Арқандық жетекпен іліністы реттеу

Пән аты: Өндірістік оқыту
Топ 9-173 Мамандығы: <<Автомобиль көлігіне қызмет көрсету, жөндеу және пайдалану>>
Квалификациясы : <<Автокөлікті жөндеуші слесарь>>
- - - - - - - 02.05 2020 ж

№27 ОҚЫТУ САБАҚ ЖОСПАРЫ
1. Сабақтың тақырыбы: Ілініске ТҚ көрсету, ақауларын анықтаужәне жөндеу
2. Сабақтың мақсаты: Оқушылардың білімділік қабілетін арттыру
3. Сабақтың тәрбиелік мақсаты: Мамандыққа, пәнге деген қызығушылығын арттыру
4. Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау логикалық қабілетін дамыту

САБАҚ БАРЫСЫ
Тақырып: Ілініске ТҚ көрсету, ақауларын анықтаужәне жөндеу
Іліністың конструкциясына байланысты оған техникалық қызмет көрсету көлемдері мен мерзімдері бойынша əртҥрлі бола алады. Алайда айтарлықтай кез келген іліністың конструкциясында тепкінің толық жəне бос жҥрісін тексеру жəне реттеу қажет, жəне жетектің гидравликалық жҥйесінен ауаны алып тастау керек.
Арқандық жетекпен іліністы реттеу. 1 іліністың тепкісінің Х жҥрісі (6.4-сур.) 125...135 мм шамасында болуы керек. Бұл арақашықтық ілініс тепкісінің ҥстіңгі қалпы жəне еден кілемшесіне тірелгендегі оның астынғы қалпы арасындағы тепкі алаңының ортасы бойынша өлшенеді. Жетекті өлшегенде 12 құрсауы мен 3 кронштейні арасындағы 2 арқанының сыртының ұзындығы өзгереді. Бұл 4 ұшының 5 сомынын бұрап кіргізу не бұрап алу есебінен болады.

6.4-сур. Арқандық жетегі бар іліністы реттеу: 1 -- ілініс тепкісі; 2 -- арқанның сырты; 3 -- арқан сыртының астынғы ұшын бекіту кронштейны; 4 -- арқан сыртының астынғы ұшы; 5 -- сомын; 6 -- қорғаныс тысқабы; 7 -- арқанның шылбыры; 8 -- іліністы өшіру айырының тетігі; 9 -- ілініс тепкісінің созба серіппесі; 10 -- рқан; 11 -- арқан сыртының үстінгі ұшын; 12 -- құрсау; 13 -- тоқтатқыш қапсырмалар; 14 -- тепкілердің осі; 15 -- ілініс пен тежегіш тепкілерінің кронштейні; 16 -- дистанциялық төлке; 17 -- ілініс тепкісінің төлкесі; 18 -- тежегіш тепкісі; Х -- ілініс тепкісінің жүрі

2 тысқабының ұзындығын ұзартқанда, ілініс тепкісінің жҥрісі ұлғаяды, тысқап ұзындығын кішірейткенде - ілініс тепкісінің жҥрісі азаяды. Автомобильді пайдалануда, жетектегі дисктің қаптамасының тозуынан, ілініс тепкісінің жҥрісі ұлғаяды (тепкі көтеріледі). Тепкінің максималдық жҥріс рұқсаты 160 мм аспауы тиіс. Реттеу тəртібі келесідей: 4 ұшындағы 5 сомынын бірізді бұра отырып, тепкіштің жҥрісін 125...135 мм орнату керек; кілемшеге тірелгенше кем дегенде ҥш рет ілініс тепкісін басу жəне тепкінің жҥрісінің шамасын қарау қажет; қажет болса оны 5 сомынымен қайта реттеу керек; (14,7+4,9) Н :: м сəтімен 5 сомынымен тарту қажет. Пневмогидравликалық жетегі бар іліністы реттеу. Жетекке техникалық қызмет көрсету ілініс тепкісінің толық жҥрісін, негізгі цилиндрдің поршенінің итергішінің бос жҥрісін, іліністы өшіру мойынтірегі муфтасының бос жҥрісін тексеруге жəне реттеуге, іліністы басқару механизмінің гидравликалық жҥйесінен ауаны кетіруге негізделген. Іліністың толық жҥрісі 180...185 мм тең болуы керек (6.5сур.). Жҥрісті шеңбер жоғасының хордасы бойынша тепкі алаңының ортасымен өлшейді.итепкінің ҥстінгі жағында орналасқан жылжымалы тірегіш тепкінің толық жҥрісін оның ҥстінгі кҥйін өзгертумен реттеуге мҥмкіндік береді. Реттеген соң, жоғарғы тірегіштің кҥйі контрсомынмен бекітілуі тиіс. Негізгі илиндрдің поршень итергішінің бос жҥрісі (1.2 мм) ілініс тепкісінің орын ауыстыруы бойынша тексеріледі. Тепкі алаңының ортасының жҥрісі итергіш негізгі цилиндрдің поршеніне тиген сəтке дейін 5.10 мм шамасында болуы керек. Реттеу итергіштің жоғарғы тесігін ілініс тепкінің тетігімен байланыстыратын 5 экстренциктік саусағының бұрылысымен тепкінің соңғы жоғарғы кҥйінде орындалады. Реттеген соң, саусақтың сомынын тартып сіргелеу керек. Соңғы жоғарғы кҥйде тұрған тепкі созлымалы серіппемен ұсталады. Іліністы сөндірудің мойынтірек муфтасының бос жҥрісі (3...4 мм болуы керек) 14 созылмалы серіппесінің шешілген кҥйіндегі іліністы сөндіру айырының тетігінің жылжуы бойынша тексеріледі. 18 байланыстырушы саусағының осі бойынша өлшенген тетіктің (бос жҥріс) А орын ауыстыруы тура 6.8 мм болуы керек. Тетіктің орын ауыстыруын реттеу 21 итергішінің айналуымен жҥзеге асырылады, оның кҥйі 20 контрсомынмен бекітіледі. Реттегеннен кейін 0...7 мм құрауы тиіс айыр тесігінің ойық тесігінен итергіштің бҥйіржағы шығып тұрған жерінің көлемі - Д өлшемін тексеру керек.

6.5-сур. Пневмогидравликалық жетегі бар іліністы реттеу: 1 -- тепкіштің астынғы тіреуі; 2 -- тепкі; 3 -- созылмалы серіппе; 4 -- жылжымалы тіреу (реттеуші бұрандама); 5 -- эксцентриктік саусақ; 6 -- гидравликалық жетектің түтігі; 7 -- қайта шығаратын клапан; 8 -- ауаны күшейткішке апаратын құбыршегі; 9 -- гидравликалық жетектің құбыршегі; 10 -- пневмогидравликалық күшейткіш; 11 -- тартпалы бұрандама; 12 -- іліністы өшіретін айыр; 13 -- іліністы өшіретін айырдың тетігі; 14 -- серіппе; 15 -- кабина алдынығ қалқаны; 16 -- негізгі цилиндр; 17 -- негізгі цилиндрдің кеспегі; 18 -- аусақ; 19 -- итергіштің айыры; 20 -- контрсомын; 21 -- итергіш; А -- іліністы өшіретін муфтаның жүрісіне сәйкес келетін итергіштің бос жүрісі; С -- ілініс тепкінің толық жүрісі; Д -- айырдың ойық тесігінен итергіштің бүйіржақ шығыңқы жерінің көлемі

Егер Д өлшемі көрсетілген шектен тыс шықса (итергіштің бҥйірінің 5 мм тереңдікке кіруіне рұқсат беріледі), онда іліністы өшіретін айырдағы тетікті айырдың бҥйірінде жəне тетікте бар белгіні ажыратып орнын ауыстыру керек. Содан кейін тетіктің жҥрісін қайталап реттеу керек. Тетік пен айырдағы белгілер оларды алғашқы орнату ҥшін қажетті. Тоқтап қалудан басқа бос жҥрістің болмауы жетектегі дисктің фрикциондық қаптамаларының қатты тоқуына əкелетінін атап өту керек.

Іліністы басқару механизмінің гидравликалық жүйесінен ауа шығару. Іліністы басқару механизмінің гидравликалық жҥйесі негізгі цилиндрден, пневматикалық кҥшейткіші бар атқарушы цилиндрден, иілгіш құбыршектен жəне құбыр желісінен тұрады. Жұмысшы сұйықтықтың ағып кетуін жəне

гидравликалық жҥйеге ауаның кіріп кетуін болдырмау ҥшін тҥгел бұрандалы қосылғыштардың тартылуын тиянақты қадағалау керек. Гидравликалық жҥйенің герметикалығы бұзылған (ауаның кіріп кетуі жəне ауа кептелісінің қалыптасуы) жағдайда оны герметикалау жəне сорып алу керек. Егер негізгі цилиндрдің поршень итергішінің бос жҥрісі болмаса, жҥйені сору мҥмкін емес болады, себебі итергшіш пен поршень тиекті клапанды білдіреді, ол арқылы гидрожҥйе қажеттілікке қарай сұйықтықпен толады, ал итергіштің бос жҥрісі болмаған жағдайда ол ҥнемі жабық болады. Тартпалы серіппесі ең соңғы жоғарғы кҥйге көтере алмағанда, тепкі қажалғанда тура осылай болады. Соруды жҥйеде қысылған ауа болған жəне болмаған жағдайда жҥргізуге болады. Бұл ҥшін келесіні орындау қажет.

■ негізгі цилиндрдің кеспегінің тағынын бұрап шығару, тығын шағылдырғышын алып, содан кейін жҥйені кеспектің беткі шетінен 15 ...20 мм төмен емес деңгейге дейін жұмысшы сұйықтықпен толытырады. Жҥйені жұмысшы сұйықтықпен толтырғанда басқа қоспаның тҥсіп кетпеуі ҥшін торлы сҥзгішті пайдаланған дұрыс. Пневмогидравликалық кҥшейткіштің (ПГК) артқы корпусының ҥстінгі бөлігінде орналасқан қайта шығаратын клапаннан резеңке қалпақшаны шешу жəне гидравликалық жетекті сору ҥшңн құбыршекті клапанның басына кигізу қажет. Құбыршектің бос ұшын сыйымдылығы шамамен 0,5 л болатын тҥссіз тҥтікке құйылған биіктіктің 1/4 -- 1/3 жұмысшы сұйықтыққа салу керек. Құбыршектің соңында кері клапан болса жұмыс тездетіледі; ■ қайта шығаратын клапанды 0,5-1-ге бұрап шығарып, біріздеп ілініс тепкісін тепкінің жҥрісін астынғы шектеушіге тірелгенге дейін 0,5...1 с уақыт аралығымен құбыршекпен шыны тҥтікке келетін жұмысшы сұйықтықтан ауа көпіршіктері шығуын тоқтатпайынша басу керек. ■ Жҥйені сорған кезде негізгі цилиндрдің кеспектегі жұмысшы сұйықтығының деңгейі шетінен 35 мм төмен тҥспеуін тексеріп отыру керек. Бұл жҥйеге ауаның кіріп кетуін болдырмайды жəне магистральді жұмысшы сұйықтықпен толтырып отыруға мҥмкіндік береді. Қажет болған жағдайда сұйықтықты уақыт ара құйып отыруға болады. Тірелгенге дейін басылған ілініс тепкісі жағдайында қайта шығаратын клапанды тығыз орау керек. Содан кейін клапанның басынан құбыршекті шешіп, резеңке қалпақша кигізу керек. Сору процессін егер тепкіні əрбір басқан сайын

жібермей, қайта шығаратын клапанды ораса жəне осыдан кейін ғана тепкіні жіберсе, бірнеше есе жылдамдатуға болады. Әдетте ҥшінші рет басқан соң, қайта шығаратын клапаннан ауа көпіршіктерінсіз сұйықтық аға бастайды;

■ сору аяқталғаннан кейін, негізгі цилиндрдің кеспегіне 1-т. көрсетілген деңгейге дейін жұмысшы сұйықтық құйып, тығын жалтыратқышын орнату жəне кеспек тығынын орау қажет. Гидравликалық жетектің бөлшектерінің ҥстін сҥрту керек. ПГК поршенінің итергішінің толық жҥрісінің шамасы бойынша сору сапасын тексеру, бұл ҥшін ілініс тепкісін жҥрістің астынғы шектеушісіне тірелгенге дейін басу қажет. Ілініс басқарудың дұрыс реттелген механизмі жəне толық сорылған гидравликалық жҥйе жағдайында ПГК поршені итергішінің жҥрісі 27...28 мм тең болуы керек.

Автомобильдің пневматикалық жҥйесіндегі ауа қысымы кем дегенде 0,55 МПа құрауы тиіс. Қысым бұдан төмен болса, қысылған ауа ПГК-ға бармайды жəне ілініс тепкісіне тҥсетін кҥш кҥрт көтеріледі, бірақ жетектің жұмысқа қабілеттілігі бұл ретте жоғалмайды. Егер итергіштің жҥрісі көрсетілгеннен аз болса, ал жҥйе дұрыс болса жəне іліністы басқаратын механизм дұрыс реттелген болса, онда бұрынырақ айтвлғандай, соруды жҥйеден ауа толығымен кетнге дейін жəне итергіштің тиісті жҥрісін алғанға дейін жалғастыру қажет. Іліністы басқаратын механизмнің гидравликалық жҥйесіндегі жұмысшы сұйықтық ретінде <<РОСДОТ4>> тежегіш сұйықтығы 0,4 л көлемінде пайдаланылады. Екі сұйықтықты қатарынан қолдануға болмайды, себебі резеңке манжеталар мен нығыздағыштың ісуіне жəне іліністы басқаратын механизмінің ақауына алып келеді. Тежегіш сұйықтық улы болғандықтан, оны пайдалануда абай болуы керек.

Ілініс пен оның жетегінің мүмкін ақаулары. Іліністың сондай-ақ оның жетегінің жағдайы мен жұмысын 6.1. жəне 6.2-кест. келтірілген белгілер бойынша анықтауға болады.

Үй тапсырмасы.
1. Арқандық жетекпен іліністі қалай реттейді?
2. Пневмогидравликалық жетегі бар іліністы қалай реттейді ?
3. Ілініс пен оның жетегінің мүмкін ақаулары.?
Автомобильдің құрылысы және пайдаланылуы П.Жүнісбеков.