Қажетті әдіс

Көптілді оқыту - жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіншілік беретін бүгінгі күнгі ең басты қажеттілік. Еліміздегі жүріп жатқан өзгерістердің мәнін пайымдау бірінен бұрын жастарды тәрбиелеп отырған ұстаздарға үлкен міндет жүктейді. Елбасымыздың жолдауында көрсетілгендей, қазіргі шәкірт ертеңгі күні әлем кеңістігіне еркін ену үшін білім беру жүйесі халықаралық деңгейге көтерілуі керек. <<Үштұғырлы тіл>> туралы идеяны мемлекет басшысы 2006 жылдың қазанында өткен Қазақстан халқы ассамблеясының XII құрылтайында жария етті (1). Ал 2007 жылғы "Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан" атты халыққа Жолдауында "Тілдердің үштұғырлылығы" атты мәдени жобаны кезең-кезеңмен іске асыруды ұсынды.
Елбасымыздың <<Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан>> атты Халқына Жолдауында: "Тілдердің үштұғырлығы мәдени жобасын кезеңдеп жүзеге асыруды қолға алуды ұсынамын. Қазақстан бүкіл әлемге халқы үш тілді пайдаланатын мәдениетті ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар -- қазақ тілі -- мемлекеттік тіл, орыс тілі -- ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі -- жаһандық экономикаға ойдағыдай кіру тілі" деген салиқалы үндеуінде айтқандай, әлемдік кеңістікке енуде ағылшын тілінің маңызы зор.
Ағылшын тілі -- әлемдік бизнес тілі, оны меңгеру - жастарға әлем танудың кілті болмақ. Ағылшын тілін білу біздің жастарға шексіз мүмкіндіктер ашады. Ол - жаһанданудың кепілі. Сол себепті де ағылшын тілінде жаратылыстану пәндерін оқыту негізінде дарынды оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамыта отырып, ақпараттық кеңістігіне ену мүмкіндіктерін кеңейту, бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында №70 мектеп-лицейде 2013 жылдан бастап <<Көптілділікті меңгеру>> тәжірибелік алаңы өзінің жұмысын жүргізіп келеді.
Негізгі бағыттары:
-- Баланың сөздік қорын кеңейте тілін дамыту;
-- Жаңа сөздердің мағыналарын жетік түсіну;
-- Синонимдер мен антонимдерді қолдана білу;
-- Сөз тіркесі , сөйлемдерді дұрыс қолдану;
-- Сөзді байланыстырып сөйлеуге үйрету;
-- Диалог түрінде сөйлей білу.
Жұмыс мақсаты: Математика пәні мен ағылшын тілін кіріктіре отырып оқушылардың тілдік ортаға ену арқылы өзге тілді үйренудің тиімді жолдарын анықтау.
Негізгі міндеттер:
* Нысаналы сыныптар мен жобаға қатысатын мұғалімдерді анықтау.
* Оқушылардың математика және ағылшын тілі пәндері бойынша оқу дағдылары туралы деректерді жинақтау.
* Оқушыларды тілдік ортаға тарту жолдарына қатысты мұғалімдердің теориялық білімдерін толықтыру үшін арнайы оқулар жүргізу;
* Қысқа мерзімді жоспардан орта мерзімдік жоспарлауға көшу.
* Мұғалімдер теориялық алған білімдерін өз тәжірибесінде қолдану:
-WEB ойын сабақ үлгілері арқылы оқушылардың оқу-танымдық қызығушылығын ояту;
4) Оқушылардың математика және ағылшын сабақтарында мотивациясының жақсарғанын анықтау.
5) Оқушылардың математика және ағылшын тілі пәндері бойынша тілдік және пәндік дағдыларының жақсарғанын анықтау.
6) Алған деректерді алғашқы деректермен салыстыру.
7) Қорытынды мен ұсыныстар шығару.
Қажетті материалдар мен зерттеу әдістері:
-- Нысаналы сыныптарда саулнама жүргізу;
-- визуалды бақылау;
-- теориялық материалдарды оқу;
-- математикалық деректер, талдау және алған деректерді сурыптау.
Астана қаласы Білім басқармасының 29.08.2013ж. әдістемелік кабинетпен келісілген №70 мектеп-лицейдің жұмыс оқу жоспары бекітілді. Мұнда оқу жоспарының лицей компонентінен <> факультативтік курсы 5-6-7 лицей сыныптарында аптасына 1 сағат (барлығы 34 сағат) жүргізілді. Алғашқы жұмыс та, алғашқы қадам да осы курс болды. Жұмыс барысындағы басты мәселе -- ағылшын тіліндегі оқу материалын қазақстандық стандартқа сай сәйкестендіру. Білім беру үрдісінде ағылшын тілінде жаратылыстану пәндерін оқыту өзекті мәселелердің қатарынан орын алуда. Сондықтан алғашқы жылы керекті материалдар ғаламтор көздерінен алынды.
Бұл бағдарлама 5-6-7-сыныптағы математика курсын толық қамтиды. Ауызша есептер мен терминдерді жаттауға баса көңіл бөлінді. Әр тараудың соңында міндетті түрде ағылшын тілінде математикалық диктант жұмыстары жүргізілді. Математика пәнін ағылшын тілінде оқыту оқушылардың сөздік қорын кеңейте отырып, жаңалық ашуға, әртүрлі бақылаулар, тәжірибелер жүргізуге құлшындырды. Берілген тапсырмалар оқушыны өз бетімен ізденуге, танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамытуға бағытталды. Сонымен қатар, алған білімі өмірге деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгерілуі қажет екендігі оқушы санасында берік қалыптасты. Ағылшын тілін меңгерудегі қосымша берілетін математикалық термин сөздігі оқушылардың сөздік қорын дамытты, сөйлеу дағдысын қалыптастыруға мүмкіндік берді. Алғашқы болса да, бұл курсты ендіру тәжірибеге батыл ендірілді.
Ағылшын тілінде оқытылатын пәндер бойынша жоба басында нысаналы сыныптар ретінде таңдалып алынды. Жоба басындағы және жоба соңындағы білім сапасын салыстырғанда, өсу байқалады.Ағылшын тілі пәні бойынша:
нысаналы сыныптар
Жоба басындағы білім сапасы
Жоба соңындағы білім сапасы
6 <<Д>>
39 %
56 %
6 <<Е>>
49 %
68 %
7 <<В>>
43 %
71 %
Осы сыныптарда пәндік оқу дағдыларының көрсеткіші де салыстырылды. Көрсеткіш төмендегіше:
нысаналы
Жоба басындағы білім сапасы
Жоба соңындағы білім сапасы

айтылым
тыңдалым
айтылым
тыңдалым
6 <<Д>>
50 %
30 %
70 %
50 %
6 <<Е>>
45 %
20 %
50 %
32 %
7 <<В>>
55 %
50 %
65 %
62 %

Екінші және үшінші тілді меңгеру барысында туындайтын маңызды сұрақтардың бірі -- оқу бағдарламалары мазмұнының оқушыларға түсінімділік деңгейі. Көптеген коммуникативті әдіс стратегиялары оқу бағдарламалары мазмұнын оқушыларға түсінікті ету үшін скаффолдинг үрдісі арқылы икемделуі мүмкін. Скаффолдинг - оқыту үрдісінде кең қолданылатын стратегиялардың бірі. Бұл мәлімдемеде көтерілетін сұрақтардың көбі оқу бағдарламалары мазмұны үшін маңызды болып табылады. Қазақстанда қолданылатын <<қорғалған>> стратегиялардың бірі тіл мен пәнді кіріктіріп оқыту болып табылады (CLIL). Марш (1994) CLIL-ге келесідей анықтама береді "пән немесе пәннің кейбір бөлімдері шетел тілінде оқытылады, себебі мұнда екі мақсат көзделген: пәннің өзін оқыту және де шетел тіліне жаттықтыру." Мектеп оқытушылары
CLIL тиімді әдіс ретінде таңдап алды, себебі оның мынадай артықшылықтары анықталды :
1. Сөздік қорды ұлғайтады
2. Жергілікті мұғалімдердің ағылшын тілі білімін дамытады
3. Оқушылардың дербестігін нығайтады CLIL-ды орта мектептерде қолдану мүмкіндігі: 4. Қажетті әдіс
4. Ертерек бастау қажеттілігі
5. CLIL көзделген тілмен жұмыс жасауға мүмкіндік береді
6. CLIL ағылшын тілі білімін дамытады
7. CLIL жоғарғы деңгейде ойлауды дамытады
Қазіргі күні тәжірибелік алаң бойынша жаратылыстану бағытындағы пәндер, оның ішінде математика, информатика, биология, география пәндерінен 5-8 сыныптарда таңдау пәндері ағылшын тілінде жүргізілсе, 7 -- сыныптарда дүниежүзі тарихы орыс тілінде жүргізіледі. Бастауыш сыныптарда қазақ тілі, орыс және ағылшын тілінде командалық оқыту арқылы оқушылардың үш тілді ерте жастан меңгеру тәжірибесі де нәтиже бере бастады. Оқушылар мектептің сабақтан тыс жұмыстары арқылы өздерінің тілдік дағдыларын кеңінен қолданып, театр сахналарынан, олимпиада, ғылыми жоба сияқты білім сайыстарына белсене қатысып, нәтиже танытып жүр. Педагог қызметкерлердің тілдерді меңгеріп, оны іс жүзінде қолдана білудің сапалық құрамын жасақтауда биология пән мұғалімі Ж.Орақбаева ағылшын тілінің 4 айлық курсын оқуда, математика пән мұғалімі К.Амирханов пен география пән мұғалімі Т.Машенов ағылшын тілін еркін меңгерген. Осы оқу жылында информатика пән мұғалімі Ж.Мақсұт , физика пән мұғалімі А.Болыс, ағылшын тілінің екі айлық курсын бітіріп, терминология ретінде пәнді ағылшын тілінде бере бастады, өз бетінше ары қарай білімдерін шыңдауда.
* Тәжірибелік алаң жұмысы бойынша республикалық, қалалық деңгейде тәжірибе тарату семинарлары ұйымдастырылды. Биылғы оқу жылында <<Жеке тұлғаның көп аспектілі қыры арқылы полилингвизмді тұлғаны жетілдіру>> тақырыбында үш тілде сабақ беретін пән мұғалімдеріне арналған қалалық семинар болып өтті. Семинар аясында мектебімізде география, биология, математика, информатика пәндері ағылшын тілінде сабақ өткізді. Әсіресе <> тақырыбындағы география сабағын өткізу барысындағы оқушылардың білімін жүйелі тексерудегі <> әдісі қатысушылардың қызығушылығын арттырды. <> тақырыбындағы математика сабағында оқушылардың ағылшын тілінде ойын стратегияларын пайдалана отырып, сыни ойлауларын дамытты. <> тақырыбындағы сабақта информатика пәні бойынша ақпараттық-коммуникациялық технологияларды жүйелі пайдалана отырып, ағылшын тіліндегі термин сөздерді қолданылуы жоғары деңгейде көрсетілді. Ал <<Елтану>> таңдау сабағы бойынша 10 -- сыныптарды әр елдің салт-дәстүрін үш тілде насихаттауы және тілдік қорларын дамытудағы әдіс-тәсілдер сабақта тиімді пайдаланылды. Семинар барысында <<Әр халықтың ана тілі-білімнің кілті>> тақырыбындағы тілдер әлеміне саяхат кезінде оқушылардың үш тілде емін-еркін өз ойларын жеткізуі <<Көптілді меңгеру>> тәжірибелік алаңның нәтижелі жұмысын көрсетті. Оның ішінде ағылшын тілі мұғалімі А. Базардың 5-7 сынып оқушыларынан құралған ағылшын тіліндегі театр үйірмесінің авторлық жобасын құрып, қала көлемінде қорғап, жұмысы республикалық деңгейде таратылып, үйірме жұмысының әдістемелік құралы 2016 жылы педагогикалық инновациялық идеялар фестивалінде жүлделі ІІ орынға ие болды. Оқушылардың көптілді құзіреттіліктерін дамытуда қазақ, орыс, ағылшын тілі пән мұғалімдері бірлесіп өткізетін іс-шаралар жиі ұйымдастырылады.
* Оқушылардың ғылыми жобалар сайысында халықаралық деңгейде үш тілді еркін меңгерген оқушылардың жетістіктері де жетерлік. Мысалы, физика пәнінен Байқоңыр қаласында өткен <<Ғылым әлемін ашамыз>> халықаралық жобалар сайысында 2 оқушы ІІ орын, Тбилиси қаласында математика пәнінен халықаралық Грузия <> жобасынан 2 оқушы ІІІ орын, Бразилияда өткен халықаралық <> жобасынан математика пәні бойынша 1 оқушы ІІІ орын, биология пәні бойынша 1 оқушы ІІ орын, Алматыда физика пәні бойынша <> компьютерлік жобадан 2 оқушы ІІІ орын алған.
Қорытындылай келе, осы әдістердің бәрінде де жазылым, оқылым тапсырмаларынан бұрын айтылым мен тындалым тапсырмаларын орындау қажет. Тілдік емес пәндерді оқытуда қолданылатын <<қорғалған>> стратегиялар кез келген тілде оқу және ойлауға қажетті түсінік негізін қалауға бағытталған сөздік қорды молайту және білімді тереңдету үшін қолданылады. Сондықтан тіл мен пәнді кіріктіріп оқыту және <<қорғалған>> стратегиялар жиынтығы тілдік деңгейі орташа оқушыларға арналғаны туралы зерттеу ақиқат деуге болады.

Пән мен тілді кіріктіріп оқытудың кейбір әдіс-тәсілдері

СLIL (Content and Language Integrated Learning) - кіріктірілген бағдарлама арқылы екінші тілді меңгеру. Қазіргі уақытта көптілділікті қалыптастыру мен оны іске асырудың негізгі құралы болып табылады Бұл терминді ең алғаш рет Дэвид Маршем енгізген болатын. Бұл екі жақты мақсатты көздейді: біріншісі - оқу пәнін меңгеру; екіншісі - шетел тілін (екінші тіл ретінде) меңгеру.
Бүгінгі күні кіріктірілген оқу бағдарламасын Қазақстанда бірқатар мектептер қолданып отыр. Нақтырақ айтсақ, кейбір мектептерде Қазақстан тарихы, география, құқық негіздері пәндері қазақ тілінде, ал математика, биология, информатика, химия, физика пәндері ағылшын тілінде оқытылып жүр. Әрине, әдістің тиімділігін бірден айту қиынға соғады, себебі бұл бір емес, бірнеше жылдың жемісі. Ең алдымен, бұл әдіс оқушылардың тілдік құзыреттілігін арттырып, өз мәдениетін бағалап, басқа мәдениеттерді құрметтеуге үйретеді. Оқушылардан бірден екінші тілде сөйлеп кетеді дегенді күтпеңіздер. Уақыт өте келе, тапсырмаларды жеңілден күрделіге қарай бағыттауды қолданыңыз. Оқушылар <<мен бұл тілді меңгере алмаймын>> - деген ойда болмау керек. Скаффолдинг тапсырмалары арқасында оқушылар тілді базалық қарым-қатынас дағдысынан (BICS) академиялық тіл білу дағдысына (CALP) біртіндеп көшеді. Бастапқы кезде оқушылар ауызекі сөйлеу тілінде грамматикалық қателер жіберіп жататын болады, бірақ бұл қателердің барлығын түзетіп, оқушыдардың ойын бөлмеңіз. Олар сұрақты бірінші тілде қойса, сіздер екінші тілде жауап беруге тырысыңыз. Ең басты қағидат, ол оқушылардың меңгерген дағдысын өмірде қолдана білу. Сабақтың жоспарын құрған кезде, оқушыларға қоршаған ортада болып жатқан жағдаяттарды ұсынған жөн болар. Сонымен қатар, оқушылармен топта, жұпта жұмыс жасағанды дағдыланыңыз, себебі олар бір-бірін үйрету, жетелеу арқылы тілді тез меңгере алады. Оқушылар көбінесе екінші тілде жауап беруге қиналатын кезде, мұғалімдер сөздердің аудармасын өздері айтып жатады. Бұл дұрыс емес, оқушылар берілген сөзді білмей жатса, оған сыныптастары көмектесе алады немесе мәтінді түсінбеген жағдайда мұғалімнен гөрі жанындағы досының түсіндіруі екі оқушыға да пайдасын әкеледі. Себебі оқушылар әр сөзді ой иелігінен өткізген жағдайда ғана келесі жолы оның аудармасын ұмытпай айтатын болады. Екінші тілде күнделікті қарым-қатынас үлкен жетістіктер әкеледі. Сабақта мұғалім оқушылармен қарапайым тілде сөйлеп, ойлануға көп уақыт берген жөн болар. Аудармасын бірден айта салмай, оны ым-ишара түрінде немесе суретін көрсету арқылы көрсеткен кезде, оқушылар оны тез есте сақтайтын болады. Оқушыларға ой еркіндігін беріп, көбірек сөйлетуді үйрету керек.
Қазіргі таңда пән мен тілді кіріктіріп оқытуда көптеген стратегияларды ұсынуға болады. Солардың ішінде "Скаффолдинг" (мәтіндік тапсырманың бейімделу әдістері), Топтық оқыту (Теam teaching), Translanguage және т.б.
Екінші тілді оқыту төрт дағдыға негізделеді. Тыңдалым, оқылым, жазылым және айтылым.
Тыңдалымға негізделген тапсырмалардың өте көп түрлері бар.Мысалы, тыңдалым мәтінін бірінші тілде тыңдап, оны екінші тілде айтып беру. Бұл тапсырма оқушылардың ақпаратты бір тілде тыңдап, оны екінші тілде айтуға дағдыландырады. Сонымен қатар тез ойлап, ақпаратты жүйелі, мазмұнды жеткізуге жетелейді. Тыңдалған мәтіннің негізгі ақпаратын қосымша ақпараттан бөліп алып, оны өзінше айтуға дағдыланады. Осы тыңдалым тапсырмасы негізінде оқушыларға кесте, диаграмма, комикс немесе ментальді картаны жасауға болады. Ол тыңдалған ақпараттан кілтті сөздерін іріктеп алып, оларды дұрыс топтастыруға үйретеді. "Шын" және "Жалған" тапсырмасы.
№
Тұжырымдар
Шын
Жалған
1
Мұхит өнімдерін көп пайдаланатын елдердің бірі - Жапония

2
Мұхит жағалауында тұратын адамдардың көбі ұзақ жасайды

3
Мұхит түбіндегі кейбір жануарлардың ағзалары уақыт өте келе жаңарып отырады.

Тыңдалым мәтіні бойынша ақпараттарды рет-ретімен орналастырып шық. Үлгі:
1. Мұхиттағы жануарлардың тіршілігі
2. Мұхиттағы жануарлардың қорегі
3. Мұхиттағы жануарлардың адамға тигізер пайдасы
4. Тіршілік үшін күрес.
Оқушылардың оқылым дағдысын жетілдіру қарапайым тапсырмалардан басталып, мәселелік оқыту тапсырмаларына дейін қамтуға болады. Функционалды сауаттылық деңгейін анықтау үшін әлемде PISA халықаралық емтиханы өткізіледі. Оқу сауаттылығы оқушыға берген мәтіндерді түсініп, оларға рефлексия жасап, берілген мәтіннің мазмұнын өмірмен байланыстыра алу дегенді білдіреді. Оқылым дағдысының ерекшелігі, ең бастысы, түсініп оқу, зерттеп оқу, сын тұрғысынан ойлау, аргументтерді келтіріп, оны дәлелдей алу және шолып оқу.
Оқылым дағдысына негізделген тапсырмалардың бірі - ол перифраз. Яғни, оқушыға берілген бір сөйлемдерді өз сөзімен қайта жазу. Бұл тапсырма оқушылардың сөйлемді қаншалықты түсінгендігін айқындайды, сонымен қатар екінші тілде сөйлемдерді грамматикалық тұрғыдан дұрыс құрастыруға үйретеді.
Сурет, кесте, диаграмма арқылы ақпаратты бірінші тілде оқып, оны екінші тілде айтып беру тапсырмасы да оқушылар үшін өте қызықты. Мысалы, күнделікті өмірде өзіміз қолданып жүрген ауа райы болжамы туралы ақпаратты сурет арқылы беріп, оны екінші тілде айтып бере алады. (Үлгі: 2015 жылдың 21 қазан күніне ауа райының болжамы. Павлодар қаласында сәрсенбі күні түнде күн алабұлтты, жаңбыр жауады, +6 градус жылы, атмосфералық қысым 740мм, желдің жылдамдығы солтүстік-батыстан 4 м.с., ауаның ылғалдылығы 82% т.с.с.)
FILA кестесі.
FILA кестесін толтырмас бұрын оқушылар топ ішінде ең алдымын мәтінді жан-жақты талқылап алуы тиіс. Содан кейін ғана кестені толтыруға кіріседі. Бұл кесте оқушылардың сын тұрғысынан ойлау қабілетін дамытып, проблемадан шығу жолдарын қарастырады. Берілген тапсырманың басты мақсаты - ол бірлескен жұмыста мәселені шешуді жеңілдету және қиын тұстарда ортақ пікірге келуге мүмкіндік беру.

Ғ (мәтін бойынша фактілер)
І
(мәтіннің идеясы)
L (зерттеуді талап ететін сұрақтар)
A (әрекет ету жоспары)

Жазылым дағдысы негізінде анализ жасау, пікір, хат, эссе және т.б. тапсырмаларды қолдануға болады. Сонымен қатар сюжетті суреттерді пайдалану арқылы оқушылар тарапынан креативті жұмыстар орындалады. Мысалы: "Берілген суретті пайдаланып, достарыңы хат жаз немесе блогқа ақпарат жаз" - деген тапсырмаларды беруге болады. Кез-келген жазба жұмысын орындау кезінде оқушы жазба жұмысының стилін сақтауды ұмытпау керек. Егер ол хат болса, хат жазу үлгісін, егер мінездеме болатын болса, ресми іс-қағаздар стилін және т.б.
Жазба жұмыстарының ішінде ерекше орын алатын тапсырмалардың бірі ол эссе жазу. Эссе жазудың өзіндік жүйесі бар. Ол тезис, тезиске сай аргументтерді келтіру, қажет болған жағдайда қарама-қарсы аргументтерді келтіру, себеп, ұсыныс және қорытынды. Көп адамдар эссе мен шығарманың аражігін түсіне бермейді. Дегенмен бұл екеуі бір-біріне ұқсамайтын дүниелер. Эссе жазған кезде автордың позициясы, проблеманы ашу, түйін шығару деген мәселелер алдыңғы қатарда болу керек.
Талдау жұмыстарын жүргізген кезде (мәтінді, фильм, мультфильм, кино, видеоролик, сурет) төмендегі кестені қолдануға болады. Үлгі:
№
Мультфильмнің атауы

1
Тақырыбы

2
Идеясы

3
Кейіпкерлері кімдер?
Мұндай кейіпкерлер өмірде кездесе ме?

4
Мультфильмнің екі мықты жағы қандай?

5
Мультфильмнің екі әлсіз жағы қандай?

6
Мультфильм сізді қандай сезімге бөледі?

7
Қандай өмірлік сабақ алуға болады?

8
Туынадаған сұрақтарыңыз болса, авторға жазыңыз?

Тілді меңгеруде ең басты мақсат - айтатын ойын түсінікті етіп жеткізу. Айтылым - адамдардың бір-бірімен ақпарат алмасу, хабарлау сияқты процестермен іске асады. Сондықтан сабақ барысында оқушылардың айтылым дағдысына үлкен мән беріледі. Әр сабақта, әр оқушы өз пікірін ортаға салып, ойымен бөліскен жөн. Айтылым дағдысын жетілдіру үшін диалог, рөлдік ойын, интервью, монолог және т.б. қолдануға болады. Түрлі жағдаяттар, рөлдерге бөліп ойнау, бір-бірін тыңдап, сөйлеу арқылы оқушылар жасаған іс-әрекеттерін ұзақ есте сақтайды. Сонымен қатар, ойлануды қажет ететін тапсырмаларды қолданған кезде, оқушылар оларға анализ жасап, өз пікірлерін қорғауға, дәлелдемелерді келтіріп айтуға дағдыланады. Осы мақсатты жүзеге асыратын әдістерді бірі - ол SWOT әдісі.
S (мықты жақтары)
W (әлсіз жақтары)

O (мүмкіндіктер)
T (қауіп)

Берілетін мәтіндер, аудиожазалар, бейнежазбалар белгілі бір пәнге негізделу керек, тіл мен әдебиет төңірегінде болатын болса, онда ол кіріктірілген оқу жүйесіне жатпайтын болады.
Қорытындылай келе, біз екінші тілді меңгеруде оқытудың жаңа кезеңіне қадам басып отырмыз. Бірнеше жыл бойы жүргізіліп жүрген зерттеулердің нәтижесінде СLIL әдісінің ұтымды тұстарын барлық ел көріп отыр. Оны мұғалімдер ғана емес, оқушылар ата-аналар да көріп отыр. Екінші тілді қарапайым деңгейден академиялық дәрежеге дейін жеткізу ынтасы мен ықыласы бар ғана адам тез меңгере алады.
Сонымен қатар, СLIL сабағын өткізу барысында мұғалім төрт негізгі қағидаттарды есте сақтаған жөн. Олар: мазмұн, қарым-қатынас, таным және мәдениет.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама басымдылықтарының бірі - білім жүйесіндегі алдыңғы қатардағы Сингапур, Финляндия, Ұлыбритания сынды мемлекеттердің озық моделіне сүйене отырып, білім жүйесін реформалау болып табылады. Мемлекеттік бағдарлама бағыттарының бірі - педагог мамандардың мәртебесін көтеру, заман талабына сай бәсекеге қабілетті, теориялық білімін өмірде қолдана алатын, түйінді мәселелерді шеше алатын, сыни ойлайтын тұлғаны қалыптастыру болып табылады. Орта білім саласындағы өзгерістер ең алдымен, мұғалімдер қауымын қамтиды. Атап айтсақ, педагог кадрлардың құзыреттілігін арттыру мақсатында <<Назарбаев Зияткерлік мектептері>> ДББҰ, <<Педагогикалық шеберлік орталығы>>, <<Өрлеу>> ұлттық біліктілікті арттыру орталығы>> АҚ құрылған. Жаңа өзгерістерді қабылдауға, бағыт-бағдар берудегі үлкен септігін тигізген мұғалімдердің біліктілігін арттыратын базалық деңгей курстары еді. Деңгейлік курстардың басты мақсаты -ХХІ ғасырдағы білім беру талабы - өз бетімен жұмыс істей алатын, жан-жақты ізденіп, ұлттық құндылықтарды ұстанатын, алған білімін өмірде қолдана алатын құзыретті оқушы тәрбиелеу. Егер күні бүгінге дейін оқу үдерісінде мұғалімнің рөлі мен орны бастапқы болса, яғни мұғалім білім беруші рөлін атқарып келсе, енді мұғалімдер тек бағыттаушы, бақылаушы, реттеуші функцияларын алып, оқушы білімді өз бетінше игереді, сыни тұрғыдан ойланып, кез келген мәселелік сұрақтарға жауап іздеп, мақсатына жетеді. Дәстүрлі білім жүйесі нақты теориялық білімге, есте сақтау, репродуктивті білімге негізделген. Бұл үдеріс жаһандық заманның сын-тегеуріндеріне жауап бере алмайды. Осы мақсатта кіріктірілген оқу бағдарламасы құрастырылған болатын. Кіріктірілген оқу бағдарламасы спиральдік қағида негізінде құрастырылды [1]. Оқушыларда білім мен түсінік қалыптастырып, тарихи концептілерді негізге ала отырып, дағдыларды, тарихи ой-сананы дамытуға бағытталған. Мысалы, оқушыларда мәдениет туралы базалық білімдері бар, атап айтсақ, бірінші тоқсанда оқушылар Қазақстан аумағында ерте ортағасырлық мемлекеттердің пайда болуы мен ыдырау себептерімен, олардың рухани және материалдық мәдениетімен танысып, екінші тоқсан тақырыбында оқушылар дамыған орта ғасырлардағы мемлекеттердің рухани және материалдық мәдениетімен танысып, ерекшеліктерін анықтады. Яғни бағдарламада қарастырылғандай, тақырыптар арасында бірізділік пен сабақтастық байқалады. Оқушыларда мәдениет тақырыбы бойынша білімдері мен дағдылары тоқсан сайын, жыл сайын толықтырылып отырады [2]. Назарбаев Зияткерлік мектептерінде үштілдік саясаты жүзеге асырылып келеді. Оқу бағдарламасы оқушылардың өзге ұлт өкілдерімен тиімді қарым-қатынас жасау дағдыларын дамыту және халықаралық деңгейдегі жоғарғы оқу орындарына түсуге қолдау көрсету мақсатында тілдік құзыреттіліктерді қалыптастыруды көздейді. Зияткерлік мектептер қазақ, орыс және ағылшын тілдерін үйретеді және осы үш тілді басқа пәндерді оқыту үшін қолданады. Мысалы, Қазақстан тарихы, география қазақ тілінде, дүние жүзі тарихы, информатика пәндері орыс тілінде оқытылады. Кіріктірілген оқу бағдарламасының бір ерекшелігі пән мен тілді кіріктіріп оқыту. Ол дегеніміз Қазақстан тарихы, география пәндерін екінші тілде орыс сыныптарында қазақ тілінде өткізу. Басты мақсаты пән арқылы тілдік құзыреттілікті дамыту болып табылады. Пән мен тілді кіріктіріп оқыту CLIL әдістері арқылы жүзеге асырылады. Сабақты құру барысында міндетті түрде CLIL-дің бірқатар әдістерін қолданамын. Мысалы, диктоглосс, терминологиялық диктант, сөйлейтін карта, ақпараттық кеш, мәтінмен жұмыста әр азат жолға тақырып беру, ол оқушының мәтінді ықшамдап, терең түсінуіне ықпал етсе, мұғалімге шәкірттің қаншалықты мағынаны түсінгендігін байқауға көмек береді [3]. Аймақ ерекшелігіне байланысты тілді меңгерту қиынға түсті. Алайда, уақыт өте келе, оқушылардың тілдік құзыреттіліктерін дамытып, академиялық тілде сөйлеулеріне мүмкіндік туындады. Бұл жұмыс мұғалім мен оқушы тарапынан үлкен еңбекті қажет етті. Пән мен тілді кіріктіріп оқыту мұғалімдері кей кезде оқушыларының ауызекі тілде (қазақ/орыс/ағылшын тілінде) еркін сөйлескенімен, академиялық тілді қиын түсінетіндігіне таңдануы мүмкін. Пән мен тілді кіріктіріп оқыту контекстінде оқушылар түрлі жаңа мәлімет (input) алады. Кaмминс мұндай жаңа мәліметті екі түрге бөледі және екі түрлі тіл аспектілерін анықтайды: ауызекі және академиялық. Бұл аспектілерді баяндау үшін ол BICS (Basic interpersonal communicative skills) Базалық тұлғааралық коммуникативтік дағдылар,CALP(Cognitive academic language proficiency) Тілді меңгерудің танымдық академиялық дағдылары терминдерін қолданады [4]. Осы орайда үш тұғырлы тіл саясатын орта білім жүйесінде жүзеге асыруда CLIL (Content and language integrated learning) әдісінің тиімділігі зор. Бұл әдіс екі жақты мақсатты көздейді. Біріншісі - оқу пәнін жетік білу болса, екіншісі-(шетел) тілін меңгеру. Cонымен қатар, пән мен тілді кіріктіріп оқыту бағдарламасының қазіргі заманда көпмәдениетті тұлға қалыптастыруда орны ерекше. Ең бастысы, аталмыш әдіс тәлімгерлердің тілдік құзыреттілігін арттырып, өз елінің мәдениетін бағалап, басқа мәдениетті құрметтеуге үйретеді. Әлемдегі дамыған елдердің білім саласында осы әдіс тиімді қолданылуда [5]. Біртіндеп біздің елімізде де осы әдісті білім саласында енгізуде. Тамыз конференциясында Білім және ғылым министрі Е. Сагадиев түйінді сөзінде бірнеше пәндер екінші тілде оқытылу керектігі жайлы атап өтті. Яғни, еліміздің бірқатар мектептерінде Қазақстан тарихы, география, дүниежүзі тарихы, информатика пәндері екінші тілде оқытылатын болады. Дегенмен республикамыздың біршама мектептері осы әдісті бірнеше жыл қатарынан қолданып келеді. Осы мектептердің алдыңғы қатарында Назарбаев Зияткерлік мектептерін айтуға болады. Дегенмен кіріктірілген бағдарламаның жемісін бірден көре алмаймыз, себебі бұл бірнеше жылдың жемісі. Сонымен қатар, оқу үдерісінде пән мен тіл мұғалімінің бірлескен жұмысы оқушыларға үлкен әсерін тигізеді. Өз тәжірибемде мен 8-сынып оқушыларын таңдап алдым. Қазіргі уақытта олар 10-сыныпта оқып жүр. Орыс сыныптарында Қазақстан тарихы мемлекеттік тілде жүргізіледі. Сондықтан тарих пәні мұғалімі алдында екі мақсат тұрды. Ол пән бойынша білім беру және мемлекеттік тілде еркін сөйлету. Үш жыл аралығында оқушыларымның жетістіктерін көріп отырмын. Оқушылар өз ойларын еркін жеткізуге, дәлелдемелер келтіруге, талдау жасауға дағдыланды. Екінші тілде күнделіктң сөйлеу үлкен тәжірибе береді. Сабақта мұғалім оқушыларға ойлану үшін көп уақыт бергені жөн. Сонда ғана жетістікке жетеді. Өзімнің тәжірибемді ұсынғым келіп отыр. Пән мен тілді кіріктіріп оқытуда тиімді әдіс-тәсілдермен бөліскім келіп отыр. Пән мен тілді кіріктіріп оқытудың өзара тығыз байланысты 4 негізгі қағидаты бар. Олар мазмұн (content), яғни, CLIL әдісі бойынша тіл тілді үйрену үшін ғана емес, мазмұн арқылы пәндік білімдерді дамыту болып табылады [2;6]. Оны келесі тапсырма арқылы байқауға болады. Тыңдалған бейнематериалға сай келесі сұрақтарға жауап беруі тиіс: Кенесары хан. https://www.youtube.com/watch?v=MaCjsJYhOik Есте қалған екі нәрсені жаз. Бейнематериалдың негізгі идеясы не туралы? Қазақ хандығы құрылуының тарихи маңызы қандай болды? Бейнематериалға қатысты туындаған екі сұрақты жаз. Тағы не білгілерің келеді?- деген сұрақтар беріліп, оқушылардың пән бойынша білімдерін дамытуға бағытталған тапсырма беруге болады. Екінші қағида коммуникация(Communication). Тілдік дағдыларды дамыту кезінде мұғалімдер коллабративті, коммуникативті орта құруы қажет. Оқушы сыныптастарымен тығыз қарым-қатынасқа түсіп, топтық, жұптық жұмыс арқылы оқу жетістігі жоғары нәтижелі болуына септігін тигізеді. Мысалы, толық сөйлемді тап тапсырмасын орындаудаәр топқа ұзын сөйлемнің бөліктерін беріңіз. Оқушылардың міндеті - топ болып біртұтас сөйлемді құру. Тапсырма оқушылардың грамматикалық дағдыларын тексеруге мүмкіндік береді. Тұтас сөйлем: Қазақстан жерінде өмір сүрген Ақ Орда, Әбілқайыр хандығы, Моғолстан және Ноғай Ордасы мемлекеттерінің әлеуметтік-экономикалық және этностық жағдайлары, олардың саяси дағдарысқа ұшырауы қазақ хандығы құрылуының тарихи алғышарттарын қалыптастырды.Тұтас сөйлем оқушыларға белгісіз болып, карточкалар қиылуы қажет. Үшінші қағида таным(Cognition) бойынша пәндерді кіріктіріп оқыту оқушылардың танымдық қызметін дамыту құралының бірі болып табылады. Оқушыларға келесі тапсырма беруге болады. Сөйлем құрастыру. Келесі көмекші сөздерді қолдана отырып, тақырып аясында сөйлемдер құрастыру: Егер мен ... болсам... Мәтіннен келесі қорытынды шығарамын: .... Төртінші қағида - мәдениет (сulture) Өз халқының мәдени құндылықтырын сақтап және өзге халықтардың мәдениетін құрметтеу пән мен тілді кіріктіріп оқытудың ажырамас бөлігі болып саналады. Cонымен қатар, екінші тілді оқытуда төрт дағдыға негізделген. тыңдалым, оқылым, жазылым және айтылым тапсырмаларын жиі өткізген жөн болады. Көпмәдениетті ортада ақпаратты екінші тілде ақпаратты түсіну өте маңызды. Ол айтушының грамматикалық құрылымын, сөйлеу екпінін түсінуге бағытталған. Яғни ақпаратты түсінбейінше, айтушыға өз ойыңды да білдіре алмайтын боласың. Өз сабақтарыңызда сіздер тыңдалған ақпаратты түсінгендігін тексеру үшін түрлі деңгейдегі тестерді, хабарландыруларды, жаңалықтарды, әртістердің сұхбатын, телефон әңгімелерін тыңдата аласыздар. Міндетті түрде тыңдалған ақпараттар бойынша оқушылармен ой бөлісуді ұмытпау керек. Себебі тыңдалған ақпаратты тереңірек зерттеп, автордың көзқарасын, кілтті сөздерін зерттеген дұрыс болады. Тыңдалым арқылы оқушылардың сөздік қорлары молайып, оқылым және жазылым дағдыларының жетілуіне әсер етеді. Тыңдалым дағдыларын дамытуда бірнеше қиындықтар да кездеседі. Ол тілдік ерекшеліктер (жазылуы бір басқа, айтылуы бір басқа) және ойлау екпіні. Осы мәселелерден шығу үшін әр мұғалім жүйелі оқыту жүйесін құрып алу керек. Оқылым дағдысы дегенде, ең алдымен, түсініп оқу дегенді ескерген жөн. Оқыған мәтінге баға беру, салыстыру, болжам жасау, интерпритация және т.б. Осы дағдыны дамытуда көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қой, сұрақтарға жауап бер (жоғары деңгейдегі сұрақтар), мәтіннен синонимін тап, шын және жалған, мәтінді мазмұнын қарай ретімен орналастыр, перефраз (берілген сөйлемді өз сөзіңізбен қайта жазыңыз) жаса және т.б. тапсырмаларды қолдануға болады. Мысалы, Әбілқайыр хан бүкілқазақтық жасақтың жоғары қолбасшысы болды. Иә/жоқ Құба қалмақтары жоңғарлардың туыстас тайпасы емес Иә/жоқ Қабанбай, Бөгенбай, Малайсары, Наурызбай қазақ билері Иә/жоқ Бұланты шайқасы 1728 жылы болды Иә/жоқ Жазылым дағдысын дамытуда шығармашылық жұмыстарды көп өткізу керек. Мысалы, берілген кезеңнің оқиғаларын суреттеп жаз, әңгіме-сұхбат, эссе, ойтолғау, әңгіме жаз, суретті сипатта, тарихи тұлғаға хат жаз деген тапсырмаларды қолдануға болады. Егер оқушыларға айту жеңілдеу болса, өз ойын жүйелі, сөйлемнің грамматикалық құрылымын сақтап жазу, сауатты жазу қиынның қиыны. Сонымен қатар, жазылым тапсырмаларын орындауда кездесетін ең басты проблема - ол уақыттың тапшылығы. Сабақтың көп уақытын қажет етеді. Біреулері тез жазатын болса, кейбіреулері баяу жазады. Ең бастысы, оқушыларға уақытты шектемеу керек. Оқушылардың айтылым дағдысын сабақ барысында үнемі жетілдіріп, оларды ауызша сөйлетіп, пікірлерін саралап отыру өте маңызды. Себебі оқушылардың басым көпшілігі, әсіресе өзге ұлт өкілдері өз пікірлерін еркін айтуда қиындық туады. Оқушыларға ең бастысы тілдік орта қажет. Қарапайым тіркестерді қолданудан бастау керек. Одан кейін күрделі сөз тіркестерін, тұрақты сөз тіркестерін, көркемдегіш құралдарды да пайдалануға болады. Оқушылар бірден екінші тілде сөйлеп кетеді деп ойламаңыздар. Олар <<мен бұл тілді меңгере алмаймын>> деген ойда болмауыкерек. Скаффолдинг баспалдағы арқасында (жеңілден, күрделіге) оқушылар тілді базалық қарым-қатынас деңгейінен академиялық тіл дағдысын біртіндеп меңгереді. Алғашқы уақытта тәлімгерлер ауызекі сөйлеуде грамматикалық қателер жіберетін болады, дегенмен осы қателердің түгелін түзетіп, ойларын бөлмеу керек. Олар сауалдарын ана тілінде қойса, онда сіздер екінші тілде жауап беруге тырысыңыз. Ең басты, оқушылар аталған дағдыларды қоршаған ортада пайдалана білулері тиіс. Сонымен қатар, шәкірттермен топта, жұпта жұмыс жасауды жиі ұйымдастырған жөн болар, себебі олар бір-бірін үйрету, жетелеу арқылы екінші тілді тез үйрене алады. Олар екінші тілде жауап беруге қиналатын болса, мұғалімдер сөздердің, тіркестердің аудармасын өздері айтып жатады. Бұл дұрыс емес. Олар сөзді білмеген жағдайда, оған сыныптастары көмектесе алады немесе мәтінді түсінбеген жағдайда мұғалімнен гөрі жанында отырған досының түсіндіруі екіуіне де пайдасын әкеледі. Білім жүйесіндегі тағы бір елеулі өзгерістердің бірі - оқушылардың оқу жетістіктерін бағалайтын критериалдық бағалау жүйесі. Көп жағдайда дәстүрлі білім жүйесінде мұғалімдер өз тәжірибелерінде 5- балдық жүйені қолданып келеді. Оқушылардың іс-әрекеті мен білімін тексеретін бұл әдіс объективті түрде оқушының дайындық деңгейін бағалауға мүмкіндік бермейді. Сондықтан оқушылардың оқу жетістіктерін бағалауда жаңаша әдісті қолдану талпынысы жасалып жатыр. Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалауда критериалды бағалау жүйесінінің орны ерекше. Критериалды бағалау жүйесі оқушы мен мұғалім арасындағы байланысты орнатып, оқу үдерісі барысында оқушыларға қателіктерді түзетуге мүмкіндік береді, оқушының оқуға деген ішкі уәжін оятып, дамытатын құрал болып табылады.Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалауда бірқатар дағдылар қолданылады. Олар: білу, түсіну, қолдану, сыни ойлану, анализ, синтез, бағалау, зерттеу дағдылары, рефлексия, коммуникативті дағдылар, тілдік дағдылар, жеке жұмыс жасау дағдылар, топта жұмыс жасау дағдылары, мәліметті іздеу дағдылары, тәжірибелік дағдылар, шығармашылық дағдылар, IT-технологияларды қолдану дағдылары. Қорыта келе, елімізде енгізіліп жатқан білім саласындағы өзгерістер оңтайлы нәтижесін беруде. Атап айтсақ, кіріктірілген оқу бағдарламасы, үштұғырлы тіл саясаты, критериалды бағалау жүйесі қазақстандық зияткерлік әлеуетін қалыптастыруына өз септігін тигізуде.

Пожалуйста, не забудьте правильно оформить цитату:
Байханова, Л. А. Іс-әрекеттегі зерттеу: пән мен тілді кіріктіріп оқытуды қалайша жүзеге асыруға болады? / Л. А. Байханова. -- Текст : непосредственный // Молодой ученый. -- 2017. -- № 18.1 (152.1). -- С. 6-9. -- URL: https://moluch.ru/archive/152/43250/ (дата обращения: 17.09.2020).