Заттардың формулалары және химиялық реакция теңдеулері

Жеке жұмыс

Тапсырманы ұсыну, оқушылар өз бетімен орындауы

Сәлеметсіздерме!

Бүгінгі тақырып, Химиялық реакция теңдеулерін құру.

Бүгінгі сабақта меңгеретініңіз:

• реакцияға қатысатын және түзілетін заттардың формуласын жаза отырып, химиялық реакциялар теңдеулерін құруды.

Бір заттың басқа заттарға айналу құбылысы - химиялық құбылыс деп аталады. Мысалы, ағаштың жануы. Ағаш жанғаннан кейін, күлге айналады. Бастапқы қасиеттері жойылып, мүлдем басқа затқа айналады. Химиялық құбылысты басқаша химиялық реакция деп атаймыз. Химиялық реакциялар химиялық теңдеулермен жазылады. Химиялық реакцияларды формулалармен немесе математикалық таңбалармен шартты түрде жазу - химиялық теңдеу деп аталады.

7-сыныпта сіздер реакция теңдеулерін мәтінмен жазып үйрендіңіздер. Мысалы, магний мен оттектің, темір мен күкірттің әрекеттесу теңдеулерін алайық. Келесі бейнематериалға назар аударайық (1-видео) :

Яғни, бейнематериалдан көргендеріңіздей, магний мен оттек әрекеттескенде магний оксиді, темір мен күкірт әрекеттескенде темір (ІІ) сульфиді түзіледі екен. Енді осы мәтінмен жазылған реакция теңдеулерін жазуды үйренейік.

Реакция теңдеулерін жазу үшін берілген элементтердің таңбаларын жазамыз. Екі жай зат әрекеттескенде түзілген өнім екі элементтің қосындысы болады. Яғни, магний мен оттекті қосып жазамыз. Екі элементтің де валенттілігі бірдей болғандықтан индекс қойылмайды. Енді реакция теңдеуін теңестіреміз. Ол үшін реакцияға дейінгі және реакциядан кейінгі әрбір элементті санап шығамыз. Оттек теңге дейін екеу, теңнен кейін біреу. Сондықтан теңнен кейінгі оттек бар қосылыстың алдына екі қоямыз. Ол жерге екі қойсақ, магний де екеу болады. Және теңге дейінгі магнийдің алдына да екі қоямыз. Реакция тең.

Енді тура осылай темір мен күкірттің әрекеттесу теңдеуін жазамыз. Бұл реакция теңдеуі өзі тең.

Химиялық реакция реагенттер мен өнімдерден тұрады. Реакцияға қатысатын бастапқы заттар - реагенттер, ал реакция нәтижесінде түзілетін заттар реакция өнімдері деп аталады. Мысалы, мына реакция теңдеуіндегі магний мен оттек реагент деп аталады, ал өнім магний оксиді.

Енді, реакция өнімдерін жазуды толығырақ қарастырайық.

Химиялық реакция теңдеуін құрастырудың алгоритмі:

1. Берілген элементтерді (қосылыстарды) таңбасымен жазу
2. Бастапқы заттарға сәйкес түзілетін өнімдердің формуласын құру
3. Реакция теңдеуін теңестіру

Мысалы: Көміртек пен оттектің, калий мен оттектің әрекеттескендегі реакция теңдеуін жазып көрейік.

1. Ол үшін алдымен берілген элементтердің таңбасын жазамыз:

С + О ₂ →

К + О ₂ →

2. Түзілетін өнімдердің формуласын құру үшін валенттілік немесе нольдік қосынды әдістерін пайдаланамыз. Валенттілік арқылы формула құру тиімді болғандықтан сол әдісті қайталайық.

Реакция өнімін дұрыс жазу үшін валенттілік арқылы формула құруды (немесе «нольдік қосынды» әдісін) білу қажет.

Валенттілік арқылы формула құруды ққайта қарап көрейік. Ол үшін валенттілікті және сандардың ең кіші ортақ еселігін (ЕКОЕ) білу қажет

Және ЕКОЕ табуды еске түсірейік.

Реакция теңдеуін теңестіреміз. Ол үшін реакцияға түскен бастапқы реагенттер мен өнімдердің құрамындағы әрбір элементтің атом сандарын санап, қажет санды коэффициент ретінде алдына қою арқылы теңестіреміз.

Одан басқа, көптеген реакциялар жүру үшін қыздыру қажет болады. Мұндай жағдайда теңдік белгісінің үстіне t ⁰ белгісін қояды. Мысалы: t ⁰

2Н ₂ О = 2H ₂ + O ₂

Егер реакция нәтижесінде газ бөлінсе, формуланың қасына жоғары қараған бағдарша ↑, егер тұнба түзілсе төмен қараған бағдарша ↓ қойылады. Мысалы,

Fe + CuCl ₂ = FeCl ₂ + Cu↓

t ⁰

2Н ₂ О = 2H ₂ ↑ + O ₂ ↑