парақтарға енгізіп, жол парақшасын (путевой лист) толтырады. Жол парақшасында келесі мәліметтер көрсетіледі:
· маршрут бағыты;
· жұмыс уақытының басталуы және аяқталуы;
· жұмысқа шығатын жүргізуші туралы мәліметтер;
· жүргізушіге берілетін көліктің маркасы;
· тәуліктік айналым саны, яғни жүріс жолының ұзақтығы;
· қажетті жанармай көлемі.
Толтырылып дайын тұрған жол парақашасын дәрігерлік тексерістен өтіп келген жүргізушіге табыстайды.
Кезекші диспетчер желідегі барлық жолаушы тасымалдаушы көліктердің жұмысын бақылап, тәулік бойына үзіліссіз тікелей басланыста отырады. Желідегі көліктердің біреуі сынып қалған жағдайда немесе басқа да жолаушы тасымалына кедергі келтіретін кез-келген кездойсоқ жағдайларды бас диспетчерге мәлімдеп, соның нұсқауымен тиісті шараларды жүзеге асырады. Сонымен қатар, кезекші диспетчер жолаушылар тарапынан түскен арыз шағымдарды қабылдап, тіркеп бас диспетчерге хабарлап есеп беріп отырады.
Желілік бақылаушы диспетчерлердің қосындары автобус маршрутының соңғы бекетінде немесе аралық бақылау бекеттерінде орналасады. Ол кезекті жүріс айналымын жасап келген автобустың келу уақытының кестеге сәйкестілігін тексеріп белгілеп отырады.
Желілік бақылаушылар автобустардың кесте бойынша қозғалуын және тасымалдау қызметінің сапасы мен ержеге сай болуын, сонымен қатар жолақысы мен жеңілдетілген жолақы билеттерінің заңдылығын қадағалайды.
Жолаушы тасымалдаушы автокөліктер (автобустар, автомобиль-такси, жеңіл автокөлік) оларды пайдаланудың шартты талаптарына сай болуы керек. Жылжымалы құрамдардың техникалық құрылымы шартты талаптарға сай болса, тасымалды тиімді ұйымдастыруға, жолаушыларға сапалы қызмет көрсетуге жол ашылады. Сонымен қатар техникалық пайдалану мен экономикалық тиімділік көрсеткіштерінің жалпы жолаушы автокөлігі жұмысының жоғарғы деңгейде болуына мүмкіндік туғызады.
Жолаушыларға қызмет көрсету деңгейіне сәйкес жылжымалы құрамдарға қойылатын негізгі шартты талаптар: кіріп-шығуға, отыруға ыңғайлы болу, жоғары жылдамдық, қол жүгінің сиымдылығы, жылу және желдеткіш жүйесінің болуы, шу мен жағымсыз жайттардың болмауы, ішінің кең әрі орындарының жеткілікті болуы, сонымен қатар сыртқы көрінісі, ақпараттық жапсырмалар тағы басқа.
Автобус деп отыратын орын саны тоғыздан көп жолаушы автокөлігін айтады. Автобустар тағайындалуы, көлемі және сыйымдылығы, сыртқы қорабы, қабатына (этажность), құрылымдық ерекшеліктері және басқа да белгілері бойынша өзара топтастырылады.
Тағайындалуы бойынша автобустар жалпы қолданыстағы, мекемелік (қызметтік), және саяхаттық-туристік деп бөлінеді. Сыйымдылығы бойынша автобустар отыратын орын санына сәйкес ұзындықтарымен жіктеледі.

Кесте 8.1. Автобустардың сыйымдылығы бойынша жіктелуі.
№
Автобус сыйымдылығы
Отыратын орын саны
Автобустардың ұзындығы, м.

Өте шағын
10-15
4,5-6

Шағын
16-25
7,0-7,5

Орташа
26-35
8,0-9,5

Үлкен
36-45
10-11

Өте үлкен
45 тен көп
12-17
Сыртқы қорабы бойынша автобустар вагон типті және жеке кабиналы, ал қабаты бойынша бір-екі қабатты деп бөлінеді. Сонымен қатар климаттық белдеулерге сәйкес автобустардың құрылымдық өзгешеліктері де болады.
Жолаушы тасымалдаушы автобустардың негізгі пайдалану көрсеткіштері:
- сыйымдылығы;
- жолаушыларды түсіріп-мінгізу үшін аялдамаларда бос тұру уақытын анықтайтын конструктивті және жобалық параметрлері:есіктердің саны және ені, кіріп-шығу жолындағы бос алаңның өлшемі, орындықтардың аралық ені, еденнің биіктігі т.б.
- жылдамдық: орнынан қозғалу және тежелу екпіні, жоғарғы шекті жылдамдық;
- қауіпсіздік: беріктік, жеңіл және жүргізуге ыңғайлы болу, жүргізушінің айналасын көріп-бақылап отыру мүмкіндігі, сыртқы жарықтандыру;
- ыңғайлылық: орындықтарының жайлы ішінің жарық болуы, жылу және желдеткіш, жарықтандыру жүйелері, қосымша жайлы жайдайлар (тоңазытқыш, теледидар т.б.).
Қоғамдық жолаушы автобустарымен қатар такси автокөлігі де жиі пайдаланылады. Қарқынды қозғалыс уақыттарында, түнгі уақыттарда автобус бағыттары аз немесе мүлде жоқ жол аралықтарында такси қызметі кеңінен қолданылады. Такси автокөлігімен тасымалдаудың артықшылықтары: баратын жерге ең қысқа жолмен тез жеткізу, қосымша жүк тасымалдау мүмкіншілігі, кез-келген уақытта қажетті жол бағытына ауыса алу, қол жетімділік, ыңғайлылық.
Таксопарктерге қарайтын такси автокөлігі міндетті түрде техникалық талаптарға сай болуы және шартты <<такси>> белгісі мен байланыс құралдары бар болуы керек.
Такси қызметі тасымалдау артықшылықтарына және жолаушы саны мен жол шығынының сәйкессіздігіне қарай қымбат тасымал түрі болғанмен өте қажет.
Автоколонна бастығы жүргізушілердің құрамына, жүргізуші топтарының жетекшілеріне және автокөлік колоннасының табель жабатын мамандарына басшылық жасайды. Ол автобустардың желіге кесте бойынша нақтылы шығуын және олардың желідегі тұрақты жұмысын, қарамағындағы жұмыскерлердің өндірістік және көліктік тәртіп ережелерін сақтауын, сонымен қатар автобустарды пайдалануға байланысты барлық өндірістік көрсеткіштердің орындалуын қамтамасыз етеді.
Автоколонна бастығы тікелей пайдалану бөлімінің басшысына бағынады. Автоколонна бастығын пайдалану бөлімінің бастығы мен директордың пайдалану бөлімі бойынша орынбасарының ұсынысы бойынша автокөлік мекемесінің директоры тағайындап, орнынан ауыстырады.
IV. Бағалау
А) Студенттерге жаңа тақырып бойынша сұрақтар қою;
Б) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
Сұрақтар мен тапсырмалар
Жолаушы автокөлігі тасымалы қалай жіктеледі?
Жолаушы тасымалы қанадй ұйымдастырылады?
Автобустардың сыйымдылығы бойынша қалай жіктеледі?
В) Студенттердің тапсырма жауаптары бойынша баға қою.
V. Үй тапсырмасын беру
Үй тапсырмасы
Жаңа сабақты оқып, пысықтау.
Сұрақтар мен тапсырмаларға жазбаша және электронды түрде жауап беру.