Электр тогының әрекеттері

Сабақтың тақырыбы: Электр табиғаты
Топтар
Тіг 9-191

Сабақ өтетін күн
28.01.2021

САБАҚ БАРЫСЫ
І Ұйымдастыру бөлімі:
А) <<Топтық>> ашылған чатқа кіру;
Б) Чатқа оқытушы өзінің пәнін кесте бойынша жариялау;
В) Оқушылардың чатқа қосылғанын тексеру, қадағалау;
Г) Өтетін сабақтың тақырыбын чатқа жазу;
ІІ Үй тапсырмасын тексеру
А) Өткен тақырып бойынша үй тапсырмасын сұрау;
Б) Орындалған үй тапсырмаларын чат арқылы электронды қабылдау
В) Студенттерге үй тапсырмасынан сұрақтар қою;
Электротехника дегеніміз не?
Электротехника пәнінің мақсаттары мен міндеттері қандай?
Г) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
ІІІ Жаңа оқу материалын баяндау (Электронды түрде: мәтін, сурет, видео)
Электр тогы - электр қозғаушы күштіңәсерінензарядтардың
бағытталған қозғалысы. Алғаш рет "электр тогы" түсінігін енгізген француз ғалымы Андре Ампер болды.
Зарядталған бөлшектер:өткізгіштердеэлектрондар,электролиттерде -- иондар,газда -- иондар мен электрондар, арнайы жағдайдағывакуумда -- электрондар,жартылай өткізгіштерде -- электрондар менкемтіктер болып табылады.
Электр тогыэнергетикасаласында -- энергияны алыс қашықтыққа жеткізу үшін, алтелекоммуникациясаласында -- ақпараттышалғайға тасымалдау үшін қолданылады.
Электр тогының екі түрі бар:
Тұрақты ток
Айнымалы ток
-- Қалта шамы ненің көмегімен жанады?
-- Үйдеге электр шамы тоқты қайдан алады?
-- Көшедегі электр жарығы кенет өшіп қалса, ол нені білдіреді?
Электр батареяның көмегімен жанады.
Электр станциясынан.
Бағандағы сымдарда ток жоқ екенін білдіреді.
-- Ток деген не?
-- Яғни бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: Электр тогы. Ток көздері
Электр тогы. Бұған дейін тыныштықтағы электр зарядымен таныстық. Іс жүзінде, яғни адам өмірінде реттелген қозғалыстағы электр зарядтарының маңызы зор.
Еркін заряд тасымалдаушылардың реттелген қозғалысын электр тогы дейміз.
Зарядталған денемен зарядталмаған денені қосатын өткізгіште электр тогы пайда болады. Ток зарядталған денеден зарядталмаған денеге қарай жүреді. Себебі зарядталмаған дененің потенциалы әрқашан төмен болады да, олардың арасында бағытталған электр өрісі бар болады. Осы бағытпен ток жүреді.
-- сонымен, өткізгіште электр тогы жүру үшін басты шарт:
Электр тогы
өткізгіште еркін зарядтар болу керек;
еркін зарядты қозғалтатын электр өрісі болу керек;
электр өрісін үздіксіз шығарып тұратын ток көзі керек.
Электр тогы жүретін тұйықталған электр тізбегі ток көзінен, өткізгіш сымдардан және электр энергиясын тұтынушылардан құралады.
Алғаш рет "электр тогы" түсінігін енгізген француз ғалымы Андре Ампер болды.
Электр тогының әрекеттері.
1. жылулық әрекеті
2. химиялық әрекеті
3. магниттік әрекеті
4. физиологиялық әрекеттері
Өткізгіште токтың бар-жоғын оның әрекетінен байқауға болады:
v Токтың жылулық әрекеті. Өткізгіш бойымен ток өтсе, онда ол қызады. Бұл тұрмыстық техникада (электр шамында, үтікте, электрплиткада, қайнатқыштарда, дәнекерлеуіштерде) кеңінен қолданыста екенін жақсы білеміз.
v Токтың химиялық әрекеті. Химиялық ертіндіге батырылған өткізгіш арқылы ток өткенде ертінді құрамындағы заттар бөлінеді. Осы тәсілмен таза мыс алуға, металл бетін күміспен қаптауға болады. (сыртына күміс шеңбер, гүл салынған стаканды көрсету)
v Токтың магниттік әрекеті. Өткізгіштен ток өткенде оның айналасында магниттік қасиет пайда болады. Темір заттарын магнит сияқты тартады. Токтың бұл қасиеті электрмагниттік крандарда қолданылады.
v Токтың физиологиялық әрекеті. Бұл қасиеттің бір атап өтерлігі, осы қасиеттің арқасында физикадағы ұлы жаңалық, электр тогы ашылған. Жануарлар денесінен ток өтсе, онда бұлшық еттер жиырылады. Үлкен токтардың адам денесіне әсері қатты, сондықтан токпен жұмыс істегенде абай болу керек.
-- Ток көздеріне нені жатқызуға болады?
Ток көздері
гальвани элементтері
аккумуляторлар
генераторлар
Күн батареясы
АЭС
ЖЭС
ГЭС
Сонымен қатар ток көздеріне мыналар жатады:
♦ Гальвани элементтерінде (эл.батареясы), аккумуляторда - химиялық реакция әсерінен зарядттар бөлінеді. Бұл реакцияда бөлінетін ішкі энегрия электр энергиясына түрленеді. Бұл итальяндық анатом және физиолог Луиджи Гальванидің құрметіне арналған.
♦ электрофор машинасында оның дискілері металл шеткамен үйкеліп зарядтар оң және теріс полюске жиналады да ток көзі пайда болады, яғни механикалық энергиядан электр энергиясы өндіріледі.
♦ генераторларда магнит өрісінде өткізгішті айналдырғанда электр тогы пайда болады. Бұл жерде өткізгішіті айналдыру үшін, судың, будың, желдің механикалық энергиялары қолданылады.
♦ күн батареясында жылу әсерінен жартылай өткізгіш ішінде зарядтар оң және теріс полюстерге жіктеліп ток көзі пайда болады, яғни жарық, жылу энергиялары электр энергиясына түрленеді.
Сонымен ток көзін жасау үшін зарядтарды бөлгенде электрлік емес күштерді қолданады. Бұл күштерді бөгде күштер деп атайды. Бөгде күштердің әрекетін сипаттау үшін ε(эпсилон) әрпімен белгіленетін электр қозғаушы күші (ЭҚК) ұғымын енгіземіз. Ол ток көзінің энергетикалық сипаттамасы болып табылады.
ХБЖ-де ЭҚК-нің бірлігі 1 Вольт (В) болып табылады.
Ток көзінің шартты белгісі
Гальвани элементі мен аккумулятордың шартты белгісі. (оң полюсі - ұзын сызықпен, теріс полюсі қысқа сызықпен кескінделеді).
Генератордың шартты белгісі.
IV. Бағалау
А) Студенттерге жаңа тақырып бойынша сұрақтар қою;
Б) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
Сұрақтар мен тапсырмалар
Электр тогы дегеніміз не?
Электр тогының неше түрі бар?
Электр тогыны қандай әрекеттенеді?
В) Студенттердің тапсырма жауаптары бойынша баға қою.
V. Үй тапсырмасын беру
Үй тапсырмасы
Жаңа сабақты оқып, пысықтау.
Сұрақтар мен тапсырмаларға жазбаша және электронды түрде жауап беру