Заттардың формулалары және химиялық реакция теңдеулері

ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ КЕЗІНДЕГІ САБАҚ ЖОСПАРЫНЫҢ ҮЛГІСІ

|Мұғалімнің аты-жөні: |Есиркепова Акерке Усеновна |
|Пән/Сынып: |Химия, 8 сынып |
|Қай аптаның нешінші сабағы |8-сабақ |
|Тарау немесе бөлім атауы: |ІІ тарау. Заттардың формулалары және химиялық реакция теңдеулері |
|Сабақтың тақырыбы: |Химиялық реакция теңдеулерін құру. |
|Оқу мақсаты: |8.2.3.3 – реакцияға қатысатын және түзілетін заттардың формуласын жаза отырып, |
| |химиялық реакциялар теңдеулерін құру; |
|Бағалау критериі: |реакцияға қатысатын және түзілетін заттардың формуласын жазады; |
| |химиялық реакция теңдеулерін құрады. |
|Саралап оқыту тапсырмалары |
|Ұжымдық жұмыс |Бірлескен жұмыс (1,2 тапсырма) |Жеке жұмыс |
|Жаңа тақырыптың түсіндірілуі |Тапсырманы ұсыну және дұрыс жауапты ұсыну|Тапсырманы ұсыну, оқушылар өз |
|Сабақ мақсаты мен бағалау критерийлерін |арқылы үйрету |бетімен орындауы |
|таныстыру; |Бекітуге арналғантапсырмаларды орындату; | |
|Бейнероликті қолдана отырып, бекіту |Тапсырмалардың жауаптарын жазу. | |
|тапсырмаларын орындату | | |

Уақыты |Кезеңдері |

Тапсырма |Тапсырманың мақсаты |Мұғалімнің бақылауы мен зерттеуі не?
|Бағалау |Ресурстар | |1 минут
00:00 – 03:00 |Ұйымдастыру |Сәлеметсіздерме!

Бүгінгі тақырып, Химиялық реакция теңдеулерін құру.

Бүгінгі сабақта меңгеретініңіз:

✓ реакцияға қатысатын және түзілетін заттардың формуласын жаза отырып,
химиялық реакциялар теңдеулерін құруды. | | | |Презентация Слайд 1-2

| |8 минут

03:00 – 11:00

11:00-14:00 |Жаңа сабақ |Бір заттың басқа заттарға айналу құбылысы –
химиялық құбылыс деп аталады. Мысалы, ағаштың жануы. Ағаш жанғаннан кейін,
күлге айналады. Бастапқы қасиеттері жойылып, мүлдем басқа затқа айналады.
Химиялық құбылысты басқаша химиялық реакция деп атаймыз. Химиялық
реакциялар химиялық теңдеулермен жазылады. Химиялық реакцияларды
формулалармен немесе математикалық таңбалармен шартты түрде жазу – химиялық
теңдеу деп аталады.

7-сыныпта сіздер реакция теңдеулерін мәтінмен жазып үйрендіңіздер. Мысалы,
магний мен оттектің, темір мен күкірттің әрекеттесу теңдеулерін алайық.
Келесі бейнематериалға назар аударайық (1-видео):
Яғни, бейнематериалдан көргендеріңіздей, магний мен оттек әрекеттескенде
магний оксиді, темір мен күкірт әрекеттескенде темір (ІІ) сульфиді түзіледі
екен. Енді осы мәтінмен жазылған реакция теңдеулерін жазуды үйренейік.
Реакция теңдеулерін жазу үшін берілген элементтердің таңбаларын жазамыз.
Екі жай зат әрекеттескенде түзілген өнім екі элементтің қосындысы болады.
Яғни, магний мен оттекті қосып жазамыз. Екі элементтің де валенттілігі
бірдей болғандықтан индекс қойылмайды. Енді реакция теңдеуін теңестіреміз.
Ол үшін реакцияға дейінгі және реакциядан кейінгі әрбір элементті санап
шығамыз. Оттек теңге дейін екеу, теңнен кейін біреу. Сондықтан теңнен
кейінгі оттек бар қосылыстың алдына екі қоямыз. Ол жерге екі қойсақ, магний
де екеу болады. Және теңге дейінгі магнийдің алдына да екі қоямыз. Реакция
тең.
Енді тура осылай темір мен күкірттің әрекеттесу теңдеуін жазамыз. Бұл
реакция теңдеуі өзі тең.

Химиялық реакция реагенттер мен өнімдерден тұрады. Реакцияға қатысатын
бастапқы заттар – реагенттер, ал реакция нәтижесінде түзілетін заттар
реакция өнімдері деп аталады. Мысалы, мына реакция теңдеуіндегі магний мен
оттек реагент деп аталады, ал өнім магний оксиді.

Енді, реакция өнімдерін жазуды толығырақ қарастырайық.
Химиялық реакция теңдеуін құрастырудың алгоритмі:
1. Берілген элементтерді (қосылыстарды) таңбасымен жазу
2. Бастапқы заттарға сәйкес түзілетін өнімдердің формуласын құру
3. Реакция теңдеуін теңестіру

Мысалы: Көміртек пен оттектің, калий мен оттектің әрекеттескендегі реакция
теңдеуін жазып көрейік.
1. Ол үшін алдымен берілген элементтердің таңбасын жазамыз:
С + О2 →
К + О2 →

2. Түзілетін өнімдердің формуласын құру үшін валенттілік немесе нольдік
қосынды әдістерін пайдаланамыз. Валенттілік арқылы формула құру тиімді
болғандықтан сол әдісті қайталайық.

Реакция өнімін дұрыс жазу үшін валенттілік арқылы формула құруды (немесе
«нольдік қосынды» әдісін) білу қажет.
Валенттілік арқылы формула құруды ққайта қарап көрейік. Ол үшін
валенттілікті және сандардың ең кіші ортақ еселігін (ЕКОЕ) білу қажет

Валенттілік
Тұрақты

І
H, Li, Na, K, Rb, Cs

ІІ
О, Mg, Ca, Zn, Sr, Ba, Ra

ІІІ
Al

Ауыспалы валенттілік
Элементтер

І, VII
F, Cl, Br, I

ІІ, IV
S

ІІІ, V
N, P

Және ЕКОЕ табуды еске түсірейік.

Реакция теңдеуін теңестіреміз. Ол үшін реакцияға түскен бастапқы реагенттер
мен өнімдердің құрамындағы әрбір элементтің атом сандарын санап, қажет
санды коэффициент ретінде алдына қою арқылы теңестіреміз.

Одан басқа, көптеген реакциялар жүру үшін қыздыру қажет болады. Мұндай
жағдайда теңдік белгісінің үстіне t0 белгісін қояды. Мысалы:
t0
2Н2О = 2H2 + O2
Егер реакция нәтижесінде газ бөлінсе, формуланың қасына жоғары қараған
бағдарша ↑, егер тұнба түзілсе төмен қараған бағдарша ↓ қойылады. Мысалы,
Fe + CuCl2 = FeCl2 + Cu↓
t0
2Н2О = 2H2↑ + O2↑
|Жаңа тақырыпты меңгеру | | |Презентация

Слайд 3

Слайд 4-11
1-видео (0:29мин)
https://cdn4.bilimland.kz/upload/content/platform_lessons/L_11020/42.mp4

Слайд 12

Слайд 13

Слайд 14-15

Слайд 16-17

Cлайд 18 | |10 минут

14:00-23:00

|Бекіту тапсырмасы |
1-тапсырма. Реакцияға қатысатын және түзілетін заттардың формуласын жазып,
теңестіріп реакция теңдеуін құрыңыз.

1) Алюминий + хлор = алюминий хлориді

2) Кальций + оттек = кальций оксиді

Жауабы:

Жауабы: 3:3=1 3:1=3

III I

1) Al + Cl2 = AlCl3 2Al + 3Cl2 = 2AlCl3

1Al = 1Al 2Cl 3Cl 2Al = 2Al 6Cl = 6Cl

II II

2) Са + О2 = СаО 2Са + О2 = 2СаО

1Ca = 1Ca 2O 1O 2Ca = 2Ca 2O = 2O |Жаңа
тақырыпты меңгеруге арналған

Реакцияға қатысатын және түзілетін заттардың формуласын жазуды меңгергенін
бекіту үшін | |
Дескриптор: Білім алушы
- Реакцияға қатысатын және түзілетін заттардың формуласын жазады,
реакция теңдеуін құрады.

|Презентация Слайд 19

Слайд 20

| |2 минут

23:00-25:00

| |Оқу тапсырмасы
Мырыш пен алюминийдің күкіртпен және хлормен әрекеттесу теңдеулерін жазып,
теңестіріңіз.

Бүгінгі сабақта:
✓ реакцияға қатысатын және түзілетін заттардың формуласын жазуды,
химиялық реакция теңдеулерін құруды үйрендім |Тақырыпты меңгергенін
анықтау | | |Презентация
Слайд 11

| |

-----------------------
3