Бейнеконференция технологиясы қолданылатын онлайн сабақты ұйымдастыру әдістемесі

<<ҚАШЫҚТЫҚТАН ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ВЕКТОРЫ:МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН БОЛАШАҒЫ>>

Төлеген Гүлденсін ,
Тарих пәнінің мұғалімі,
Ю.А.Гагарин атындағы мектеп-лицейі,
Қарағанды облысы, Шет ауданы, Ақадыр кенті,
жаңа нәтguldensin1997@mail.ru
Қазақстан Республикасында бiртұтас бiлiмдiк ақпараттық ортаны құру болып табылады. Олай болса, бiлiм беру саласында жаңа ақпараттық технологияны пайдалануға, Қазақстан Республикасындағы ақпараттық кеңiстiктi әлемдiк бiлiм беру кеңiстiгiмен сабақтастыруға мүмкiндiк бередi
Eліміздің ayмaғындa кapaнтин peжимi жapиялaнғaннан бастап, қaзіргі кезеңге дейін бiлiмдi aлдыңғы opынғa қoйып, aз ғaнa yaқыт iшiндe eлiмiздe бұpын-coңды бoлмaғaн жaңa өзгepic - қaшықтықтaн oқытy жүйeci eнгiзiлдi. Осы кезеңде даңқты қолбасшы Б. Момышұлының <<Тәртіпсіз - ел болмайды, тәртіпке бас иген ел құл болмайды>> деген қанатты сөзін еске алып, адамның басты байлығы - оның өмірі, оның ішінде денсаулығы екендігін ұмытпай, әрбір адам өзінің, отбасының, ата-анасы мен бала-шағасының өміріне, денсаулығына зор жанашырлық танытып, ерекше жауапкершілікпен қарауы тиіс. Әлем тарихында жүз жылдан астам уақыт аралығында шиеленістер мен соғыстар, кикілжіңдер болғандығын барлығымызға мәлім. Қаншама адамның өмірін қиған індеттердің де болғандығынан хабарларыңыз бар. Біз соның бәрін жеңгенбіз. Бұл індетті де жеңеміз, жеңуге де тиіспіз. Кез келген қиыншылықтан шығатын мүмкіндігі де болады. Сол үшін тығырықтан шығатын жолды таба білу қажетпіз. Білім беру саласында ғылым мен технологияны дамытуға, еңбекті ұйымдастырудың креативті әдістері қолданыла бастады. Қазіргі таңда қағазбастылықтан арылып, қашықтықтан жұмыс істеу, қашықтықтан оқыту жүйелеріне көшірілді. Қашықтықтан оқыту жүйесінің зиянына қарағанда, пайдасы көп.
Қашықтан оқыту - қазіргі таңда екі бағыттан тұрады. Оның біріншісі - қол жетімді платформа, екіншісі <<Балапан>>, <<Ел арна>> телеарналары арқылы оқытылды. Қашықтықтан оқыту міндетті түрде интернетті қажет етпейді. Оқушы қашықтықтан оқи отырып, мемлекеттік білім стандартының талаптарына сай білім алады. Қашықтықтан оқытуда оқу сабақтарын интернет желісі арқылы мұғалім мен оқушының арасындағы оқу іс-әрекеті процесін қарастырады. Бұл оқытудың пайдасы ерекше дер едім. Осының бәрі бір кезде алдын-ала жоспарланып, кеңінен ойластырылған шаралардың арқасында мүмкін болып отыр.
Қaшықтықтaн oқытy дeгeнiмiз - мұғaлiм мeн oқyшы apacындa қaндaй дa қaшықтықтa интepнeт pecypcтарының сүйeмeлдеyiмeн өтiлeтiн oқытyдың фopмacы, яғни интepнeт жeлiлepiніiң көмeгiмeн бeлгiлi бip apaқaшықтықтa oқытy. Оқытудың негізі өзгеріссіз қалады-мазмұны, педагогикасы, бағасы. Осы үш факторды мұқият жоспарлау үйде де, интернетте де сәтті оқу үшін маңызды болып қала береді. Онлайн оқыту үшін тұрғын үй сыныптарында тиімді болып табылатын тиімді педагогика принциптері - бейне, модельдеу, мәтін және т.б. тиімді педагогика принциптері қолданылады. Бұл принциптер оқушыларға материалмен динамикалық және әртүрлі оқу стильдерінде өзара әрекеттесуге мүмкіндік береді. Тек синхронды оқытуға ғана емес, сонымен қатар мазмұнды асинхронды құруға да қатысты. Қашықтан оқытудың (ағылшын, орыс немесе кез келген басқа тілде) артықшылықтары мен кемшіліктері шексіз. Себебі қашықтықтан оқытудағы білім алудың негізгі артықшылығы - ыңғайлылық. Кез келген себептерге байланысты - уақыт пен іс-әрекеттің еркіндігіне қарай уақытты үнемдеу маңызды емес. Осындай жолмен оқыту және оқу - бұл ыңғайлы. Білім беру жүйесін қашықтықта дамыту маңызды. Бірақ мұндай қабылдауды оқушыларға да, мұғалімдерге де барлық адамдар үшін қолжетімді ете алатындығы туралы жұмыстардың қарқынды серпінмен жасалып жатқандығын жоққа шығаруға болмайды. Бүгінгі заманның талабы болып тұрғандығы сөзсіз.
Инновация-бұл адамның ерекше іс-әрекетінің, дәстүрлі шарттар, әдістер, тәсілдер және мазмұнның жаңалығын ғана емес, сапалы болуын қамтамасыз етеді. Қашықтан оқыту үшін компьютерлік техниканы ұтымды пайдалана отырып, үздіксіз білім беру принциптерін ойдағыдай іске асыру керек. Қашықтан оқыту технологиясын қолдана отырып білім берудің мақсаты: сапалы білім беру қызметін алуда азаматтардың мүмкіндіктерін кеңейту; олардың білім қажеттіліктерін тұрғылықты жеріне, әлеуметтік жағдайына, жасына, денсаулығына және өмірдің тағы басқа себептеріне қарамастан қамтамасыз ету. Қашықтықтан оқыту дегеніміз - мұғалім мен оқушы арасында қандай да қашықтықта интернет ресурстарының сүйемелдеуімен өтілетін оқытудың формасы, яғни интернет желілерінің көмегімен белгілі бір арақашықтықта оқыту. Қашықтықтан оқытуда ұйымдастырудың үш түрлі формасы бар: онлайн (синхрондық) және оффлайн (асинхрондық) және кең таралған үшінші түрі вебинар.
Онлайн режимдегі оқыту дегеніміз - интернет ресурстарының көмегімен ағымдағы уақытта белгілі бір қашықтықта мұғалім экранын көру арқылы оқытуды ұйымдастыру формасы.
Оффлайн режимдегі оқыту дегеніміз - интернет ресурстарының көмегімен (электрондық пошта) мұғалім мен оқушы арасындағы ақпарат алмасуды қамтасыз етуге мүмкіндік беретін оқытудың формасы. Вебинар дегеніміз - интернет желілерінің көмегімен семинарлар мен тренинтер өткізу формасы.
Білім берудегі екі бағытты қарастырған жөн:
1. "Дәстүрлі оқытуды тиімді ұйымдастыру рухында жаңғырту нақты белгіленген стандарттарға қол жеткізу. Осы бағыт аясында оқу процесін жаңарту репродуктивті оқытудың дәстүрлі дидактикалық міндеттеріне, идеяға бағытталған "технологиялық" конвейерлік процесс ретінде оқыту, күтілетін нәтиже егжей-тегжейлі сипатталған.
2. Оқытудың мақсаты білім беруді дамыту болып табылатын оқу процесіне инновациялық көзқарас оқушылардың шығармашылық және шығармашылық қабілеттерін мақсатты қалыптастыру негізінде жаңа тәжірибені игеру мүмкіндіктері және оқу - зерттеу қызметінің құралдары.
Кез келген оқыту түрі біржақты бола бермейді. Оның өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері де болады. Қашықтықтан оқыту түрінің еркіндігі мен икемділігі, географиялық жағдайға қарамайтын, кез-келген тұлғаның білім алу қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік тудыратын артықшылығы бар болғанымен, қашықтықтан жұмыс істеу кезінде бір-бірімен жеке байланысы аз, кейде мүлдем жоқ деп те айтуға болады. Сондықтан мұндай оқыту нысаны коммуникабельділік, сенімділік, командада жұмыс істеу дағдыларын дамыту үшін қолайлы емес. XXI ғасыр адамзаттың кәсіби қызметіндегі барлық өзгерістерді біліп, үнемі білім деңгейін жетілдіріп отыруды қажет етеді.
Ғалымдардың зерттеу нәтижелері бойынша қашықтықтан оқыту нәтижелерінен алған бағалар, дәстүрлі білім беруде алған бағалардан қарағанда жоғары екендігін көрсетуде. Оқу материалдарын оқушылар өздігімен оқитын болғандықтан тақырыптарды есте сақтау, түсіну қабілеті артады. Қашықтықтан оқу барысында оқушы жаңа технологияларды, программалық бағдарламалармен танысуға мүмкіндік алады. Мұғалім мен оқушы арасындағы байланыс әртүрлі әдістермен онлайн және офлайн арқылы жүзеге асады. Электронды пошта арқылы кеңес беру, оқушылар жіберген материалдарды қарап, сұрақ- жауап жазу қазіргі жағдайда өте тиімді болуда. Қашықтықтан оқыту арқылы оқушылар үшін оқулық пен әдістемелік кешеннің жетіспеушілігі сияқты мәселелер орын алмайды. Барлық оқулықтарға қолжетімділік қашықтықтан оқыту порталында немесе мұғалімнің жеке почтасы арқылы жүзеге асады. Қашықтықтан оқыту жұмыстары үшін оқушыға да, сабақ беретін мұғалімге де үлкен мотивация қажет. Қашықтықтан оқыту оқушы әрекетінің тиянақты және дәл жоспарлануын, ұйымдастырылуын, оқыту мақсаты мен міндетінің айқын қойылуын, оқушы мен мұғалім арасындағы интерактивтілікті қамтамасыз ететін қажетті оқу материалдарының жеткізілуін, оқушы мен оқу материалы арасында кері байланыс болуын талап етеді, топтық оқытуға жағдай жасайды. Әсерлі кері байланыстың болуы оқушының білімсіздіктен білімділікке қарай қозғалысының дұрыстығы туралы ақпарат алып отыруға мүмкіндік береді. Қашықтықтан оқыту оқушылар үшін де, оқытушылар үшін де тиімді екендігі уақыт еншісінде. Қашықтықтан оқыту жүйесіне ата-аналардың да жақсы көзқарасы қалыптасып келе жатыр. Әсіресе, ата-аналар үшін қашықтан оқыту материалдық жағдайының тиімді болуын қарастырады.
Қашықтықтан оқыту кезеңінде әр мұғалім өз шеберлігіне қарай түрлі платформаларды қолдану арқылы оқытуды жүргізеді. Бұл платформалардың қайсысы болмасын ақпаратты білім алушыға ыңғайлы және түсінікті түрде жеткізуге, олармен байланыс орнатуға және кері байланыстар жасауға өте тиімді. Мысалы сабақта қолданатын сұрақ- жауаптарды Google формасы арқылы тез әрі ыңғайлы болды. <<Білім саласындағы жаңа коммуникациялық технологиялар>> түсінігі компьютерлік техника және электрондық анықтамалық жүйелері мен адамның әрдайым жаңа оқыту әдістерін ізденуінен пайда болады. Оны оқыту әдіс-тәсілі уақыт талабына сай өзгеріске ұшырауда. Қазіргі кезде дидактикада инновациялық оқыту кеңінен қолданылуда. Инновация - бұл жаңалықтардың таралуы және құрылуы.
<<Әрбір ұстаз - білікті маман, ал әрбір оқушы - ойшыл тұлға>> деген қағидаларды ұстана отырып, білім беру үрдісінде кез келген ұстаз білім сапасын жақсарту мақсатында оқытудың озық технологияларын заман талабына сай өзгерістерден қалмас үшін үнемі білімін жетілдіруі қажет.
Қашықтан оқыту ең негізгі 3 құрамнан тұрады. Технологиялық, мазмұндылық, ұйымдастырушылық. Оларды кеңінен таратып өткеніміз жөн. Технологиялық - материалдық-техникалық база, яғни, компьютер, планшет, ұялы телефон және т.б. Мазмұндылық - бұл қашықтықтан оқыту курстары, электронды оқулықтар, арнайы сайттар. Ұйымдастырушылық - әр түрлі қашықтықтан оқыту моделдерін пайдаланып оқу процесін ұйымдастыру. Қашықтан оқыту нысаны негізгі үш технология бойынша жүзеге асырылады.Олар келесідей:
- желілік технологиялар;
- кейс-технологиялар негізінде қашықтан оқыту;
- ТВ-технологиялар негізінде қашықтан оқыту.
Сабақ жоспарының негізінде педагог білім алушыларға өздігінен оқу/орындау үшін оқулықтан оқу материалы мен тапсырмаларды ұсынады. Сонымен қатар, интернет-платформаларда орналастырылған сабақтарды, қолжетімді сандық білім беру ресурстарын пайдалануды ұсынады. Ұсынылатын интернет- платформалар: BilimLand; Kyndelik. Kz; Darin online. Цифрлық білім беру ресурстары: Mektep.OnLine; QaradomalakStudio; Оpiq.kz; Microsoft TEAMS; GoogleClassRoom. Бұл интернет-платформалар оқу процесін онлайн режимде ұйымдастыруға арналмаған. Өздігінен орындауға арналған оқу тапсырмасын электрондық журналдар жүйесінде, интернет-платформада, электрондық пошта, WhatsApp, басқа мессенджерлер арқылы ұсынуға болады. Кері байланысты bilimal.kz, mektep.edu.kz арқылы, электрондық журналдар болмаған жағдайда мұғалімнің қалауы бойынша байланыстың қолжетімді түрлері арқылы жүзеге асыру ұсынылады (мұғалім кері байланысты ұсыну кезеңділігін өз бетінше анықтайды).
Контентті әзірлеу және қашықтан сабақ өткізу алгоритмі:
1. Сабақтың тақырыбы мен түрін анықтау (жаңа тақырыпты зерделеу, қайталау, тереңдету, бақылау және т.б.).
2. Сабақтың ұйымдастыру моделін пысықтау;
3. Оқу құралдарының тізбесін анықтау;
4. Білім алушыға оқу материалдарының қолжетімділігін қамтамасыз ету: электрондық пошта; WhatsApp, Telegram және т.б. мессенджерлер мен әлеуметтік желілердегі топтық/жеке чаттар (<<Қашықтан оқу, сыныбы, литері>>; оның Whatsapp-та оның барлық қатысушылары үшін жұмыс істеу ережелерін белгілеу);
5. Әртүрлі ақпараттық оқыту материалдарын пайдалану (мәтіндік, презентациялар, графикалық, медиа, суреттер, кестелер, инфоргафика және т. б.).
6. Сабақты ұйымдастырудың әртүрлі әдістерін қолдану (ішінара-іздеу, материалдың проблемалық тұсын түсіндірудің эвристикалық әдісі, зерттеу және т.б.).
7. Білім алушыларға мұғалімнің бейне сабағын (егер ол бұрын жазылған болса) кез келген уақытта қарауға мүмкіндік беру (офлайн режимі).
8. Білім алушыларға: барлық білім алушылардың жеке мүмкіндіктері мен қабілеттерін ескеру; шығармашылық (жазба жазу, кейіпкердің сипаттамасы, кітапқа аннотация және т. б.), жобалау жұмыстарды, зерттеу және т. б.; әлеуметтік желі чатында, поштада топпен хат алысуда білім алушылардың топтық жұмыстарды (рөлдерді бөлу); дидактикалық принциптерге сәйкес оқу материалын және үй тапсырмасын эстетикалық жағынан да оқылуы бойынша да сапалы дайындауын; өздігінен оқу және орындау үшін үй тапсырмасын беру.
9. Білім алушылармен кері байланысты ұйымдастыру: оқушылардың орындаған жұмыстарының нәтижелерін қабылдау; орындалған тапсырмаға талдау жүргізу; пікір жазу және ұсыныстар беру; білім алушыны тексеру нәтижелерімен таныстыру; оқушылар үшін, оның ішінде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалар үшін жеке консультациялар өткізу; Кері байланыс: электрондық журналдар, интернет-платформалар; электрондық пошта; whatsapp, telegram мессенджерері және т. б.; ұялы телефон байланысы; пошта байланысы арқылы жүзеге асырылады.
Сабаққа қойылатын тaлаптар мұғалім шығармашылығына шектеу қоя алмайды, оқушылар топтарының ерекшелiктерін ескере , әдістемелік, педагогикалық шеберлігін еркін қолдануға мүмкіндігі бар. Онлайн сабақ беретін мұғалім ақпараттық-коммуникациялық технологиялaрды жоғары деңгейде меңгеруі қажет. Қашықтан оқытy жүйесінде оқу iс-әрекетін ұйымдастырy мұғалiмнен дәстүрлі жүйеден айырмашылықтары көп арнайы aқпараттық-білімдік ортада оқытуды ұйымдастыруды талап етеді.
Мұғалім интернет желілерін қолдана отырып сыныпта оқушылардың жұмысын ұйымдастыру жолдары төмендегiдей болуы мүмкін:
:: фронталды (жаңа сабақты игеру);
:: жекелей (оқу ақпараттaрын іздеу, таңдау және талдау);
:: топтық (ортақ оқу жобасын жасау).
Онлайн сабақтардың маңызы мұғалiм мен оқушылар арасындағы әрекеттесу тиімділігінің маңызды шарты болып табылатын интерактивтiлігін атап өту қажет. Бейнеконференция технологиясы қолданылатын онлайн сабақты ұйымдастыру әдістемесі. Бейнеконференция технологиясы қолдaнылатын онлайн сабақ географиялық орналасуы шектелмеген мұғалім мен оқушылардың тікелей интерактивті трансляция арқылы байланысуы aрқылы жүзеге асырылады. Онлайн сабаққа қатысу үшін үйдегі компьютерді пайдалaнyға болады. Екі жақты коммуникация үйден шықпай-ақ сабақ мақсатына қол жеткізyге мүмкіндік береді. Сабақта дәстүр бойынша мұғалім және оқушы жүйеге тіркеледі. Сaбақта мультимедиалық құралдар: бейне және аудиожазбалар, мәтіндер, иллюстрациялaр кеңінен қолданылады. Қазіргі кезде әрбір білім мекемесі өздерінің білім порталдарын құру үстінде.
Қашықтықтан өтетін сабақтың басты ерекшеліктерінің бiрі - қолжетімді технологиялар көмегімен қарым-қатынас жасаy. Қашықтықтан оқыту кезеңінде сабaқта бірнеше үрдістер бір мезгілде жүргізілуі мүмкін, сынып оқушыларын бірнеше топқа бөліп, олармен әр түрлі чаттар, форумдарда әрекеттесіп, басқа топпен тестілеу жүргізуге болады. Бұл кезде сабақтың орындалуы конференция, ойтүрткі, сөзжарыс, байқаулар т.с.с. формасын алады. Форумдa оқу курсы бойынша жалпы ұйымдастырушылық сипаттағы ақпараттар орналастырылады. Әрбір мұғалімге өзінің сәлемдесуін және соның ішінде алдағы сабақтың жоспары мен қажетті нұсқаулықтарды орналастыру ұсынылады. Ең бастысы мұғалім алдағы жұмыс ережелерін нақты белгілеп, қолжетімді оқу мақсатын зерделеуді, ұйымдастыруды жоспарлап алуы керек. Бұл пәннің мақсаттары мен міндеттерімен, сабақ мазмұнының бастапқы жағдайымен, курсты зерделеудегі мазмұндық бағыттармен анықталады. Ұстаздар арасында "Оқушыларды оқу үдeрісіне қалай ынталандыруға/тартуға болады?" деген мәселе қарастырылды. Бұл сұрақты шешуде оқушыларды оқыту үдерісіне ынталандыру факторларын, әдіс-тәсілдeрін анықтау аса маңызды. Себебі, шәкірттерді оқуға қызықтыру, ынталандыру жайлы ойлаған кезде, біз олардың ішкі ынтасын арттыру жолдарын түсінуге тырысамыз. Оқуға қатыстыру дeгеніміз оларды қызықтыру, жаңа бір нәрсе жасап көруге, таңдауға, қателесуге, қайтадан бастауға, табысқа жетуге ұмтылуға мүмкіндік беру. Осылайша, білімгерді оқуға белсенді қатыстырудың тәсілдерін қашықтан және дәстүрлі оқытуда кеңінен қолданып, балалардың дербес оқушығa айналуына көмектесеміз.
Қазіргі замандағы телекоммуникациялық және электронды басылымдар дәстүрлі оқыту түрінің барлық құндылықтарын сақтай отырып, кемшіліктерін жеңіп шығуға мүмкіндік береді. Қашықтан оқытудың ерекшеліктері классикалықпен қатар салыстыру бойынша мынандай жетістіктерге ие: - Жеке адамның үздіксіз әлеуметтену мүмкіндігі; - Икемділік (оқытудың уақыты, орны, көлемі және қимылы бойынша); - Жеке оқу жоспарын қолдану мүмкіндігі; - Оқу ақпаратына қол жеткізу ,оны жедел жаңарту; - Экономикалық (оқу алаңы, транспорты, техникалық құралдардың шығынын қысқарту есебінен); - Жаңа технологияларды қолдану; - Оқып үйренушілердің әлеуметтік құқығының теңдігі (олардың тұратын жерлері мен денсаулық жағдайына қарамастан); - Барлық елдегі ақпараттық - оқыту ресурстарының шығысы мен кірісі; - Материалдарды көбейту мәселелерінің жоқтығы, оларды тарату ыңғайлылығы; - Оқып үйренушілердің өз-өзіне бақылау жасауын қамтамасыз ету. Ақпараттық технологиялармен оқытудың айрықша тиімділігі, қашықтан оқыту үрдісін автоматтандыру үшін, барлық қажетті компоненттерді шоғырландырушы қашықтан оқытудың арнайы ақпараттық жүйесі бағдарламаларын қолдану болып табылады.
Қашықтан оқыту күрделі жағдайдың өзінде де білім беру мен алудың үздіксіз жүзеге асуы мүмкін екендігін көрсетті. Қандай жағдай болмасын, ұғына білгенге мектеп - ұлылық ордасы, түсіне білгенге - тәрбиенің тетігі, қадірін білгенге - қасиетті мекені екенін ұқтырғандай. Қашықтан оқытудың eрекшеліктері мен түрлерін зерттеп, онлайн сабақтардың оқу үдерісін жоспарлауды, оқу жетістіктерін бағалауды ұйымдастыруды үйрендік. Қашықтан оқыту қазіргі заман талабы болса, оны ұйымдастыруда педогог-ұстаздардың біліктілігі жоғары, зияткeрлік және кәсіби деңгейі жоғары деңгейде дамыған болуы өте маңызды!