Әдістің технологиясы

Модерация технологиясы және белсенді оқыту әдістері арқылы оқу мотивациясын және сабақтың тиімділігін арттыру
Шинтимирова Амина Камешқызы
Математика пәнінің мұғалімі, Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының <<Рудный қаласы білім бөлімінің Бейімбет Майлин атындағы № 7 мектеп-гимназиясы>> КММ

Бүгінгі мектептің басты мәселесі - мұғалімдердің де, оқушылардың да ынтасының төмендігі. Бұл келеңсіз жағдайдың орын алуының негізгі себептерінің бірі, менің ойымша, оқу үрдісінде заманауи тиімді білім беру технологияларының жеткіліксіз пайдаланылуы болып табылады. Мен үш жылдан бері жұмысымда қолданып жүрген технологиялардың біріне тоқталғым келеді. Бұл модерация технологиясы. Жинақталған тәжірибе осы технологияны оқу процесінде қолданудың жоғары тиімділігі туралы айтуға мүмкіндік береді.
Кейбір анықтамалар мен ұғымдарға қысқаша тоқталып өтейін.
Moderare - латын тілінен аударғанда - тепе-теңдік, басқару, реттеу. Білім беру технологиясы ретінде модерация алғаш рет өткен ғасырдың 60-70 жылдары Германияда дамыды. [5, б.111 ].Содан бері көптеген ғалымдар мен мамандар, соның ішінде мұғалімдер де осы технологияны жетілдіре отырып, модерацияны белсенді түрде дамытып, тәжірибеде қолдана бастады.
Бүгінгі таңда модерация - оқу үдерісінің тиімділігі мен сапасын айтарлықтай арттыра алатын тиімді технология. Оқушы оқу процесінде белсенді позицияға ие бола отырып, оқу объектісі болудан қалады.
Модерация технологиясын қолданғанда мұғалімнің рөлі де түбегейлі өзгереді. Ол кеңесші, тәлімгер, аға серіктес болады, бұл оқушылардың оған деген көзқарасын түбегейлі өзгертеді - мұғалім <<бақылау органынан>> оқушылармен бір командада ойнайтын тәжірибелі жолдасқа айналады.
Модерация технологиясы сабақтың белгілі бір кезеңдерін қамтиды, олардың әрқайсысының өзіндік мақсаттары, міндеттері мен әдістері бар.
1. Инициация.
2. Тақырыпқа кіру немесе ену.
3. Оқушылардың үмітін қалыптастыру.
4. Интерактивті дәріс.
5. Тақырыптың мазмұнын пысықтау.
6. Қорытындылау.
7. Эмоционалды босату.
Модерация технологиясын қолдану арқылы оқу-тәрбие процесінің тиімділігі мен сапасына қол жеткізу, жоспарланған оқыту нәтижелерін алу, оқушыларды тәрбиелеу, дамыту және әлеуметтендіру келесі негізгі процестерді ұйымдастыру арқылы қамтамасыз етіледі.
- визуализация;
- мотивация;
- өзара әрекеттесу;
- коммуникация;
- мониторинг;
- рефлексия;
- талдау;
- бағалау.
Модерацияны қолданудың мақсаты - сабақ барысында сыныпты тиімді басқару, барлық оқушыларды оқу-тәрбие процесіне барынша толық қатыстыру, сабақ бойы оқушылардың жоғары танымдық белсенділігін сақтау, сабақ мақсатына кепілдендірілген қол жеткізу.
Жұмыстың тиімділігі арнайы әдістер мен тәсілдерді қолдану арқылы қамтамасыз етіледі, сонымен қатар белсенді оқыту әдістері модерация үшін ең қолайлы.
БЕЛСЕНДІ ОҚУ ӘДІСТЕРІ - оқушылардың танымдық әрекетін ынталандыратын әдістер. Олар негізінен белгілі бір мәселені шешу жолдары туралы еркін пікір алмасуды болжайтын диалогқа құрылған. БОӘ оқушылар белсенділігінің жоғары деңгейімен сипатталады.
Қазіргі уақытта белсенді оқытудың әртүрлі әдістерін сипаттайтын көптеген әдістемелік әдебиеттер жарық көрді. Сабақтың әр кезеңі үшін модерацияның әр кезеңінің нақты міндеттерін тиімді шешу үшін өзіндік белсенді әдістер қолданылады.
Көптеген мұғалімдер өз іс-әрекетінде тек қана алынған емес, авторлық әдістерді де пайдаланады. Мен сіздерді өзімнің жұмысымда ең қолайлы деп санайтын және қолданатын авторлық және қарызға алынған, бірақ менің тақырыбыма бейімделген кейбір әдістермен таныстырғым келеді.
Білім беру іс-шарасының басталуы (бастау кезеңі).
Әдістемелік әдебиеттерде негізінен осы кезеңде қолданылатын, сабаққа онша қолайлы емес, бірақ сынып жетекшісінің немесе психологтың жұмысында көбірек қолданылатын белсенді оқыту әдістері сипатталған. Сондықтан мен авторлық әдістерді қолданамын. Көбінесе - <<Олар сөйлесін>> әдісі. Әдістің технологиясы: Сабақтың эпиграфын, көрнекті ғалымдардың сөздерін айтып, оқушылардан <<Бұл сөздерді қалай түсінесіңдер?>> деген сұраққа жауап беруін сұраймын.
Мысалы: 1) <<Дауласайық, адасайық, қателесейік, бірақ, Құдай үшін, қате болса да, өзіміз ойға шомайық>> Г.Лессинг; 2) <<Ерте ме, кеш пе, кез келген дұрыс математикалық идея осы немесе басқа мәселеде қолданыс табады>> А.Н. Крылов. Эпиграфты таңдау себебім, ол не сабақтың мазмұнын, не оқушылардың сабақтағы іс-әрекетін көрсетуі керек. Яғни, сабақ барысында математиканың басқа ғылымдармен, өмірмен байланысын көрсету керек болас, екінші эпиграфты, ал оқушылар өз бетінше анықтама, қасиет, теорема тұжырымдау қажет болса, біріншісін ұсынуға болады. Ең бастысы, бәрі түсінікті, жылдам болуы керек, сабақтың бұл кезеңі көп уақытты қажет етпеуі керек. Бірақ оқушылар эпиграфтың сөздерін түптеп келгенде дұрыс түсіндіруі керек. Бұл әдіс сабақты динамикалық бастауға, жұмыс рухын қамтамасыз етуге және жақсы атмосфера құруға мүмкіндік береді.
Тақырыпқа кіру немесе ену кезеңі.
Сабақтың тақырыбы тұжырымдалатын кезең, сабақтың мақсаттары айтылады. Бұл жерде маған оқушыларға тақырыпты өз бетінше құрастыруға мүмкіндік беретін тапсырмалар өте ұнайды. Бұл БОӘ <<Кроссвордты шешу>>. Оқушылардың үлкен қызығушылығын тудырған <<Шығармашылық эксперимент>> әдісі өте тиімді. Мысалы, 5-сыныпта <<Арифметикалық орта>> тақырыбын өткенде ауызша тапсырма ретінде таразылары мен салмағы бар бұршақтың массасын табуды ұсынамын, оның ең кішісі 1 бұршақ массасынан үлкен. Оқушыларға мәселе қойылады, оны шешу жолдарын ұсынып, тәжірибе жасап, орта шама, содан кейін арифметикалық орта ұғымына көшеді. Бұл әдістер қарызға алынған, бірақ тақырыпқа бейімделген. Әдіс-тәсілдердің арқасында оқушылар сабақтың тақырыбын өз бетінше тұжырымдайды, оқушылардың ынтасы артады. Оларды мақсаттарды, күтулерді және алаңдаушылықтарды түсіндіруге жетелейді. <<Сатып алу тізімі>>, <<Күту ағашы>>, <<Білім алу лицензиясы>>, <<Түрлі-түсті парақтар>> сияқты әдістер күтулер мен алаңдаушылықтарды тиімді түрде түсіндіре алады және оқу мақсаттарын қоя алады. Ал мен (автордың да) <<Бизнес-жоспар>> әдісіне тоқталғым келеді. [4, б. 28] Сабақтың тақырыбы мен мақсатын тұжырымдаған соң, оқушыларды сабақтың мақсатына қарай өз алдына қойған тапсырмаларын құрастыруға шақырамын. Сабақ тапсырмаларын парақтарға жазады, кейбір оқушылар дауыстап айтады. Парақтар үстелдерде қалады, олар сабақтың соңында қажет болады. Егер сізде уақыт жеткілікті болса, оларды тақтаға ілуге болады.
Сабақтың келесі кезеңі интерактивті дәріс.
БӘ тақырып бойынша өзіндік жұмысты ұйымдастыру.
Әрине, әрқашан және әр тақырыпты оқушыларға өз бетінше оқуға ұсынуға болмайды. Сондықтан ақпаратты беру және түсіндіру кезеңінде оқытушы мұндай әдісті дәріс ретінде қолдана алады, бірақ жай лекция емес, интерактивті дәріс.
Көбінесе, жаңа тақырыпты игеру кезінде жұмысты оқушылар жаңа материалды өз бетінше пысықтайтындай етіп ұйымдастыруға болады. <<Шығармашылық зертхана>> әдісін қолдану оқушыларға практикалық жұмыс барысында жаңа ұғымдар мен фактілерді тұжырымдауға мүмкіндік береді. Бұл жұмысты жұппен, топпен, бүкіл сыныппен, жеке ұйымдастыруға болады. Жаңа тақырып бойынша өздік жұмысты ұйымдастыруда оқушылардың жаңа материалды жан-жақты, терең пысықтауға қызығушылық танытуы маңызды. Білім алушылардың өздік жұмысының материалын көрсету үшін <<Инфокарусель>>, <<Аялдама>>, <<Жәрмеңке>> әдістерін қолданамын. Талқылау және шешім қабылдау үшін - <<Бағдаршам>>, <<Басымдылықтар>>, <<От сызығында>> әдістерін қолдануға болады.
Белсенді релаксация әдістері.
Оқушылардың шаршағанын, ал алда әлі көп жұмыс немесе қиын міндет тұрғанын көргенде, біз кідіріс жасаймыз, релаксацияның қалыпқа келтіретін күшін еске түсіреміз! Белсенді релаксация әдістерінің мысалы: <<Жер, ауа, от және су.
Мақсаты - сыныптағы энергия деңгейін көтеру.
Жүргізу: Мұғалім өз бұйрығы бойынша оқушыларға күйлердің бірін - ауа, жер, от және суды бейнелеуді сұрайды. Мысалы, ауаны бейнелеңіз. Оқушылар әдеттегіден тереңірек дем ала бастайды. Олар тұрып, терең тыныс алады, содан кейін дем шығарады. Бұл ретте мұғалім оқушыларға іс-әрекеттерді ұсына алады немесе оқушыларға қиялдауға мүмкіндік береді.
Тақырыптың мазмұнын пысықтау кезеңі.
Бұл кезеңнің көптеген әдістері бар, олар фронтальды түрде де, топпен де жүргізіледі. Сіздерді <<Аукцион>> авторлық әдісімен таныстырғым келеді.
Жаңа тақырыптың мазмұнын пысықтап болғаннан кейін оқушыларға оқылатын тақырып бойынша қандай тапсырмалар білу қажет деген сұрақты талқылау ұсынылады. Мысалы, сабақтың тақырыбы: <<Виета теоремасы>>. Оқушылар ұсынуы - квадрат теңдеуді шешудің дұрыстығын тексеру. Жауап берген оқушы тақтаға шығады, яғни ол тапсырманы аукционда сатып алды және оны тақтада орындайды. Әрине, білім алушылар оқылатын материалды қажет ететін барлық тапсырмаларды атай алмайды, сондықтан оларды <<сүйемелдеуге>>, жетекші сұрақтар қоюға тура келеді.
Сабақты қорытындылау БӘ. Рефлексия кезеңі.
Білім беру іс-шарасын аяқтау үшін <<Мухомор>>, <<Дана кеңес>>, <<Өзіме хат>>, <<Бәрі өз қолымда!>>, <<Қорытынды шеңбер>>, <<Нені ұмытып қалдым?>>, <<Мейрамхана>>, <<Мадақтаулар>> сияқты белсенді әдістерді қолдануға болады. Олардың аталуы бойынша сіздер әдістерді орындау техникасы туралы болжам жасаған боларсыздар. Оқушылардың іс-әрекеті туралы рефлексия әдістері мен оқу материалын рефлексиялау әдістері келтірілгенін атап өткен жөн. Бұл әдістер сабақты нәтижелі, сауатты, қызықты қорытындылап, жұмысты аяқтауға көмектеседі. Ал мен <<Бизнес - жоспар>> әдісін еске салғым келеді. Сабақтың басында біз сабақтың мақсаттарын айттық, соңында олардың орындалғанын анықтау керек. Бұл әдіс өткен сабақ бойынша оқушылардан кері байланыс алуға мүмкіндік береді. Мен үшін бұл кезең өте маңызды, себебі ол балалардың нені жақсы меңгергенін, келесі сабақта неге көңіл бөлу керектігін анықтауға мүмкіндік береді. Қарастырылып отырған белсенді әдістер қазіргі уақытта белгілі ойынды оқыту әдістерінің аз ғана бөлігі, мен сабақтарда қолданатын әдістердің елеусіз бөлігі. Оқу процесінде модерация технологиясын және БОӘ-н қолдану маған:
- білім алушылардың оқу нәтижелері үшін дербестігі мен жауапкершілігінің өсуін ынталандыруға;
- оқу мақсаттарын оқушылардың жеке қажеттіліктерімен сәйкестендіруге;
- оқушылардың тиісті пәндік білімді ғана емес, өмірлік маңызды дағдылар мен қасиеттерді де меңгеруін қамтамасыз етуге;
- оқу-тәрбие процесінің барлық қатысушыларының бір-біріне деген сыйластық қатынасын тәрбиел еуге мүмкіншілік берді.
Осы айтылғандардың нәтижесінде мен оқушыларымының оқу үлгірімі 100%, оқу сапасы 100% көрсеткішке қол жеткіздім.
Пайдаланылған дереккөздер тізімі:

А.В. Петров <<Дискуссия и принятие решений в группе: технология модерации>>. - СПб.: Изд-во <<Речь>>, 2005
Ерофеев В. К., Карягин Н. Е., Ноздрина Е. Г. Сценарное моделирование как технология принятия групповых решений: Учебное пособие. -- Астрахань: Изд-во Астраханского гос. пед. ун-та, 1998.
Андреас Эдмюллер, Томас Вильгельм. Модерация: искусство проведения заседаний, конференций, семинаров.- М.:Изд-во <<Омега-Л>>, 2007.
Еремеева Н. 100 игр и упражнений для бизнес-тренеров.- СПб.: Прайм-ЕВРОЗНАК, 2007.
Wachtel S. Sprechen und Moderieren in Horfunk und Femsehen. -- Verlag Olschlager in:Uriitersitatsverlag Konstant GmbH (UVK -- Medien / Olschlager), 1994.
https://www.uchportal.ru