Жарық сәулесі

8-сынып
10- сынып
Сабақтың тақырыбы
Жарық құбылыстары
Сабақтың жоспары
Жарықтың таралуы. Жарықтың шағылу заңы және сыну заңы
Жарықтардың шағылу және сыну заңдарын қайталау
Сабақтың мақсаты
1. Жарықтың түзу сызықпен таралатынын, шағылу, сыну заңдарын түсіндіру.
2. Жарық заңдарын тұрмыста қолдануын қарастыру.
3. Оқушыларды өзін-өзі бағалауға, ұжымшылдыққа үйрету
1. Жарықтың толқындық қасиеттерін тереңірек түсіндіру
2.Оқушылардың алған білімдерін қолдана білуге үйрету
3.Өздігінше жұмыс істеуге қабілеттерін дамыту
Табыс критерийі
Құбылысты қарапайым тілмен түсіндіре алады;
Негізгі ережелер мен заңдарды біледі;
Схемадан түсу, шағылу және сыну бұрыштарын көрсете алады;
Жарықтың сынуын мен шағылуын салыстырып, айта алады;
Сынудың өмірмен байланысын біліп, мысал келтіре алады.
* Құбылысты қарапайым тілмен түсіндіре алады;
* Негізгі ережелер мен заңдарды біледі;
* Схемадан түсу, шағылу және сыну бұрыштарын көрсете алады;
* Жарықтың сынуын мен шағылуын салыстырып, айта алады;
Сынудың өмірмен байланысын біліп, мысал келтіре алады.
Сілтеме
* Физика және астрономия оқулығы (8-сынып) Мектеп, 2012
* Физика оқулығы (10-сынып) Мектеп, 2012
Негізгі идеясы
Жарық екі ортаны бөлетін шекара арқылы өткенде таралу бағытын өзгереді. Бұл сыну құбылысы. Түсу бұрышының сыну бұрышына қатынасы берілген екі орта үшін тұрақты шама, оны ортаның сыну көрсеткіші деп атайды. Сыну көрсеткіші түсу бұрышына тәуелді емес және тек шекаралық ортаның оптикалық қасиеттерімен анықталады
Геометриялық оптика заңдарын, яғни жарықтың түзу сызықпен таралуы, жарықтың шағылу және сыну заңдарын практика жүзінде қолдана алуға үйрету
Ресурстар
Слайд, үлестірмелі материалдар, суы бар мөлдір ыдыс
Оқыту әдістері
Топтық жұмыс, Блум таксономиясы, семантикалық карта, Венн диаграммасы, критерийалды бағалау, ОүБ құралдары, АКТ.
Сабақтың барысы

1. Ұйымдастыру кезеңі
2. Жаңа сабақ
3.Тәжірибелік тапсырма
4.Үлестірмелі материалдармен жұмыс
5. Шеринг әдісі
6. Үйге тапсырма
7. Рефлексия
1. Ұйымдастыру кезеңі
2. Танымдық тапсырма
3.Тәжірибелік тапсырма
4. Үлестірмелі материалдармен жұмыс
5. Семантикалық карта
6. Үйге тапсырма
7. Рефлексия
І КІРІКТІРІЛГЕН БӨЛІМ
Ұйымдастыру кезеңі. Оқушыларды бағалау жүйесімен таныстырылады. Диагностикалық карта тақтаға ілінеді.

Деңгейі
баға
ұпай
жоғары
<<5>>
14-20
жеткілікті
<<4>>
10- 15
орта
<<3>>
5 - 10
төмен
<<2>>
2- 5

Оқушылардың қызығушылығын оятуға арналған сұрақтар.
1.Жарық дегеніміз не?
2. <<Жарықтың таралуы>> дегенді қалай түсінесіңдер? Мысал келтір
2. <<Сыну>> дегенді қалай түсінесіңдер?
3. <<Шағылу>> дегенді қалай түсінесіңдер?
Оқушылардың білімін қайталауға арналған сұрақтар
1. Геометриялық оптика
2. Жарықтың түзу сызықты таралу заңы
3. Жарық сәулесі
4. Жарықтың шағылу заңы
5. Жарықтың сыну заңы
ІІ САРАЛАНҒАН БӨЛІМ
Жаңа сабақты меңгеру. Түсіну
Жазық түзу сызықпен мөлдір қатты денелер мен сұйықтарда да таралады. Тәжірбие деректері негізінде жарықтың түзу сызықпен таралу заңы тұжырымдалған: мөлдір біртекті ортада жазық түзу сызық бойымен таралады.
Жарықтың түзу сызықпен таралуы заңына сәйкес жарық сәулесі ұғымы пайда болды, жарық сәулесі жарық шоғының энергия тасмалдайтын бағытын білдіреді.
Жарық шоғын S көзден тарайтын конус, яғни шашырауы аз паралель сәуле түрінде көзден тарайтын бірнеше жарық шоғы өзара қиылысса, онда олар бір-біріне ешқандай ықпал етпейді. Бұл жарық сәулелерінің немесе шоқтарының тәуелсіздігі деп аталатын қасиетке ие дегенді білдіреді.
Жарықтың шағылуы деп екі ортаның шекарасына бағытталған жарық сәулесінің жүру бағытының өзгеру құбылысын айтады.
Түскен сәулемен екі ортаны бөліп тұрған шекараға перпендикуляр бұрыш түсу бұрышы д.а.
Шағылған сәулемен перпендикуляр бұрыш арасындағы бұрыш шағылу бұрышы, ал сынған сәулемен перпендикуляр арасындағы бұрыш сыну бұрышы д.а.
а) Түскен, шағылған және сынған сәулелер екі ортаның бөліну шекарасына перпендикуляр бір ғана жазықтықта жатады.
б) Шағылу бұрышы түсу бұрышына тең.
Бұл заң жарықтың шығылу заңы деп аталады.
1 көрсетілім:Стақандағы суға қарандашты салып, сыну құбылысын бақылау.
oo Неге қарандаш қисайып, сынық болып көрініп тұр?
oo Ол қисаю қай жерден басталды?
2 көрсетілім: Тәрелкедегі тиын тәжірибесі. Тарелкеге тиын салып қойып, оған тиын көрінбейтіндей қырынан қарап тұрып, су құямыз. Аздан соң тиын көрінеді.
oo Тиын неге <<көтерілді>>?
Бұл тәжірибелер екі түрлі ортаның шекарасында, яғни су-ауа шекарасында жарық сәулесі түскенде бір бөлігі шағылып, ал бір бөлігі екінші ортаға өтетінін және өткенде бағытын өзгертінін (сынатынын) дәледейді.
- Осы құбылыстан қандай тұжырым жасауға болады?
Екі ортаны бөлетін шекара арқылы өткенде, жарықтың таралу бағытының өзгеруін жарықтың сынуы дейміз.
Сынған сәуле мен екі ортаны бөлетін шекараға сәуле түскен нүктеден тұрғызылған перпендикуляр арасындағы бұрыш () сыну бұрышы деп аталады.
Жарық аудан шыныға өткенде сынған сәуле перпендикулярға жақындайтынын тәжірибеден көрдік. Бұл сыну бұрышы түсу бұрышынан аз екенін көрсетеді. Сонымен қатар тұсу бұрышын сан мәнін (градус)сыну бұрышының сан мәніне бөле отырып олардың тұрақты екеніне назар аударамыз.

Сыну заңы (Синелус заңы): түсу бұрышы синусының сыну бұрышы синусына қатынасы екі орта үшін тұрақты шама болып табылады.

,

Сыну көрсеткіші түсу бұрышына тәуелді емес және тек ортаның оптикалық қасиеттерімен анықталады. Заттың ауамен салыстырған -дағы сыну көрсеткіші <<абсолют сыну көрсеткіші>> деп аталады.
Жарықтың бір ортадан келесісіне өткен кезінде сәуленің сыну себебі - жарықтың әр түрлі ортада таралу жылдамдығының бірдей еместігінен. Берілген денелер жұбы үшін сыну көрсеткіші былай анықталады: n=c/v, мұндағы с-ауадағы жарық жылдамдығы, v-ортадағы жарық жылдамдығы.
Сонда болады.
Білу. Танымдық тапсырма
1. Шағылу заңын тұжырымдаңыз;
2. Түсу мен шағылу бұрыштарының арасы 1400. Жарық қандай бұрышпен түскен;
3. Түсу бұрышы 35 болса, шағылу бұрышы мен айна жазықтығының арасындағы бұрыш қаншаға тең?
4. Жарықтың сыну заңын тұжырымдаңыз;
5. Сыну заңының формуласын жазыңыз;
6. Фонарь жарығынан жерге түскен аяқтың көлеңкесі анық, ал бастың көлеңкесі жайылыңқырап, бұлыңғыр болатыны неліктен?

ІІІ КІРІКТІРІЛГЕН БӨЛІМ (қолдану)
Сұрақ: Жарық сәулесі екі ортаның бөлінген шекарасына сол бөлінген бетке перпендикуляр түседі. Шағылған сәуле қалай бағытталады? Сынған сәуле ше? Жауапты негіздеп, тәжірибемен тексеріңіздер.
3 көрсетілім: Ауысқан бағыттар. Ақ қағазға бағыттары бірбей екі тілсызық (стрелка) салып, оның алдына стақан қоямыз. Стақанға су құйғанда тілсызықтардың бағыты өзгеріп кетеді.
oo Тілсызықтардың бағыты неге ауысып кетті?
Себебі, стақанға су құйғанда толық шағылу мен жарықтың сыну құбылысы болады.
4 көрсетілім: Екі қабатты линза тәжірибесі. Стақанға су, оның үстінен май құйып, инені осы стақанға салып, жылжытамыз. Мынаны байқаймыз: ортаңғы бөлік бәрінен де тез ығысады, одан соң астынғы бөлік, ал үстінгі (ауадағы) бөлік ең баяу жылжиды. Ине үшке бөлініп кетті (әрине оптикалық тұрғыдан ғана).
oo Себебі неде?
Оқушылар топпен талдайды.
Себебі, ауада инеден шыққан сәуле сынбайды, май мен суда ол заттардағы жарықтың сынуы себепті біз иненің бөліктерін шын орнынан басқа жерден көреміз. Судың сындыру көрсеткіші 1,33 майдан 1,55 аз.

САРАЛАНҒАН БӨЛІМ. Талдау
Кесте бойынша есеп шығару 8 - сынып (1-қосымша)
Кесте бойынша есеп шығару 10 - сынып (2-қосымша)
САРАЛАНҒАН БӨЛІМ. Жинақтау
Шеринг әдісі
Семантикалық карта (3-қосымша)
Бағалау. Кесте бойынша 3 мысалдан жазу (4-қосымша)
Үйге тапсырма
Жарықтың таралуы. Жарықтың шағылу заңы және сыну заңдары. Тақырып соңындағы сұрақтар
Үй жағдайында орындалатын тәжірибелер
Рефлексия. ВЕЕН диаграммасы. Диагностикалық картаны қорытындылау

Диагностикалық карта
Студенттің аты-жөні
Танымдық тапсырма
4 балл
Кесте бойынша есеп 6 балл
Сементикалық карта
7 балл
Шеринг әдісі
5 балл
3 мысал
3 балл
жалпы ұпай бойынша
мұғалімнің бағалауы
Адижалилов Е.

Айқынбек А.

Алтынбек Ж.

Әуез Д.

Балтабай Б.

Камалатдинова М.

Сағынбекқызы Н.

Сатыпалды А.

Сапабеков Б.

Өтеубек А.

Түзелбек И.

Түреқұлова А.

Чимбергенова Р.