Сабақ жоспары :: Әртүрлі
Файл қосу
Баланы адамгершілікке баулу
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ТАНЫМ ПРОЦЕСТЕРІН ЖӘНЕ МЕКТЕПКЕ ДАЙЫНДЫҒЫН АНЫҚТАУҒА АРНАЛҒАН ӘДІС-ТӘСІЛДЕР
1.1. Керн-Йирасектің баланың мектепке дайындығын анықтау тесті
Бұл тест балалардың мектепке дайындығын анықтауға арналған. Тест төрт тапсырмадан тұрады. Балалардың мектепке дайындығын анықтау.
1.Қай жануар үлкен - ат па, әлде ит пе?
Ат - 0 балл, дұрыс емес жауап - 4 балл.
2. Күндіз жарық, ал түнде ...
Қараңғы - 0 балл, дұрыс емес жауап - 4 балл.
3. Аспан көгілдір, ал шөп ...
Жасыл - 0 балл, дұрыс емес жауап - 4 балл.
4. Шие, алма, жүзім, алмұрт - бұл...
Жемістер - 1 балл, дұрыс емес жауап - 1 балл.
5. Пойыз өтерде неге жолдың жиегінде шлагбаум төмен түсіріледі?
Себебі: пойыз бен автокөлік соғысып қалмау үшін, пойыздың астына түсіп кетпеу үшін (т.с.с.) - 0 балл. дұрыс емес жауап - 1 балл.
6. Тараз, Алматы, Қызылорда - бұлар?
Қалалар - 1 балл, станциялар - 0 балл, дұрыс емес жауап - 1 балл.
7. Кішкентай ат - ол құлын, кішкентай ит - бұл ... Кішкентай қой - бұл...
Күшік, қозы - 4 балл, егер екі сұрақтан біреуі болса 0 балл. дұрыс емес жауап - 1 балл.
8. Сағат қанша болғанын көрсетіп тұр? (сағатта көрсету) Жақсы көрсетілген - 4 балл. Тек жарты немесе тура көрсетсе - 3 балл. Сағат білмесе - 0 балл.
9. Ит тауыққа ұқсаған ба, әлде мысыққа ма? Неліктен ұқсас, олардың несі бірдей? Мысыққа, өйткені оларда төрт аяқ, жүндері, құйрығы ұқсайды - 0 балл. Мысықка ұқсастықтарын айтпаса - 1 балл.
10. Неге барлық автокөліктерде тежегіш бар?
Екі жағдайда (таудан түсіп келе жатқанда, бұрылыста соғысып қалмау үшін) - 1 балл. Бір жағдайда - 0 балл, дұрыс емес жауап - 3 балл.
11. Балға мен балтаның ұқсастығы неде?
Бірдей екі ұқсастық - 3 балл (олар ағаштан, темірден жасалған, олардың ұстағыштары бар). Олар аспаптар, олармен шеге қағуға болады - 1-2 балл. дұрыс емес жауап - 0 балл.
12. Тиін мен мысық қалай ұқсас?
Олар жануарлар (оларда 4 аяқтары бар, жүндері, олар ағаштарға өрмелей алады) - 3 балл. Бір ұқсастық - 2 балл. дұрыс емес жауап - 0 балл.
13. Футбол, ұзындыққа секіру, теннис, жүзу - бұл ... Спорт, дене тәрбиесі - 0 балл. Ойындар (жаттығу), гимнастика, сайысу - 2 балл. дұрыс емес жауап - 0 балл.
14. Қандай көлік түрлерін білесің?
Үш жерде жүретін көлік немесе толық атаулары, ұшақпен, жеңіл автокөлікпен, кемемен (тек түсіндіріп болғаннан кейін). Көліктер - 2 балл.
Дұрыс емес жауаптар - 0 балл.
15. Кәрі адам мен жас адамның айырмашылығы неде?
Ақ шаш, шаштарының жоқтығы, әжім, көп жұмыс істей алмайды, жақсы көре алмайды, жақсы естімейді, көп ауырады, өледі - 4 балл. Бір немесе екі айырмашылық - 2 балл. дұрыс емес жауап - 0 балл.
16. Неге адамдар спортпен шұғылданады?
Екі жағдайда (денсаулығы мықты болуы үшін, шынығу үшін, күшті болу үшін, тез жүріп тұру үшін, өздерін тік ұстау үшін, семіз болмау үшін) - 4 балл. Бір жағдайда - 2 балл. дұрыс емес жауап - 0 балл.
1.2. Ер адамның суретін салу
Бағалау:
1 балл. Мынадай жағдайда қойылады:
1) Салынған суреттің басы, денесі, қол-аяғы болуы керек.
2) Басы мойын арқылы денесімен жалғасып, денесінен басы үлкен болмауы керек.
3) Басында шашы бар немесе бас киімі болуы \ мүмкін. \
4) Құлақ, көзі, аузы мен мұрыны болуы керек.
5) Қолдың бес саусағы болуы қажет.
6) Аяғы.
7) Киімі ер адамдікіндей бір-бірімен байланыста болуы керек.
2 балл.
1) 3 деталь мойыны, шашы, бір саусағы болмаса да 1-балдағы жағдайлар орындалуы тиіс.
3 балл.
1) Салынған суретте басы, тұлғасы, денесі, аяқ-қолы бо - луы керек.
2) Қол-аяғы екі сызықпен салынуы керек.
3) Мойны, шашы, құлағы, киімі,саусағы салынбаған.
4 балл.
1) Тек басы, тұлғасы болған жағдайда.
2) Бір сызықпен қол немесе аяғы берілуі тиіс.
5 балл.
Нақты дененің суреті салынбаған жағдайда.
1.3. Сөздік тест бойынша бағалау
Мына сөйлемді көшіріп жаз. <<Ол ас ішті>>.
1 балл - өте жақсы көшірілген.
Үш сөз бір-бірімен байланысып тұруы, арақашықтығы сақталу керек.
2 балл. Егер бала анық қылып көшірсе. Әріп мөлшері және арақашықтығы саналмайды.
3 балл. Жазу кем дегенде екі бөлікке бөлінуі керек. Ең болмаса, жазылған әріптердің төртеуі түсінікті бо - луы керек. Жазу кем дегенде екі бөлікке бөлінуі керек.
4 балл. Қойылу үшін үлгімен аз дегенде екі әріп сәйкес болуы керек.
5 балл. Жазу түсініксіз жағдайда қойылады.
1.4. Берілген нүктелердің көшірмесі
Бұл тест ұзақ жүргізуді қажет етпейді және балл тест соңында беріліп отырады. Қорытынды субтест орындалғаннан кейін барып беріледі.
1 балл. Балаға келесі жағдайда қойылады. Үлгінің өте жақсы көшірмесі. Тек бір ғана нүктенің қатардан жіберілуі. Суретті кішірейтуге рұқсат етіледі, үлкейтуге болмайды.
2 балл. Нүкте саны және орналасуы үлгі бойынша тұруы керек. Үш нүктенің салынуы ұмытылса да 2 балл қойылады.
3 балл. Өзінің салынған контуры бойынша үлгіге ұқсайды. Ұзындығы мен биіктігі үлгіден 2 есе үлкен болмауы керек. Нүктелер 20-дан аспауы және 7-ден аз болмауы керек.
4 балл. Сурет өз контуры бойынша үлгіге ұқсамайды, бірақ нүктеден тұрады.
Суреттін үлкендігі және нүкте саны қажет емес.
5 балл. Түсініксіз сызулар.
Қорытынды соңғы 3 тапсырма бойынша жасалады. Қосылған ұпайлардың саны 3-6 болса, баланың мектепке дайындығы жоғары. 7-11 ұпай - баланың мектепке дайындық деңгейі орташа, 12-15 ұпай - баланың мектепке дайындық деңгейі төмен.
Тапсырма
Мына нүктелерге мұқият қарап алыңыз да, қасына дәл осылай көшіріп салуға тырысыңыз.
Кімге не жетпейді?
Бұл әдістеме баланың 5-6 жас аралығындағы ойлау деңгейінің психодиагностикасын жасауға арналған. Бұл әдістемеге кірген тапсырманы бастамас бұрын, балаға сурет көрсетіледі және бұл суретте әр балаға бір нәрсе жетіспейтіні айтылады. Ал жетіспеген зат астыңғы жақтағы суреттерде көрсетілген.
Баланың басты тапсырмасы, тез арада кімге не жетпейтінін табу.
Қорытынды баға:
- 10 балл - тапсырма 30 секунд аралығында орындалған.
- 8-9 балл - тапсырманың орындалу уақыты 31-49 се - кунд аралығында.
- 6-7 балл - орындалған тапсырма 50-68 секунд аралығын қамтиды.
- 4-5 балл - 70-80 секундқа дейінгі уақыт ішінде.
- 3-4 балл - орындалған тапсырма 90-100 секунд аралығында.
- 0-1 балл - тапсырма 110 және одан жоғарғы уақыт ішінде орындалды.
Ойлау қабілеті деңгейінің бағасы.
- 10 балл - өте жоғары;
- 8-9 балл - жоғары;
- 6-7 балл - орташа;
- 4-5 балл - орташа;
- 2-3 балл - төмен;
- 0-1 балл -- өте төмен.
1.6. Топ-топқа бөлу әдістемесі
Бұл әдістеменің нұсқасы алдыңғы әдістеме сияқты 4-5 жас аралығындағы баланың ойлау қабілетінің сапасын, деңгейін білуге арналған. Бұл әдістеменің мақсаты -- баланың елестету, логикалық ойлауына баға беру. Балаға суреттерді көрсетіп мына тапсырманы орындауға шақырамыз.
<<Мына суреттерге жақсылап қарап, салынған фигураларды топ-топқа бөліп қой. Әр топқа бір-біріне ұқсайтын фигураларды біріктіресің. Фигуралардың атын атап және оны неге бір топқа біріктіргеніңді түсіндіріп бересің>>.
Тапсырманың орындалуына 3 минут уақыт беріледі.
Қорытынды: 10 балл - бала берілген фигуралардың бәрін әр топқа 2 минут аралығында бөліп қойғанда қойылады. Бұл фигуралар: үшбұрыш, төртбұрыш, шеңбер, ромб, қызыл фигуралар (берілген суретте қарамен боялған), көк (жолақ сызықтар), сары (торлы), үлкен және кіші фигуралар.
Ескерту: Жіктелімі жағынан бір фигура әр топқа кіруі мүмкін.
- 8-9 балл - бала берілген фигураларды 2-ден 2,5 ми - нут аралығында жинады.
- 6-7 балл -2,5-3 минут аралығында тапсырма орындалды.
- 4-5 балл - 3 минут аралығында бала тек 5-тен 7-топқа дейін фигураларды атай алады.
- 2-3 балл - бала 2-ден 3 топтың фигураларын атады.
- 0-1 балл - 3 минут ішінде бала бір-ақ топты жинақтай алды.
Даму деңгейінің бағасы:
- 10 балл - өте жоғары;
- 8-9 балл - жоғары;
- 6-7 балл - орташа;
- 4-5 балл - орташа;
- 2-3 балл - төмен;
- 0-1 балл -- өте төмен.
Диагностикалық тапсырмалар
1-тапсырма. Ұғым деңгейін анықтау
Балалардың ойлау операциялары мен ұғымдардың қандайлық деңгейде қалыптасқандығын жобалайтын диагностикалық тапсырмалар.
Мақсаты: Балалардың қалыптасу деңгейін анықтау.
Құралдар: Сөздер тобы:
а) Өрік, алма, алмұрт, шие, жаңғақ, жүзім.
Жауап: бір атаумен - жемістер.
б) Трактор, мотоцикл, машина, велосипед.
Жауап: қозғалыс құралдары.
в) Көйлек, тон, малақай, шалбар.
Жауап: киетін киімдер.
Л.С. Выготский әдісі
Балаға топтама сөздер оқылады, оқылған сөздерді бір сөзбен не деп айтуға болады деген сұраққа жауап берілуі керек.
Бағалау: Балаларда қалыптасқан түсінік деңгейін анықтау.
I деңгей: Балаларда түсінік қалыптаспаған, олар қойылған сұраққа жауап бермейді.
II деңгей: Заттардың атқаратын қызметін нұсқайды: жейді, жүреді, киеді. Балалар үлкен қызығушылықпен жауап береді.
2-тапсырма. Ойлау деңгейін анықтау
Мақсаты: Балалардың ойлау операциясының даму деңгейін анықтау.
(Е.Е. Кровцова) <<Кім үлкен?"
Балаларға сұрақ қойылды: <<Қоян қасқырдан үлкен бе, қасқыр аюдан үлкен бе?>>. Сонымен, үлкен қоян ба, аю ма, қасқыр ма?
Бағалау: Балалардың жауабын 3 топқа бөлуге бола - ды: 1-топ. Қойылған сұраққа ойланбастан аю үлкен дейді, яғни, есептің шартына емес өмір тәжірибесіне сүйенеді;
2- топ. Ә дегенде берілген есепті шеше алмай, жауап беруде олар өмір тәжірибесіне емес, есеп шартына жүгінеді. Есепті қайталағанда дұрыс жауап береді.
3- топ. Балалар есепті бір окығанда-ақ дұрыс шешеді.
Әр фактордың мазмұнының сипаттамасы
1. Мектептегі жалпы қорқыныштың: мектеп өміріндегі әр түрлі мысалмен қосылуына байланысты баланың жалпы эмоционалдық жағдайы.
2. Әлеуметтік күйзелісті уайымдау: баланың эмоционалдық жағдайы баланың әлеуметтік байланысы (ең алдымен құрдастармен) фонында дамиды.
3. Жетістікке жетудегі фрустрация қажеттілігі: баланың жоғары нәтижелерге жетуіне және өзінің кажеттіліктерін дамытуға мүмкіндік бермейтін қолайсыз психикалық орта.
4. Өз пікірін айту қоркынышы өзінің мүмкіншіліктерін көрсету өзін басқа қылып көрсету, өзін-өзі ашылу қажеттілігі мен байланыстыратын жағдайды негативті эмоционалдық уайымдау.
5. Білімді тексеру жағдайы: білімді тексеру жағдайында уайымдау мен негативті қатынас.
6. Айналаңдағылар күтетін нәтижелерге сәйкес келмеу қорқынышы: өзінің ойларының нәтижелерінің бағалауындағы басқаларды шолу маңыздылығы, баға ту - ралы мазасыздану.
7. Күйзеліске деген төмен физиологиялық қатыстылық: баланың күйзелістік сипаттағы жағдайларға бейімделуі төмендетіліп, мазасыз ортаға бейімделу қаупі.
8. Мұғалімге қатысты қорқыныштар мен қайшылықтар баланы оқу жетістігін төмендететін, мектептегі үлкендермен қатынасының жалпы негативті эмоционалдық ортасы.
Темперамент қасиетін анықтайтын тест
1. Сен шапшаңсың ба?
2. Өзіңді қызықтырған әңгімеге ойланбастан қатысасың ба?
3. Үлкен топтан бөлініп, оңаша қалған ұнай ма?
4. Әр кез іс әрекет істеуге құмарсың ба?
5. Жай сөйлейсің бе?
6. Тез өкпелеп қаласың ба?
7. Достарыңмен ренжіскенде, ұйқың келе ме?
8. Бос уақытыңда бір іспен айналысқың келе ме?
9. Адамдармен сөйлесіп отырғанда ойланбастан жауап бересің бе?
10. Достарыңмен сөйлесіп отырғанда олардың тез сөйлегені ұнай ма?
11. Егер сенің біраз уақыт адамдармен сөйлесуге мүмкіндігің болмаса, сен өзінді уақыты жоқ адаммын деп санайсың ба?
12. Кездесуге немесе мектепке кешігіп келдің бе?
13. Қатты жүгірген ұнай ма?
14. Жаман баға алсаң, я мұғалім мен ата-анаң ескертулеріне қатты ойланасың ба?
15. Көп уақытты талап ететін жұмысты орындау саған ұнай ма?
16. Жылдам сөйлеу саған қиын ба?
17. Егер үй тапсырмасын немесе бір істі орындамасаң өзінді ыңғайсыз сезінесің бе?
18. Әңгіме кезінде бір ойдан екінші ойға ауытқи білесің бе?
19. Ептілікті қажет ететін ойын ұнай ма?
20. Тапсырманы орындауда жаңа нұсқаулар табу саған оңай түсе ме?
21. Егер әңгіме кезінде сені дұрыс түсінбесе, сен мазасыз күй кешесің бе?
22. Қиын әрі жауапты істі сен қызығушылықпен істейсің бе?
23. Өзің түсінбеген зат туралы сөз қозғайсың ба?
24. Бір уақытта бірнеше адаммен сөйлесу саған ұнай ма?
25. Бір мезетте бірнеше жұмыс атқара аласың ба?
26. Егер сен ойланбай сөйлесең достарың арасында кикілжің бола ма?
27. Саған жеңіл үйренген, күш жұмсамайтын жұмыс ұнай ма?
28. Дұрыс істелмеген жұмысқа тез ренжисің бе?
29. Отырып жұмыс істеген ұнай ма?
30. Таныс емес адаммен сөйлесу оңай ма?
31. Сөйлер алдында ойланасың ба?
32. Сенің барлық әдетің жақсы ма?
33. Жұмыс істегенде қолдары тез қимылдай ма?
34. Таныс емес адамдар арасында сен асықпай сөйлейсің бе?
35. Бір тапсырманы шешіп отырып, екінші басқа тапсырмаға тез ауысасың ба?
36. Тез қимылды керек ететін жұмыс атқару оңай ма?
37. Сен әңгімешілсің бе?
38. Сен еш кедергісіз еркін сөйлейсің бе?
39. Оқу мен жұмысыңа қатысты іс сені алаңдата ма?
40. Сен кемшіліктеріңді айтқанда ренжисің бе?
41. Жауапты жұмысты атқаруға құмарсың ба?
42. Барлық істі жай асықпай істеген ұнай ма?
43. Басқаға айтпайтын ойың бар ма?
44. Ойланбастан біреуге тосыннан қиын сұрақ қоясың ба?
45. Тез қимылдаудан қуат аласың ба?
46. Өзің айналысқан іске қатысты жаңа пікір ойластыру оңай ма?
47. Жауапты әңгімеде сені мазасыздық билей ме?
48. Саған жүктелген істі тез атқара аласың ба?
49. Өз бетіңше жұмыс істеу ұнай ма?
50. Бет-әлпетіңнен сенің жан дүниеңді білу оңай ма?
51. Берген уәдеңді тез орындайсың ба?
52. Айналадағы адамдардың саған деген қарым-қатынасына ренжисің бе?
53. Барлық істі жай асықпай істеген ұнай ма?
54. Бір ғана жұмыспен айналысу ұнай ма?
55. Саған тез ойланатын ойын ұнай ма?
56. Әңгіме арасында үзіліс жасайсың ба?
57. Компанияның көтерілуін міндетіңе аласың ба?
58. Сенің күш-жігерің артқанда қиын іспен шұғылдануға құмарсың ба?
59. Бір жұмыстан екінші жұмысқа назар аударуың қиын ба?
60. Күтпеген жағдайда жауапты ісің үзілсе сен көпке дейін көңілсіз жүресің бе?
61. Жұмысың алға баспаса ұйқың бұзыла ма?
62. Үлкен компанияда болған ұнай ма?
63. Достарыңмен қарым-қатынасыңды шешуде мазасызданбайсың ба?
64. Барлық күш-жігер жұмсалатын жұмыста реттілікті қажетсінесің бе?
65. Жиі ашуланып, өзіңді ұстай алмай қаласың ба?
66. Бір мезетте көптеген іс атқару ұнай ма?
67. Үлкен ортада өзіңді еркін ұстайсың ба?
68. Алғашқы пікіріңді жиі ұстанып тұрасың ба?
69. Себепсіздік туындайтын іс сені мазалай ма?
70. Жұмысты салғырт істейсің бе?
71. Бір жұмыстан екінші жұмысқа оңай кірісесің бе?
72. Дауыстап тез оқисың ба?
73. Кейде өсек айтасың ба?
74. Сен достарың арасында үндемейсің бе?
75. Сені қолдайтын және басу айтатын адамды қажет етесің бе?
76. Көптеген істі бір уақытта қарсылықсыз істейсің бе?
77. Тез істейтін жұмысты еш қарсылықсыз істейсің бе?
78. Бос уақытында адамдармен сөйлескің келе ме?
79. Жұмысың шешілмесе сенің ұйқың қана ма?
80. Ұрысқан кезде қолдарың дірілдей ме?
81. Өз ойынды жеткізуде ұзақ ойланасың ба?
82. Таныс адамдар арасында ұнамайтын адамың бар ма?
83. Оңай жұмыспен айналысуды қалайсың ба?
84. Сені ренжіту оңай ма?
85. Үлкен топта бірінші сөзді сен бастайсың ба?
86. Адамдар ортасында жүрген ұнай ма?
87. Алдымен ойланып, содан соң ойыңды айтасың ба?
88. Оқуың мен жұмысың сені толғандыра ма?
89. Жол-жөнекей тексеру жүргенде сен заттарың үшін ақшаны әрдайым төлер ме едің?
90. Отырыста немесе ортада өзінді ерекше ұстайсың ба?
91. Жұмыста болған сәтсіздікті ойлауға бейімсің бе?
92. Саған жылдам сөйлеген ұнай ма?
93. Ойда жоқта келген ойыңды бірден ашық дауыстап айтудан өзінді ұстайсың ба?
94. Жұмысты жай атқаруды қалайсың ба?
95. Жұмыста болған келіспеушілікті ойлайсың ба?
96. Адамдармен жай және асықпай сөйлеген ұнай ма?
97. Қателерің үшін уайымдайсың ба?
98. Ұзақ жұмысты жақсы орындауға қабілеттісің бе?
99. Өзіңнің мінезің туралы таныс емес адамнан сұрау саған оңай ма?
100. Адамдармен қарым-қатынаста өзінді сенімсіз сезінесің бе?
101. Жаңа өзің білмейтін жұмысқа тез ден қоясың ба?
102. Ұзақ, көп сөйлегеннен шаршайсың ба?
103. Асықпай жұмыс істеу оңай ма?
104. Саған әрдайым белсенділікті қажет ететін және көңіліңді бір жұмыстан екінші жұмысқа аударатын әр түрлі жұмыс ұнай ма? .
105. Өзіңмен-өзің ұзақ жалғыз болуды қалайсың ба?
Балл жинағының кілті
Әр адамның темпераменті, өзіне тән қасиеті берілген әдістегі сұрақ-жауап арқылы анықталады. Егер зерттеушінің жауабы кілтпен тура келсе, онда ол 1 деген ұпай алады. Әр темперамент қасиеті өзі белгілеген ұпаймен саналады.
Оқудағы белсенділік:
<<Иә>> деген жауап: 4, 8, 15, 22, 42, 50, 58, 64, 98.
<<Жоқ>> деген жауап: 27, 83, 103.
Адаммен қарым-қатынас белсенділігі:
<<Иә>> деген жауап: 11, 30, 57, 62, 67, 78, 86.
<<Жоқ>> деген жауап: 3, 34, 74, 90, 105.
Оқудағы ептілігі:
<<Иә>> деген жауап: 20, 25, 35, 38, 47, 66, 71, 101.
<<Жоқ>> деген жауап: 54, 59.
Адаммен қарым-қатынас ептілігі:
<<Иә>> деген жауап: 2, 4, 18, 26, 45, 68, 85, 94.
<<Жоқ>> деген жауап: 31, 81, 87, 93.
Жұмыс атқару қарқыны:
<<Иә>> деген жауап: 1, 13, 19, 33, 46, 49, 55, 57.
<<Жоқ>> деген жауап: 29, 43, 70, 99.
Адамдармен қарым-қатынас қарқыны:
<<Иә>> деген жауап: 24, 37, 39, 51, 72, 42.
<<Жоқ>> деген жауап: 5, 10, 18, 56, 96, 102.
Оқудағы эмоционалдығы:
<<Иә>> деген жауап: 14,17, 28, 40, 60, 61, 69, 79, 88, 91, 95, 97.
<<Жоқ>> деген жауап: жоқ.
Адамдармен қарым-қатынас-жасаудағы эмоционалдығы:
<<Иә>> деген жауап: 6, 7, 21, 36, 41, 48, 53, 63, 75, 80, 84, 100.
<<Жоқ>> деген жауап: жоқ.
Тексеру бақылау сұрақтары:
<<Иә>> деген жауап: 32, 52, 89.
<<Жоқ>> деген жауап: 12, 23, 44, 65, 73, 82.
Басында тексеру сұрақтары жауаппен анықталады. Зерттелуші сұрақтарға шындықпен жауап берді ме? Егер бақылау сұрақтарынан үштен көбі кілтпен сәйкес келсе онда, зерттеуші өзін ерекше көрсетуге тырысқан. Егер шындықты көрсетпесе, онда сенуге болмайды. Ондай болса, ол туралы мәлімет жалған болады. Мұның жауабына сенуге болмайды. Егер зерттелушінің жауабының берілген кілтпен үшеуі тура келіп, қалғаны жоғарғы көрсеткіш көрсетсе, онда оған сенуге болады.
Темперамент қасиеттерін ашудағы балл жинағы
Темпераменттің жоғары дәрежелі қасиеті бар зерттелуші: 9 немесе одан да көп сан жинайды.
Аз көрсеткіші: 4 немесе одан да аз балл.
Орташа дәрежелі: 5 немесе 8 орташа балл. Осылай қорытынды шығарылады.
Адамның қай типке жататынын темперамент қасиетін анықтаудағы көрсеткіштерді салыстырып табу керек.
Сангвиник - барлық қасиеті орташа;
Холерик - белсенділігі жоғары (қарқыны орташа, кейде жоғары болады);
Флегматик - барлық касиеті төмен;
Меланхолик (белсенділік, батылдығы төмен, сезімі төмен, қарқыны кейде жоғары болады).
Таза сангвиник, холерик, меланхолик және флегматикке адам тек өзінің даму деңгейінің көрсеткіші мен ұқсастықпен байланыстырады. Адам әрқашан темпера - мент типі аралас болып келеді. Зерттелушінің ер кезде 2 типін анықтайды. 1-типі жұмыс кезінде көрінсе, 2-сі адамдармен қарым-қатынас кезінде көрінеді.
Сөз тіркестерін есте сақта. Төмендегі сөз тіркестерін балаға оқып беріңіз
1. Күзде жаңбыр жауады.
2. Балалар ойнағанды ұнатады.
3. Бақшада алма және алмұрт өседі.
4. Аспанда ұшақ ұшады.
5. Бала әжесіне көмектеседі.
Баладан есте сақтай алған сөз тіркестерін қайталауын сұраңыз. Негізгісі - әрбір сөз тіркесіндегі ойды жеткізу. Сөзбе-сөз қайталау міндетті емес.
Мектеп жасына дейінгі балалардың еркіндігін бағалау
<<Үлгі мен ереже>> әдісі (А.Л. Венгер). Берілген тапсырмаларды жан-жағына қарамай, өз бетінше орындай алуы зерттелінеді. Мұның қорытындысы алты жасар баланың көруін, ой пікірін деңгейлеп дамытады.
Бұл әдісті зерттеу үшін кітапшалар тапсырмасымен қажет. Ол кітапқа бала туралы және зерттеу мерзімі жазылады.
Балаларға кітапшалар таратылады: Сендердің барлығыңда осындай кітапша бар. Осы кітапшада нүктелер тұр. Осы нүктелерді қоссаңдар үшбұрыш шығады, мына мысалға көз аударыңдар деп, мысалды көрсетеді. Жанында тағы нүктелер бар, енді қараңдар нүктелер бірдей ме? (Нүктелер әр түрлі, енді екі бірдей жұлдыз секілді нүктелерді қосуға болмайды, тек әр түрлі нүктелерді қосасыңдар. Егер дұрыс істемесеңдер бізге айтыңдар, біз оны өшіргішпен өшіреміз).Содан кейін балалар тапсырманы орындауға кіріседі. Ассистент пен психолог баланың жұмыстарына қарайды, егер бала дұрыс сызбай жатса өшіргішпен өшіреді. Ештеңе сызбаған балаларға түк істемегенше, дұрыс болмаса да сызу керектігін айтады.
Әр 6 есепке 0-дан 2 балға дейін баға қойылады. Егер есепті дұрыс сызбаса онда 0 балл қойылады. Егер қатесін өзі түзесе 1 балл беріледі. Егер барлығы жақсы болса 2 балл. Егер сызығы қисық болса, онда бал - ды төмендетеді. Барлық балл (ББ), егер 0 балдан алса 0 балл болады, егер 2 балдан 6-ы есепке алынса, онда 12 балл жинайды.
А.В. Запорожецтің өз еркімен даму деңгейіне, адамгершілікке баға беруге арналған әдістемесі
Баланы адамгершілікке баулу.
<<Жұлдызды бала>> ертегісін балаларға тыңдатады (екі рет). Онда жұлдызды бала өз шешесіне тас лақтырады. Балаға екі жүрек ұсынылады. Бала қай кейіпкер өзіне ұнаса, сол кейіпкерге өзінің жүрегін ұсынады. Бала қорытындысында кейіпкерінен сыйлық алады.
Ойды жинақтау ойындары
<<Кім жылдам?>> ойыны.
Мақсаты: баланың назарын дамыту. Іс - әрекеттің автоматты түрде орындалуына, баланың нақты назар аудара білуіне үйретеді. Сөз беріледі. Мысалы : Қанағаттанарлық. Бала осының (кіші сынып 15 мин, үлкен сынып 30 мин) ішінде жиі кездесетін әріпті мысалы: А-ны 1-сызып, 2-сін домалақтау, 3-сін өшіру керек.
Қазақстан - қазақ халқының туған өлкесі, кіндік қаны тамған жері. Әр қазақ болғанына бала жасынан мақтану керек. Қазақстанның болашағы жастардың ғана қолында!!!
<<Корректура>> ойыны.
Оқушыларға негізгі түбірі алынып тасталған сөздер беріледі. Әрі қарай оқушы өзі толықтырып, қосып жазып 2 оқушыға береді. Ол оның қатесінің қасына жазады немесе толықтырады.
Мысалы: Мен ...сіз...ді...нің...мын. Болашақ...дің ...мызда....ды... қорғау...нан...ды, т.б.
<<Саусақтар>> ойыны
Оқушылар дөңгеленіп отырады. Қолдарын тізеге қойып, айқастырып, бас бармақты бір-біріне тигізбей айналдырады. Сол кезде кей оқушылардың қолдары тітіркеніп, қапалана бастайды. Бұл қиыншылықтар объектінің дәл көзделіп, негізделуінен болады.
<<Көру арқылы есте сақтау>> ойыны
Балаларға мектеп ауласы немесе мектептің іші атты шығарма жаздырады. Оны төменгі сыныптар ауызша айтады, ал сыныптастары қосады. Ал ересектерде ол жазбаша жүргізіледі. Сосын бірінікін бірі тексереді. Бұл ойын назарды және есте сақтауды анықтайды.
<<Калейдоскоп>> ойыны
Әр баланы жартылай дөңгелендіре отырғызып, әрқайсына түрлі-түсті қағаздан беріп, 1 оқушыны шығарып, теріс қаратып айттырады. Кімде қандай түс бар?
Оқушылардың ішкі жан-дүниесін ашуына және еркіндікке үйрететін психологиялық ойындар.
<<Танысу>> ойыны.
Барлығымыз шеңбер жасап отырайық. Қазір шеңбер бойымен кезекпен жүргізушінің оң жағында отырған қатысушыдан бастап, топқа таныстырамыз. <<1-2 сөйлем арқылы сыныбының атын өзінің мінезін айтуы керек. Осы сөздерден кейін психолог өзін таныстырып, әңгімелейді. Психологтан кейін әрбір адам айналым бойынша өзін- өзі таныстырады. Танысу біткен соң, таныстырудың қалай өткені туралы пікірталас жүргізіледі. Психолог топқа мынадай сұрақ қояды: <<Кімнің таныстыруы сіздің есіңізде қалды және оның таныстыруы сізге несімен ұнады?>>
<<Карусель>> ойыны.
Топ мүшелері екіге бөлінеді. 1- ші топ ішкі, 2- ші топ сыртқы болып бөлініп, екі шеңбер жасайды. Жетекшінің берген белгісі бойынша ішкі топ сағат тілі бойынша қозғалады, жетекшінің белгісі бойынша олар тоқтайды да, екеуден ішкі топ пен сыртқы топ бір- біріне қарсы тұрған адамдар бірігеді. Әрбір топқа кезекпен жетекші белгілі бір рол беруі керек, олар тез арада сол ролді 2-3 минутта көрсетуі керек. Мысалы: сатушы-сатып алушы; мұғалім-оқушы; дәрігер-қаралушы; полиция-жүргізуші; әкесі-баласы; анасы-қызы. Бұл ойын әрбір адамның өзінің мінезін, көңіл күйін, қабілетін өзгерте білуіне, осы арқылы өзгелермен еркін араласу қабілетінің дамуына көмектеседі.
<<Бүлінген телефон>> ойыны.
Есту қабілетін дамытуға арналған бұл ойында мұғалім бір баланың қулағына бір сөзді сыбырлайды, ол келесі балаға соны қайталайды, солай жалғаса беріп, барлық балаларға жеткізеді. Ең соңғы оқушы пікір сөзді естіртіп дауыстап айтады: <<Мен әрқашан да шындықты айтамын>>.
<<Көңіл күйімізді жаттықтыру>> ойыны
Жүргізуші: Бүгін мен сендерді актер болуға үйретемін. Мен сендерге нені көрсетіңдер десем, соны бет әлпеттеріңмен бейнелейсіңдер.
1. Қабағы түйілген, ашулы адамның кейпі.
2. Қасқырдан қорыққан қоянның, ұядан түсіп қалған балапанның, мысықтан қорыққан тышқанның, иттен қорыққан баланың бет әлпеті.
3. Жылап тұрған адамды көрсету.
4. Жәй күліп тұрған адамды және қатты күліп тұрған адамды көрсету.
5. Өлең айтып тұрған адамның сезімін көрсете білу.
<<Ауызша волейбол>> ойыны.
Допты бір- біріне берген кезде балалар адамгершілік қасиеттер туралы айтулары керек. Мысалы: шыншылдық, мейірімділік, адамгершілік, әділдік, кішіпейілділік, батылдық, ұстанымдылық, жанашырлық.
<<Кім екенін тап>> ойыны.
Әрбір адам өзінің аты жөнін көрсетпей, өз - өзіне психологиялық мінездеме жазады. Өзінің ұнамды, ұнамсыз қасиеттерін жазуы керек. Бұл мінездеме жазылған беттерді жетекші жинап, араластырады да, арасынан біреуін алып, дауыстап оқиды. Топ мүшелері мінездеменің иесін табуы керек.
<<Шөлдеу>> ойыны.
Балалардың қолдары шынтақтан қозғалмайды. Балалар өздерін <<ыстық шөл даладамыз>> деп елестетеді, қатты шөлдейді. Бір кезде тостағандарға құйылған суға кездеседі. Енді осы суды ішуге амал табулары керек.
<<Алып>> ойыны.
Екі бала қатар тұрады, біреуінің сол аяғын екіншісінің оң аяғына байлайды, сөйтіп, бір белгіленген жерге барады. Немесе: үш, төрт. т.б. балаларды бірге байлайды, сосын олар бірге жүруге тырысады (бақаға ұқсап, секіреді).
<<Көпір>> ойыны.
Еденге бормен <<көпір>> (түзу) сызылады. Екі топ, бір -біріне қарсы шыққан балалар <<көпірден >> құлап қалмай өтуі керек. Балалар бір- біріне өткізіп жіберулері керек.
Қарым - қатынас дағдыларын дамытуға арналған ойындар
<<Әйнек арқылы>> ойыны.
Қатысушылардың біреуі параққа бір мәтінді жасырады, оны әйнек арқылы, яғни, ым- ишарамен, мимикамен келесі адамдарға жеткізеді, олар ұққандарын айтады. Берілген және жазылған мәтіннің сәйкестік деңгейі қарым -қатынас орната білуге дәлел болады.
<<Пікір талас>> ойыны.
Топ <<үштікке>>, яғни, үш -үштен бөлінеді. Әрбір үштікке міндеттері бөлініп беріледі. Қатысушылардың біреуі <<керең және мылқау>> рөлін ойнайды: ол ештеңе естімейді, сөйлей алмайды, бірақ, оның құзырында кору, ым- ишара, пантомимика бар; екінші қатысушы <<керең және сал адамның>> рөлін ойнайды: ол сөйлей және көре алады; үшіншісі: <<соқыр және мылқау>>. Ол тек естуге және көруге қабілетті.
Барлық үштікке ұсынылатын тапсырма: кездесу орны, уақыты және мақсаты жайында келісу.
<<Карусель>> ойыны.
Топ мүшелері <<карусель>> принципі бойынша, яғни, бір -біріне қарап тұрады және екі шеңбер құрады: ішкі шеңбер қозғалыссыз, ал сыртқы шеңбер қозғалмалы болады.
Ситуацияның мысалдары:
- Сіздің қарсы алдыңызда өзіңіз жақсы танитын, бірақ, едәуір ұзақ уақыт бойы көрмеген адам тұр. Сіз бұл кездесуге қуаныштымыз...
- Сіздің қарсы алдыңызда таныс емес адам тұр. Онымен танысыңыз...
- Сіздің қарсы алдыңызда кішкентай бала тұр, ол әлденеден шошынған. Оған жақындап барыңыз және оны жұбатыңыз.
- Ұзақ көріспеуден кейін сіз сүйіктіңізді кездестірдіңіз, сіз бұл кездесуге өте қуаныштысыз...
Байланыс орнатуға және әңгімелесуге 3-4 минут беріледі. Содан соң жүргізуші белгі береді және тренингке қатысушылар келесі қатысушыға жылжиды.
<<Қозғалысты шеңбер бойынша беру>> ойыны.
Барлық қатысушылар шеңбер құрып отырады. Топтағы қатысушылардың біреуі қиялындағы затты оны жалғастыруға болатындай етіп әрекет арқылы береді, көршісі осы әрекетті қайталайды және оны жалғастырады. Осылайша, зат шеңберді айналып шығады және бірінші ойыншыға қайта айналып келеді. Ол өзі берген заттың атауын атайды және қатысушылардың әрқайсысы өз кезегінде өздері берген заттың атын атайды. Талқылаудан соң, ойын тағы бір рет қайталанады, қорытынды ретінде <<Соңғы кездесу>> ойынын жүргізген жөн.
<<Тілсіз итеру>> ойыны.
Ойыншылар бөлме ішінде еркін қозғалып жүреді де, бір- бірін түртіп итереді, жай ұрып, соғып, шымшып көреді, бірақ, сөйлемейді. Кейін балалар ойыннан алған әсерлерін бөліседі.
<<Иә және жоқ>> ойыны.
Барлық ойыншылар жұптаса бөлінеді. Әркім өзіне <<иә>> немесе <<жоқ>> деген көзқарасты тандайды. Дауыстап, тек осы сөздерді атауға болады. Ойынның мақсаты: қарама - қарсы көзқарастағы ойыншыны өз позициясынан бас тартқызу. Барлық ойын аяқталған соң, өздерінің ойларын бөлісу жүреді: Сіздер қандай көңіл күйінде болдыңыздар? Сіздің ашуланған немесе қиналған сәттеріңіз болды ма?
<<Қораздар>> ойыны.
Ойын жұптаса орындалады. Бір ойыншы бір аяқпен секіріп, екінші ойыншыға соққан кезде, екінші ойыншы екі аяқпен жерді баспауы керек.
<<Тез -тез қайтала>> ойыны.
Алдымен жүргізуші ойыншылармен келісіп алады. Балалар жүргізушінің сөзін айтып тұруы керек. Бірақ жүргізуші <<мені қайталаңдар>> деген сөзді айтуы керек. Одан кейін жылдам диалог <<атысу>> өтеді. Кімде- кім жаңылысып кетсе, ойыннан шығады. Ешқандай жаңылыспаған адам жеңімпаз атанады.
<<Ұста-ұстама>> ойыны.
Ойынға қатысушылар бөлінеді, бір - біріне үшбұрыш түрінде қарап тұрады. Ойыншылар ашық және қоңыр түсті екі допты бір -біріне алма кезек лақтырады. Ашық түсті допты әрқашан да ұстап алу керек, ал, қоңыр түсті допты үндемей лақтырғанда ұстау керек. Мұндай <<жәй>> допты кімде- кім ұстай алмаса, сол ойыннан шығады.
Үшбұрыштың ортасында жүргізуші тұрады. Ол допты лақтырады, құлап қалғандар үшбұрыштың ортасында. Жүргізуші және ойыншылар допты жанында тұрған келесі топқа лақтырады. Егер доп жерге түсіп қалса, онда оған басқа топ ие болады.
Егер де, топта ешқандай ойыншы қалмаса, онда ойын аяқталады. Ал, жеңімпаз-қай жақтың ойыншысы көп, сол жақ болып табылады.
<<Жақын және таныстар>> ойыны.
10-12 бір - біріне жақын, таныс, достар жиналады. Олар бір- бірін жақсы біле ме. Ол үшін олар өздерін бақылауға арналған ойындардың көмегімен тексерсін. Әрбір ойнағысы келетіндер уақытша жүргізуші болып бір ойыннан жүргізсін. Ең болмаса мынадай:
<<Ең ұзын және ең қысқа>> ойыны.
Бақылауды тексеріп тұратын екі бала қалғандарына арқасымен тұрады. Қалғандары бір түзудің бойына бой- бойларымен тұрады. Жүргізуші ана балаға, мына балаға кезек - кезек сұрақ қояды:
-Осы жерде бойы ең ұзын кім?
-Ең қысқасы кім?
-Рет - ретімен ұзынынан, ең қысқасына дейін атап беріңіздер? Содан кейін жаңадан жүргізуші және жаңа ойыншылар шығады.
<<Сақиналар>> ойыны
Ойыншылар дөңгеленіп отырады, байлаулы тұрған жіпті екі қолдарымен ұстайды. Жіптің ортасында сақина кигізілген, ойыншылар ол жіпті қолдарымен жауып, кезек- кезек бір- біріне жылжытып отыруы керек. Жаңадан келген жүргізуші әрқайсысына <<қолыңды аш>>деп сақинаны тауып алуы керек. Кімнің қолында сақина болса, сол жаңа жүргізуші болады.
<<Не жетіспейді?>> ойыны.
Бұл ойынды балалар стол басына келгенде ұсынуға болады. Біріншіден біз стол басында не бар соны зейін қойып, қарап алыңыздар және естеріңде сақтаңдар деп ескертуіміз керек: конфеттер, бутербродтар, пирогтар, варенье және т.б. Енді бір қонақ сыртқа шыға тұрсын, ал, сіздер балалармен кеңесіп алып, қандай да бір тарелкені алып тастай тұрасыз, т.б. Енді сыртта тұрған адамды шақырып аламыз, ол адам мына жерде не жетіспейтінін айту керек (Тауып алған адам ең бірінші болып, конфетті немесе печеньені алуға рұқсат етіледі, ал содан кейін қалғандарын столға шақырады).
<<Кім жоғын тауып ал>> ойыны.
Ойыншылардың барлығы көздерін жұмуы керек. Осы уақытта жүргізуші бір баланы иығынан түртеді, ол дыбыссыз жәй кетіп қалады. Жүргізу белгі бергенде барлығы көздерін ашып, кім жоқ екенін тауып алуы керек. Кім жоғын ең бірінші кім тауып алса, сол жеңімпаз болады. Ойын есте ұстау қабілетін және бақылауды тексереді.
<<Пульс>> ойыны.
Дөңгеленіп отырамыз. Қатысушылар бір- бірінің қолын ұстайды. Бір ойыншы ортаға шығады. Жүргізуші: <<басталды>> деген сөз айтады. Ортадағы ойыншы пульстің қайда кетіп бара жатқанын табу керек. Жүргізуші <<тоқта>> деген белгі береді.
<<Саяхатқа шығу>> ойыны.
Дөңгеленіп отырамыз. Жүргізуші басталды дегенде, әрбір қатысушы керек затты алып шығуы керек. <<Рахмет>> деген сөз айтылуы керек.
Шығармашылық қабілетті дамытуға арналған ойындар
<<Символ>> ойыны.
Мақсаты: шығармашылық қабілетті, қарым-қатынасты дамыту, өзіндік бағаны қалыптастыру.
Нұсқау: бүгінгі кездесуімізде әрқайсымыз жеке өзіндік символымызды жасаймыз, өзімізге 3 нышан белгісін ойлап табамыз:
1. Лақап аты;
2. Айрықша белгіңіз;
3. Ұраныңыз.
Белгі өзіне тән, қарапайым болу керек, ұраныңыз қысқа және мағыналы болу керек. Мысалы: лақап аты - <<Вася ағай>>, өзіндік белгі - <<күрек>>, ұран - <<терең ойлаймын>>. Сурет шеңбер бойын аралайды және әр қатысушы парақ иесіне 3 белгісінің үйлесімділігіне қарай, ортақ бір баға қояды. Бағалау 5 баллдық жүйемен қойылады, әр топ мүшесі бағалап, парақ өз иесіне қайтып келген соң иесі баға сандарын қосып, жалпы қорытындысын шығарады.
Ең жоғары ұпай жинаған қатысушы жеңімпаз атанады. Топпен талқылап, әр суретшіге символға қарап мінездеме беру керек.
<<Әріптер әлемі>> ойыны.
Нұсқау: <<Қалампыр>> сөзі беріледі. Осы сөздегі әріптерді пайдаланып барынша көп сөз құрау қажет (уақыты -3 минут). Сөз құрауда бір әріпті 2 рет қайталауға болмайды. Тапсырма бөлек парақпен беріледі және оқушы оған өз сөздерін жазады. Қабілеттің жоғары деңгейде дамуы 9 және одан көп сөз. Орташа деңгей 7-8 сөз. Төменгі деңгей 6 және одан аз сөз.
<<Заттың қолдану тәсілдері>> ойыны.
Мақсаты: зейін шоғырландыру, құбылыс (заттардың) қалыптан тыс мүмкіндіктерін ашу арқылы ойлау қабілетін дамыту.
Нұсқау: жақсы танымал бір сөз беріледі, мысалы: <<кітап>> сөзі. Заттың қалыптан тыс неғұрлым көп қолдану аясын айту керек. Кітапты оқиды, бір нәрсенің астына қоюға болады, қажетті қағаздарды көзден таса зат ретінде жасыру мақсатында қолдануға болады, т.б. сондай-ақ, тіс щеткасы, бөтелке, тоқыма сымы, т.с.с. сөздерді пайдалануға болады. Бірақ заттарды адамгершіліксіз, жыртқыштық жолмен қолдану тәсілдерін айтуға тыйым салынады.
<<Артық сөздерді тап>> ойыны.
Мақсаты: ойлау қабілетін, ұқсастықтарға жіктей білу қабілетін дамыту. Нұсқау: кез-келген 3 сөз беріледі, мысалы: <<ит>>, <<қызан>>, <<күн>>. Белгілері ақылы ұқсастықтары бар 2 сөз қалдырылады да, артық сөз алып тастау керек. Қалған 2 сөздің өзара ұқсастықтарын алынып тасталған сөзден айырмашылығын неғұрлым көбірек атау керек. Мысалы: <<ит>> сөзі артық, <<қызан>>, <<күн>> сөздері қалдырылады, өйткені олар: дөңгелек, қызғылт, сүтқоректі емес, адамдарға қуат береді. Қалыптан тыс, нақты шешімдер қабылданады (бұлт, мақта, дән), т.б.
<<Заттардың қасиеті>> ойыны.
Мақсаты: ойлау жылдамдығын дамыту, ес қабілетінен ақпарат жылдамдығын алу, жаңа аймақтарға өту қабілетін сезіну. Құрал-жабдықтар: доп. Нұсқау: қатысушылар шеңбер құрап тұрады.
Жүргізуші: <<бұл доп <<апельсин>>. Қазір біздер допты бір-бірімізге лақтырып, оның қандай апельсин екендігін атаймыз. Ойынға бәрі де қатысуы керек. Аталған сапаларды қайталауға болмайды. (дөңгелек, сары, бұжыр, сулы, тәтті, қышқыл, әдемі, симметриялы, т.б.) және басқа да сөздермен (күн, т.б.) қолдануға болады.
<<Сөйлем құрау>> ойыны.
Мақсаты: ойлау, сөйлеу, шығармашылық қабілетін дамыту. Нұсқау: өзара байланыспайтын 3 сөз алынады, мысалы: <<көл>>, <<қарындаш>>, <<аю>>. Осы сөздерден сөйлем құрау қажет. Жауап қарапайым (аю көлге қарандашын түсіріп алды) немесе күрделі (бала қолына қарындаш алып, өзенде шомылып жатқан аю суретін салды) болуы мүмкін. Соңынан ұнаған жауаптар талданады. Шығармашылықпен жазылған сөйлемдер мадақталады.
<<Синонимдер>> ойыны.
Мақсаты: ойлау, сөйлеу қабілеттерін дамыту, сөздерге сүйене отырып, ойын дәл жеткізе білуге үйретеді.
Нұсқау: қарапайым сөйлем алынады, мысалы: <<Осы жаз өте жылы болады>>. Осы сөйлемнің мағынасын өзгертпей, синоним сөздер қолдану арқылы бірнеше нұсқасын құрау керек. Сөйлем мазмұны бұрмаланбауы қадағаланады. Кім көбірек нұсқа жазса, сол жеңімпаз болады. (<<Мына кітаптің беттері көп>>, <<Бақта алмалар өсіп жатыр>> сөйлемдерін де үлгі ретінде алуға болады).
<<Ұқсастықтар іздеу>> ойыны.
Мақсаты: ойлау, өзіндік қасиеттерді анықтау, белгіліге қарай жіктеуге арналған.
Нұсқау: кез-келген зат немесе құбылыс аталады, мысалы: <<вертолет>>. Осы сөзге әр түрлі белгілері бойынша ұқсайтын неғұрлым көп сөз жазу керек және ұқсастықтарды негізгі заттың (вертолет) қандай ерекшелігіне байланысты аталғаны топтастырылады, мысалы: <<құс>>, <<көбелек>> (ұшады және қонады), <<автобус>>, <<поезд>> (көліктер), т.б. көбірек ұқсас бөлшектерін топтастырып тапқан адам жеңімпаз болады.
<<Мүмкін жауаптар тізімі>> ойыны.
Мақсаты: ойлау, сөйлеу қабілеттерін дамыту.
Нұсқау: әдеттен тыс жағдай суреттеледі. Мысалы: <<Дүкеннен келгенде сіз пәтеріңіздің есігі ашық тұрғанын көрдіңіз...>> қатысушылар тез арада мұның болу себептерін атап беру керек. Себептер қарапайым болуы (<<Есікті жабуды ұмытқан>>, <<ұры түскен>>), сонымен қатар, ерекше, мүмкіндігі аз жауаптар (<<Марстықтар келген>>) т.б. болуы мүмкін. Көбірек түрлі жауаптарды атаған қатысушы жеңімпаз болады.
<<Мен кіммін?>> ойыны
Мақсаты: тренингтік қарым-қатынастың белсенді стилін орнықтыру, әрі қарай ашық сөйлеуге, өзіндік <<Мен тұжырымдамасын>> айқындауға, өзін-өзі тануға, өзінің және өзгелердің психологиялық ерекшеліктерін анықтауға көмектесіп, оларға талдай жасай алуды дамыту.
Ойынға қатысушылар дөңгеленіп отырады. Біз өз танысуымызды жалғастырайық. Сіздің қиын жағдайдан шығуыңызға бар болғаны 1-2 минут қана уақытыңыз бар. Сіз елсіз аралда тұрсыз. Сізге қандай да бір объект, өсімдік немесе жануар түріне еніп, әлгі қауіптен құлылуыңыз керек. Қиын жағдайдан шығып және одан аман қалу үшін қандай объектіні немесе қандай өсімдік пен жануарды таңдайтыныңызды ойланып айтыңыз.
Талқылау:
1. Сізде қандай қиын жағдай болды?
2. Қандай объект, өсімдік, не жануар кейпіне ендіңіз?
3. Не үшін таңдадыңыз? Себебін түсіндіріңіз.
4. Қазір қандай сезімде тұрсыз?
<<Сыйлық>> ойыны.
Мақсаты: рефлексия процесін күшейту, ұжымда жағымды психологиялық ахуал орнату, топ мүшелерінің бір-бірін түсінуге, ұжымда тұлғааралық қарым-қатынастың маңызды сапаларын ашу.
Ойынға қатысушылар шеңбер құрып тұрады. Қазір сіздер бір-бірлеріңізге, яғни өзіңіздің сол жақта тұрған көршіңізге сыйлық сыйлаңыз.
Көршіңізге қандай сыйлық жасайсыз, сыйлықты үнсіз ым-ишара арқылы көрсетіп бересіздер. Сіздің көршіңіз нендей сыйлық сыйлап жатқанын түсінетіндей жасау керек. Барлығы сыйлықтарын алып болғанша ештеңе айтылмайды. Бәрі үнсіз жасалады.
Талқылау:
1. Көршіңіз сізге қандай сыйлық жасады деп ойлайсыз?
2. Қандай сыйлықты сыйлағанын сіз тек түсіндіңіз бе?
3. Сізге сыйлық ұнады ма?
4. Қандай әсерде болдыңыз?
<<Құпия>> ойыны.
Мақсаты: өзіңіздегі құпия ерекшеліктеріңізді тауып алуға тырысыңыз. Оны біз мынандай бейнеде жасаймыз. Білімді ғалым сізге қатты ұқсайтын робот жасап шығарғанын елестетіңіз. Сіздің егізіңіз сізге барлық бөліктері бойынша сәйкес келеді. Бірақ ол жамандықтың белгісі болған соң, өзгелер оны сіз деп қабылдамағанын қалайсыз. Өйткені ол сізді танитындарға өзін сізбін деп араласып жүр. Сіздің қандай да бір мүлдем қайталап жасауға келмейтін қайталанбас қасиетіңіз бар ма? Жақсылап ойланыңыз.
Сізге бұл нәрседен құтылу керек. Ол үшін айналаңыздағы адамдарға өзінізді робот емес, нақты сіз екеніңізді дәлелдеу үшін сіз ешбір адам білмейтін бір құпияңызды, бір ерекшелігіңізді немесе ешкім естімеген қандай да бір жетістігіңізді көпшілікке айтуыңыз керек. Ойынға қатысушылар сіздің айтқан құпияңызды <<мұндай құпияңызды осы уақытқа дейін білмеппіз де, байқамаппыз да>> деп айтпайынша сіздің робот емес, сіз екеніңізге сенбей ойынды жалғасыра бересіз. Сіз барлық құпияңызды аштыңыз, бірақ робот барлығын сол күйде қайталап қулық жасады.
Сіз өзіңіздің - өзіңіз екеніңізді, робот емес екендігіңізге көз жеткізу үшін, қандай маңызды құпияларыңызды соңғы кезде ашасыз.
<<Эмиграция>> ойыны.
Біздер ұзақ жылдар бойы бір қалада, бір көшеде тұрамыз. Айналадағы адамдар барлығына таныс, бір-біріне үйреніскен. Бірақ өмірде барлық жағдай болады. Кенеттен сіз отбасыңызбен басқа қалаға көшетін болдыңыз. Қалай ойлайсыз. Кім қуанып, кім өкінеді?
Талқылау:
- Ол адаммен қарым-қатыңасыңыз қандай еді?
- Онымен сізді қатыстырған не себеп болып еді?
- Сіз оған көмек көрсетіп пе едіңіз?
- Немесе ол сізді шын көңілден жақсы көре ме? Әсіресе кімдер?
- Мұндай қарым-қатынастың болу себебі неде?
- Бұл адамдармен арада қандай жағдайлар болып еді?
- Әлде олардың алдында өзіңіздің артықшылығыңызды жариялап па едіңіз?
- Мүмкін сіздің мінез-құлқыңыз олармен үйлеспеген шығар?
Осы сұрақтарға байланысты адамдардың атын атап, жауап жазыңыз. Тек болған оқиғаның аяғына дейін ашық айтылуы тиіс. Ойлануға 5 минут уақыт беріледі. Бұдан кейін сіз серіктесіңізбен келісуге топтан 3-4 адам жиналып, талқылайсыздар.
<<Өзіңді -өзің тани біл>> ойыны.
Мақсаты: оқушылардың өзін-өзі тануға жағдай туғызу. Қатысушылардың өзіндік санасы мен рефлексиясына ықпал ету.
Жабдықтары: доп, қалам, қарындаш, тілектері бар түрлі -түрлі қорап. Сабақ барысы:
жаттығу- <<көңіл-күй түсі>>. Әр қатысушы өзінің көңіл-күйінің түсін таңдап, оны түсі сәйкес келетін қораптың тілігіне тастайды.
Психолог : қорапты ашып, балалардың көбісі бүгінгі сабаққа қандай көңіл-күймен келгендігін айтып береді.
Жаттығу: <<Мен сенімен жүздесуге өте қуаныштымын>>.
Психолог: қазір мынадай тапсырманы орындандар: қасыңызда тұрған оқушыға қолыңызды созып, мынадай сөздерді айтыңыз: <<Мен сенімен жүздесуге қуаныштымын>>. Ал ол өзінен кейінгіге осы сөздерді қайталайды. Сөйтіп, қайталанып барлығы қолынан ұстасып, шеңбер түзеді.
Үй жұмысын талқылау. Психолог: <<Сенімен жүздесуге өте жақсы>> тестінен қанша ұпай алғаныңызды білгіңіз келеді ме? Ол максималды балды айтады. Қалай ойлайсыз, кластастардың пікірін өзгертуге болады ма? Әр түрлі адаммен өзіңізді әр түрлі ұстайтыңызды сездіңіз бе? Кім өзін жақсы біледі? Сізге барлығы ұнай бере ме? Басқалардан қандай қасиеттеріңізбен ерекшеленесіз? Өзіңді білу қажет пе?
Тақырыппен жұмыс. Өзіңе талдау жасау. <<Мен кіммен қандаймын?>>
<<Ыстық орындық>> ойыны.
Психолог: Қазір әрқайсыңыз сыныптастарыңыздың сіз туралы ойы, сіздің өзіңіз туралы ойыңызбен неғұрлым сәйкес келетіндігін анықтай аласыз. Әркім бірінен кейін бірі ортадағы орындыққа отырып, <<Мен қандаймын>> деген сұраққа жауап береді. Бұл үшін олар плакаттағы сөздер тізімінен бірнеше анықтаманы пайдалану керек. Ортада отырған адам оның ойымен сәйкес келетіндерін белгілеп отырады. Сәйкес келген ойлардың саны есептелінеді.
<<Біз де>> ойыны.
Ойынға қатысатын балалар қаз-қатар отырады. Ойын бастаушы ойыншылар алдына шығып, әңгіме айта бастайды. Егер ойын бастаушы адамдарға тән іс-әрекет туралы айтса, ойыншылар <<біз де>> деп қосылып отырады. Егер адамға тән емес іс-әрекет туралы айтса, қосылмауы керек. Байқамай қосылып, <<біз де>> деп қосылып айтып қойған бала ойыннан шығады.
Ойын жүргізуші:
Мен көлге барамын.
Балалар:
Біз де!
Ойын жүргізуші:
- Көлден балық ұстап алдым.
Балалар:
Біз де !
Ойын жүргізуші:
Балықты итіме бердім.
Балалар:
- Біз де!
Ойын жүргізуші:
- Итім балық жеді.
Осы кезде <<біз де>>- деп қалса, ойын тоқтайды.
<<Есеп ойындары>>
Есеп ойындары екі немесе одан да көп балалармен ойнала береді. Көп бала ойнаған кезде келісім бойынша әркім өз есебін кезегімен айтады. Жауабын ойыншылардың бәрі іздейді. Кім бұрын тапса, сол жеңеді. Кейбір есептердің жауабы дұрыс шығу үшін нұсқау беріледі. Қиындау болса, қосымша көмек, бағыт беріледі.
:: Түнде жаңбыр жауғаннан кейін күн шыға ма ?
( Шықпайды, өйткені түн)
:: Күзетшінің басына торғай қонып отыр. Күзетші не істеп отыр?
(Күзетші ұйықтап отыр)
:: Теректе бес алма өсіп тұр еді, екеуін Айдар үзіп алды. Теректе неше алма қалды? ( Теректе алма өспейді)
:: Суда қызыл, көк, сары, қара, ақ, үшбұрыш, дөңгелек, алтын, күміс т.б. тастар бар. Суда қандай тас болмайды? ( Құрғақ тас)
:: Аспанда үш тауық ұшып жүр еді, аңшы екеуін атып алды. Неше тауық ұшып жұр. (Тауық аспанда ұшпайды)
:: Үйдің төрт бұрышында төрт мысық отыр. Үш мысық бір мысыққа қарап отыр. Бір мысық үш мысыққа қарап отыр. Барлығы неше мысық отыр? (Төрт мысық)
1.1. Керн-Йирасектің баланың мектепке дайындығын анықтау тесті
Бұл тест балалардың мектепке дайындығын анықтауға арналған. Тест төрт тапсырмадан тұрады. Балалардың мектепке дайындығын анықтау.
1.Қай жануар үлкен - ат па, әлде ит пе?
Ат - 0 балл, дұрыс емес жауап - 4 балл.
2. Күндіз жарық, ал түнде ...
Қараңғы - 0 балл, дұрыс емес жауап - 4 балл.
3. Аспан көгілдір, ал шөп ...
Жасыл - 0 балл, дұрыс емес жауап - 4 балл.
4. Шие, алма, жүзім, алмұрт - бұл...
Жемістер - 1 балл, дұрыс емес жауап - 1 балл.
5. Пойыз өтерде неге жолдың жиегінде шлагбаум төмен түсіріледі?
Себебі: пойыз бен автокөлік соғысып қалмау үшін, пойыздың астына түсіп кетпеу үшін (т.с.с.) - 0 балл. дұрыс емес жауап - 1 балл.
6. Тараз, Алматы, Қызылорда - бұлар?
Қалалар - 1 балл, станциялар - 0 балл, дұрыс емес жауап - 1 балл.
7. Кішкентай ат - ол құлын, кішкентай ит - бұл ... Кішкентай қой - бұл...
Күшік, қозы - 4 балл, егер екі сұрақтан біреуі болса 0 балл. дұрыс емес жауап - 1 балл.
8. Сағат қанша болғанын көрсетіп тұр? (сағатта көрсету) Жақсы көрсетілген - 4 балл. Тек жарты немесе тура көрсетсе - 3 балл. Сағат білмесе - 0 балл.
9. Ит тауыққа ұқсаған ба, әлде мысыққа ма? Неліктен ұқсас, олардың несі бірдей? Мысыққа, өйткені оларда төрт аяқ, жүндері, құйрығы ұқсайды - 0 балл. Мысықка ұқсастықтарын айтпаса - 1 балл.
10. Неге барлық автокөліктерде тежегіш бар?
Екі жағдайда (таудан түсіп келе жатқанда, бұрылыста соғысып қалмау үшін) - 1 балл. Бір жағдайда - 0 балл, дұрыс емес жауап - 3 балл.
11. Балға мен балтаның ұқсастығы неде?
Бірдей екі ұқсастық - 3 балл (олар ағаштан, темірден жасалған, олардың ұстағыштары бар). Олар аспаптар, олармен шеге қағуға болады - 1-2 балл. дұрыс емес жауап - 0 балл.
12. Тиін мен мысық қалай ұқсас?
Олар жануарлар (оларда 4 аяқтары бар, жүндері, олар ағаштарға өрмелей алады) - 3 балл. Бір ұқсастық - 2 балл. дұрыс емес жауап - 0 балл.
13. Футбол, ұзындыққа секіру, теннис, жүзу - бұл ... Спорт, дене тәрбиесі - 0 балл. Ойындар (жаттығу), гимнастика, сайысу - 2 балл. дұрыс емес жауап - 0 балл.
14. Қандай көлік түрлерін білесің?
Үш жерде жүретін көлік немесе толық атаулары, ұшақпен, жеңіл автокөлікпен, кемемен (тек түсіндіріп болғаннан кейін). Көліктер - 2 балл.
Дұрыс емес жауаптар - 0 балл.
15. Кәрі адам мен жас адамның айырмашылығы неде?
Ақ шаш, шаштарының жоқтығы, әжім, көп жұмыс істей алмайды, жақсы көре алмайды, жақсы естімейді, көп ауырады, өледі - 4 балл. Бір немесе екі айырмашылық - 2 балл. дұрыс емес жауап - 0 балл.
16. Неге адамдар спортпен шұғылданады?
Екі жағдайда (денсаулығы мықты болуы үшін, шынығу үшін, күшті болу үшін, тез жүріп тұру үшін, өздерін тік ұстау үшін, семіз болмау үшін) - 4 балл. Бір жағдайда - 2 балл. дұрыс емес жауап - 0 балл.
1.2. Ер адамның суретін салу
Бағалау:
1 балл. Мынадай жағдайда қойылады:
1) Салынған суреттің басы, денесі, қол-аяғы болуы керек.
2) Басы мойын арқылы денесімен жалғасып, денесінен басы үлкен болмауы керек.
3) Басында шашы бар немесе бас киімі болуы \ мүмкін. \
4) Құлақ, көзі, аузы мен мұрыны болуы керек.
5) Қолдың бес саусағы болуы қажет.
6) Аяғы.
7) Киімі ер адамдікіндей бір-бірімен байланыста болуы керек.
2 балл.
1) 3 деталь мойыны, шашы, бір саусағы болмаса да 1-балдағы жағдайлар орындалуы тиіс.
3 балл.
1) Салынған суретте басы, тұлғасы, денесі, аяқ-қолы бо - луы керек.
2) Қол-аяғы екі сызықпен салынуы керек.
3) Мойны, шашы, құлағы, киімі,саусағы салынбаған.
4 балл.
1) Тек басы, тұлғасы болған жағдайда.
2) Бір сызықпен қол немесе аяғы берілуі тиіс.
5 балл.
Нақты дененің суреті салынбаған жағдайда.
1.3. Сөздік тест бойынша бағалау
Мына сөйлемді көшіріп жаз. <<Ол ас ішті>>.
1 балл - өте жақсы көшірілген.
Үш сөз бір-бірімен байланысып тұруы, арақашықтығы сақталу керек.
2 балл. Егер бала анық қылып көшірсе. Әріп мөлшері және арақашықтығы саналмайды.
3 балл. Жазу кем дегенде екі бөлікке бөлінуі керек. Ең болмаса, жазылған әріптердің төртеуі түсінікті бо - луы керек. Жазу кем дегенде екі бөлікке бөлінуі керек.
4 балл. Қойылу үшін үлгімен аз дегенде екі әріп сәйкес болуы керек.
5 балл. Жазу түсініксіз жағдайда қойылады.
1.4. Берілген нүктелердің көшірмесі
Бұл тест ұзақ жүргізуді қажет етпейді және балл тест соңында беріліп отырады. Қорытынды субтест орындалғаннан кейін барып беріледі.
1 балл. Балаға келесі жағдайда қойылады. Үлгінің өте жақсы көшірмесі. Тек бір ғана нүктенің қатардан жіберілуі. Суретті кішірейтуге рұқсат етіледі, үлкейтуге болмайды.
2 балл. Нүкте саны және орналасуы үлгі бойынша тұруы керек. Үш нүктенің салынуы ұмытылса да 2 балл қойылады.
3 балл. Өзінің салынған контуры бойынша үлгіге ұқсайды. Ұзындығы мен биіктігі үлгіден 2 есе үлкен болмауы керек. Нүктелер 20-дан аспауы және 7-ден аз болмауы керек.
4 балл. Сурет өз контуры бойынша үлгіге ұқсамайды, бірақ нүктеден тұрады.
Суреттін үлкендігі және нүкте саны қажет емес.
5 балл. Түсініксіз сызулар.
Қорытынды соңғы 3 тапсырма бойынша жасалады. Қосылған ұпайлардың саны 3-6 болса, баланың мектепке дайындығы жоғары. 7-11 ұпай - баланың мектепке дайындық деңгейі орташа, 12-15 ұпай - баланың мектепке дайындық деңгейі төмен.
Тапсырма
Мына нүктелерге мұқият қарап алыңыз да, қасына дәл осылай көшіріп салуға тырысыңыз.
Кімге не жетпейді?
Бұл әдістеме баланың 5-6 жас аралығындағы ойлау деңгейінің психодиагностикасын жасауға арналған. Бұл әдістемеге кірген тапсырманы бастамас бұрын, балаға сурет көрсетіледі және бұл суретте әр балаға бір нәрсе жетіспейтіні айтылады. Ал жетіспеген зат астыңғы жақтағы суреттерде көрсетілген.
Баланың басты тапсырмасы, тез арада кімге не жетпейтінін табу.
Қорытынды баға:
- 10 балл - тапсырма 30 секунд аралығында орындалған.
- 8-9 балл - тапсырманың орындалу уақыты 31-49 се - кунд аралығында.
- 6-7 балл - орындалған тапсырма 50-68 секунд аралығын қамтиды.
- 4-5 балл - 70-80 секундқа дейінгі уақыт ішінде.
- 3-4 балл - орындалған тапсырма 90-100 секунд аралығында.
- 0-1 балл - тапсырма 110 және одан жоғарғы уақыт ішінде орындалды.
Ойлау қабілеті деңгейінің бағасы.
- 10 балл - өте жоғары;
- 8-9 балл - жоғары;
- 6-7 балл - орташа;
- 4-5 балл - орташа;
- 2-3 балл - төмен;
- 0-1 балл -- өте төмен.
1.6. Топ-топқа бөлу әдістемесі
Бұл әдістеменің нұсқасы алдыңғы әдістеме сияқты 4-5 жас аралығындағы баланың ойлау қабілетінің сапасын, деңгейін білуге арналған. Бұл әдістеменің мақсаты -- баланың елестету, логикалық ойлауына баға беру. Балаға суреттерді көрсетіп мына тапсырманы орындауға шақырамыз.
<<Мына суреттерге жақсылап қарап, салынған фигураларды топ-топқа бөліп қой. Әр топқа бір-біріне ұқсайтын фигураларды біріктіресің. Фигуралардың атын атап және оны неге бір топқа біріктіргеніңді түсіндіріп бересің>>.
Тапсырманың орындалуына 3 минут уақыт беріледі.
Қорытынды: 10 балл - бала берілген фигуралардың бәрін әр топқа 2 минут аралығында бөліп қойғанда қойылады. Бұл фигуралар: үшбұрыш, төртбұрыш, шеңбер, ромб, қызыл фигуралар (берілген суретте қарамен боялған), көк (жолақ сызықтар), сары (торлы), үлкен және кіші фигуралар.
Ескерту: Жіктелімі жағынан бір фигура әр топқа кіруі мүмкін.
- 8-9 балл - бала берілген фигураларды 2-ден 2,5 ми - нут аралығында жинады.
- 6-7 балл -2,5-3 минут аралығында тапсырма орындалды.
- 4-5 балл - 3 минут аралығында бала тек 5-тен 7-топқа дейін фигураларды атай алады.
- 2-3 балл - бала 2-ден 3 топтың фигураларын атады.
- 0-1 балл - 3 минут ішінде бала бір-ақ топты жинақтай алды.
Даму деңгейінің бағасы:
- 10 балл - өте жоғары;
- 8-9 балл - жоғары;
- 6-7 балл - орташа;
- 4-5 балл - орташа;
- 2-3 балл - төмен;
- 0-1 балл -- өте төмен.
Диагностикалық тапсырмалар
1-тапсырма. Ұғым деңгейін анықтау
Балалардың ойлау операциялары мен ұғымдардың қандайлық деңгейде қалыптасқандығын жобалайтын диагностикалық тапсырмалар.
Мақсаты: Балалардың қалыптасу деңгейін анықтау.
Құралдар: Сөздер тобы:
а) Өрік, алма, алмұрт, шие, жаңғақ, жүзім.
Жауап: бір атаумен - жемістер.
б) Трактор, мотоцикл, машина, велосипед.
Жауап: қозғалыс құралдары.
в) Көйлек, тон, малақай, шалбар.
Жауап: киетін киімдер.
Л.С. Выготский әдісі
Балаға топтама сөздер оқылады, оқылған сөздерді бір сөзбен не деп айтуға болады деген сұраққа жауап берілуі керек.
Бағалау: Балаларда қалыптасқан түсінік деңгейін анықтау.
I деңгей: Балаларда түсінік қалыптаспаған, олар қойылған сұраққа жауап бермейді.
II деңгей: Заттардың атқаратын қызметін нұсқайды: жейді, жүреді, киеді. Балалар үлкен қызығушылықпен жауап береді.
2-тапсырма. Ойлау деңгейін анықтау
Мақсаты: Балалардың ойлау операциясының даму деңгейін анықтау.
(Е.Е. Кровцова) <<Кім үлкен?"
Балаларға сұрақ қойылды: <<Қоян қасқырдан үлкен бе, қасқыр аюдан үлкен бе?>>. Сонымен, үлкен қоян ба, аю ма, қасқыр ма?
Бағалау: Балалардың жауабын 3 топқа бөлуге бола - ды: 1-топ. Қойылған сұраққа ойланбастан аю үлкен дейді, яғни, есептің шартына емес өмір тәжірибесіне сүйенеді;
2- топ. Ә дегенде берілген есепті шеше алмай, жауап беруде олар өмір тәжірибесіне емес, есеп шартына жүгінеді. Есепті қайталағанда дұрыс жауап береді.
3- топ. Балалар есепті бір окығанда-ақ дұрыс шешеді.
Әр фактордың мазмұнының сипаттамасы
1. Мектептегі жалпы қорқыныштың: мектеп өміріндегі әр түрлі мысалмен қосылуына байланысты баланың жалпы эмоционалдық жағдайы.
2. Әлеуметтік күйзелісті уайымдау: баланың эмоционалдық жағдайы баланың әлеуметтік байланысы (ең алдымен құрдастармен) фонында дамиды.
3. Жетістікке жетудегі фрустрация қажеттілігі: баланың жоғары нәтижелерге жетуіне және өзінің кажеттіліктерін дамытуға мүмкіндік бермейтін қолайсыз психикалық орта.
4. Өз пікірін айту қоркынышы өзінің мүмкіншіліктерін көрсету өзін басқа қылып көрсету, өзін-өзі ашылу қажеттілігі мен байланыстыратын жағдайды негативті эмоционалдық уайымдау.
5. Білімді тексеру жағдайы: білімді тексеру жағдайында уайымдау мен негативті қатынас.
6. Айналаңдағылар күтетін нәтижелерге сәйкес келмеу қорқынышы: өзінің ойларының нәтижелерінің бағалауындағы басқаларды шолу маңыздылығы, баға ту - ралы мазасыздану.
7. Күйзеліске деген төмен физиологиялық қатыстылық: баланың күйзелістік сипаттағы жағдайларға бейімделуі төмендетіліп, мазасыз ортаға бейімделу қаупі.
8. Мұғалімге қатысты қорқыныштар мен қайшылықтар баланы оқу жетістігін төмендететін, мектептегі үлкендермен қатынасының жалпы негативті эмоционалдық ортасы.
Темперамент қасиетін анықтайтын тест
1. Сен шапшаңсың ба?
2. Өзіңді қызықтырған әңгімеге ойланбастан қатысасың ба?
3. Үлкен топтан бөлініп, оңаша қалған ұнай ма?
4. Әр кез іс әрекет істеуге құмарсың ба?
5. Жай сөйлейсің бе?
6. Тез өкпелеп қаласың ба?
7. Достарыңмен ренжіскенде, ұйқың келе ме?
8. Бос уақытыңда бір іспен айналысқың келе ме?
9. Адамдармен сөйлесіп отырғанда ойланбастан жауап бересің бе?
10. Достарыңмен сөйлесіп отырғанда олардың тез сөйлегені ұнай ма?
11. Егер сенің біраз уақыт адамдармен сөйлесуге мүмкіндігің болмаса, сен өзінді уақыты жоқ адаммын деп санайсың ба?
12. Кездесуге немесе мектепке кешігіп келдің бе?
13. Қатты жүгірген ұнай ма?
14. Жаман баға алсаң, я мұғалім мен ата-анаң ескертулеріне қатты ойланасың ба?
15. Көп уақытты талап ететін жұмысты орындау саған ұнай ма?
16. Жылдам сөйлеу саған қиын ба?
17. Егер үй тапсырмасын немесе бір істі орындамасаң өзінді ыңғайсыз сезінесің бе?
18. Әңгіме кезінде бір ойдан екінші ойға ауытқи білесің бе?
19. Ептілікті қажет ететін ойын ұнай ма?
20. Тапсырманы орындауда жаңа нұсқаулар табу саған оңай түсе ме?
21. Егер әңгіме кезінде сені дұрыс түсінбесе, сен мазасыз күй кешесің бе?
22. Қиын әрі жауапты істі сен қызығушылықпен істейсің бе?
23. Өзің түсінбеген зат туралы сөз қозғайсың ба?
24. Бір уақытта бірнеше адаммен сөйлесу саған ұнай ма?
25. Бір мезетте бірнеше жұмыс атқара аласың ба?
26. Егер сен ойланбай сөйлесең достарың арасында кикілжің бола ма?
27. Саған жеңіл үйренген, күш жұмсамайтын жұмыс ұнай ма?
28. Дұрыс істелмеген жұмысқа тез ренжисің бе?
29. Отырып жұмыс істеген ұнай ма?
30. Таныс емес адаммен сөйлесу оңай ма?
31. Сөйлер алдында ойланасың ба?
32. Сенің барлық әдетің жақсы ма?
33. Жұмыс істегенде қолдары тез қимылдай ма?
34. Таныс емес адамдар арасында сен асықпай сөйлейсің бе?
35. Бір тапсырманы шешіп отырып, екінші басқа тапсырмаға тез ауысасың ба?
36. Тез қимылды керек ететін жұмыс атқару оңай ма?
37. Сен әңгімешілсің бе?
38. Сен еш кедергісіз еркін сөйлейсің бе?
39. Оқу мен жұмысыңа қатысты іс сені алаңдата ма?
40. Сен кемшіліктеріңді айтқанда ренжисің бе?
41. Жауапты жұмысты атқаруға құмарсың ба?
42. Барлық істі жай асықпай істеген ұнай ма?
43. Басқаға айтпайтын ойың бар ма?
44. Ойланбастан біреуге тосыннан қиын сұрақ қоясың ба?
45. Тез қимылдаудан қуат аласың ба?
46. Өзің айналысқан іске қатысты жаңа пікір ойластыру оңай ма?
47. Жауапты әңгімеде сені мазасыздық билей ме?
48. Саған жүктелген істі тез атқара аласың ба?
49. Өз бетіңше жұмыс істеу ұнай ма?
50. Бет-әлпетіңнен сенің жан дүниеңді білу оңай ма?
51. Берген уәдеңді тез орындайсың ба?
52. Айналадағы адамдардың саған деген қарым-қатынасына ренжисің бе?
53. Барлық істі жай асықпай істеген ұнай ма?
54. Бір ғана жұмыспен айналысу ұнай ма?
55. Саған тез ойланатын ойын ұнай ма?
56. Әңгіме арасында үзіліс жасайсың ба?
57. Компанияның көтерілуін міндетіңе аласың ба?
58. Сенің күш-жігерің артқанда қиын іспен шұғылдануға құмарсың ба?
59. Бір жұмыстан екінші жұмысқа назар аударуың қиын ба?
60. Күтпеген жағдайда жауапты ісің үзілсе сен көпке дейін көңілсіз жүресің бе?
61. Жұмысың алға баспаса ұйқың бұзыла ма?
62. Үлкен компанияда болған ұнай ма?
63. Достарыңмен қарым-қатынасыңды шешуде мазасызданбайсың ба?
64. Барлық күш-жігер жұмсалатын жұмыста реттілікті қажетсінесің бе?
65. Жиі ашуланып, өзіңді ұстай алмай қаласың ба?
66. Бір мезетте көптеген іс атқару ұнай ма?
67. Үлкен ортада өзіңді еркін ұстайсың ба?
68. Алғашқы пікіріңді жиі ұстанып тұрасың ба?
69. Себепсіздік туындайтын іс сені мазалай ма?
70. Жұмысты салғырт істейсің бе?
71. Бір жұмыстан екінші жұмысқа оңай кірісесің бе?
72. Дауыстап тез оқисың ба?
73. Кейде өсек айтасың ба?
74. Сен достарың арасында үндемейсің бе?
75. Сені қолдайтын және басу айтатын адамды қажет етесің бе?
76. Көптеген істі бір уақытта қарсылықсыз істейсің бе?
77. Тез істейтін жұмысты еш қарсылықсыз істейсің бе?
78. Бос уақытында адамдармен сөйлескің келе ме?
79. Жұмысың шешілмесе сенің ұйқың қана ма?
80. Ұрысқан кезде қолдарың дірілдей ме?
81. Өз ойынды жеткізуде ұзақ ойланасың ба?
82. Таныс адамдар арасында ұнамайтын адамың бар ма?
83. Оңай жұмыспен айналысуды қалайсың ба?
84. Сені ренжіту оңай ма?
85. Үлкен топта бірінші сөзді сен бастайсың ба?
86. Адамдар ортасында жүрген ұнай ма?
87. Алдымен ойланып, содан соң ойыңды айтасың ба?
88. Оқуың мен жұмысың сені толғандыра ма?
89. Жол-жөнекей тексеру жүргенде сен заттарың үшін ақшаны әрдайым төлер ме едің?
90. Отырыста немесе ортада өзінді ерекше ұстайсың ба?
91. Жұмыста болған сәтсіздікті ойлауға бейімсің бе?
92. Саған жылдам сөйлеген ұнай ма?
93. Ойда жоқта келген ойыңды бірден ашық дауыстап айтудан өзінді ұстайсың ба?
94. Жұмысты жай атқаруды қалайсың ба?
95. Жұмыста болған келіспеушілікті ойлайсың ба?
96. Адамдармен жай және асықпай сөйлеген ұнай ма?
97. Қателерің үшін уайымдайсың ба?
98. Ұзақ жұмысты жақсы орындауға қабілеттісің бе?
99. Өзіңнің мінезің туралы таныс емес адамнан сұрау саған оңай ма?
100. Адамдармен қарым-қатынаста өзінді сенімсіз сезінесің бе?
101. Жаңа өзің білмейтін жұмысқа тез ден қоясың ба?
102. Ұзақ, көп сөйлегеннен шаршайсың ба?
103. Асықпай жұмыс істеу оңай ма?
104. Саған әрдайым белсенділікті қажет ететін және көңіліңді бір жұмыстан екінші жұмысқа аударатын әр түрлі жұмыс ұнай ма? .
105. Өзіңмен-өзің ұзақ жалғыз болуды қалайсың ба?
Балл жинағының кілті
Әр адамның темпераменті, өзіне тән қасиеті берілген әдістегі сұрақ-жауап арқылы анықталады. Егер зерттеушінің жауабы кілтпен тура келсе, онда ол 1 деген ұпай алады. Әр темперамент қасиеті өзі белгілеген ұпаймен саналады.
Оқудағы белсенділік:
<<Иә>> деген жауап: 4, 8, 15, 22, 42, 50, 58, 64, 98.
<<Жоқ>> деген жауап: 27, 83, 103.
Адаммен қарым-қатынас белсенділігі:
<<Иә>> деген жауап: 11, 30, 57, 62, 67, 78, 86.
<<Жоқ>> деген жауап: 3, 34, 74, 90, 105.
Оқудағы ептілігі:
<<Иә>> деген жауап: 20, 25, 35, 38, 47, 66, 71, 101.
<<Жоқ>> деген жауап: 54, 59.
Адаммен қарым-қатынас ептілігі:
<<Иә>> деген жауап: 2, 4, 18, 26, 45, 68, 85, 94.
<<Жоқ>> деген жауап: 31, 81, 87, 93.
Жұмыс атқару қарқыны:
<<Иә>> деген жауап: 1, 13, 19, 33, 46, 49, 55, 57.
<<Жоқ>> деген жауап: 29, 43, 70, 99.
Адамдармен қарым-қатынас қарқыны:
<<Иә>> деген жауап: 24, 37, 39, 51, 72, 42.
<<Жоқ>> деген жауап: 5, 10, 18, 56, 96, 102.
Оқудағы эмоционалдығы:
<<Иә>> деген жауап: 14,17, 28, 40, 60, 61, 69, 79, 88, 91, 95, 97.
<<Жоқ>> деген жауап: жоқ.
Адамдармен қарым-қатынас-жасаудағы эмоционалдығы:
<<Иә>> деген жауап: 6, 7, 21, 36, 41, 48, 53, 63, 75, 80, 84, 100.
<<Жоқ>> деген жауап: жоқ.
Тексеру бақылау сұрақтары:
<<Иә>> деген жауап: 32, 52, 89.
<<Жоқ>> деген жауап: 12, 23, 44, 65, 73, 82.
Басында тексеру сұрақтары жауаппен анықталады. Зерттелуші сұрақтарға шындықпен жауап берді ме? Егер бақылау сұрақтарынан үштен көбі кілтпен сәйкес келсе онда, зерттеуші өзін ерекше көрсетуге тырысқан. Егер шындықты көрсетпесе, онда сенуге болмайды. Ондай болса, ол туралы мәлімет жалған болады. Мұның жауабына сенуге болмайды. Егер зерттелушінің жауабының берілген кілтпен үшеуі тура келіп, қалғаны жоғарғы көрсеткіш көрсетсе, онда оған сенуге болады.
Темперамент қасиеттерін ашудағы балл жинағы
Темпераменттің жоғары дәрежелі қасиеті бар зерттелуші: 9 немесе одан да көп сан жинайды.
Аз көрсеткіші: 4 немесе одан да аз балл.
Орташа дәрежелі: 5 немесе 8 орташа балл. Осылай қорытынды шығарылады.
Адамның қай типке жататынын темперамент қасиетін анықтаудағы көрсеткіштерді салыстырып табу керек.
Сангвиник - барлық қасиеті орташа;
Холерик - белсенділігі жоғары (қарқыны орташа, кейде жоғары болады);
Флегматик - барлық касиеті төмен;
Меланхолик (белсенділік, батылдығы төмен, сезімі төмен, қарқыны кейде жоғары болады).
Таза сангвиник, холерик, меланхолик және флегматикке адам тек өзінің даму деңгейінің көрсеткіші мен ұқсастықпен байланыстырады. Адам әрқашан темпера - мент типі аралас болып келеді. Зерттелушінің ер кезде 2 типін анықтайды. 1-типі жұмыс кезінде көрінсе, 2-сі адамдармен қарым-қатынас кезінде көрінеді.
Сөз тіркестерін есте сақта. Төмендегі сөз тіркестерін балаға оқып беріңіз
1. Күзде жаңбыр жауады.
2. Балалар ойнағанды ұнатады.
3. Бақшада алма және алмұрт өседі.
4. Аспанда ұшақ ұшады.
5. Бала әжесіне көмектеседі.
Баладан есте сақтай алған сөз тіркестерін қайталауын сұраңыз. Негізгісі - әрбір сөз тіркесіндегі ойды жеткізу. Сөзбе-сөз қайталау міндетті емес.
Мектеп жасына дейінгі балалардың еркіндігін бағалау
<<Үлгі мен ереже>> әдісі (А.Л. Венгер). Берілген тапсырмаларды жан-жағына қарамай, өз бетінше орындай алуы зерттелінеді. Мұның қорытындысы алты жасар баланың көруін, ой пікірін деңгейлеп дамытады.
Бұл әдісті зерттеу үшін кітапшалар тапсырмасымен қажет. Ол кітапқа бала туралы және зерттеу мерзімі жазылады.
Балаларға кітапшалар таратылады: Сендердің барлығыңда осындай кітапша бар. Осы кітапшада нүктелер тұр. Осы нүктелерді қоссаңдар үшбұрыш шығады, мына мысалға көз аударыңдар деп, мысалды көрсетеді. Жанында тағы нүктелер бар, енді қараңдар нүктелер бірдей ме? (Нүктелер әр түрлі, енді екі бірдей жұлдыз секілді нүктелерді қосуға болмайды, тек әр түрлі нүктелерді қосасыңдар. Егер дұрыс істемесеңдер бізге айтыңдар, біз оны өшіргішпен өшіреміз).Содан кейін балалар тапсырманы орындауға кіріседі. Ассистент пен психолог баланың жұмыстарына қарайды, егер бала дұрыс сызбай жатса өшіргішпен өшіреді. Ештеңе сызбаған балаларға түк істемегенше, дұрыс болмаса да сызу керектігін айтады.
Әр 6 есепке 0-дан 2 балға дейін баға қойылады. Егер есепті дұрыс сызбаса онда 0 балл қойылады. Егер қатесін өзі түзесе 1 балл беріледі. Егер барлығы жақсы болса 2 балл. Егер сызығы қисық болса, онда бал - ды төмендетеді. Барлық балл (ББ), егер 0 балдан алса 0 балл болады, егер 2 балдан 6-ы есепке алынса, онда 12 балл жинайды.
А.В. Запорожецтің өз еркімен даму деңгейіне, адамгершілікке баға беруге арналған әдістемесі
Баланы адамгершілікке баулу.
<<Жұлдызды бала>> ертегісін балаларға тыңдатады (екі рет). Онда жұлдызды бала өз шешесіне тас лақтырады. Балаға екі жүрек ұсынылады. Бала қай кейіпкер өзіне ұнаса, сол кейіпкерге өзінің жүрегін ұсынады. Бала қорытындысында кейіпкерінен сыйлық алады.
Ойды жинақтау ойындары
<<Кім жылдам?>> ойыны.
Мақсаты: баланың назарын дамыту. Іс - әрекеттің автоматты түрде орындалуына, баланың нақты назар аудара білуіне үйретеді. Сөз беріледі. Мысалы : Қанағаттанарлық. Бала осының (кіші сынып 15 мин, үлкен сынып 30 мин) ішінде жиі кездесетін әріпті мысалы: А-ны 1-сызып, 2-сін домалақтау, 3-сін өшіру керек.
Қазақстан - қазақ халқының туған өлкесі, кіндік қаны тамған жері. Әр қазақ болғанына бала жасынан мақтану керек. Қазақстанның болашағы жастардың ғана қолында!!!
<<Корректура>> ойыны.
Оқушыларға негізгі түбірі алынып тасталған сөздер беріледі. Әрі қарай оқушы өзі толықтырып, қосып жазып 2 оқушыға береді. Ол оның қатесінің қасына жазады немесе толықтырады.
Мысалы: Мен ...сіз...ді...нің...мын. Болашақ...дің ...мызда....ды... қорғау...нан...ды, т.б.
<<Саусақтар>> ойыны
Оқушылар дөңгеленіп отырады. Қолдарын тізеге қойып, айқастырып, бас бармақты бір-біріне тигізбей айналдырады. Сол кезде кей оқушылардың қолдары тітіркеніп, қапалана бастайды. Бұл қиыншылықтар объектінің дәл көзделіп, негізделуінен болады.
<<Көру арқылы есте сақтау>> ойыны
Балаларға мектеп ауласы немесе мектептің іші атты шығарма жаздырады. Оны төменгі сыныптар ауызша айтады, ал сыныптастары қосады. Ал ересектерде ол жазбаша жүргізіледі. Сосын бірінікін бірі тексереді. Бұл ойын назарды және есте сақтауды анықтайды.
<<Калейдоскоп>> ойыны
Әр баланы жартылай дөңгелендіре отырғызып, әрқайсына түрлі-түсті қағаздан беріп, 1 оқушыны шығарып, теріс қаратып айттырады. Кімде қандай түс бар?
Оқушылардың ішкі жан-дүниесін ашуына және еркіндікке үйрететін психологиялық ойындар.
<<Танысу>> ойыны.
Барлығымыз шеңбер жасап отырайық. Қазір шеңбер бойымен кезекпен жүргізушінің оң жағында отырған қатысушыдан бастап, топқа таныстырамыз. <<1-2 сөйлем арқылы сыныбының атын өзінің мінезін айтуы керек. Осы сөздерден кейін психолог өзін таныстырып, әңгімелейді. Психологтан кейін әрбір адам айналым бойынша өзін- өзі таныстырады. Танысу біткен соң, таныстырудың қалай өткені туралы пікірталас жүргізіледі. Психолог топқа мынадай сұрақ қояды: <<Кімнің таныстыруы сіздің есіңізде қалды және оның таныстыруы сізге несімен ұнады?>>
<<Карусель>> ойыны.
Топ мүшелері екіге бөлінеді. 1- ші топ ішкі, 2- ші топ сыртқы болып бөлініп, екі шеңбер жасайды. Жетекшінің берген белгісі бойынша ішкі топ сағат тілі бойынша қозғалады, жетекшінің белгісі бойынша олар тоқтайды да, екеуден ішкі топ пен сыртқы топ бір- біріне қарсы тұрған адамдар бірігеді. Әрбір топқа кезекпен жетекші белгілі бір рол беруі керек, олар тез арада сол ролді 2-3 минутта көрсетуі керек. Мысалы: сатушы-сатып алушы; мұғалім-оқушы; дәрігер-қаралушы; полиция-жүргізуші; әкесі-баласы; анасы-қызы. Бұл ойын әрбір адамның өзінің мінезін, көңіл күйін, қабілетін өзгерте білуіне, осы арқылы өзгелермен еркін араласу қабілетінің дамуына көмектеседі.
<<Бүлінген телефон>> ойыны.
Есту қабілетін дамытуға арналған бұл ойында мұғалім бір баланың қулағына бір сөзді сыбырлайды, ол келесі балаға соны қайталайды, солай жалғаса беріп, барлық балаларға жеткізеді. Ең соңғы оқушы пікір сөзді естіртіп дауыстап айтады: <<Мен әрқашан да шындықты айтамын>>.
<<Көңіл күйімізді жаттықтыру>> ойыны
Жүргізуші: Бүгін мен сендерді актер болуға үйретемін. Мен сендерге нені көрсетіңдер десем, соны бет әлпеттеріңмен бейнелейсіңдер.
1. Қабағы түйілген, ашулы адамның кейпі.
2. Қасқырдан қорыққан қоянның, ұядан түсіп қалған балапанның, мысықтан қорыққан тышқанның, иттен қорыққан баланың бет әлпеті.
3. Жылап тұрған адамды көрсету.
4. Жәй күліп тұрған адамды және қатты күліп тұрған адамды көрсету.
5. Өлең айтып тұрған адамның сезімін көрсете білу.
<<Ауызша волейбол>> ойыны.
Допты бір- біріне берген кезде балалар адамгершілік қасиеттер туралы айтулары керек. Мысалы: шыншылдық, мейірімділік, адамгершілік, әділдік, кішіпейілділік, батылдық, ұстанымдылық, жанашырлық.
<<Кім екенін тап>> ойыны.
Әрбір адам өзінің аты жөнін көрсетпей, өз - өзіне психологиялық мінездеме жазады. Өзінің ұнамды, ұнамсыз қасиеттерін жазуы керек. Бұл мінездеме жазылған беттерді жетекші жинап, араластырады да, арасынан біреуін алып, дауыстап оқиды. Топ мүшелері мінездеменің иесін табуы керек.
<<Шөлдеу>> ойыны.
Балалардың қолдары шынтақтан қозғалмайды. Балалар өздерін <<ыстық шөл даладамыз>> деп елестетеді, қатты шөлдейді. Бір кезде тостағандарға құйылған суға кездеседі. Енді осы суды ішуге амал табулары керек.
<<Алып>> ойыны.
Екі бала қатар тұрады, біреуінің сол аяғын екіншісінің оң аяғына байлайды, сөйтіп, бір белгіленген жерге барады. Немесе: үш, төрт. т.б. балаларды бірге байлайды, сосын олар бірге жүруге тырысады (бақаға ұқсап, секіреді).
<<Көпір>> ойыны.
Еденге бормен <<көпір>> (түзу) сызылады. Екі топ, бір -біріне қарсы шыққан балалар <<көпірден >> құлап қалмай өтуі керек. Балалар бір- біріне өткізіп жіберулері керек.
Қарым - қатынас дағдыларын дамытуға арналған ойындар
<<Әйнек арқылы>> ойыны.
Қатысушылардың біреуі параққа бір мәтінді жасырады, оны әйнек арқылы, яғни, ым- ишарамен, мимикамен келесі адамдарға жеткізеді, олар ұққандарын айтады. Берілген және жазылған мәтіннің сәйкестік деңгейі қарым -қатынас орната білуге дәлел болады.
<<Пікір талас>> ойыны.
Топ <<үштікке>>, яғни, үш -үштен бөлінеді. Әрбір үштікке міндеттері бөлініп беріледі. Қатысушылардың біреуі <<керең және мылқау>> рөлін ойнайды: ол ештеңе естімейді, сөйлей алмайды, бірақ, оның құзырында кору, ым- ишара, пантомимика бар; екінші қатысушы <<керең және сал адамның>> рөлін ойнайды: ол сөйлей және көре алады; үшіншісі: <<соқыр және мылқау>>. Ол тек естуге және көруге қабілетті.
Барлық үштікке ұсынылатын тапсырма: кездесу орны, уақыты және мақсаты жайында келісу.
<<Карусель>> ойыны.
Топ мүшелері <<карусель>> принципі бойынша, яғни, бір -біріне қарап тұрады және екі шеңбер құрады: ішкі шеңбер қозғалыссыз, ал сыртқы шеңбер қозғалмалы болады.
Ситуацияның мысалдары:
- Сіздің қарсы алдыңызда өзіңіз жақсы танитын, бірақ, едәуір ұзақ уақыт бойы көрмеген адам тұр. Сіз бұл кездесуге қуаныштымыз...
- Сіздің қарсы алдыңызда таныс емес адам тұр. Онымен танысыңыз...
- Сіздің қарсы алдыңызда кішкентай бала тұр, ол әлденеден шошынған. Оған жақындап барыңыз және оны жұбатыңыз.
- Ұзақ көріспеуден кейін сіз сүйіктіңізді кездестірдіңіз, сіз бұл кездесуге өте қуаныштысыз...
Байланыс орнатуға және әңгімелесуге 3-4 минут беріледі. Содан соң жүргізуші белгі береді және тренингке қатысушылар келесі қатысушыға жылжиды.
<<Қозғалысты шеңбер бойынша беру>> ойыны.
Барлық қатысушылар шеңбер құрып отырады. Топтағы қатысушылардың біреуі қиялындағы затты оны жалғастыруға болатындай етіп әрекет арқылы береді, көршісі осы әрекетті қайталайды және оны жалғастырады. Осылайша, зат шеңберді айналып шығады және бірінші ойыншыға қайта айналып келеді. Ол өзі берген заттың атауын атайды және қатысушылардың әрқайсысы өз кезегінде өздері берген заттың атын атайды. Талқылаудан соң, ойын тағы бір рет қайталанады, қорытынды ретінде <<Соңғы кездесу>> ойынын жүргізген жөн.
<<Тілсіз итеру>> ойыны.
Ойыншылар бөлме ішінде еркін қозғалып жүреді де, бір- бірін түртіп итереді, жай ұрып, соғып, шымшып көреді, бірақ, сөйлемейді. Кейін балалар ойыннан алған әсерлерін бөліседі.
<<Иә және жоқ>> ойыны.
Барлық ойыншылар жұптаса бөлінеді. Әркім өзіне <<иә>> немесе <<жоқ>> деген көзқарасты тандайды. Дауыстап, тек осы сөздерді атауға болады. Ойынның мақсаты: қарама - қарсы көзқарастағы ойыншыны өз позициясынан бас тартқызу. Барлық ойын аяқталған соң, өздерінің ойларын бөлісу жүреді: Сіздер қандай көңіл күйінде болдыңыздар? Сіздің ашуланған немесе қиналған сәттеріңіз болды ма?
<<Қораздар>> ойыны.
Ойын жұптаса орындалады. Бір ойыншы бір аяқпен секіріп, екінші ойыншыға соққан кезде, екінші ойыншы екі аяқпен жерді баспауы керек.
<<Тез -тез қайтала>> ойыны.
Алдымен жүргізуші ойыншылармен келісіп алады. Балалар жүргізушінің сөзін айтып тұруы керек. Бірақ жүргізуші <<мені қайталаңдар>> деген сөзді айтуы керек. Одан кейін жылдам диалог <<атысу>> өтеді. Кімде- кім жаңылысып кетсе, ойыннан шығады. Ешқандай жаңылыспаған адам жеңімпаз атанады.
<<Ұста-ұстама>> ойыны.
Ойынға қатысушылар бөлінеді, бір - біріне үшбұрыш түрінде қарап тұрады. Ойыншылар ашық және қоңыр түсті екі допты бір -біріне алма кезек лақтырады. Ашық түсті допты әрқашан да ұстап алу керек, ал, қоңыр түсті допты үндемей лақтырғанда ұстау керек. Мұндай <<жәй>> допты кімде- кім ұстай алмаса, сол ойыннан шығады.
Үшбұрыштың ортасында жүргізуші тұрады. Ол допты лақтырады, құлап қалғандар үшбұрыштың ортасында. Жүргізуші және ойыншылар допты жанында тұрған келесі топқа лақтырады. Егер доп жерге түсіп қалса, онда оған басқа топ ие болады.
Егер де, топта ешқандай ойыншы қалмаса, онда ойын аяқталады. Ал, жеңімпаз-қай жақтың ойыншысы көп, сол жақ болып табылады.
<<Жақын және таныстар>> ойыны.
10-12 бір - біріне жақын, таныс, достар жиналады. Олар бір- бірін жақсы біле ме. Ол үшін олар өздерін бақылауға арналған ойындардың көмегімен тексерсін. Әрбір ойнағысы келетіндер уақытша жүргізуші болып бір ойыннан жүргізсін. Ең болмаса мынадай:
<<Ең ұзын және ең қысқа>> ойыны.
Бақылауды тексеріп тұратын екі бала қалғандарына арқасымен тұрады. Қалғандары бір түзудің бойына бой- бойларымен тұрады. Жүргізуші ана балаға, мына балаға кезек - кезек сұрақ қояды:
-Осы жерде бойы ең ұзын кім?
-Ең қысқасы кім?
-Рет - ретімен ұзынынан, ең қысқасына дейін атап беріңіздер? Содан кейін жаңадан жүргізуші және жаңа ойыншылар шығады.
<<Сақиналар>> ойыны
Ойыншылар дөңгеленіп отырады, байлаулы тұрған жіпті екі қолдарымен ұстайды. Жіптің ортасында сақина кигізілген, ойыншылар ол жіпті қолдарымен жауып, кезек- кезек бір- біріне жылжытып отыруы керек. Жаңадан келген жүргізуші әрқайсысына <<қолыңды аш>>деп сақинаны тауып алуы керек. Кімнің қолында сақина болса, сол жаңа жүргізуші болады.
<<Не жетіспейді?>> ойыны.
Бұл ойынды балалар стол басына келгенде ұсынуға болады. Біріншіден біз стол басында не бар соны зейін қойып, қарап алыңыздар және естеріңде сақтаңдар деп ескертуіміз керек: конфеттер, бутербродтар, пирогтар, варенье және т.б. Енді бір қонақ сыртқа шыға тұрсын, ал, сіздер балалармен кеңесіп алып, қандай да бір тарелкені алып тастай тұрасыз, т.б. Енді сыртта тұрған адамды шақырып аламыз, ол адам мына жерде не жетіспейтінін айту керек (Тауып алған адам ең бірінші болып, конфетті немесе печеньені алуға рұқсат етіледі, ал содан кейін қалғандарын столға шақырады).
<<Кім жоғын тауып ал>> ойыны.
Ойыншылардың барлығы көздерін жұмуы керек. Осы уақытта жүргізуші бір баланы иығынан түртеді, ол дыбыссыз жәй кетіп қалады. Жүргізу белгі бергенде барлығы көздерін ашып, кім жоқ екенін тауып алуы керек. Кім жоғын ең бірінші кім тауып алса, сол жеңімпаз болады. Ойын есте ұстау қабілетін және бақылауды тексереді.
<<Пульс>> ойыны.
Дөңгеленіп отырамыз. Қатысушылар бір- бірінің қолын ұстайды. Бір ойыншы ортаға шығады. Жүргізуші: <<басталды>> деген сөз айтады. Ортадағы ойыншы пульстің қайда кетіп бара жатқанын табу керек. Жүргізуші <<тоқта>> деген белгі береді.
<<Саяхатқа шығу>> ойыны.
Дөңгеленіп отырамыз. Жүргізуші басталды дегенде, әрбір қатысушы керек затты алып шығуы керек. <<Рахмет>> деген сөз айтылуы керек.
Шығармашылық қабілетті дамытуға арналған ойындар
<<Символ>> ойыны.
Мақсаты: шығармашылық қабілетті, қарым-қатынасты дамыту, өзіндік бағаны қалыптастыру.
Нұсқау: бүгінгі кездесуімізде әрқайсымыз жеке өзіндік символымызды жасаймыз, өзімізге 3 нышан белгісін ойлап табамыз:
1. Лақап аты;
2. Айрықша белгіңіз;
3. Ұраныңыз.
Белгі өзіне тән, қарапайым болу керек, ұраныңыз қысқа және мағыналы болу керек. Мысалы: лақап аты - <<Вася ағай>>, өзіндік белгі - <<күрек>>, ұран - <<терең ойлаймын>>. Сурет шеңбер бойын аралайды және әр қатысушы парақ иесіне 3 белгісінің үйлесімділігіне қарай, ортақ бір баға қояды. Бағалау 5 баллдық жүйемен қойылады, әр топ мүшесі бағалап, парақ өз иесіне қайтып келген соң иесі баға сандарын қосып, жалпы қорытындысын шығарады.
Ең жоғары ұпай жинаған қатысушы жеңімпаз атанады. Топпен талқылап, әр суретшіге символға қарап мінездеме беру керек.
<<Әріптер әлемі>> ойыны.
Нұсқау: <<Қалампыр>> сөзі беріледі. Осы сөздегі әріптерді пайдаланып барынша көп сөз құрау қажет (уақыты -3 минут). Сөз құрауда бір әріпті 2 рет қайталауға болмайды. Тапсырма бөлек парақпен беріледі және оқушы оған өз сөздерін жазады. Қабілеттің жоғары деңгейде дамуы 9 және одан көп сөз. Орташа деңгей 7-8 сөз. Төменгі деңгей 6 және одан аз сөз.
<<Заттың қолдану тәсілдері>> ойыны.
Мақсаты: зейін шоғырландыру, құбылыс (заттардың) қалыптан тыс мүмкіндіктерін ашу арқылы ойлау қабілетін дамыту.
Нұсқау: жақсы танымал бір сөз беріледі, мысалы: <<кітап>> сөзі. Заттың қалыптан тыс неғұрлым көп қолдану аясын айту керек. Кітапты оқиды, бір нәрсенің астына қоюға болады, қажетті қағаздарды көзден таса зат ретінде жасыру мақсатында қолдануға болады, т.б. сондай-ақ, тіс щеткасы, бөтелке, тоқыма сымы, т.с.с. сөздерді пайдалануға болады. Бірақ заттарды адамгершіліксіз, жыртқыштық жолмен қолдану тәсілдерін айтуға тыйым салынады.
<<Артық сөздерді тап>> ойыны.
Мақсаты: ойлау қабілетін, ұқсастықтарға жіктей білу қабілетін дамыту. Нұсқау: кез-келген 3 сөз беріледі, мысалы: <<ит>>, <<қызан>>, <<күн>>. Белгілері ақылы ұқсастықтары бар 2 сөз қалдырылады да, артық сөз алып тастау керек. Қалған 2 сөздің өзара ұқсастықтарын алынып тасталған сөзден айырмашылығын неғұрлым көбірек атау керек. Мысалы: <<ит>> сөзі артық, <<қызан>>, <<күн>> сөздері қалдырылады, өйткені олар: дөңгелек, қызғылт, сүтқоректі емес, адамдарға қуат береді. Қалыптан тыс, нақты шешімдер қабылданады (бұлт, мақта, дән), т.б.
<<Заттардың қасиеті>> ойыны.
Мақсаты: ойлау жылдамдығын дамыту, ес қабілетінен ақпарат жылдамдығын алу, жаңа аймақтарға өту қабілетін сезіну. Құрал-жабдықтар: доп. Нұсқау: қатысушылар шеңбер құрап тұрады.
Жүргізуші: <<бұл доп <<апельсин>>. Қазір біздер допты бір-бірімізге лақтырып, оның қандай апельсин екендігін атаймыз. Ойынға бәрі де қатысуы керек. Аталған сапаларды қайталауға болмайды. (дөңгелек, сары, бұжыр, сулы, тәтті, қышқыл, әдемі, симметриялы, т.б.) және басқа да сөздермен (күн, т.б.) қолдануға болады.
<<Сөйлем құрау>> ойыны.
Мақсаты: ойлау, сөйлеу, шығармашылық қабілетін дамыту. Нұсқау: өзара байланыспайтын 3 сөз алынады, мысалы: <<көл>>, <<қарындаш>>, <<аю>>. Осы сөздерден сөйлем құрау қажет. Жауап қарапайым (аю көлге қарандашын түсіріп алды) немесе күрделі (бала қолына қарындаш алып, өзенде шомылып жатқан аю суретін салды) болуы мүмкін. Соңынан ұнаған жауаптар талданады. Шығармашылықпен жазылған сөйлемдер мадақталады.
<<Синонимдер>> ойыны.
Мақсаты: ойлау, сөйлеу қабілеттерін дамыту, сөздерге сүйене отырып, ойын дәл жеткізе білуге үйретеді.
Нұсқау: қарапайым сөйлем алынады, мысалы: <<Осы жаз өте жылы болады>>. Осы сөйлемнің мағынасын өзгертпей, синоним сөздер қолдану арқылы бірнеше нұсқасын құрау керек. Сөйлем мазмұны бұрмаланбауы қадағаланады. Кім көбірек нұсқа жазса, сол жеңімпаз болады. (<<Мына кітаптің беттері көп>>, <<Бақта алмалар өсіп жатыр>> сөйлемдерін де үлгі ретінде алуға болады).
<<Ұқсастықтар іздеу>> ойыны.
Мақсаты: ойлау, өзіндік қасиеттерді анықтау, белгіліге қарай жіктеуге арналған.
Нұсқау: кез-келген зат немесе құбылыс аталады, мысалы: <<вертолет>>. Осы сөзге әр түрлі белгілері бойынша ұқсайтын неғұрлым көп сөз жазу керек және ұқсастықтарды негізгі заттың (вертолет) қандай ерекшелігіне байланысты аталғаны топтастырылады, мысалы: <<құс>>, <<көбелек>> (ұшады және қонады), <<автобус>>, <<поезд>> (көліктер), т.б. көбірек ұқсас бөлшектерін топтастырып тапқан адам жеңімпаз болады.
<<Мүмкін жауаптар тізімі>> ойыны.
Мақсаты: ойлау, сөйлеу қабілеттерін дамыту.
Нұсқау: әдеттен тыс жағдай суреттеледі. Мысалы: <<Дүкеннен келгенде сіз пәтеріңіздің есігі ашық тұрғанын көрдіңіз...>> қатысушылар тез арада мұның болу себептерін атап беру керек. Себептер қарапайым болуы (<<Есікті жабуды ұмытқан>>, <<ұры түскен>>), сонымен қатар, ерекше, мүмкіндігі аз жауаптар (<<Марстықтар келген>>) т.б. болуы мүмкін. Көбірек түрлі жауаптарды атаған қатысушы жеңімпаз болады.
<<Мен кіммін?>> ойыны
Мақсаты: тренингтік қарым-қатынастың белсенді стилін орнықтыру, әрі қарай ашық сөйлеуге, өзіндік <<Мен тұжырымдамасын>> айқындауға, өзін-өзі тануға, өзінің және өзгелердің психологиялық ерекшеліктерін анықтауға көмектесіп, оларға талдай жасай алуды дамыту.
Ойынға қатысушылар дөңгеленіп отырады. Біз өз танысуымызды жалғастырайық. Сіздің қиын жағдайдан шығуыңызға бар болғаны 1-2 минут қана уақытыңыз бар. Сіз елсіз аралда тұрсыз. Сізге қандай да бір объект, өсімдік немесе жануар түріне еніп, әлгі қауіптен құлылуыңыз керек. Қиын жағдайдан шығып және одан аман қалу үшін қандай объектіні немесе қандай өсімдік пен жануарды таңдайтыныңызды ойланып айтыңыз.
Талқылау:
1. Сізде қандай қиын жағдай болды?
2. Қандай объект, өсімдік, не жануар кейпіне ендіңіз?
3. Не үшін таңдадыңыз? Себебін түсіндіріңіз.
4. Қазір қандай сезімде тұрсыз?
<<Сыйлық>> ойыны.
Мақсаты: рефлексия процесін күшейту, ұжымда жағымды психологиялық ахуал орнату, топ мүшелерінің бір-бірін түсінуге, ұжымда тұлғааралық қарым-қатынастың маңызды сапаларын ашу.
Ойынға қатысушылар шеңбер құрып тұрады. Қазір сіздер бір-бірлеріңізге, яғни өзіңіздің сол жақта тұрған көршіңізге сыйлық сыйлаңыз.
Көршіңізге қандай сыйлық жасайсыз, сыйлықты үнсіз ым-ишара арқылы көрсетіп бересіздер. Сіздің көршіңіз нендей сыйлық сыйлап жатқанын түсінетіндей жасау керек. Барлығы сыйлықтарын алып болғанша ештеңе айтылмайды. Бәрі үнсіз жасалады.
Талқылау:
1. Көршіңіз сізге қандай сыйлық жасады деп ойлайсыз?
2. Қандай сыйлықты сыйлағанын сіз тек түсіндіңіз бе?
3. Сізге сыйлық ұнады ма?
4. Қандай әсерде болдыңыз?
<<Құпия>> ойыны.
Мақсаты: өзіңіздегі құпия ерекшеліктеріңізді тауып алуға тырысыңыз. Оны біз мынандай бейнеде жасаймыз. Білімді ғалым сізге қатты ұқсайтын робот жасап шығарғанын елестетіңіз. Сіздің егізіңіз сізге барлық бөліктері бойынша сәйкес келеді. Бірақ ол жамандықтың белгісі болған соң, өзгелер оны сіз деп қабылдамағанын қалайсыз. Өйткені ол сізді танитындарға өзін сізбін деп араласып жүр. Сіздің қандай да бір мүлдем қайталап жасауға келмейтін қайталанбас қасиетіңіз бар ма? Жақсылап ойланыңыз.
Сізге бұл нәрседен құтылу керек. Ол үшін айналаңыздағы адамдарға өзінізді робот емес, нақты сіз екеніңізді дәлелдеу үшін сіз ешбір адам білмейтін бір құпияңызды, бір ерекшелігіңізді немесе ешкім естімеген қандай да бір жетістігіңізді көпшілікке айтуыңыз керек. Ойынға қатысушылар сіздің айтқан құпияңызды <<мұндай құпияңызды осы уақытқа дейін білмеппіз де, байқамаппыз да>> деп айтпайынша сіздің робот емес, сіз екеніңізге сенбей ойынды жалғасыра бересіз. Сіз барлық құпияңызды аштыңыз, бірақ робот барлығын сол күйде қайталап қулық жасады.
Сіз өзіңіздің - өзіңіз екеніңізді, робот емес екендігіңізге көз жеткізу үшін, қандай маңызды құпияларыңызды соңғы кезде ашасыз.
<<Эмиграция>> ойыны.
Біздер ұзақ жылдар бойы бір қалада, бір көшеде тұрамыз. Айналадағы адамдар барлығына таныс, бір-біріне үйреніскен. Бірақ өмірде барлық жағдай болады. Кенеттен сіз отбасыңызбен басқа қалаға көшетін болдыңыз. Қалай ойлайсыз. Кім қуанып, кім өкінеді?
Талқылау:
- Ол адаммен қарым-қатыңасыңыз қандай еді?
- Онымен сізді қатыстырған не себеп болып еді?
- Сіз оған көмек көрсетіп пе едіңіз?
- Немесе ол сізді шын көңілден жақсы көре ме? Әсіресе кімдер?
- Мұндай қарым-қатынастың болу себебі неде?
- Бұл адамдармен арада қандай жағдайлар болып еді?
- Әлде олардың алдында өзіңіздің артықшылығыңызды жариялап па едіңіз?
- Мүмкін сіздің мінез-құлқыңыз олармен үйлеспеген шығар?
Осы сұрақтарға байланысты адамдардың атын атап, жауап жазыңыз. Тек болған оқиғаның аяғына дейін ашық айтылуы тиіс. Ойлануға 5 минут уақыт беріледі. Бұдан кейін сіз серіктесіңізбен келісуге топтан 3-4 адам жиналып, талқылайсыздар.
<<Өзіңді -өзің тани біл>> ойыны.
Мақсаты: оқушылардың өзін-өзі тануға жағдай туғызу. Қатысушылардың өзіндік санасы мен рефлексиясына ықпал ету.
Жабдықтары: доп, қалам, қарындаш, тілектері бар түрлі -түрлі қорап. Сабақ барысы:
жаттығу- <<көңіл-күй түсі>>. Әр қатысушы өзінің көңіл-күйінің түсін таңдап, оны түсі сәйкес келетін қораптың тілігіне тастайды.
Психолог : қорапты ашып, балалардың көбісі бүгінгі сабаққа қандай көңіл-күймен келгендігін айтып береді.
Жаттығу: <<Мен сенімен жүздесуге өте қуаныштымын>>.
Психолог: қазір мынадай тапсырманы орындандар: қасыңызда тұрған оқушыға қолыңызды созып, мынадай сөздерді айтыңыз: <<Мен сенімен жүздесуге қуаныштымын>>. Ал ол өзінен кейінгіге осы сөздерді қайталайды. Сөйтіп, қайталанып барлығы қолынан ұстасып, шеңбер түзеді.
Үй жұмысын талқылау. Психолог: <<Сенімен жүздесуге өте жақсы>> тестінен қанша ұпай алғаныңызды білгіңіз келеді ме? Ол максималды балды айтады. Қалай ойлайсыз, кластастардың пікірін өзгертуге болады ма? Әр түрлі адаммен өзіңізді әр түрлі ұстайтыңызды сездіңіз бе? Кім өзін жақсы біледі? Сізге барлығы ұнай бере ме? Басқалардан қандай қасиеттеріңізбен ерекшеленесіз? Өзіңді білу қажет пе?
Тақырыппен жұмыс. Өзіңе талдау жасау. <<Мен кіммен қандаймын?>>
<<Ыстық орындық>> ойыны.
Психолог: Қазір әрқайсыңыз сыныптастарыңыздың сіз туралы ойы, сіздің өзіңіз туралы ойыңызбен неғұрлым сәйкес келетіндігін анықтай аласыз. Әркім бірінен кейін бірі ортадағы орындыққа отырып, <<Мен қандаймын>> деген сұраққа жауап береді. Бұл үшін олар плакаттағы сөздер тізімінен бірнеше анықтаманы пайдалану керек. Ортада отырған адам оның ойымен сәйкес келетіндерін белгілеп отырады. Сәйкес келген ойлардың саны есептелінеді.
<<Біз де>> ойыны.
Ойынға қатысатын балалар қаз-қатар отырады. Ойын бастаушы ойыншылар алдына шығып, әңгіме айта бастайды. Егер ойын бастаушы адамдарға тән іс-әрекет туралы айтса, ойыншылар <<біз де>> деп қосылып отырады. Егер адамға тән емес іс-әрекет туралы айтса, қосылмауы керек. Байқамай қосылып, <<біз де>> деп қосылып айтып қойған бала ойыннан шығады.
Ойын жүргізуші:
Мен көлге барамын.
Балалар:
Біз де!
Ойын жүргізуші:
- Көлден балық ұстап алдым.
Балалар:
Біз де !
Ойын жүргізуші:
Балықты итіме бердім.
Балалар:
- Біз де!
Ойын жүргізуші:
- Итім балық жеді.
Осы кезде <<біз де>>- деп қалса, ойын тоқтайды.
<<Есеп ойындары>>
Есеп ойындары екі немесе одан да көп балалармен ойнала береді. Көп бала ойнаған кезде келісім бойынша әркім өз есебін кезегімен айтады. Жауабын ойыншылардың бәрі іздейді. Кім бұрын тапса, сол жеңеді. Кейбір есептердің жауабы дұрыс шығу үшін нұсқау беріледі. Қиындау болса, қосымша көмек, бағыт беріледі.
:: Түнде жаңбыр жауғаннан кейін күн шыға ма ?
( Шықпайды, өйткені түн)
:: Күзетшінің басына торғай қонып отыр. Күзетші не істеп отыр?
(Күзетші ұйықтап отыр)
:: Теректе бес алма өсіп тұр еді, екеуін Айдар үзіп алды. Теректе неше алма қалды? ( Теректе алма өспейді)
:: Суда қызыл, көк, сары, қара, ақ, үшбұрыш, дөңгелек, алтын, күміс т.б. тастар бар. Суда қандай тас болмайды? ( Құрғақ тас)
:: Аспанда үш тауық ұшып жүр еді, аңшы екеуін атып алды. Неше тауық ұшып жұр. (Тауық аспанда ұшпайды)
:: Үйдің төрт бұрышында төрт мысық отыр. Үш мысық бір мысыққа қарап отыр. Бір мысық үш мысыққа қарап отыр. Барлығы неше мысық отыр? (Төрт мысық)
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz