Жинақтау деңгейі

Оқу процесінде сын тұрғысынан ойлау әдісін қолдану тиімділігі
Аңдатпа. Сыни тұрғыдан ойлау заттарды ашық көзқараспен қарауды және идеяны немесе тұжырымдаманы мүмкін болатын көзқарастардан қарастыруды қамтиды. Сын тұрғысынан ойлау технологиясының мақсаты: - шығармашылық ойлауды,сын тұрғысынан ойлауды дамыту. Бұл мақалада білім беру процестеріндегі сыни ойлау қабілеттерін және кез-келген білім беру бағдарламасына қатысатын студент үшін сыни ойлаудың маңыздылығын және сыни тұрғыдан ойлау процесі оқу процесіне әсері тұралы түсіндіріледі. Сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту қазіргі білім беру тәсілдері мен модельдерінің маңызды элементі болып табылады.
Түйінді сөздер: шет тілі, сыни ойлау, технология, оқу процессі.

Abstract. Critical thinking involves looking at things from an open perspective and looking at an idea or concept from possible perspectives. The purpose of critical thinking technology is: - development of creative thinking,critical thinking. This article explains the ability to think critically in educational processes and the importance of critical thinking for a student participating in any educational program and the impact of critical thinking on the learning process. The development of critical thinking is an important element of modern educational approaches and models.
Key words: foreign language, critical thinking, technology, learning process.

Аннотация. Критическое мышление включает в себя непредвзятость вещей и рассмотрение идеи или концепции с возможных точек зрения. Цель технологии критического мышления: - развитие творческого и критического мышления. В данной статье объясняется способность к критическому мышлению в образовательных процессах и важность критического мышления для студента, участвующего в любой образовательной программе, и влияние критического мышления на процесс обучения. Развитие критического мышления является важным элементом современных образовательных подходов и моделей.
Ключевые слова: иностранный язык, критическое мышление, технология, учебный процесс.

Сыни ойлау - әр тұлғaның кез - келгeн жaғдaйдaғы мәсeленi oйлaп, зерттeп қopытып, epкiн opтағa өз oйын тиянaқты және дұрыc жеткізіп, oйын opтaғa caлy мүмкiндiгiн aйтaмыз. Cыни тұpғыдaн oйлay, өзiндiк, жeкe oйлay бoлып тaбылaды. Сыни тұрғыдан ойлау- ойлау қабілетін қолдануды қамтиды. Оның бастапқы мәні- белсенді ақпарат алу, жай ғана ақпарат алушы болу қалу емес. Сыни тұрғыдан ойлау қабілеті дамыған адамдар көбінесе идеялар мен фактілерді бастапқы нұсқада қабылдаудың орнына сұрақ қояды. Сондай-ақ, олар өздерінің идеялары, дәлелдері мен тұжырымдары қарсылықтар мен пікірталастарға ашық бола отырып, құндылықтардың жалпы жүйесіне сәйкес келетіндігін анықтауға тырысады. Сыни тұрғыдан ойлау мен оқу материалын игерудің өзара әрекеттесуін талдау және өзара әрекеттесудің философиялық категориясы туралы бірқатар теориялық идеяларға жүгінуді, оқу материалын игеру ерекшеліктерін зерттеуді және осы өзара әрекеттесудің нәтижесі не екенін анықтауды қажет етеді.[1]
Әр адамның қабілеттері іс-әрекетте, әсіресе оның бейімділігі мен қабілеттеріне сәйкес келеді және дамиды. Қазіргі сабақтың әдістемесін жетілдіру білім берудің жаңа моделін құру білім беру процестерінің бір бөлігі болып табылады. Сыныптағы мұғалімнің басты рөлі-оқушының іс-әрекетін бағыттау, оның өзіндік білім іздеуді ұйымдастыру, үйлестіру. Мұғалімнің сабақтағы міндеті-оқушының зерттеу рухын ояту, мәселені ұжымдық шешуге тарту, белсенді болуға мүмкіндік беру және іс-әрекетте оқыту, "өз қабілеттерімен ойлауға және тіпті ең қиын мәселелерді өз бетінше шешуге"жеткілікті еркіндік беру. Демек, тек өзіндік зерттеу арқылы студенттер әлемді танып, жаңа білімді ашады және оларды "дайын" түрде алмайды.[2]
Қазіргі студенттер өмірде тек теориялық және практикалық маңызы бар білім алуға ұмтынады. Мұғалімдердің міндеті-өз тәжірибесінде білім беру процесіне шынымен әсерің тигізетін педагогикалық технологияларды қолдана отырып, оларға көмектесу. Осындай технологиялардың бірі-сыни ойлау технологиясы. Бұл технологияны сабақта қолдану оқыту әдістемесін жетілдіруге мүмкіндік береді, өйткені оның мақсаты дайын білімді игеру емес, оқушылардың танымдық қабілеттері мен танымдық процестерін дамыту: сыни ойлау, есте сақтау, назар аудару. Ол " білім алушының өзін-өзі оқытуын, өзін-өзі тәрбиелеуін, өзін-өзі дамытуын, өзін-өзі іске асыруын оны оқу-тәрбие процесіне интерактивті түрде қосу арқылы қамтамасыз етеді. Сыни ойлауды дамыту технологиясы сыни ойлауды дамытуға ықпал ететін және әртүрлі пәндік салаларда қолдануға болатын нақты әдістемелік әдістер жүйесін ұсынады. Сыни ойлауды дамыту оқу материалын игерудің тиімділігіне негізделген барлық дағдылар мен дағдыларды қалыптастыруға және дамытуға ықпал етеді, ал екінші жағынан, барлық осы дағдылар мен қабілеттердің қалыптасуы мен дамуы сыни ойлауды дамытады, өйткені олар оның ерекшелігі мен мәнін көрсетеді.[3]
Сын тұрғысынан ойлау үш бөліктен тұрады:
Біріншіден, сын тұрғысынан ойлау өзіндік және жеке ойлау болып табылады.
Екіншіден, сын тұрғысынан оқыту жаттанды қағидаларды дәлелдеп айта беру емес, оқушы оқып, оны еске сақтап айту қабілеті жоқ, керсінше терең ойлау арқылы ескіге жаңаша көзқарас қалыптастыру мүмкін, тың идеялар ойлап табуы мүмкін.
Үшіншіден, сын тұрғысынан ойлау сұрақтар қойып, шешімін табуды қажет ететін мәселені анықтаудан басталады. Жалпы адамзат баласы тумысынан білуге құмар болып келеді. Өзінің жеке қызығушылықтарымен қажеттіліктеріне жауап беруге талпынады.[4]
Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту - үш бөлімнен тұрады: ұғыну, жаңа ой-пікірдің туындауы.
Барлық осы кезеңдер студенттердің білім беру процесіне белсенді қатысуын болжайды бірінші кезеңде зерттелетін тақырыпқа тұрақты жеке қызығушылық пайда болады және оған құндылық қатынасы дамиды. Бұл ретте осы тақырып бойынша оқушылардың барлық білімі мен тәжірибесін өзектендіру, сондай-ақ мақсаттарды және студенттердің өздерімен одан әрі жұмыс істеу бағыттарын айқындау қажет. Бірінші кезеңнің негізгі міндеттері: оқушылардың танымдық белсенділігін ынталандыру; оқушылардың әрі іс-әрекеттерінің жеке мақсаттарын қою; оқушылардың түсіну мен талқылауды талап ететін аспектілерін өз бетінше анықтау; аудиторияда және аудиториядан тыс белсенді жұмысқа уәждемесін қалыптастыру. [5]
Екінші кезеңде жаңа ақпаратпен танысу жүзеге асырылады. Сонымен қатар, егер студенттер мәтінмен жұмыс жасаса, олар оны жай оқып қана қоймай, түсініксіз жерлерді өткізіп жіберіп, жазылғандарын оқып, зейінінің шоғырлану деңгейін және жеке ойлау процесін бақылауы керек. Екінші кезеңнің негізгі міндеттері: оқушыларға өз бетінше жаңа білім алу; ақпаратпен жұмыс істеудің жаңа тәсілдерін меңгеру; бірінші кезеңде анықталған мақсаттарды іске асыру. [6]
Үшінші кезеңде студенттер жаңа ақпаратты белсенді түрде аңғарады, олар негізделген пікірталасқа қатысады, пікір алмасады, біреудің көзқарасын қабылдауға және өздерін дұрыс қорғауға үйренеді, ал құрмет пен төзімділік оқу процесінде басым жеке қасиеттер болып табылады. Роберт Бустром "шығармашылық және сыни ойлауды дамыту" кітабында: "Рефлексия - ойлаудың ерекше түрі... Рефлексивті ойлау-бұл Сіздің назарыңызды аудару. Бұл мұқият өлшеу, бағалау және таңдауды білдіреді>>. [7]
Үшінші кезеңнің негізгі міндеттері: жаңа білім беру; алынған білімді жүйелеу; жаңа ақпаратқа өз көзқарасын қалыптастыру; тақырып бойынша әрі жұмыстың мақсаттары мен бағыттарын айқындау; қызметті бағалау және өзін-өзі бағалау арқылы атқарылған жұмыстың қорытындысын шығару. Рефлексия кезеңінде студенттер бұрыннан бар идеялар негізінде жаңа ақпаратты жүйелейді. Рефлексия (лат. reflexio-артқа айналдыру) - ішкі психикалық актілер мен күйлер субъектісінің өзін-өзі тану процесі болып табылады. [8]
Білімнің тұтас құрылымының болуы жаңа ақпаратты қабылдаудың тиімділігін, білімді пайдалану деңгейін, оқуға деген қызығушылықты, ақпаратты өз бетінше іздеу және өңдеу дағдыларын айтарлықтай арттырады. Егер оқушы сыни тұрғыдан ойласа, ол сабақтың кез-келген кезеңіне оңай енеді. Әр кезеңнің өзіндік әдістемелік әдістері мен әдістемелері бар, олар кезеңнің міндеттерін орындауға бағытталған. Оларды біріктіре отырып, мұғалім сабақтарды оқушылардың жетілу деңгейіне, сабақтың мақсатына және оқу материалының көлеміне сәйкес жоспарлай алады. Әдістерді біріктіру сыни ойлау технологиясын қолданудың түпкі мақсатына қол жеткізуге көмектеседі - оқушыларға тәуелсіз және сауатты ойлай алатындай және өмір бойы оқуға ыңталы болатындай осы технологияны өз бетінше қолдануға үйренеді. Сабақ беру процессіңде әр түрлі методикалар мен әдіс-тәсілдер қолданылады. Бірінші кезеңде "Кластер" "Идеялар қоржыны", "Мозговой штурм" деген әдістерді қолдануға болады. Екінші кезеңде "Зигзаг", "Ойлаудың алты шляпасы", "Болжау ағашы" сияқты жұмыстар ұйымдастырылады: жұптарда немесе шағын топтарда жаңа идеялар ұсынылатын мәселе бойынша ой, идеялар мен пікірлер талқыланады. Соңғы кезеңде "Дұрыс-жалған мәлімдемелер", "Синквейн", "Бес минуттық эссе" сияқты әдістер қолданылады. [9]
"Кластер" жасау студентке: кез-келген тақырып туралы еркін және ашық ойлауға; бұрын алған білімдерін еске түсіруге, біріктіру және жүйелеуге ;тақырып бойынша білім деңгейін бағалауға мүмкіндік береді.
Эссе - берілген тақырыпқа жазбаша рефлексия. "Бес минуттық эссе" оқушыларға тақырып бойынша білімдерін қорытындылауға көмектеседі.[10]
Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету - қиын іс. Бірақ сыни ойлау технологиясын қолдана отырып біз жақы жетістіктерге жете аламыз. Бұл технологияның артықшылығы-оқушылар ойлауға, талқылауға, талдауға, қорытынды жасауға, бағалауға, негізді шешім қабылдауға үйренеді. Балалардың пәнге деген қызығушылығы артады. Сыни тұрғыдан ойлау коммуникативтік қасиеттерді дамытуға көмектеседі, мұғалім мен оқушы сабақта серіктес болады.[10]
Сыни тұрғысынан ойлауды дамытуда Блум таксономиясын қолдану тиімді. Оқыту үдерісінде Блум таксономиясын қолданып студенттердің сыни ойлау дағдыларын қалыптастыруға болады.
Блум таксономиясы кезең-кезеңмен орындалатын мақсаттар жүйесін қамти отырып, студенттердің сыни ойлауын бағалау арқылы нәтижеге жетуді білу және түсіндіру үдерісі.
Блум таксономиясы бойынша оқу тапсырмаларының алты деңгейі бар. 1.<<Білу>>деңгейінде терминдерді, фактілерді,негізгі түсініктерді,ережелер мен принциптерді білу. Студенттер бұл кезеңде жаңа материалдармен танысып, есте сақтауға тырысады.
2. <<Түсіну>>деңгейі. Таным мен ойлаудың орта деңгейі. Негзгі идеяларды ұйымдастыру, салыстыру, түсіндіру, сипаттау және бекіту жолымен фактілермен идеяларды түсінеді.
3. <<Қолдану>>деңгейі. Таным мен ойлаудың орта деңгейі. Жаңа білімдерді, әдістерді және ережелерді түрлі нұсқада пайдалануға үйренеді. Бұл категория оқу материалын нақты жағдайда және мүлдем жаңа ситуацияда қолдануды меңзейді.
4. <<Талдау>> деңгейі. Таным мен ойлаудың жоғарғы деңгейі. Дәйектер мен себептерге сәйкес ақпаратты тексеру және жіктеу. Қорытынды жасау және жалпылаудың болғанын растайтын дәлелдерді анықтау.
5. <<Жинақтау>> деңгейі. Таным мен ойлаудың жоғарғы деңгейі. Жаңа үлгідегі әртүрлі тәсілдермен элементтерді қиыстыру арқылы ақпараттарды жүйелеу немесе балама шешім ұсыну; Оқу материалының элементтерінен жаңашыл сипаттан бүтінді (нәтижені) құрастыру.
6. <<Бағалау>> деңгейі. аным мен ойлаудың жоғарғы деңгейі. Пікірмен таныстыру және оны дәлелдеу, ақпарат бойынша қорытынды жасау және жұмыс сапасын бағалау.Оқу материалының маңызын анықтау, ол туралы өзіндік пікір келтіру, ойын білдіру.[12]
Блум таксономиясы бойынша сабақты ұйымдастыра отырып студенттердің дайын ақпаратты қабылдай ғана қоймай, ондағы қойылған мәселені зерттеуіне, талдауына және салыстыруына, ой толғауға және ақпаратты бағалай білуіне тигізген әсерін байқалды. Блум таксономиясымен жұмыс жасау ағылшын тілі сабағындағы әр-түрлі тіл білу деңгейіңдегі студенттермен жұмыс жасауға тиімді және оңай болып табылады. Сабақ жоспарын Блум таксономиясына салып, бағдарламада белгіленген жеті модульді ықпалдастырудың арқасында студенттердің не білетінін және нені жасай алатынын, сондай-ақ қызығушылықтарын түсініп, оқытудың жаңа тәсілдерін тиімді және орынды пайдаланып, оқушы бойында ішкі уәж тудырып, өз қабілеттеріне сенім арттырып, ол өз кезегінде жаңа материалды саналы түрде меңгеруіне және келешекте тиімді пайдалана біліуне әсер етеді.
Қорытынды. Ағылшын тілі сабағында сыни ойлауды технологиясын пайдалану студенттерге жаңа жағынан әлемге қарауға көмектеседі. Мұғалімдер мен оқушылар кітаптардан тәуелсіз болады және бұл шығармашылық жұмысқа ынталандырады. Нәтиже мұғалімдер үшін де, ағылшын тілін үйренушілер үшін де қысқа мерзімде жақсы жетістікке жетүіне жаксы ықпал тұдырады. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясы қарым-қатынас тұрғысынан да, оқу процесінде туындайтын білімді жобалау тұрғысынан да тең серіктестікті қамтиды. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясы пайдалана отырып, мұғалім ақпараттың негізгі көзі болуды тоқтатады және технология әдістерін қолдана отырып, оқуды бірлескен және қызықты ізденіске айналдырады.

1. Мухина Е.А. Развитие критического мышления. Учеб. пособие. -Сочи: НОЦ РАО, 2002 - 122с
2. ҚР білім беруді дамытудың 2015 жылға дейінгі тұжырымдамасы, 2004.
3. Назарбаев Н. А. Қазақстан дағдарыстан кейінгі әлемде болашаққа интеллектуалдық серпіліс, 2009.
4. Тұңғатова, Ғ. Қазақ тілі сабағында сыни ойлауды дамыту / Ғ. Тұңғатова //Қазақ тілі: әдістеме. - 2010. - № 9-10. - Б.15-19
5. Заир-Бек С.И., Муштавинская И.В. Развитие критического мышления на уроке. - М.: Просвещение, 2011.
6. Загашев И. О., Заир-Бек С. И. Критическое мышление: технология развития. -- Спб: Издательство <<Альянс Дельта>>, 2003. -- 284 с.
7. Ивунина Е. Е. О различных подходах к понятию <<критическое мышление>>. - М.: Просвещение, 2009. - 170 с.
8. Шевченко Н. Н. <<Организация научно-исследовательской деятельности студентов педагогического вуза в системе профессиональной подготовки>>: Учебное пособие. -- КГПУ. -- Петрозаводск, 2002. -- 112с.
9. Тони Бьюзен "Интеллект-карты. Полное руководство по мощному инструменту мышления" (2019). Mind Map Mastery. М.: Манн, Иванов и Фербер, 2019. -- 208 с.
10. Тони Бьюзен "Интеллект-карты. Полное руководство по мощному инструменту мышления" (2019). Mind Map Mastery. М.: Манн, Иванов и Фербер, 2019. -- 208 с.
11. <<Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын дамыту нысандары мен әдістері >> С. Мирсеитова, 2011 жыл.
12. Bloom, B.S., (Ed.). Taxonomy of educational objectives: The classification of educational goals: Handbook I, cognitive domain. New York: Longman, 1956