Шығындар есебі

МОДУЛЬ бойынша сабақ ЖОСПАРЫ

Курс:
3
Тобы:
03-18
Сабақтың нөмірі:
22
Мамандығы:
Біліктілігі:

1305000-Ақпараттықжүйелер 1305023 Техник-программист
Модульдің атауы:
Бухгалтерлік есеп
Сабақтың тақырыбы:
Шығындар есебі
Күні :
<<26>> қазан 2021ж.
Өткізілу ұзақтығы:
90 мин

Өткізілу орны:
Жаңатас қаласы "Жаңатас көпсалалы колледжі>>МКҚК

Сабақтың мақсаттары:
+ өнімге кеткен шығындар есептеу ,
+ кезең шығындары, шешім қабылдау,
+ бақылау үрдісіндегі шығындарды оқыту
Күтілетін нәтижелер:
Шығындарды топтастыру және бөліп тарату, жанама шығындарды бөлу және қайта бөлу негіздерімен танысып, көмекші өндіріс есебі.жайлы мәлімет біледі

Сабақтың түрі:
Теориялық

Оқыту әдістері, педагогикалық техникасы, педагогикалық технологилары:

Көрнекті-иллюстративті (презентация), бөлімдік- ізденіс (топтағы ғылыми-зерттеу жұмысы), оқытушының жетекшілігімен оқу жұмыс әдісі, жеке оқу жұмыс әдісі.

Қажетті құрал-жабдықтары:
ПК, интерактивті тақта; презентациялық материалдар; үлестірмелі материалдар

Қосымша ақпарат көздері (әдебиет):

1. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. << Методика финансового анализа для организаций >> . М.: Инфра - М, 2003
2. Ковалев А.И. Привалов В.П. << Анализ финансового состогяния коммерческих предприятия >>.- М ; Центр экономики и маркеттинга. 2000
3. Балабанов И.Т. << Финансовый анализ и планирование хозяйствующего субъекта >> Издание 2 - е, доп. М: Финансы и Статистика. 2000
4. Радинова В.М. << Финансовая устойчивость прадприятия в условиях инфляции >>. - М.: Издательство перспектива 2000.
Оқытушымен байланысу үшін ақпарат :
Аты-жөні:
Оразкулова Гульжамал Маратовна
Тел.: +77781100404
E-mail:

<<Тексерілді>>
Әдіскер: ____________________

Сабақтың жоспар - КОНСПЕКТісі
Сабақтың барысы
Уақыты (минуты)
Оқытушының әрекеті
Білім алушының әрекеті
Оқу ресурс-тары және материалдары
1
2
3
4
5
1. Ұйымдастыру кезеңі
5
Кіріспе. Аудиторияның дайындығын тексеру. Студенттердің сабаққа қатысуын тексеру. Сабақтың мақсаты және мазмұнымен және жұмыс кезеңдерімен таныстыру
Оқу материалдарын дайындау
Топтың оқу журналы, сабаққа қатысу ведомості
2. Негізгі кезеңде студенттерді жұмысқа дайындау
15

Жаңа тақырып бойынша студенттерді жұмыс кезеңдерімен таныстыру
Студенттер оқуға тиісті тест сұрақтарына жауап береді
ЖК, интерак-тивті тақта; <> бағдарламасы арқылы тест
3. Жаңа білім мен жұмыстары-ның әдістерін қалыптастыру
15
Оқытушы мультимедиялық презентация қолдана отырып сабақтың мақсаты мен міндеттері туралы ақпарат береді
Тыңдаушылар беріл-ген ресурстарды бақылайды және қажетті кезеңдерін тіркеп отырады
ЖК, интерак-тивті тақта; презентациялық материалдар,
дәптер, қалам
4. Оқыған материалды түсінуін бастапқы тексеру

15
Сауалнама арқылы оқытушы зерттелген материалды оқып үйренеді

Меңгерген ақпарат-ты қолдана отырып, студенттер сұрақ-тарға жаап береді, бір-бірінің сұрағына жауап береді.
ЖК, интерактивті тақта; презентациялық материалдар
5. Жаңа сабақты бекіту
10
<> бағдарламасы бойынша жұмыстың орындалуын түсіндіру
Меңгерген ақпарат-ты қолдана отырып, студенттер тест тапсырмаларына жауап береді.
ЖК,Басылым түріндегі тест тапсырмалары және тестілеу бағдарламасы, қалам
6. Білім беру әдістерін қолдану
10
Студент-топтың жетекшісі дайындаған сұрақ тапсырмаларды таңдайды,
Студенттер топта алған тапсырма-ларын талқылайды, жауап береді
Ситуациялық тапсырмалар
8. Білімді жалпылау жәнежүйелендіру. Білімдерін түзету және жұмыс тәсілдері
10
Оқытушы студенттер орындаған тапсырмаларға талдау жасайды, түзету енгізеді, қателерін көрсетіп, түсіндіреді.
Тыңдаушылар назар салып тыңдайды және қажетті жерлерін тіркеп отырады

ЖК, интерактивті тақта; презентациялық материалдар

9. Үй тапсырмасы туралы ақпарат

5
Берілген тапсырма бойынша топтар презентация дайындап келу
ББҮ кестесін толықтырып келу
Тыңдаушылар назар салып тыңдайды және дәптерге үй тапсырмасын жазады
ЖК, интерактивті тақта

10. Сабақты қорытындылау
5
Орындалған жұмыстарды қабылдап алу.
Студенттерді бағалау
Студенттер назар қойып тыңдайды

Топтың оқу журналы

Білім алушының нәтижесі:

Оқытушының өзін-өзі бағалауы:

Шығындар есебі

Дәріс мақсаты: өнімге кеткен шығындар есептеу , кезең шығындары, шешім қабылдау, бақылау үрдісіндегі шығындарды оқыту

Жоспар:
1. Шығындарды топтастыру және бөліп тарату. Жанама шығындарды бөлу және қайта бөлу негіздері.
2. Негізгі өндіріс есебі. Көмекші өндіріс есебі.
3. Материалдық шығындар есебі
4. Еңбек шығындары есебі, еңбек ақы төлеу әдістері және еңбектің тиімділігін есептеу.

Шығындар - басқару есебінің негізгі бір объектісі ретінде
Кәсіпорынның өндірістік қызметінің мақсаты - өнім шығару, оны өткізу мен пайда алу. Барлық кәсіпорынның да, оның бөлімшелерінің өндіріс тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштердің жалпы жүйесінде басты орын құрамы оны қалыптастыратын шығындармен белгіленетін өзіндік құнға беріледі. Өндіріс шығындары - өнімді (жұмысты, көрсетілетін қызметті) өндіру мен өткізуге жұмсалған қоғамдық еңбек шығындары.
Өндіріс шығындарының басқару есебі кәсіпорынның негізгі мақсатын орындауға бейімделген басқарудың белгілі бір үлгісіне сәйкес өткен, осы және болашақ шығынды қолдануды талдаудан тұрады. Шығындар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін оларды ғылыми негізделген жіктеудің мәні зор.
Шығындар-басқару есебі негізгі объектілерінің бірі, күрделі және сан қырлы құбылыс. Оларды тиімді басқару үшін белгілі бір белгілер бойынша шығындарды топтастыруды көздейтін жіктеуді қолданған жөн.
Өндіріс шығындарын жіктеу.
Негізгілер - өндірістің технологиялық процусімен тікелей байланыстылар: шикізат пен материалдар, қосалқы материалдар мен басқадан шығындар.
Қосымшалар - өндірісті ұйымдастыру мен оған қызмет етуге, оны басқаруға байланысты пайда болады.
Тіклейлер - өнімнің белгілі бір түрін өндіруге байланысты, оның өзіндік құнына тура және тікелей кіруі мүмкін (шикізат, аударымдар (ақша аударулар). Жеке бөлімшеге жатқызылуы мүмкін шығындар бөлімшенің шығындары деп аталады (автомеханиктің еңбекақысы - автосервис бөлімшесінің тікелей шығындары, автомобильді бояу цехында қолданылатын бояудың құны - тікелей бояу цехының шығындары).
Жанамалар - өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына тікелей енгізілмейтін және жанама (шарты) түрде бөлінеді. Жеке бөлімшелерге жатқызылмайтын шығындар жанамалар (жарнамаға шығыңдар - субъектінің әрбір бөлімшесінің жанама шығындары) деп аталады.
Шығындар бір бөлімше үшін тікелей, екіншілері үшін жанама (завод менеджерінің еңбек ақысы - кейбір бөлімшелер үшін қосымша шығындар, алайда бүкіл завод үшін тікелей шығын) болуы мүмкін.Тура және жанама етіп бөлу салалық ерекшеліктерге, өндірісті ұйымдастыруға, өнімнің өзіндік құнынын калькуляциялаудың қабылданған тәсіліне (көмір өнеркәсібінде, энергетикада - барлық шығындар тікелей байланысты).
Кешенділер - бірнеше элементтен тұратындар (құрамына тиісті риске құрамның еңбекақысы, аударымдар, материалдар, амортизация мен басқадай бір элементті шығыстар кіретін цехтық шығыстар).
Өзгермелілер - мөлшері өндіріс көлемінің өзгеруіне тура сайма-сай (пропорциональды) өзгеретіндер (өндірстік жұмысшылардың еңбекақысы, технологиялык энергия, отын және т.б.) және осы кезеңдегі өнім өндіруге сайма-сай бөлінеді.
Мысалы, егер өндіріс көлемі 10%-ке көбейсе, жалпы өзгермелі шығындар да 10%-ке ұлғаяды.

1-сурет. Өндіріс келемі мен өзгермелі шыгындар сомасы арасындағы тәуелділік
1-суреттен және 1-кестеден көрініп тұрғандай, өзгермелі шығындар өндіріс көлеміне сайма-сай (пропорциональды) өседі. Өндіріс көлемі екі есе 100-ден 200 бірлікте дейін өссе қалпы өзгермелі шығындар 1000-нан 2000 теңгеге дейін ұлғаяды. Алайда өзгермелі шығындар өнім бірлігін есептегенде көлем өзгергенде тұрақты болып қалады. Бірінші, екінші, оныншы бірлік болғанына қарамастан. Сондықтан өзгермелі және тұрақты шығындар шартты-өзгермелі немесе шартты-тұрақты деп саналады, өйткені олар қосарлы рөл атқарады, бірақ әр түрлі көзқарас тұрғысынан.
1. Өзгермелі шығындардың өнім өндірісі көлеміне тәуелділігі

Тұрақтылар - өнім өндірісі көлемінің өзгеруіне байланысты емес дерлік (жылыту, өндістік бөлмеге жарық беру, амортизация, жалға алу жарнамаға шығындар және т.б.). Егер көлем 10%-ке ұлғайса немесе кемісе, онда жалпы тұрақты шығындар өзгермей қалады, бірақ бір бірлікке тұрақты түседі.

4-суреттен өндіріс көлемі өзгерген кезде, тұрақты шығындар, өзгеріссіз қалатыны көрінеді. Егер өндіріс көлемі 10%-ке азайса, онда жалпы тұрақты шығындар өзгерссіз қалады. Егер өндіріс көлемі бір бірлікке тең болса, онда тұрақты шығындар 300 теңгені құрайды, бірақ тұрақты шығындар өндіріс көлемі бір бірлікке ұлғайса,
2.Тұрақты шығындардын өнім бірлігіне шаққанандағы реті (тәртібі)

Өнім бірлігіне шакқандағы тұрақты шығындар өндіріс көлемінің ұлғаюына қарай төмендейді.

1. Шығындарды топтастыру және бөліп тарату. Жанама шығындарды бөлу және қайта бөлу негіздері.
Кез келген шығындарды жіктеу-басшыға дұрыс, тиімді негізделген шешімдерді қабылдауға көмектесу: кез келген деңгейдегі басшы мұның қандай шығын мен пайда әкелетінін білуге міндетті. Сондықтан шығындарды жіктеу процесінің мәні де басшы ықпал ете алатын шығындар бөлігін бөліп көрсетуде.
Өзіндік кұнды және алынған пайданы анықтау үшін шығындар былайша жіктеледі:

* кіретін (входящие) және өтіп кеткен (истекшие);
* тікелей және жанама
* негізгілер мен қосымшалары
* өнімнің өзіндік құнына кіретін және өндірістен тыс (кезең шығыстары);
* Бір элементті және кешенді.

Кіретін (входящие) шығындар алынған және бар ресурстар, күткендегідей, болашақта табыс әкелуге тиіс. Олар баланста өндірістік қорлар, аяқталмаған өндіріс, дайын өнім, тауар түрінде актив ретінде көрсетіледі.
Өтіп кеткен (истекшие) шығындар - осы шақта кіріс алу үшін жұмсалған және болашақта кіріс әкелу мүмкіндігі. Жоғалтқан ресурстар. Оларға өткізілген өнім өндірісіне шыққан шығын құрамында көрсетілді, яғни кірген шығындар өткен шығындарға айналды. Шығындарды кіретін және өтіп кеткен деп дұрыс бөлу өндірілген өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін, пайдамен шығынды (зиянды) есептегенде, кәсіпорын активтерін бағалағанда маңызды мәнге ие болады.
Өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына жатқызу әдістеріне байланысты жиындар тікелей және жанама болып бөлінеді.
Мұндай шығындар өнімнің жекелеген түрлері арасында жанама жолмен кәсіпорынның бөлу негізін таңдауына байланысты бөлінеді. Жанама шығындарға жалпы өндірістік шығыстарды, жабдықты ұстау мен пайдалануға жұмсалған шығыстар, басқару шығыстарын және т.б. жатқызуға боладу. Жанама шығындардың ерекшелігі - ауқымды негіз (база) шегінде өзгермеуі (шығындар тұрақты болып қалатын, өндіріс көлемінің белгілі бір аралығы).

2. Негізгі өндіріс есебі. Көмекші өндіріс есебі.
Бухгалтерлік басқару есебінің мақсаты басқару шешімдерін, яғни келешекке арналған шешімдерді қабылдауға қажетті ішкі пайдаланушылар үшін ақпаратты дайындау болып табылады. Күтілетін шығыстар мен кірістер туралы түрлі мәліметтер ұсынылуы тиіс. Бұл үшін мынадай шығындар бөліп көрсетеді:

1. өзгермелі, тұрақты, шартты-тұрақты - өндіріс (сату) көлемінің өзгеру әсеріне байланысты;
2. бағалауда есепке қабылданатын және қабылданбайтын шығындар;
3. қайтарымсыз шығындар (өткен кезең шығындары);
4. жүктелген шығындар (немесе кәсіпорынның пайдалана алмаған пайдасы);
5. жоспарланатын және жоспарланбайтын шығындар;
6. өсетін және шекті шығындар мен кірістер.

Шығындарды бақылау мен реттеу мақсатымен мынадай жіктеу қолданылады:
* реттелетін және реттелмейтін;
* тиімді және тиімді емес;
* мөлшер (норма) шегінде және мөлшерден ауытқулар;
* бақыланатын және бақыланбайтын.

Жауапкершілік орталықтары бойыншатіркелетін шығындар мен табыс жауапкершілік орталығының менеджерімен реттелетін және ретгелмейтіндер болып жіктеледі.
Реттелетіндер - сомасы менеджер тарапынан болатын ықпалға байланысты, жауапкершілік орталықтарында тіркелген шығындар. Жалпы кәсіпорын бойынша барлык шығындар реттеледі, бірақ нақтылы атқарушы барлык шығындарға арер ете алмайды. Егер атқарушы шығын деңгейін реттей немесе елеулі әсер ете алса, онда бұл шығындар осы орындаушы реттей алатын болып белгіленеді. Мысалы, кәсіпорын әкімшілігі өндірістік қорлар алуды реттеуге, адамдарды жұмысқа жалдауға және т.б. құқығы бар, өндірістік бөлім басшысы мұндай шығындарға ықпал етпейді.
Деңгейіне қызметкер елеулі ықпап ете алмайтын шығындар осы қызметкер реттейтіндер болып белгіленеді. Көптеген шығындар толықтай жеке атқарушының қарауында болмайды. Мәселе шығындарды кім бақылайтындығында емес, кім шығын деңгейіне әсер ете алатын жағдайда екендігінде.

3. Материалдық шығындар есебі
Негізгі материалдар шығындары тікелей шығындардың бірінші элементі болып табылады (көмекші материалдар жанама шығындар құрамында ескеріледі).
Материалдардың нақты өзіндік құны оларды сатып алуға кеткен шығындарымен анықталады, ал осы шығындардың қатарына: жабдықтаушылардың босатқан ресурстарын несие ретінде пайдаланғны үшін төленетін пайыздары, комиссиондық сыйақылар, жабдықтау ісін ұйымдастырып жүргізгені үшін төленетін төлемдер, тауарлы биржалар қызметтерінің құны, кеден баждары, бсқа ұйымдардың күшімен жүзеге асырылатын жеткізу және тасымалдау шығындары жатады.
Негізінен калькуляциялаудың мәнін жан-жақты зерттеу үшін, бірінші кезекте, ондағы қолданатын бағалау әдісімен де танысқан жөн.
Материалдарды пайдалану есебін ұйымдастыруды бастапқы құжаттарды толтыру және оларды көмегімен өндіріске босатылған материалдарды бақылау сияқты жайлардың үлкен мәні бар. Ең көп таралған болып, лимиттік карталары саналады, сол бойынша өндіріске босатылған материалдарға бақылау жасалынады. Ол құжатта мыналар ескеріледі: операция түрі, қойманың нөмірі, бостылған материалдар, алушы цехтар, шығындар шифры, номенлатуралық нөмірі, босатылған материладрдың аттары, өлшем бірліктері және бір айға жасалға материалдардың шығысының лимиті, ал ол айлық өндірістік жоспарымен және қолданыстағы шығындар нормасымен сәйкес есетелінеді. Материладрды алмастыру үшін толтыратын, оларды бекітілген лимиттен артық босатқан кезде оларды арнайы түрде көрсететін құжаттарымен рәсімделеді, өйткені ол бекітілген нормадан ауытқудың фактісін тіркеуге бейімделген.
Материалдарды босату лимиті де, және рәсімдеу тәсілі де, сонымен бірге рәсімдеудің реквизиттері де згеруі мүмкін: егер ШС лимитті анықтау мақсатында ескінің орнына жаадан толтырылған лимит карталарын жазса, ол басқа субъектілер үшін осы картаға сәйкес жазбаша түрінде тіркелген лимиттің өзгергені туралы жарлық береді.
4. Еңбек шығындары есебі, еңбек ақы төлеу әдістері және еңбектің тиімділігін есептеу.
Тікелей шығындардың екінші элементі: негізгі өндірістік жұмысшыларына, есептелген еңбек ақылары болып табылады.
Мерзімді төлем ақысы бойынша төленетін жұмысшылардың еңбек ақыларын есептеу үшін, табель мәліметтерін қолданады.
Жұмысшыларды мерзімнен тыс жұмыстарға тарту кәсіпорынның басшысы бекіткен тізімдеріне сәйкес рәсімделеді.
Еңбек ақының кесімді нысаны бойынша, жұмысшының істеп шығарған өнім санына қарай әр түрлі есеп жүйесі пайдаланады, соның ішінде, өнімді шығарудың операциялық есебі бойынша жүргізілген есебі тура келеді. Олжұмысшының өндірген өнімін бақылаушы немесе мастердің өзі тексереді де, содан соң орындалған әрбір операцияны тіркейді, есетейді және кіріске алады.
Ұсақ сериялық және дербес өндіріс жағдайында өндіру есебі бойынша негізгі алғашқы құжаттары болып істелген жұмысқа жабылған наряды саналады. Онда: тапсырма, оның орындалуы, жұмыс разряды, істелген жұмыстың уақыты, әрбір операция бойынша еңбек ақысының сомасы және т.б. көрсеткіштері бойынша көрсетіледі.
Жұмысшылардың айлық немесе екі апталық ндіуін тіркеуге арналған, жинақтаушы немесебір жолғы да наряды қолданылуы мүмкін.
Сериялық өндірісте жұмысшылардың өндіру есебі үшін алғашқы құжат ретінде маршрут қағаздары пайдаланады. Оларда белгіленген технологиялық процеске сәйкес өндіріске немесе өңдеуге жіберілгенді өнім түрлерін немесе партиясын тіркейді. Бөлшектердің дәлме-дәл өңделу мен сақталуына бақылау жасау үшін, әрбір операция орындалғаннан кейін ТББ-мі жұмысты қабалдап алады.
Жұмысшының шығарға өнімін анықтау үшін, ауысым басындағы блшек қалдығына (1) ауысым барысында дайындалған бөлшек санын (2) қосады да (1+2), дәл осы қосындыдан ауысым соңында өңделмеген немесе жинақталмаған бөлшек санын шегереді. Осылайшы есептелген әрбір жұмысшының өндірген өнімі ең соңында рапортпен немесе өндіру есебінің ведомостарымен рәсімделеді.
Кесімді бағаны нақты өндіріліп шығарылған өнім көлеміне көбейтеді де, жұмысшының жұмысына қарай оның еңбек ақысы рәсімделеді.
Кесімді бағаны нақты өндіріліп шығарылған өнім көлеміне көбейтеді де, жұмысшының жұмысына қарай оның еңбек ақысы шығарылады.
Осы түрде орындалған және рәсімделген есеп айырысулар бухгалтерлік есепте мынадай жазумен көрсетіледі:
"Негізгі өндіріс" шоты дебеттеледі де, "Еңбек ақы бойынш персоналмен есеп айырысу"шоты кредиттеледі.
Дәл осы мезгілде есептелегн еңбек ақыдан бекітілген норматив бойынша: әлеуметтік, зейнетақы және басқа да қорлары бойынша аударылымдар жасалынады.