АКТ негізінде оқыту құралдары оқушы мұғалім

1,2-Лекция

Дәріс тақырыбы: АКТ және оны оқу процесінде қолданудың дидактикалық мүмкіндіктері

Жоспары:
1. Кіріспе. Пәнді оқытудың мақсат-міндеттері
2. Оқу процесінде қолданылатын ақпараттық-коммуникациялық технологиялар.
3. АКТ-ны оқу процесінде қолданудың дидактикалық мүмкіндіктері.
4. Ақпараттық-коммуникациялық-технологиялық құзыреттілік.

1. Кіріспе
Қазіргі таңда елімізде болып жатқан өзгерістерге байланысты әлеуметтік және материалдық құндылықтарды жасауда жан-жақты үйлесімді дамыған, өз алдына жауапты шешімдер қабылдай алатын, белсенді шығармашылық әрекет жасауға қабілетті тұлғаны қалыптастыру - көкейкесті мәселе болып отыр. Сабақ өткізу барысында оқушыларға сапалы білім, саналы тәрбие беру үшін сабақ беру әдісінің тиімді түрлерін, озық технологияларды кеңінен пайдалану қажет. Оқушылардың сабаққа қызығушылығын арттыру, өткенді бекіту, оларды тапқырлыққа баулып, зейінін, байқампаздығын, ойлау қабілетін дамыту, дүниетанымын кеңейту мақсатында компьютерлік технологияларды қолдану арқылы білімнің жинақтаушы, қорытындылаушы және үйлестіруші қызметтерін жаңаша атқаруға болады.
Біздің қоғамымыз дамудың жаңа кезеңіне көшіп келеді, бұл кезең ақпараттық кезең, яғни компьютерлік техника мен оған байланысты барлық ақпараттық коммуникациялық технологиялар педагогтер қызметінің барлық салаларына кірігіп, оның табиғи ортасына айналып отыр. <<Білім берудегі АКТ>> ұғымы <<инновациялық технологиялар>>, <<қазіргі ақпараттық оқыту технологиялары>>, <<компьютерлік оқыту технологиялары>> және т.б., тіркестермен тығыз байланысты.
Ақпарат ұғымы әртүрлі мағынада түсіндірілетіні белгілі. Біздің түсінігімізде ақпарат кең мағынада - әлемнiң келбетi, ал тар мағынада - кез келген объект немесе субъект жөнiндегi мәлiмет.
Ақпараттың қасиеттері: тұтыну кезінде көлемі азаймайды; пайдалану кезінде тұтынушылар санына шек қойылмайды; бір орыннан екінші орынға тасымалдау процесі жылдам жүргізіледі; қандай да бір мазмұндағы ақпарат әртүрлі формада ұсыныла алады т.б.
Ақпараттандыру - азаматтардың ақпараттық тұтынушылығын қанағаттандыру үшiн тиiмдi шарттарды құру процесi. Басқаша айтқанда, ақпараттандыру - ақпараттық-техникалық құралдарды (мысалы, компьютерлiк техникаларды) бағдарламалар, әдiстемелiк құралдар кешенiмен жабдықтау. Көп жағдайда пайдаланушылар ақпараттандыруды „компьютерлендіру" ұғымымен бірдей түсінік ретінде қарастырады. Компьютерлендiру - бiлiм беру жүйесiн компьютермен жабдықтау. Бұл екi ұғымды бiрi-бiрiнен бөлiп қарауға болмайды. Бiрақ, компьютерлендiру ұғымы ақпараттандыру ұғымының құрамына кiредi.
Адам ақпаратты сезім мүшелері арқылы қабылдайды, мидың және орталық нерв жүйесінің көмегімен ақпаратты өңдейді, есте сақтайды. Адамның ойша есеп шығаруы, мәтінді бір тілден екінші тілге аударуы ақпаратты өңдеу процесінің мысалдары. Ақпаратты өңдеу процесі адамның ақыл-ой іс-әрекетіне байланысты.
Қандай да бір нәтижеге жету мақсатындағы ақпаратқа қатысты іс-әрекеттер тізбегінің жиынтығы ақпараттық процесс деп аталады.
Білім беру жүйесінің барлық формаларын ақпараттандыру процесі жаңа ақпараттық және коммуникациялық технологияларды (АКТ) меңгерту және оны жаппай тарату процесстерімен сипатталады. Мұндай технологиялар қашықтан оқыту мен ашық білім берудің жаңа жүйелерінде оқытушы мен оқып үйренушінің арасында қарым-қатынас орнату мен мағлұмат алмасу үшін белсенді қолданылады.
АКТ - ақпаратты өңдеудің әр түрлі алгоритмдерін, әдістерін, механизмдерін және түрлі құрылғыларын сипаттайтын ортақ түсінік. Олардың қоғамдық мәніне жасалған талдаудан АКТ-ның келесідей тұжырымдары айтылады:
1. Жаңа АКТ қоғам дамуының ең маңызды стратегиялық факторы болып табылатын ақпараттық ресурстарды белсеңді және тиімді пайдалану мүмкіндігін береді;
2. Өркениеттің дамуы, жұмыс істейтін тұрғындардың көпшілігінің еңбек объектілері мен нәтижелері материалдық құндылық емес, ақпарат пен ғылыми білім болып табылатын ақпараттық қоғам бағытында іске асуда. Сонымен қоса АКТ қоғамда болып жатқан ақпараттық үрдістерді тиімді ету және көп жағдайларда автоматтандыру мүмкіндігін береді;
3. Ақпараттық үрдістер, басқа, одан да күрделі өңдірістік немесе қоғамдық үрдістердің маңызды элементі болып табылады. Осыған байланысты АКТ қоғамдық немесе өңдірістік технологиялардың сәйкес құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады;
4. Телекоммуникациялық технологиялар, ақпараттық технологиялардың бір бөлігі бола тұра, адамдар мен мекемелер арасында ақпарат алмасуды қамтамасыз етуде , сондай-ақ жаппай ақпарат тарату мен дайындау жүйесінде маңызды роль атқарады;
5. АКТ қоғамды тұлғаландыру, оның білім беру жүйесі мен мәдениетін дамыту үрдісінде негізгі орын алады. Сондай-ақ, оқытатын ақпараттық құралдарды пайдалану, кадрларды қайта дайындау және олардың квалификациясын өсіру жүйесі үшін де, өзіндік білім алу жүйесі үшін де тиімді әдіс болып табылады.
Бүгінгі таңда Білім және ғылым министрлігінің тапсырмасымен білім беру жүйесін ақпараттандыруды жүзеге асырумен айналысатын үш негізгі мекеме бар: Ақпараттандыру орталығы - цифрлық білім беру ресурстарын жаңа форматта, жаңа технологиялармен шығарады. <<Жаңа ақпараттық технологиялар>> акционерлік қоғамы электронды білім беру жүйесінің негізгі платформасын, инфрақұрылымын дайындайды. Ал Біліктілікті арттыру орталығы ұстаздарға цифрлық білім беру ресурстарын және электрондық оқыту жүйесін пайдалануды үйретеді, оларға бағыт-бағдар көрсетеді.
Пәннің мақсаты: Студенттерге компьютерлік технологиялардың негізгі ұғымдары мен оларды математиканы оқытуда пайдаланудың әдіс-тәсілдері жайлы теориялық білім беру, практикалық тұрғыдан белгілі бір компьютерлік орталарда жұмыс істей білуге дағдыландыру және қолданбалы бағдарламаларды есептер шығаруда пайдалана білуге үйрету.
Пәннің міндеттері:
oo компьютерлік технологиялардың негізгі ұғымдары мен оларды математиканы оқытуда пайдаланудың әдіс-тәсілдері жайлы теориялық білімдердің негізінде студенттердің АКТ жайлы білімін жетілдіру;
oo алынған теориялық білімдердің негізінде компьютерлік орталарда жұмыс істей білуге дағдыландыру;
oo қолданбалы бағдарламаларды есептер шығаруда пайдалана білуге үйрету.
Пәнді оқығанда күтілетін оқу нәтижелері:
1) АКТ-ның негізгі ұғымдары мен оларды математиканы оқытуда пайдаланудың әдіс-тәсілдерін біледі;
2) Оқу үдерісінде компьютерді пайдаланудың мақсат-міндеттерін біледі және АКТ құзіреттіліктің мәнін түсінеді;
3) Компьютерлік бағдарламалардың түрлерін ажыратады;
4) Математиканы оқытуда компьютерлік технология мен электронды білім беру орталарын пайдалана алады;
5) Компьютерді қолдану арқылы математикалық есептерді шығарады және олардың шешімдерін талдайды;
6) Сабаққа қажетті ЦБР-ларды анықтап, сабақ жоспарын түзеді.
7) Математика сабағында компьютерді пайдалану қажеттілігін негіздей алады.

1. Оқу процесінде қолданылатын ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
Маңызды жаңа АКТ құралдарына бағдарламалық қамтамасыз етілген компьютер мен ақпарат орналасатын, өңделетін, таратылатын телекоммуникация құралдары жатады. Білім беру жүйесінің ақпараттық ортасы үшін негізгі АКТ құралы - дербес компьютер. Оның мүмкіндігі өзінде орнатылған бағдарламалық құралдарға байланысты.
Бағдарламалық құралдардың негізгі категориялары - жүйелік бағдарламалар, қолданбалы бағдарламалар және бағдарламалық қамтамасыз етуді жүзеге асыратын құрал-саймандар. Жүйелік бағдарламаларға, біріншіден, дербес компьютер қолданушысының бағдарламалармен және барлық басқа бағдарламалық құрылғылармен қарым-қатынасын қамтамасыз ететін операциялық жүйелер жатады. Сонымен қатар бұл категорияға қызметтік және сервистік бағдарламалар да жатады. Ал қолданбалы бағдарламалар - ақпараттық технологияның саймандары (мәтінмен, графиктермен, кестелік мәліметтермен және т.б. жұмыс істейтін технологиялар) болып табылатын бағдарламалық қамтамасыз ету.
Білім берудің заманауи жүйесінде мәтіндік процессорлар, электронды кестелер, презентация дайындау бағдарламалары, МҚБЖ, графикалық пакеттер және т.с.с. әмбебап кеңселік қолданбалы бағдарламалар мен компьютерлер, жергілікті және интернет желілер, интерактивті тақталар, мультимедиялық құрылғылар және т.с.с. АКТ құралдары кең тараған. Аталған құралдармен қатар компьютерлік желілер мен оның АКТ құралдарының арасындағы басқа да баламалары пайда болуынан білім беру жаңа сапаға ие болуда. Оның негізі - интернет жүйесі. Бүгінде интернет ауқымды желісі арқылы әлемдік ақпарат ресурстарына (электрондық библиотекалар, мәліметтер қоры, файлдар қоймалары және т.б.) жылдам қол жеткізуге мүмкіндік бар.
Интернеттің әйгілі ресурсы - WWW бүкіл әлемдік өрмегінде білім беруге арналған екі миллиардтай мультимедиялық құжаттар жарияланған деген дерек бар. Мұндай желіде АКТ-ның басқа да құралдарын пайдалану мүмкін. Олардың қатарына электрондық пошталарды, сілтемелер тізімдерін, жаңалықтар топтамаларын, чаттарды жатқызуға болады. Нақты уақыт режимінде сұхбаттасу үшін байланыс орнатылғаннан кейін дыбысты, суреттерді, пернетақтадан еңгізілген мәтінді және кез келген файлды жіберу мүмкіндігін беретін арнай бағдарламалар жасалынған. Арнайы бағдарламалық қамтамасыз етілген құрылғылардың көмегімен Интернет арқылы аудио және бейнеконференциялар өткізуге болады.
Телекоммуникациялық желілерде ақпараттарды іздеу тиімділігін қамтамасыз ету үшін жасалынған автоматтандырылған іздестіру құралдары да бар. Олардың мақсаты - компьютерлік желілердің ақпарат ресурстары туралы мәліметтерді жинап, қолданушыларға жылдам іздеу қызметін ұсыну. Іздестіру жүйелері арқылы бүкіл әлемдік өрмектің құжаттарын, мультимедиялық файлдарды және бағдарламалық қамтамасыз етуді, адамдар және мекемелер туралы мекен-жайлық ақпаратарды іздеуге болады. Сондай-ақ, АКТ желілік құралдарының көмегімен оқу-әдістемелік және ғылыми ақпараттар алуға, консультациялық көмек беруді жылдам ұйымдастыруға, ғылыми зерттеу жұмыстарын модельдеуге, нақты уақыт аралығында виртуальды сабақтар жүргізуге үлкен мүмкіндіктер бар.
Сонымен, ақпараттық-коммуникациялық технологияны пайдаланудың мәні компьютерлік техниканың мүмкіндіктерін баланың жеке тұлғасын дамыту проблемасының маңына топтасқан дидактикалық-әдістемелік проблемалық міндеттерді шешуге бағындыру болып табылады. Ал оның мазмұны: мәтіндік процессорлар (Word), электронды кестелер (Excel), презентация дайындау бағдарламалары (Power-Point), МҚБЖ (Access), графикалық пакеттер (Paint), қолданбалы бағдарламалар пакеттері және т.с.с. кең тараған бағдарламалық пакеттер; компьютерлік желілер, Интернеттің ауқымды желісі; білім беру орталары, электрондық библиотекалар, мәліметтер қоры, файлдар қоймалары және т.с.с. білім ресурстары; интерактивті тақталар мен технологиялар.

2. АКТ-ны оқу процесінде қолданудың дидактикалық мүмкіндіктері
Заманауи ақпараттық қоғамға өздігінен дербес, сыни тұрғыда ойлай алатын, туындаған проблемаларды көре білетін және оларды шығармашылықпен шеше алатын адам қажет. Ол өздігінен белсенді әрекет етуге, шешім қабылдауға, өмірдің өзгермелі жағдайларына икемді бейімделуге қабілетті болуына мүдделі. Сондықтан қазіргі қоғамдағы білім берудің мақсаты - адамды интеллектуалдық және адамгершілік тұрғыда дамыту. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін оқушыға да, мұғалімге де білім беру жүйесінің стратегиялық бағыты айқын көрсетілуі тиіс. Оған оқу процесінің тиімділігі, сабақтардың жүйелілігі мен сапасы, бағдарламаның орындалу барысы, білімнің тереңдігі, бүкіл оқу-тәрбие жұмысының дұрыс жоспарлануы және АКТ-ның өз дәрежесінде пайдаланылуы игі ықпал етеді.
Білім беруде АКТ-ны қолдану жағдайында субъектілердің ақпараттық әрекеттесуі өзіндік тасымалдауды қажет етеді. Яғни, білім берудегі дәстүрлі ақпараттық өзара әрекеттесудің мазмұндарын АКТ-ны қолдану жағдайына тасымалдау қажет. Бұл төмендегі бағыттарды қамтиды:
oo білім беру процесіндегі субъектілер арасында ақпараттық өзара әрекеттесу құрылымы;
oo ақпараттық өзара әрекеттесудегі оқу ақпаратының мазмұны;
oo оқушының/мұғалімнің ақпараттық қызмет түрі.
И.В.Роберттің көрсеткен сүлбелері бойынша түсіндірме берейік. Білім берудің дәстүрлі жағдайында ақпарат алмасу кері байланыс орнату мүмкіндігі бар екі субъект (оқушы мен мұғалім арасында жүреді (1-сүлбе).
оқушы
мұғалім
оқушы
мұғалім

1-сүлбе

Енді, оқытудың интерактивті құралдарының пайда болуына орай, оқушымен де, мұғаліммен де кері байланыс орната алатын үшінші субъект (АКТ негізінде қызмет атқаратын оқыту құралы) пайда болды (2-сүлбе).
оқушы

мұғалім
АКТ негізінде оқыту құралдары

оқушы

мұғалім
АКТ негізінде оқыту құралдары

2-сүлбе
Оқу ақпаратының дәстүрлі мазмұны шектеулі, ал АКТ негізінде қызмет жасайтын оқыту құралдарының күрделілігі жағынан да, мазмұны жағынан да әртүрлі деңгейде болатын оқу ақпарат көздеріне ие болу мүмкіндігі бар. Бұл жағдайда, оқушы оқу ақпаратының мазмұнын өзінің дайындық деңгейіне сәйкес өз қалауымен таңдауы да мүмкін. Мұндай 2-сүлбе жағдайында білім беру процесін жаңаша ұйымдастыру ғалымдардан оның философиялық, педагогикалық-психологиялық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін терең зерттеуді, заманауи талаптарына қарай білім беру технологиялары мен әдістерін, дүниетанымның ұстанымдарын қайта қарастыруды, рухани-адамгершілік құндылықтарға бетбұрыс жасауды талап етеді.
Сонымен, интернеттің мүмкіндігі мен АКТ-ны пайдалануда оқушылар мен мұғалімдердің ақпараттық-коммуникациялық құзырлықтарының күн санап нығаюына қарай, қазіргі таңда интернеттің таратылған ақпараттық ресурсын пайдалану ақпараттық өзара әрекеттесудегі оқу ақпаратының мазмұнын оқушының ғана емес мұғалімнің де таңдау мүмкіндігін кеңейтіп отырғаны байқалуда. Яғни, біз қазіргі білім беру сайтынан білім беру кеңістігіне көшуді ойластыруымыз керек. Өйткені, қазіргі білім беру сайттары, келешектегі білім беру кеңістіктері ақпараттық өзара әрекеттесуді бірнеше серіктестер арасында орнату мүмкіндігін туғызып, оқу процесінің гуманистік-бағытталған парадигмасына қол жеткізуге жол ашуда (3-сүлбе).
оқушы
оқушы

мұғалім
Білім беруге арналып таратылған ақпараттық ресурс көздері
оқушы
оқушы

мұғалім
Білім беруге арналып таратылған ақпараттық ресурс көздері

3-сүлбе

Сөйтіп, АКТ құралдарын қолдану жағдайындағы білім берудің ақпараттық өзара әрекеттесудің жаңа педагогикалық технологиясын құру мен дамыту саласының соңғы жетістіктері оқушы мен мұғалім және АКТ құралдарының арасында өзара әрекеттесудің принциптік жаңа түрлерін іске асыруды болжауға мүмкіндік береді.
Осындай ашық білім беру жүйесінің моделдерінен АКТ-ның дамуына орай білім беру жүйесінің даму тенденциясы байқалады.
Сонымен, қазіргі заманғы АКТ құралдары адам қызметінің жаңа қаруына айналды. АКТ әдістерін құрал ретінде қолдану ойлау мен шығармашылық қабілеттердің жаңа түрлерінің пайда болуына әкелді. Мұны адамның психикалық процестерінің тарихи дамуы ретінде қарастыруға болады. Демек, АКТ құралдары заманауи білім беру жүйесінде, яғни ашық және қашықтықтан оқыту жүйесінде маңызды рөл атқарады және төмендегідей мүмкіндіктер береді:
- АКТ құралдары оқушыларға жаңа ақпарат көздеріне жол ашады, жеке жұмыс пен білім алудың нәтижелілігін, тиімділігін көтереді, кәсіби дағдыларды қабылдау және бекіту үшін мүмкіндіктер береді, қашықтықтан оқытудың жаңа формалары мен әдістерін жүзеге асыруға мүмкіндіктер ұсынады;
- АКТ құралдары, ашық білім беру жүйесінде, мұғалімдерге осы уақытқа дейін қол жеткізе алмаған, оқыту мазмұнын жылдам жаңарту және жаңа білім мен технологиялар пайда болған сайын оқыту жүйесін жаңадан құру мүмкіндіктерін береді;
- АКТ мұғалімді дәстүрлі оқыту жүйесіне тән күнделікті оқыту материалын баяндау сияқты қызмет түрлерінен босата отырып, мұғалімге еңбек етудің интеллектуалды формаларын ұсынады;
- Бүкіләлемдік ақпараттық желінің заманауи ұйымдастырылуы және оның инфраструктурасы Интернетті қолданушыға кез келген аудиокөрнекі ақпаратты алуға және оны ақпараттық жинақтауыштарға кескіндеуге сондай-ақ, білімгерлер арасында таратылған ақпараттық ресурстың интерактивті көздерімен ақпараттық өзара әрекеттесуді ұйымдастыруға да мүмкіндік береді.
АКТ-ның жоғарыда айтылған мүмкіндіктерін зерделей отырып, оның келешек ұрпақтың жан-жақты білім алуына, іскер әрі талантты және шығармашылығы мол болып, еркін дамуына жол ашуда тигізер пайдасы зор деп тұжырымдап, оның білім беру процесіндегі төмендегідей ерекшеліктерін атауға болады:
1. АКТ үш бағытта қарастырылады: оқыту объектісі, оқыту құралы және мұғалімнің кәсіптік-педагогикалық әркетінің құралы;
2. АКТ-ны оқу үрдісінде қолдану оқу әрекетіндегі әрбір оқушының түрлі мақсаттарын, мотивтерін, қызығушылығын іске асыруға көмектеседі;
3. АКТ-лар оқу әрекетіндегі оқушылардың өзіндік ұйымдастыру қабілеттерін дамытуға, белсенділік, шығармашылық танытуға жаңа мүмкіндіктер беретін өнімді ақпараттық оқыту өрісін құруға көмектеседі;
4. АКТ-лар оқытудағы педагогикалық технологиялардың бірі ретінде қолданылады.

Ашық білім беру жүйесінде АКТ-ны қолданудың қатысушыларға беретін мүмкіндіктері
Оқу мекемесінің әкімшілігіне
Мұғалімдерге
Білім беруді басқару органдарына, өзге басқару органдарына
Оқушыларға және олардың ата-аналарына, қоғам өкілдеріне
Басқаруды орындалған іс-әрекет нәтижелерінің жедел есебімен жүргізу; тиімді басқару шешімдерін қабылдау; болып жатқан өзгерістердің қарқыны жайлы ақпараттарға үнемі ие болу; ашық оқу мекемесінің педагогикалық және өзге қызметкерлерінің қызметтерін оң бағалау; оқу мекемесінің және оның бөлмшелерінің әкімшілік басқаруын ұйымдастырудың жалпы деңгейін арттыру.
Оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін қашықтық-тан басқару; оқыту мен тәрбиелеу нәтижелерін жедел қадағалап отыру; оқушылардың білім деңгейін арттыру бойынша негізделген және мақсатты шаралар қабылдау; әдістемелік шеберлікті мақсатты жетілдіру; ашық оқу мекемесі ұйымдас-тырған ақпаратқа жедел мекен-жайлық кіруге ие болу.
Ашық оқу мекеме-сінің қызметі және оның дамуы туралы ақпаратқа ие болу; әкімішілік пен мұғалімдерге білім беру үрдісі қорытын-дыларының нақты объективті деректері бойынша түзету және кеңестер беру; жедел басқару шешімдерін қабылдау.
Ашық оқу мекеме-сінің қызметі және білім беру үрдісінің нәтижелері туралы ақпаратқа жедел кіруге ие болу; оқу мекемесі мен ашық білім беру жүйесінің және оқыту сапасы-ның дамуына, білім беру сұранысының қалыптасуына ықпал ету.

АКТ-ның осы ерекшеліктері білім беруде оны пайдалану бағыттарын көрсетеді. Білім беру саласында инновациялық үрдісті жүзеге асыру, қазіргі заман талабына сай ақпараттандыру қоғамының жаңа талаптарын орындау, оқыту үрдісінде ақпараттық технологиялардың қолданылу аясын кеңейту, оқуға деген қызығушылық қарқынын көтеру сияқты маңызды мәселелерді басшылыққа ала отырып, АКТ - ның көмегімен сабақты қалай өткізуге және не істеуге болады деген сұраққа, өз іс тәжірибемізде анықталған сабақта АКТ-ны пайдаланудың мынадай жолдарын ұсынамыз:
:: Илюстративті көрнекіліктер мен плакаттар дайындау,
:: Электронды білім беру орталарын пайдалану,
Ақпараттық видеороликтерді құру және көрсету,
:: Сабақты бекіту, білімді тексеру және түсіндіру,
:: Рефераттар, баяндамалар дайындау және презентациялар құру,
:: Кез-келген сабақтың түрін және семинар, ғылыми конференциялар өткізу,
:: Зертханалық жұмысқа дайындық немесе виртуалды зертханалық жұмыс жасау,
:: Сабаққа дайындалуға қажетті ақпараттарды интернет беттерінен іздеу,
:: Қашықтықтан оқыту жүйесін пайдалану.
Оқыту жүйесі бір бірімен байланысқан көптеген элементтерден тұратын, көп қырлы процесс болып табылады. Олардың ішінде білімді, дағдыларды, ептілікті бақылау маңызды орын алады. Бақылау, бүкіл білім алу процесінің түрлерімен қоса жүреді, онсыз кез келген процесті немесе жүйені басқару мүмкін емес. Оқушылардың білім және ептілік деңгейін іске асыру, бірінші кезекте керекті білім сапасының жиынтығын анықтау мәселесін шешеді, онсыз меңгеру деңгейін анықтау әдістері мен білімді бағалау критерийлерін танып білу қиынға түседі. Осыдан бақылау құралдарын құрастыру кезінде пайда болатын мәселелер шығады. Оның ішінде:
* мақсаттарды айқындау;
* оқыту нәтижелері мен құралдарының сайма-сайлылығын орнату;
* нәтижелердің мағыздылығын анықтау.
Өз кезегінде, оқушылардың білімін бағалауды жүзеге асыру, білім сапасын диагностикалаудың сенімді әдістерін құру мәселелерінің шешілуіне әкеледі, ал бұл оларды меңгеру процесін оперативті түрде басқаруға көмектеседі. АКТ құралдарын қолдана отырып, білім деңгейін бақылау шараларын автоматтандыру мәселесінің өзектілігіне орай мынадай бірқатар факторларды атауға болады:
* мұғалімнің көп ебек сіңіруді талап ететін және қайталама жұмыстардан қолының босауы;
* мүғалімнің өзінің кәсіби біліктілігінің әр түрлі аспектілерін шығармашылық жағынан толық жетілдіру үшін бос уақытының пайда болуы;
* бақылаудың толықтығын және жан-жақтықтылығын қамтамасыз етуі;
* бақылаудың объективтілігінің жоғарылауы және оның біл үлгіге келтірілуі;
* бақылау нәтижелерін статистикалық өңдеудің жылдамдатылуы және көпфакторлығы.
Сонымен, білім беруде компьютердің, ақпараттық технологиялардың кеңінен қолданылуы интерактивті жүйе құруға алып келді. Интерактивті жүйе көрнекілік пен кері байланысты қамтамасыз етеді. Ол үшін қажетті бағдарламаларды IT технологиямен айналысатын фирмалар әзірлеп ұсынуда. Оларда көрініс, дыбыс, анимация сияқты ерекшеліктерге көбірек мән беріледі. Арнайы интерактивті жүйелер оқушыларға ерекше әсер етіп, берілген ақпараттарды бекітуде маңызды рөл атқарады.
4.Ақпараттық-коммуникациялық-технологиялық құзыреттілік
Заманауи білім беру жүйесінде мұғалімдердің кәсіби құзыреттіліктарының құрамды бөлігі болып табылатын ақпараттық-коммуникациялық құзыреттіліктарын қалыптастырудың мәні зор.
Жалпы алғанда, <<құзырлық>> сөзі латын (competens, competentis) тілінен аударғанда қабілетті, <<жасай алу>> деген мағынаны білдіреді. ЮНЕСКО глоссарийінде мынадай анықтама берген: Құзырлық - бұл күнделікті өмірдің нақты жағдайларында пайда болатын проблемалар мен міндеттерді тиімді түрде шешуге мүмкіндік беретін қабілеттілік.
Ақпараттық құзыреттілік - бұл оқу, тұрмыс және кәсіби бағыттағы міндеттерді шешуде ақпараттық технологияның мүмкіндіктерін жан-жақты қолдану қабілеті. Ғылыми әдебиеттерде <<ақпараттық құзыреттілік>>, <<компьютерлік құзыреттілік>> терминдері жиі кездеседі. Соңғы уақытта ақпараттық-коммуникациялық технологияның жедел дамуына байланысты <<ақпараттық-коммуникациялық құзыреттілік>> немесе <<ақпараттық-коммуникациялық-технологиялық құзыреттілік>> деген терминдер де қолданылады. Сонымен, ақпараттық-коммуникациялық-технологиялық құзыреттілік - бұл адамдардың кез келген проблема мен міндеттерді шешуде компьютерді, ақпараттық құрылғыларды және телекоммуникацияны пайдалана отырып, ақпараттық-коммуникациялық технологияның мүмкіндіктерін жан-жақты қолдана білу қабілеті.
АКТ төңірегінде <<ақпараттық жүйелер>> (АЖ), <<ақпараттық-білім беру ортасы>> (АБО), <<ақпараттық білім беру кеңістігі>> (АБК) ұғымдарының өзара байланысы төмендегідей иерархия түрінде өзгеріп жатқанын айтуға болады.
АБК
АБО
АЖ
АБК
АБО
АЖ

АЖ, АБО, АБК ұғымдарының иерархиясы

Осы иерархияның шыңында тұрған АБК жағдайында бүкіләлемдік ақпараттық желіні пайдалану қолданушының қатты дискіге тәуелділігін жойып, ақпараттық ресурсты қолданудың шекарасын шексіз кеңейтеді.
Демек, ақпараттық қоғам жағдайында болашақ мұғалімдердің ақпараттық-коммуникациялық құзырлығының қалыптасу көрсеткіштерін төмендегіше атауға болады:
oo білім беру жүйесінің әлемдік ақпар кеңістікке саналы түрде енуін қамтамасыз етуі;
oo өте көп көлемді ақпараттарды аналитикалық түрде өңдей білуі;
oo ақпараттық ортада жеке тұлғаның шығармашылық сапасын қалыптастырып, оны дамыта білуі және өзіндік ақпараттық ортаны құру дағдыларының қалыптасқандығы;
oo ақпараттық ортада коммуникациялық мәдениетті болуы;
oo ақпараттық ортада өзара байланыс қызметтерін қалыптастыра білуі;
oo ақпараттық ортада ақпаратты алу, таңдау, сақтау, қабылдау, түрлендіру, жіберу және бір-бірімен сабақтастыру мәдениеттерінің қалыптасқандығы;
oo интерактивтік телекоммуникациялық технологияларды (Интернет, қашықтықтан оқыту және т.б.) қолдана білуі;
oo ақпараттық-білімдік ортаны модельдеу мен жобалау қабілетін қалыптастырып, осы дағдыны өзіндік кәсіби қызметтеріне қолдана білуі.
Жалпы АКҚ-ты қалыптастырудың құрамына ақпаратқа, ақпараттық және коммуникациялық техникаға, операциялық жүйелерге, қолданбалы программаларға байланысты бірқатар іс-әрекеттердің дағдыларын қалыптастыру енеді:
Мұғалімдердің АКҚ-ын қалыптастыру жалпыпедагогикалық және пәндік құрамда болып екі бағытқа бөлінеді. Жалпыпедагогикалық құрам - бұл оқыту мен тәрбиелеу процестерінде ақпараттық және коммуникациялық технологияны қолданудың жалпы бағыты; пәндік құрам - оқу пәндерінің (физика, математика, химия, биология және т.б.) ерекшеліктерін бейнелейтін спецификалық бағыт.
Сонымен, кәсіптік АКҚ-ты қалыптастыруды келесі бөліктерге бөлуге болады:
интернет-ресурстарды оқыту процесіне қолдану арқылы қосымша ақпараттарды іздеу мен оны талдау;
түрлі компьютерлік құралдарды қолдану арқылы білімдік ақпараттарды түрлендіру;
өздерінің кәсіптік деңгейін көтеру мақсатында оқытушыларды желілік бірлестік жұмысына және интернет-конференцияға қатыстыру;
ақпараттық компьютерлік үйрету программаларын құру және стандарттық қосымшалар мен қолданбалы жүйелерді пайдалану арқылы ақпараттарды түрлендіру;
стандартты қосымшалар мен арнайы программаларды қолдану арқылы компьютерлік тестілерді жасақтау;
стандарттық қосымшаларды қолдану арқылы оқушылардың білімінің рейтингілік бағалау жүйесін жасақтау;
стандартты қосымшалар мен арнайы программаларды қолдану арқылы үйрету бағытындағы деректер базасын құру;
өзіндік интернет-ресурстарын құру және стандартты қосымшалар мен арнайы программалары арқылы мультимедиялық электрондық оқу-әдістемелік кешендерін жасақтау;
дайын мультимедиялық жасақтамаларды оқыту мен тәрбиелеу мақсаттарына қолдану;
стандартты қосымшалар мен арнайы программаларды қолдану арқылы оқу-тәрбие процесін автоматтандыруды ұйымдастыру.


Әдебиеттер
1. Роберт И.В. Теория и методика информатизации образования (психолого-педагогический и технологический аспекты) . 3-е изд., доп. М.: ИИО РАО, 2010. -356с.
2. Ахметов Қ.А., Шарипова Б.Д., Ордабаева Г.К., Тенгаева А.А. <<Информатика>>, Алматы, 2007ж.
3. Жалпы орта білім беру мекемелеріндегі электрондық оқыту жүйесі үшін цифрлық білімдік ресурстарды дайындау стандарты (www.nci.kz)
4. АҚ <<Білім беруді ақпараттандырудың ұлттық орталығы>> (www.nci.kz)
5. Білім беру жүйесінің басшы және ғылыми-педагогикалық кадрлары біліктілігін арттыратын республикалық институт (www.ripkso.kz)