Тұлға дамуының әлеуметтік кезеңдері

9 – тақырып ПС. Тұлға дамуының әлеуметтік кезеңдері
1. Тұлғаның әлеуметтенуі оның негізгі көздері
2. Тұлғаның әлеуметтенуінің кезеңдері
3. Э.Эриксон теориясы бойынша тұлға дамуының кезеңдері
ОБӨЖ. Мінез екпіндеуінің түрлері
1.А.Е.Личко бойынша мінез екпіндеулерінің түрлері
2. К.Леонгард бойынша мінез екпіндеулерінің түрлері
3. Э.Фромм бойынша жасөспірімдердің мінез екпіндеулерінің түрлері
Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1 Тұлға дамуының әлеуметтік кезеңдері
2 Э.Эриксон теория бойынша тұлға дамуының әлеуметтік кезеңдері
5. Оқу және оқыту әдістері: таблицамен жұмыс, буклеттермен жұмыс,
психологиялық тест.
Тапсырма 1 Тұлға дамуының әлеуметтік кезеңдері бойынша сызба құрастырығыз.
Тұлға дамуының әлеуметтік кезеңдері(Э.Эриксон бойыншы)

Нәрестелік шақ сәбилік ерте балалық шақ балалық шақ
жасөспірімдік және

Жастық шақ
Ерте егде жас егде жас қарттық шақ

Тапсырма 2 Таблицамен жұмыс (3 деңгей).
Инструкциясы:
1 - Э.Эриксон бойынша тұлға қалыпты даму жағдайын түсіндіру.
2 - Э.Эриксон бойынша тұлға аномальді даму жағдайын түсіндіру.
Э.Эриксон бойынша тұлға дамуының деңгейлері
|Даму деңгейлері |Қалыпты даму жағдайы |Аномальді даму жағдайы |
|1. Нәрестелік шақ (туылғаннан|Адамдарға деген сенім.|Анасының баласына нашар|
|1 жас) |Өзара махаббат, |қарауының нәтижесі |
| |ата-ана мен баланың |ретінде баланың |
| |бірін-бірі тануы, |адамдарға сенбеуі, мән |
| |балалардың |бермеушілік, |
| |араласуындағы және |немқұрайлық, |
| |басқа да |махаббаттан айыру. |
| |қажеттіліктерін |Баланы ана сүтінен өте |
| |қанағаттандыру |ерте және күрт айыру, |
| | |баланы эмоционалдық |
| | |оқшаулау. |
|2. Сәбилік (1 жастан 3 жас) |Дербестік, өзіне өзі |Өз-өзіне сенбеу, өте |
| |сену. Бала өзін |ұялшақ болу. Бала |
| |дербес, жеке, бірақ |өзінің бейімделмегенін |
| |әлі ата-анасына |сезініп, қабілеттеріне |
| |тәуелді адам деп |күдіктенеді. Қарапайым |
| |санайды. |қимыл әдеттерінің |
| | |дамуында кемшіліктерді |
| | |сезінеді, мысалы |
| | |жүргенде. Оның сөйлеу |
| | |қабілеті нашар дамыған,|
| | |кемшіліктерін |
| | |қоршағандардан өте |
| | |қатты жасыруға |
| | |тырысады. |
|3. Ерте балалық шақ (3-5 жас |Қызығушылық және |Пассивтілік және |
|шамасы) |белсенділік. Қоршаған |адамдарға мән бермеу. |
| |ортаны қызыға зерттеп,|Инициативаның болмауы, |
| |бейнелерді елестету, |салбыр болу, басқа |
| |ересектерге еліктеу, |балалардан қызғану, |
| |түрлі ролдерге қосылу.|ұсынытардан бас тарту, |
| | |ролдерге қосылу |
| | |белгісінің жоқтығы. |
|4. Балалық шақ (5 жастан 11 |Еңбекті сүю. Мойнына |Өзін-өзі кемсіту. Әлсіз|
|жас) |жүктелген парызды |дамыған еңбек ету |
| |сезіну, табыстарға |қимылдары. Күрделі |
| |ұмтылу. Танымдық және |тапсырманы орындаудан, |
| |коммуникативті білім |басқалармен жарысудан |
| |мен әдеттердің дамуы. |бас тарту. Дауыл |
| |Өз алдына шынайы |алдындағы немесе |
| |мақсат қойып, оған |жыныстық жетілу кезеңі |
| |жетуге тырысу. |алдындағы тыныштық |
| |Инструменттерде |сезімі. Біреуге |
| |ойнауды белсенді |бағынушылық. Түрлі |
| |меңгеру, шешімдер |есептерді шешкенде |
| |қабылдау. |жұмысы зая кететіндей |
| | |сезіну. |
|5. Жасөспірімдік және жастық |Өз болашағын анықтау. |Ролдердің шатасуы. |
|шақ (11 жастан 20 жас) |Уақытша перспиктиваның|Уақытша |
| |–болашаққа жоспардың |перспиктивалардың |
| |дамуы. Қандай болу? |ығысуы және араласуы: |
| |Кім болу? Деген |болашақ пен осы шақ |
| |сұрақтарға жауап |туралығана емес, өткен |
| |іздестіру. Білім алу, |шақ туралы да ойлардың |
| |үйрену. Тұлғааралық |пайда болуы. Рухани |
| |тәртіп формаларындағы |күштерді өзін-өзі |
| |жыныстық ерекшеліктер.|тануға жұмсау, сыртқы |
| |Дүниеге көзқарастың |әлем, қоршаған |
| |қалыптасуы. Құрбылар |адамдармен |
| |арасында лидер болу, |қарым-қатынас орнатудың|
| |қажет болса оларға |орнына өзін-өзі |
| |бағыну. |түсінуге тырысу. Еңбек |
| | |белсенділігін жоғалту. |
| | |Жыныстық айырмашылықты |
| | |көрсететін ролдердің |
| | |ауысуы. Мораль мен |
| | |дүниеге көзқарастың |
| | |шатасуы. |
|6. Ерте егде жас (20 жастан |Адамдарға жақын тарту.|Адамдардан оқшаулану, |
|45 жас) |Бала сүйіп, оларды |олардан қашу, әсіресе |
| |тәрбиелеу, махаббат |жақындардан, олармен |
| |пен жұмыс. Жеке бас |жыныстық қатынасқа |
| |өмірімен қанағаттану. |түсуден қашу. Мінездің |
| | |ауыр болуы, адамдарды |
| | |таңдамай араласу, |
| | |болжамға келмейтін |
| | |әрекеттер жасау. |
| | |Мойындамау, оқшаулану, |
| | |әлем қауіптерге толы |
| | |деген ойлардың әсерінен|
| | |психика ауытқуының, жан|
| | |дүниесі күйзелуінің |
| | |алғашқы белгілері. |
|7. Егде жас (40-45 жастан 60 |Шығармашылық. Өзімен |Тоқтап қалу. Эгоизм |
|жас) |өзі және басқа |және эгоцентризм. |
| |адамдармен өнімді және|Жұмыстың өнімсіздігі. |
| |шығармашылық жұмыстар |Ерте мүгедек болу. |
| |жүргізу. Толық құнды, |Үнемі өзіне кешірімді |
| |әр қилы өмір. |болып, тек өзіне ғана |
| |Отбасылық |күтім жасау. |
| |қатынастармен | |
| |қанағаттану, өз | |
| |балалары үшін риза | |
| |болу. Жаңа ұрпақты | |
| |үйрету және тәрбиелеу.| |
|8. Қарттық шақ (60 жастан |Өмірдің түрлі |Үміт үзу. Өмір босқа |
|жоғары) |оқиғаларға бай болуы. |өткен деп, уақыт аз |
| |Үнемі өткенді ойлап, |қалғандығын, ол өте тез|
| |оған саналы баға беру.|өтуде деп ойлау. Өмір |
| |Өткен өмірді өз |сүруді мағынасыз деп |
| |күйінде қабылдау, оның|түсіну, өз күшіне, |
| |пайдасын түсіну. |басқа деген сенімнің |
| |Тағдырдың жазғанына |жоғалуы. Қайта өмір |
| |көну қабілеті. Өлім |сүруді тілеу, бұрын |
| |қорқынышты емес |алғаннан да көбірек |
| |екендігіе ұғыну. |нәрсені қажет ету. |
| | |Әлемде тәртіп жоқтығын,|
| | |жаман, санасыз |
| | |бастаманың көптігін |
| | |сезіну. Жақындап келе |
| | |жатқан өлімнен қорқу. |

Тапсырма 3 К.Юнг бойынша тұлғаның типологиялық ерекшеліктерін айқындаңыз
Нұсқау. Әр сұраққа жауаптың екі варианты бар, Сізге қөбірек жақындау
жауапты таңдау қажет.
1. Сіз нені қалайсыз?
а) кішкене жақын достарыңызды; б) үлкен жолдастар компаниясын.
2. Сіз қандай кітаптарды оқуды қалайсыз?
а) қызықты сюжеті бар; б) кейіпкер күйзелісінің ашылуы бар.
3. Жұмыста сіз нені жібере аласыз?
а) кешігу; б) қателер.
4. Егер сіз жаман қылық жасасаңыз, онда:
а) қатты уайымдайсыз; б) қатты уайым жоқ.
5. Сіз адамдармен қалай тіл табысасыз?
а) тез, жеңіл; б) жаймен, абайлап.
6. Сіз өзіңізді ренжігішпін деп санайсыз ба?
а) ия; б) жоқ.
7. Сіз сықылықтауға, шын көңіліңізбен күлуге әуессіз бе?
а) ия; б) жоқ.
8. Өзіңізді қалай деп санайсыз:
а) үндемес; б) сөзшең.
9. Сіз ашықсыз ба немесе тұйықсыз ба?
а) ашық; б) тұйық.
10. Сіз өз күйзелістеріңізді талдауды жақсы көресіз бе?
а) ия; б) жоқ.
11. Қауымның ортасында сіз қалайсыз:
а) сөйлеуге; б) тыңдауға.
12. Сіз өзіңізге жиірек кейіп уайымдайсыз ба?
а) ия; б) жоқ.
13. Сіз бірдене ұйымдастыруды жақсы көресіз бе?
а) ия; б) жоқ.
14. Сіз сырлас күнделігін жүргізгіңіз келе ма?
а) ия; б) жоқ.
15. Сіз шешімнен орындауға тез өте аласыз ба?
а) ия; б) жоқ.
16. Сіз өзіңіздің көңіл күйіңізді жеңіл ауыстыра аласыз ба?
а) ия; б) жоқ.
17. Сіз, өз көзқарасыңызды тықпалап, басқаларды сендіруді жақсы көресіз бе?

а) ия; б) жоқ.
18. Сіздің қимылдарыңыз:
а) тез; б) баяу.
19. Сіз мүмкін болатын бәлелер туралы қатты қобалжисіз:
а) жиі-жиі; б) анда-санда.
20. Қиын жағдайларда:
а) басқалардан асығып көмек сұрайсыз; б) сұрауды жақсы көрмейсіз.
Қорытындыларды өндеу: Экстраверттердің көрсеткіштері: 16, 2а, 36, 46, 5а,
66, 7а, 86, 9а, 106, 11а, 126, 13а, 146, 15а, 16а, 17а, 18а, 196, 20а.
Жауап саны саналсын және 5-ке көбейтілсін: балдар: 0—35 — интроверсия;
36—65 — амбоверсия; 66—100 — экстраверсия.
Экстраверсия («сыртына шығарылған»): араласуға жеңіл, агрессия деңгейі
жоғары, лидер болу үрдісі бар, назар бөлініп ортада жүргенді жақсы көреді,
жанасуға тез өтеді, импульсивті, ашық, жанасушылықты, жанасудың ішінде
пайдалысы да болуы мүмкін, адамдар туралы ішкі дүниесін білмей, «түрі
бойынша» сынайды; холериктер, сангвинниктар.
Интроверсия («ішке қарай айналған»): өз күйзеліс әлеміне бағытталған,
жанасуға жоқ, үндемес, жаңа таңыстықты қиындықпен жасайды, тәуекел етуді
жақсы көрмейді, ескі байланыстардың үзілгеніне уайымдайды, вұтылыс пен ұтыс
арианттары жоқ,, беймазалық және ебдейсіздігі жоғары деңгейде;
флегматиктер, меланхоликтар.

ОБӨЖ.
1.А.Е.Личко бойынша мінез екпіндеулерінің түрлері
2. К.Леонгард бойынша мінез екпіндеулерінің түрлері
Таблица құрастырып, түрлерін көрсетіп, анықтамасын жазыңыз.