Орта мектептің математика сабақтарында тарихи мағлұматтарды пайдалану жолдары

Ж.Аймауытов атындағы жалпы орта білім беру мектебі

Баяндама: Орта мектептің математика сабақтарында тарихи мағлұматтарды пайдалану жолдары

Орындаған: Байгел Гүлнұр Мейрамқызы
математика пәнінің мұғалімі

Ж.Аймауытов ауылы
2021 ж

Мектептегі математика сабағында тарихи мағлұматтар байланысы жүйеленген білім түрінде қолданылуы керек. Тарихи мағлұматтар мектеп курсының мазмұнын байыту құралы ретінде қызмет етеді және пәнге деген қызығушылықтың пайда болуы мен дамуына оң әсер етеді. Мәселенің дұрыс тұжырымдалуымен ғылым тарихынан алынған ақпарат маңызды жағымды тәрбиелік рөл атқара алады. Біріншіден, олардың көмегімен ғылым адамның практикалық іс-әрекетінің әсерінен пайда болатынын және дамитынын көрсету үшін қолданылуы мүмкін. Екіншіден, көптеген математиктердің өмірі мен қызметі өз жұмысына жанқиярлықпен қызмет етудің, туған жерге деген сүйіспеншіліктің үлгісі бола алады және мектеп оқушыларының бойында осы қасиеттерді тәрбиелеуге ықпал етеді. Үшіншіден, отандық математиктердің ғылымды дамытудағы рөлі туралы әңгімелер оқушылардың бойында ұлттық мақтаныш сезімін ұялатуға, ал шетелдік математиктер туралы әңгімелер - басқа елдердегі ғылым адамдарына деген құрмет сезімін тәрбиелеуге негіз болады.
Ол үшін мұғалім ғылым тарихынан алынған фактілерді және олардың бағдарламалық мағлұматтарды жүйелі түрде ұсынумен тығыз байланысын жоспарлы түрде пайдалану қажет. Оқушыларды математика тарихымен таныстыру сабақта да, сыныптан тыс жұмыстарда да жүргізілуі керек. Математика тарихының элементтерін ұсынылған нақты мағлұматтармен органикалық түрде үйлесетін етіп шебер пайдалану - табыстың кілті [1].
Математикадағы тарихи деректер қысқаша фактілер түрінде (әр тарауды оқығаннан кейін оқулықтағы беттерге орналастырылған ескертпелер сияқты) немесе 5-10 минут ішінде есеп беруге болатын тарихи сілтемелер түрінде баяндалады. Қорытынды сабақтарда тарих бойынша неғұрлым егжей-тегжейлі жалпылама ақпарат (15-20 минут) рұқсат етіледі, бағдарламалық материалды оқып біткеннен кейін баға қойылады.
Егер бұл жұмысты 6-сыныптан бастап, жүйелі түрде жүргізілсе, уақыт өте келе тарихи элемент оқушылардың өздері үшін сабақтың қажетті бөлігіне айналады. Мектепте математика тарихы туралы ақпарат беру жүйелі білім түрінде қолданылуы керек. Тарихи өткенге экскурсиялар сабақты жандандырады, психикалық шиеленісті босаңсытады, зерттелетін мағлұматтарға қызығушылықты арттырады және оны тұрақты игеруге ықпал етеді. Өтілген материалды бекіту сабағында математика тарихының элементтерін қолдану, оқушылардың осындай сабаққа деген қызығушылығын арттыруға көмектеседі.
Ақпараттың шамадан тыс қанықтылығын болдырмау үшін математикалық тарихтан алынған бағдарламалық мағлұматтарға қатысты алғашқы ақпаратпен шектеліп қою жеткілікті. Бір қарағанда, сабақта тарихи материалмен танысу үшін уақытты табу қиын сияқты. Математика тарихы элементтерін сабақта қолдану формалары туралы мәселе толығымен дерлік негізгі сұраққа - мектепте оқылған математиканың ғылым тарихымен байланысына бағынады.
Сабақтарда бағдарламалық мағлұматтарды оқып-үйрену барысында қолдануға кеңес берілетін тарихи мазмұндағы әңгімелер жүргізуге болады. Орта есеппен әр алты сабаққа бір әңгіме бар. Әңгімелесу әр сабақта жүргізілмеуі керек, себебі материал артық және жалықтырғыш болып көрінуі мүмкін. <<Әңгімелесу>> терминін оқушыларға тарихи ақпаратпен бірге мұғалімнің өз сөзі түрінде ұсынуға болатын математика тарихындағы кейбір фактілер туралы хабарлама деп түсіну керек [2. - 56 б.].
Тарихи мағлұматтарды сабақтың кез-келген кезеңінде қолдануға болады. Кейде бұл ақпаратты жаңа материалды түсіндірместен бұрын беру пайдалы, кейде оны сабақтың тақырыбының кейбір сұрақтарымен органикалық байланыстырып, жалпылау немесе математика курсының бөлімін, тақырыбын оқып-үйренудің нәтижесі ретінде беру керек.
Бірінші жағдайда тарихи ақпарат жаңа тақырыптың және жаңа бөлімнің маңыздылығын ынталандыруға көмектеседі, бұл мектеп оқушыларының оқуға деген қызығушылығын тудырады. Алайда, дүниетанымдық сипаттағы терең жалпыламалар мен тұжырымдар жасау үшін өткен тақырыпты немесе тарауды шоғырландыру, қайталау кезінде тарихи ақпаратты баяндау қажет. Сонымен бірге, теорияның тарихи даму кезеңдерін бөліп көрсетуге болады және теорияны дамытуда алғашқы қадамдарды жасаған ғалымдардың еңбектері мен қызметі туралы және олардың қорытындыларын шығарған адамдар туралы ақпарат беруге болады. Тарихи мағлұматтарды баяндау кезінде проблемалық тәсілді де қолдануға болады. Жаңа мағлұматтарды түсіндіру логикалық тұрғыдан бұрын қамтылғаннан туындайтын және танымның неғұрлым жоғары деңгейінің қажеттілігіне әкелетін есеп шығарудан басталуы мүмкін.
Сабақ барысында оқушылардың өздері белгілі бір ғалымның өмірбаяндық мәліметтері мен шығармашылық іс-әрекеттерін байланыстыруға қатыса алады. Тәжірибе көрсеткендей, математикаға онша қызығушылық танытпайтын оқушылар да тарихи тақырыптағы хабарламаларды дайындауға қуанышты [3. - 110 б.]. Сонымен қатар, оқушыларды тәуелсіздікке дағдыландыру үшін хабарламалардың материалы біртіндеп күрделендірілуі керек. Біріншіден, оқушыға сөйлеудің дайын мәтінін ұсынуға болады, содан кейін мұғалім оған мәтіннін өз бетімен жазуы үшін хабарлама тақырыбын және ондағы парақтарды көрсете отырып, ұсынылған әдебиеттерді айта алады.
Мұғалім жазбаша мәтінді тексергеннен кейін оқушы дайын хабарламаны сыныпта жеткізе алады.
Тарихи мағлұматтарды таңдағанда математикадан бағдарламаны басшылыққа алу қажет. Таңдалған материал математиканың ғылым ретінде дамуы туралы негізгі ақпаратты бейнелеуі керек. Тарихи материалды ұсынған кезде оқушылардың жас ерекшелігі, олардың ойлауының дамуы және ұсынылған білімді қабылдауға дайындығы ескерілуі керек.
Тарихи материалды қайта баяндауға болмайды, оны бағдарламалық мағлұматтарға шебер түрде тоқып, оқу-ағарту мақсатында пайдалану керек. Математика сабағын тарих сабағына айналдырмас үшін сабақтарда қолданылатын тарихи мағлұмат көлемі жағынан үлкен болмауы керек.
Сабаққа ғалымның өмірбаяндық мәліметтерін таңдағанда келесі ережелерді ұстанған жөн:
ғалымның ғылымның дамуына қосқан үлесінің орнын, көлемін және мазмұнын анықтау;
өзі өмір сүрген және жұмыс істеген дәуірге сипаттама беру, оқушыларды оның жолында кездесетін қиындықтар мен кедергілермен таныстыру;
ғалымның шығармашылығы мен алдыңғы еңбектер арасындағы байланысты және оның мұрасының ғылымды одан әрі дамыту үшін маңыздылығын көрсету;
мектеп оқушыларын белсенді өмірлік позицияда тәрбиелеу үшін ғалымның өмірбаянынан алынған ақпаратты пайдалану мүмкіндігі туралы ойлану.
Ең қиын міндет - қысқа тарихи анықтамаларды жинақтау. Олар мектеп оқушыларына қызығушылық тудырып, тәрбиелік мақсатта қызмет етуі керек, сонымен бірге олар өте баянды болуы керек.
Жастар максимализмін сезіне толып, мектеп оқушылары жаңалық ашуға, ғылыми-зерттеу және жобалау жұмыстарымен айналысуға ұмтылатын болады. Бұл қиын тапсырмада оларға математика мұғалімі көмекке келеді. Математика бойынша тарихи ақпараттарды қолданған кезде оқушылардың жаратылыстану ғылымына деген қызығушылығы пайда болады, ал мұғалім үшін бұл ең бастысы. Сыныптағы қызығушылықтың болуы тақырыпты жақсы игеруге ықпал ететіні белгілі. Көрсетілім нысаны бойынша тарихи экскурсиялар келесідей болуы мүмкін:
хабар;
видео;
мультимедиялық презентация;
сахналау; - экскурсия.
Гнеденко Б.В. нұсқаулығында ежелгі математиктер ұсынған алгебралық теңдеулерді шешу әдістері көрсетілген. Ежелгі қытайлық <<Санау өнерінің тоғыз бөлімі>> трактатында (шамамен 1247 жыл) алгебралық теңдеулерді шешуге арналған, VII ғасырда ашылған <<аспан элементінің әдісі>> қарастырылған [4. - 64 б.].
Осыған байланысты білім алу барысында оқушылар көптеген математикалық ұғымдар мен идеялардың тууы мен дамуына кәу болады. Математиканың әр түрлі байланыстарын көруге және қарастыруға мүмкіндік алатындай етіп, оқу процесін ұйымдастыру өте маңызды. Бұл ғылым жалпы адамзаттық мәдениеттің құбылысы ретінде қарастырылуы қажет.
Математиканың даму тарихының элементтерімен танысуды жүзеге асыруға болады:
жаңа материалды түсіндіруге қажет математиканың даму тарихынан жеке элементтерді қосу;
әр түрлі сыныптан тыс жұмыстарды өткізу.
Тарихи мағлұматтарды ұсыну кезінде оқушылардың жас ерекшелігін, олардың ойлауының даму деңгейін және ұсынылған білімді қабылдауға дайындықты ескеру қажет. Математика сабағында тарихи ақпараттарды пайдалану үшін мұғалім:
ғылым дамуының негізгі заңдылықтары мен ерекшеліктерін ескеруі керек;
мағлұматтардың мазмұны мен көлемін анықтау, оны ашудың формалары мен құралдарын таңдау;
мағлұматтың мазмұны ғылыми сипат пен қол жетімділік принциптеріне сәйкес келуі керек;
оқушылардың дайындық деңгейіне сәйкес келу қажеттілігін ескеру қажет.
Тарихи-математикалық мағлұматтарды ашу формаларының ішінен тарихи экскурсияны, тарихи сюжетке, эвристикалық әңгімеге, семинарға, дәрістің үзіндісіне қатысты мәселелерді бөліп көрсетуге болады. Оқытудың әр түрлі кезеңдерінде белгілі бір ұғымды қалыптастыру барысында туындайтын мәселелерді тұжырымдау және ашу кезеңдеріне сипаттауға болады. Мысал түрінде <<анықталған интеграл>> бөлімін оқып үйрену кезінде интегралды есептеудің негізгі даму кезеңдері және ұғымдарды қолдануға әкелетін мәселелер туралы айтуға болады.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

Никотина О. А. Формы и методы использования истории математики на уроках и факультативных занятиях / О. А. Никотина. -- Текст : непосредственный // Молодой ученый. -- 2017. -- № 24 (158). -- URL: https://moluch.ru/archive/158/44493/ (дата обращения: 26.01.2021).
Бобынин В.В. Философское, научное и педагогическое значение истории математики / В.В. Бобынин. - М., 2006. - 56 б.
Михайлова И.А.. Технология историзации школьного математического образования. Дисс. к.п.н.. - Ростов-н/Д., 2005. - 110 б.
Гнеденко Б.В. О воспитании научного мировоззрения на уроках математики [Текст] / Б.В. Гнеденко //Математика в школе. - 2007. - № 4. - 64 б.