Резисторлардың тізбекті жалғануы

Сабақтың тақырыбы: Резисторларды жалғастыру түрлері.
Топтар
Тр 9-202

Сабақ өтетін күн
11.03.2021

САБАҚ БАРЫСЫ
І Ұйымдастыру бөлімі:
А) <<Топтық>> ашылған чатқа кіру;
Б) Чатқа оқытушы өзінің пәнін кесте бойынша жариялау;
В) Оқушылардың чатқа қосылғанын тексеру, қадағалау;
Г) Өтетін сабақтың тақырыбын чатқа жазу;
ІІ Үй тапсырмасын тексеру
А) Өткен тақырып бойынша үй тапсырмасын сұрау;
Б) Орындалған үй тапсырмаларын чат арқылы электронды қабылдау
В) Студенттерге үй тапсырмасынан сұрақтар қою;
Ом заңын электр тізбегінің қандай аралық мөлшеріне байланысты орнатады?
Кернеуді екі есе арттырсақ, тізбектегі ток қалай өзгереді?
Тізбек бөлігінен өтетін ток күші мен кернеуді біле отырып, осы бөліктегі кедергіні қалай анықтауға болады?
Қысқа тұйықталу режимінің қаупі қандай?
Г) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
ІІІ Жаңа оқу материалын баяндау (Электронды түрде: мәтін, сурет, видео)
Резисторлардың тізбекті жалғануы. Электр тізбегі кедергілері әртүрлі бірнеше электрлік энергия қабылдағыштардан тұрады. Электр тізбектерін есептеген жағдайда <<эквивалентті кедергі>> Rэкв ұғымын қолданады.
Эквивалентті (немесе жалпы) - кедергілердің осы тобының орнына қосқан кезде қалған тізбектің электр жағдайлары өзгеріссіз қалатын кедергісі аталады.
Айталық, мысалы, генератордың сыртқы тізбесі (2.6.-сурет) кедергілері R1, R2, R3 болатын үш электрлік энергия қабылдағышынан тұрады. Әр қайсысы бір тұйық электр тізбегіне кезек-кезек қосылған электрлік энергиясы қабылдағыштың осындай жалғануы тізбекті деп аталады. Бұл ретте барлық қабылдағыштардағы ток бірдей, ал сыртқы тізбектің кедергісі қабылдағыштардың кедергілер жиынтығына тең.
Осы жағдай үшін Ом заңының формуласы келесідей:

Үш тізбектей жалғанған өткізгіштер үшін тізбектің жалпы кедергісі құрайды:

2.6.-сурет. Резисторлардың тізбекті жалғануы

Ал сыртқы тізбектің кедергісі:
Энергия көзінің қысқыштарындағы кернеу сыртқы тізбесіне келтірілген кернеуге тең:

Энергияның тізбекті жалғанған қабылдағыштарының әр қысқышындағы кернеу токтың осы қабылдағыштың кедергісінің көбейтіндісіне тең:U1 = IR1; U2=IR2; U3=IR3
тізбек учаскесінің жалпы кернеуі: U=U1+U2+U3
Сонымен, тізбекті жалғанған қабылдағыштарындағы кернеулер қосындысы энергия көзінің қысқыштарындағы кернеуге тең.
Кернеу өзгеріссіз болған жағдайда ток тізбектің кедергісіне байланысты. Тізбекті қосылған қабылдағыштардың бірінің кедергісінің өзгеруі бүкіл тізбектің жалпы кедергісінің өзгеруіне, сондай-ақ, оның ішіндегі токқа да ықпалы бар.
Резисторлардың параллель жалғануы. Бір кернеудің әсеріндегі электр тізбегінің элементтерін параллель жалғанған деп атайды.

2.7.-сурет. Резисторлардың параллель жалғануы.
Резисторлар параллель жалғанғанда (2.7.-сурет) ток үш тармаққа тармақталады. Осылайша, жалпы кедергіні азайтып, немесе тізбектің жалпы өткізгіштігін g көбейтеді:

Мұнда: өткізгіштік кедергіге кері шама болғандықтан, жалпы кедергі келесідей түрде жазылуы мүмкін:

Анықталған ара-қатынас параллель жалғанған резисторларының кез келген санына әділ болады.
Жеке жағдайда, егер электр тізбегінде R1 және R2 екі параллельді жалғанған резисторлары болатын болса, онда жалпы кедергісі үшін келесідей өрнекті жазуға болады: \

Егер R бірдей резисторлардың қандай да болмасын n саны параллель жалғанған болса, онда осындай тізбектің жалпы кедергісі бір резистордың кедергісінен n рет аз болады.

2.7.-суретінің схемасы үшін келесі ара-қатынастары да дұрыс болады:

Бұл ара-қатынастары резисторлары параллель қосылған тізбектеріндегі токтар осы кедергілерге кері пропорционал немесе осы өткізгіштердің өткізу қабілеттеріне тура пропорционал үлестірілетінін көрсетеді.
Осымен, параллель қосылған резистордың мәні неғұрлым көп болса, соғұрлым ішіндегі ток аз және керісінше болады.
Іс жүзінде электр тізбегінің учаскесінде резистордың параллель қосылуы осы учаскедегі токты азайту үшін пайдаланылады. Соның
ішінде, шунт деп аталатын параллель қосылатын резистор амперметрмен токтарды өлшеу шектерін кеңейту үшін қолданылады. Шунт болған жағдайда құралға қарай өлшенетін токтың бөлігі тармақталады.

2.8.-сурет. Резисторлардың аралас жалғануы
Резисторлардың аралас жалғануы. Егер электртізбегінде өзара параллель жалғанған резисторлар басқа резисторлармен ретті қосылған болса, онда мұндай жалғану аралас деп аталады. (2.8.-сурет).
Резисторлар аралас жалғанғанда электр тізбегінің жалпы немесе эквивалентті Rэкв кедергісін анықтауды кезең-кезең жүзеге асырады. Мысалы, 2.8.-суретінің схемасы үшін ең алдымен R1 және R2 резисторлары тізбекті қосылған R12 кедергісін анықтайды, содан соң параллель жалғанған R12 және R3 эквивалентті R123 кедергісін, әрі қарай - бүкіл тізбектің эквивалентті Rэкв кедергісін анықтайды.

IV. Бағалау
А) Студенттерге жаңа тақырып бойынша сұрақтар қою;
Б) Студенттерден ауызша түрде қабылдау;
Сұрақтар мен тапсырмалар
Электр тізбегі қабылдағыштарының қандай жалғануы параллель болады?
Тізбекті жалғанған қабылдағыштардың кернеулер сомасы нешеге тең?
Резисторлардың қандай жалғануы аралас болады?

В) Студенттердің тапсырма жауаптары бойынша баға қою.
V. Үй тапсырмасын беру
Үй тапсырмасы
Жаңа сабақты оқып, пысықтау.
Сұрақтар мен тапсырмаларға жазбаша және электронды түрде жауап беру.