Сабақтағы әрекетті өзгерту тапсырмасы ретінде

Аннотация
Баяндамада функционалдық сауаттылық, функционалды математикалық сауаттылық, болашақ математика пәні мұғалімдерінің функционалды математикалық сауаттылықтарын қалыптастыру мәселелері тұжырымдалған, осы мәселені шешудің бірнеше нұсқалары келтірілген.

Білім-бір құрал. Білімі көп адам құралы сай ұста сықылды, не істесе де келістіріп істейді.
Ахмет Байтұрсынұлы

Қазақстан жаңа ғасырға дүниежүзі елдері қатарында терезесі тең ел ретінде келіп отыр. Жаңа ғасырды бастаған ұрпақ келер ұрпаққа қарыздар болып қалмас үшін қолдан келген игіліктерді жасайтыны анық. Қашанда білімі мол, рухани байлығы бар халықтың ұл-қыздары ешқашанда жүдемесі хақ. Біздің басты байлығымыз -білім. Қазіргі жас ұрпақтың білім мен тәрбиесі қандай дәрежеде болса, еліміздің ертеңі де сондай дәрежеде болмақ. Сондықтан қоғам талабына сай, қоғамды көркейтетін, дамытатын, Қазақстан Республикасының ішкі және сыртқы істер байланысында мемлекеттің өркениеті үшін еңбек ететін, шетелдермен еркін ғылыми және мәдени қарым-қатынас жасай алатын, оқығанын өмірде қолдана алатын, ана тілін жетік білетін, ұлтжанды азамат дайындау- бүгінгі ұстаз қауымының басты мақсаты.
Бүгінгі таңда жер жүзінде білім саласындағы саясаткерлер мен мұғалімдер үшін ең маңызды болып отырғаны- <<ХХІ ғасыда нені оқыту керек және ХХІ ғасырға оқушыларды қалай дайындайды?>> деген мәселе. Заманауи тәсілдің негізгі ерекшелігі- оқушылардың алған білімдерін жай ғана иеленіп қоймай, оларды орынды жерде қолдана білуіне басты назар аудару болып табылады, ал ХХІ ғасырда талап етілетін дағдылардың мәні осында. Сондықтан да қазір жаңа технологияларды меңгеру үшін ең басты қажетті құрал-білім. Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дмыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары (бұдан әрі-Ұлттық жоспар) мектеп оқушыларының функциялық сауаттылығын дамыту процесін мазмұндық, оқу-әдістемелік, материалдық -техникалық қамтамасыз ету жөніндегі іс -шаралар кешенін қамтиды.Ұлттық жоспар Қазақстан Республикасындағы білім сапасын жетілдірудің негізгі бағдары ретінде мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту іс-қимылдарының мақсаттылығын, біртұтастығы мен жүйелілігін қамтамасыз етуге арналған. Сол мақсаттардың бір түрі - математикалық сауаттылықты дамыту. <<Математикалық сауаттылық - бұл адамның өзі өмір сүретін әлемдегі математиканың рөлін анықтап, түсіне білуі, негізделген математикалық пайымдаулар жасауы және математиканы шығармашылық, ынталы және ойлаушы азаматтың қазіргі және болашақ қажеттіліктерін қанағаттандыра алатындай қабілеті.>>
<<Математикалық сауаттылық>> анықтамасында басты назар пәндік дағдыларды игеруге емес, сонымен бірге жеке және әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін математикалық білімді еркін пайдалануға мүмкіндік беретін функционалдық сауаттылыққа айналады. Осыған сәйкес, басты назар оқушылардың математикалық білімді әр түрлі жағдайларда, оларды шешу үшін ойлау мен түйсігі талап ететін жағдайларда қолдана алуын тексеруге бағытталуы керек. Бұл үшін математикалық фактілермен, терминологиямен, стандартты әдістермен және стандартты әрекеттерді орындаумен және белгілі бір әдістерді білумен шектелмейтін маңызды математикалық білім мен дағдылардың болуы қажет екені анық.
<<Сауаттылық>> ұғымының мәні үш белгімен анықталады:
нақты әлемдегі математиканың рөлін түсіну,
математикалық пайымдаулар жасау,
адамның қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін математиканы қолдану.

Мектептегі білім берудегі құзіреттілікке бағытталған, өздігінен білім алу, жаңа ақпараттық технологияларды игеру, топта жұмыс істеу және т.б. басымдықтарды өзгерту керек. Ол EOUD, ҰБТ, PISA, TIMSS және басқа халықаралық зерттеулерде бағаланады.
Оқушылар өзіне жүктелген кез-келген мәселелерді шеше білуі керек. Математикалық сауаттылықтың үш деңгейі тапсырманың күрделілігіне қарай бөлінеді:көбею деңгейі, байланыс орнату деңгейі, пайымдау деңгейі.
Бірінші деңгей (көбею деңгейі) - бұл белгілі фактілерді, стандартты әдістерді, математикалық нысандар мен қасиеттерді тану, стандартты процедураларды орындау, белгілі алгоритмдер мен техникалық дағдыларды қолдану, стандартты, таныс өрнектер мен формулалармен жұмыс жасау, есептеулерді тікелей орындау жағдайларында тікелей қолдану.
Екінші деңгей (байланыстарды құру деңгейі) оқушыларға әлі де таныс емес немесе белгілі дәрежедегі мәселелерді шешуге арналған репродуктивті белсенділікке негізделген. Мәселенің мазмұны математиканың қай саласын және қандай әдістерді қолдануға болатындығын көрсетеді. Әдетте, бұл проблемалар шешімнің түсіндірілуіне көбірек талаптар қояды, олар проблемада сипатталған жағдайдың әртүрлі көріністері арасында байланыс орнатуды немесе проблемалар туралы мәлімдемеде мәліметтер арасындағы байланысты орнатуды қамтиды.
Үшінші деңгей (пайымдау деңгейі) алдыңғы деңгейдің дамуы ретінде құрылған. Бұл деңгейдегі есептерді шешу белгілі бір түйсік, рефлексия және математикалық құралдарды таңдауда шығармашылықты қажет етеді, математика курсының әртүрлі бөлімдеріндегі білімді біріктіріп, іс-әрекет алгоритмін өз бетінше әзірлейді. Тапсырмалар көбінесе қосымша мәліметтерден тұрады, сондықтан оқушылардан көбінесе нәтижелерді табу, жалпылау, түсіндіру немесе негіздеу талап етіледі.
Функционалдық сауаттылықты қалыптастыру мәселесі сабақтағы іс-әрекеттің мазмұнындағы өзгерістерді талап етеді. Оқушы тек іс-қимыл процесінде ғана әрекет етуді үйренеді, ал мұғалімнің сабақтағы күнделікті жұмысы, таңдаған білім беру технологиялары оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастырады. Оқушылар оқу процесінің барлық кезеңдерінде белсенді қатысуы керек: өздерінің гипотезалары мен сұрақтарын тұжырымдап, бір-бірімен кеңесіп, алдына мақсат қоя білуі, алынған нәтижелерді бақылауы керек.
Оқушы материалды терең игеруге оқу процесі арқылы қол жеткізеді, сондықтан барлық сабақтарда мыналар қажет:
:: Оқу процесінде адамның өзін еркін және қауіпсіз сезінуіне жағдай жасау.
:: Өзін-өзі басқаруды, проблема мен мақсатты дербес анықтауды, мақсатқа жету үшін стратегияны тәуелсіз таңдауды қамтамасыз ететін өзін-өзі реттеуді қалыптастыру.
:: Іс-әрекеттің негізі болатын ақпаратты түсінуге, бағалауға, талдауға және синтездеуге ықпал ететін сыни ойлауды дамыту.
:: Оқытуды бағалау, өз түсінігін дамыту және оқуды одан әрі жетілдіру үшін анықтау. Адамның дамуы танымдық, әлеуметтік және эмоционалды ойлаудың тығыз байланысында орын алады. Бұл дамудың құрамдас бөліктерінің бірі - интерактивті оқыту. Диалогтік оқыту сыни тұрғыдан ойлауға үйретумен өзара байланысты. Математика сабақтарында сыни тұрғыдан ойлау технологиясын қолдану өте тиімді. Ақпаратпен жұмыс жасау, логикалық ойлау, проблемаларды шешу, өз пікіріңізді дәлелдеу, өз бетінше жұмыс жасау, бірлесіп жұмыс жасау және топта жұмыс істеу қабілеттерін дамытады.
Оқушылар әр түрлі тақырыптар бойынша кластер құруды, <<белгілі ақпаратқа>> оралу тапсырмасын, <<мозаика, нұсқаулар, еске салғыштар>> техникасын, дұрыс немесе дұрыс емес сұрақтарды, проблемаларды шешуге машықтану үшін <<идеялар қоржыны>> техникасын ұнатады. Мұғалім мен оқушы рөлдерді өзгертеді, басты рөл оқушыға тиесілі, ал мұғалім - кеңесші, көмекші. Оқушының оқу материалын меңгеру сапасын жақсарту бойынша жұмыс жоспарын құруда мұғалімнің келесі әрекеттерін жоспарлау кезінде бағалаудың маңызы зор, өзін-өзі тексеру және өзара тексеру үлкен мүмкіндіктер береді, оқушылар өздерін оқу процесінің белсенді қатысушысы ретінде сезіне бастайды, өз жұмыстарын қорғауды үйренеді. Оларға өз жұмысын талдауға үйрету керек, материалды игеруді жақсарту үшін не істеу керектігін, проблемаларды қалай жеңуге болатындығын, мақсатқа жету процесін бақылау керек, өзін-өзі бағалау негізінен өзін-өзі реттеумен байланысты.
Математикалық сауаттылықты 5-сыныптан бастап біртіндеп дамыту керек. Сабақ барысында <<өзгеріс пен тәуелділік>>, <<кеңістік пен форма>>, <<белгісіздік>>, <<сандық пайымдау>> және т.б. сияқты тапсырмаларды үнемі енгізіп отырыңыз.
Бұл тапсырмаларды оқытушының қалауы бойынша пайдалануға болады:
Сабақтағы ойын сәті ретінде;
Сабақтың басында проблемалық элемент ретінде;
Тапсырма ретінде - зерттеу жобасына гипотеза жасауға <<итеру>>;
Сабақтағы әрекетті өзгерту тапсырмасы ретінде;
Сыныптағы тұжырымдаманы зерделеу қажеттілігін көрсететін нақты өмір жағдайының үлгісі ретінде;
Оқу процесінде пәнаралық байланысты орнататын міндет ретінде;
Кейбір тапсырмалар сіздің көзқарасыңызды тұжырымдауға және оны қорғауға дәлелдер табуға мәжбүр етеді;
Сіз бірдей типтегі тапсырмаларды жинап, қандай да бір білім беру технологиясына сәйкес сабақ өткізе аласыз;
Сіз барлық тапсырмаларды топтарға біріктіріп, математикалық ойлауды дамытудың элективті курсын жасай аласыз;
Осы түрдегі тапсырмаларды мектеп олимпиадаларына, математикалық викториналарға енгізуге болады;
Математикалық ойлау тапсырмалары математиканың он күндігі аясында сыныптан тыс жұмыстарға негіз бола алады.
Тапсырмаларды орындау үшін қазіргі заманғы математикалық сауаттылығы бар адамға терең білімнің қажеті жоқ.
Оларға мыналар жатады:
кеңістіктік көріністер;
кеңістіктік қиял;
кеңістіктік фигуралардың қасиеттері;
бұқаралық ақпарат құралдарына тән әр түрлі нысандарда (кестелер, диаграммалар, графиктер түрінде) берілген сандық ақпаратты оқу және түсіндіру мүмкіндігі;
формулалармен жұмыс жасай білу;
қол қойылған және сандық реттіліктер;
стандартты емес фигуралардың периметрі мен аудандарын табу;
қызығушылықпен әрекет ету;
масштабты қолдану;
нақты құбылыстар мен процестерді сипаттау үшін статистикалық көрсеткіштерді пайдалану; әртүрлі өлшем бірліктерімен (ұзындық, масса, уақыт, жылдамдық) және т.б. әрекеттерді орындау мүмкіндігі.

Математикалық сауаттылықты қалыптастыру үшін:
- теорияны білу , оны логикамен ұштастыру
- есепті шығаруда тиімді жағын көруге баулу
- математикалық сайыс сабақ, пән кеші, апталықтарды математиканың даму тарихымен байланыстыру,
- Ақпараттық оқыту технологиясынан математика сабақтарында интерактивтік тақтаны қолдану. Интерактивті тақта арқылы оқушылар жаңа материалдарды арнаулы бағдарламалар көмегімен мүмкіндігінше меңгерумен қатар функциональдық сауаттылығы да артады.
Қазіргі таңдағы ақпараттандырылған заманда сабақта интерактивті тақтаны тиімді пайдалана отырып, оқушының білім сапасын шығармашылық негізінде арттыру - өмір талабы. Ол үшін мұғалім тиімді интерактивті әдістер арқылы проблемалық ситуациялар туғызып, оқушылардың топтық жұмысының нәтижесінде олардың өз бетімен тақырыпты түсінуге қолайлы жағдай туғызады, танымдық қызметін басқарып, ілгері жетелеп отырады. Соңында оқушылар өздері қорытындысын шығарып, практикалық жұмыстармен бекітеді.
Жаңа технологияның тиімді әдіс- тәсілдерін ұрпақтың бойына сіңірте білу - ұстаздардың басты міндеті. Жаңа технологияның тиімділігі сол,
оқушы:
:: мақсат қоюға үйренеді;
:: есте сақтау қабілеттері дамиды;
:: басқалармен бірігіп жұмыс жасайды;
:: кітаппен жұмыс жасауға үйренеді;
:: қатарынан қалмауға тырысады;
:: дарынды оқушылар өз қабілеттерін одан әрі бекіте түседі;
:: әлсіздер оқуға ниет білдіріп, өзіне деген сенімсіздіктен арылады.
:: күшті сыныптарда оқуға деген ынта артады.
:: білім дәрежесі бірдей сыныптарда оқу жеңілдейді
:: өздігінен жұмыс істеуге дағдыланады
Мұғалім:
* жүйелі тапсырма беруге ұмтылады;
* оқушыны жан-жақты танып біледі;
* қарым қатынас орнатады;
* оқушылардың өзара әрекеттесуіне жол ашады;
* оларға шығармашылық еркіндік беріледі.
Біздің заманымыз ғылым мен техниканың ғарыштап дамыған кезеңі, біз ұстаздар сол заманмен бірдей қадам басуға міндеттіміз, себебі біз адам тағдырына, бала тағдырына жауаптымыз . Сондықтан оқушылардың функционалдық математикалық сауаттылығын арттыру үшін мынадай жұмысын жүргізуіміз керек:
1. Сабақ берудің жаңа технологиясы негізінде құрастырылған сабақтың әр тарауы, әр тақырыбы бойынша "білу - түсіну - қолдану - тұжырымдау" деңгейлік тапсырмаларымен жүйелі жұмыс жасауды күшейту;
2. Сабақта практикалық мазмұнды есептерді, әртүрлі форматтағы тест тапсырмаларын, стандартты емес жағдайларда білімді қолдануға арналған қызықты есептер шығарту;
3. Математика пәні сабақтарында, таңдау курстарында алған білімдерін өмірмен ұштастыруға, оны практикада қолдануға, логикалық есептер шығаруға үйрету;
4. Халықаралық зерттеулер мен Ұлттық емтихандардың нәтижелері бойынша мектепте оқушылармен мақсатты түрде жұмыс істеу;
5. PISA, TIMSS, PIRLS халықаралық зерттеулерді жүргізудің маңыздылығы мен ерекшелігі туралы ата - аналарды, оқушыларды, қоғамды кеңінен таныстыру;
6. Мектеп оқушыларының оқу сауаттылығын дамытуға бағытталған белсенді оқыту стратегияларын пайдалануды үйрену.

Пайдаланылған әдебиеттер:
1. В.И.Арнольд, Математика и математическое образование,М,:, Фазис, 2000 г, с.197
2. А.- И. Марроу, <<История воспитания в античности (Греция)>>.- М.:, 1998, с.108-112.