Ботай қонысы

Күні: 23.09.22ж.
Сабақтың тақырыбы: Ботай қонысы
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға энеолит дәуірінде Солтүстік Қазақстанды мекендеген тайпалар мәдениеті туралы білімдерін нығайту.
Білімділік: Жылқы малының қолға үйретілгендігі туралы мәліметтерді білу.
Дамытушылық: Пәнге деген қызығушылықты арттыру
Пәнаралық байланыс: Тарих
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Әдіс - тәсілдері: Сұрақ - жауаптар
Көрнекілігі: суреттер мен буклеттер

Сабақтың барысы:
I.Ұйымдастыру кезеңі:
- сәлемдесу;
- түгендеу;
- оқушылар назарын сабаққа аудару;
II.Үй тапсырмасын сұрау;
III.Жаңа сабақты түсіндіру;
Ботай қонысы
Тұңғыш Президентіміз: <<Ұлы даланың жеті қыры>> атты мақаласында:
<<...Атқа міну мәдениеті мен жылқы шаруашылық жер жүзіне Ұлы даладан тарағаны тарихтан белгілі. Еліміздің солтүстік өңіріндегі энеолит дәуіріне тиесілі <<Ботай>> қонысында жүргізілген қазба жұмыстары жылқының тұңғыш рет қазіргі Қазақстан аумағында қолға үйретілгенін дәлелдеді. Жылқыны қолға үйрету арқылы біздің бабаларымыз өз дәуірінде адам айтқысыз үстемдікке ие болды. Ал жаһандық ауқымда алсақ, шаруашылық пен әскери саладағы теңдессіз революцияға жол ашты. Жылқының қолға үйретілуі атқа міну мәдениетінің негізін қалады. Бес қаруын асынған салт атты сарбаз айбарлы көшпенділер империялары тарих сахнасына шыққан дәуірдің символына айналды...>> деген болатын. Мақалада аты аталған Ботай қонысы Солтүстік Қазақстан облысы Айыртау ауданы Никольское ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 1,5 км жерде орналасқан. 1981-1983 жылдары Солтүстік Қазакстан универсатетінің профессор В.Ф. Зайберт бестаған археологиялық эеспедициясы 15 га жерді алып жатқан қоныстан 158 үйдің орнын қазып, аршыды. Үйлердің кабырғалары бір-біріне жалғастырылып салынған бірнеше түйықталғнн баліктерден түрады. Кейбіреулерінде 30-га тарта үй болған. Шаруашылық күралдары түрлі тастардан, балшықтан жасалған. Бұл мадениет жайлы ХX ғасырдың 70-жылдарында бірінші рет мәлімет ұсынған өлкетанушы, тарих, шәнінеа дәріс берген Есләмбек Зәкіриянов болды. Ол өз шакірттерін Ботай ауылының коше жұртына апарған кезде шашылып жатқан жәдігер зерге куә болған. Яғни мал сүйектерінің қалдықтарын, аңшылыққа қол-аяқ құрал-сайманның бөлшектерін, тастан, балшықтан жасалған ыдыстардың сыныстарын зездестірген. Бұлардын бостан бос жатпағанын сезіп, облыс музейіне
еткізеді. Міне, осыдан кейін-ақ бұл жерге басқа да ғалымдар мен өлкетанушылардың вазары ауады. 1981 жылы профессор Виктор Зайберт арнайы экспедиция ұйымдастырып, Ботайға аттанады. Ол ұйымдастырған қазба жүмыстарының нәтижесінде 150 ден аса үйдің орны мен жүз жиырма мынға жететін көше зат табылды. Ең басты тапқан олжасы - жылқынын сүйектері еді. Олардың саны 70 мыннан асты. 1983 жылы Ботай мекенінде Кенес Одағының маңдайалды ғалымдары бас қосқан кездесу өтті.
Тәуелсіздік алған соң 1995 жылы әлемдік деңгейдегі семинарлар үйымдастырылып, бұдан бес мың жыл бұрын жылқының колға осы жерде үйретілгені, оны асырап, көлік ретінде, тамақ, тіпті сусын алуға пайдаланғаны дәлелденді. Ғылыми түрғыдан нақты айғақтар келтірілді. Сондай ақ аттармен бірге арбаның да осында алғаш рет қолданылғаны белгілі болды.
Ботай ежелгі адамдардың мекені екенін дәлелдеген Виктор Зайберт арнайы
шакыртумен Үлыбританиядағы Оксфорд, Эдинбург, Белфаст сынды атақты оқу орындарына барып, Ботай мәдениеті жөнінде дәріс өткізді. Әлемдік деңгейдегі ВВС телекомпаниясы ертедегі адамдардың өмірінде маңызды рөлге не, олардын мінсе көлігі, жесе тамағы болған жылқы туралы арнайы телехабар таратты. Осылайша отандық галым Виктор Зайберт талмай
зерттеудің нәтижесінде <<Ботай мәдениетіне>> төрткүл дүниенің назарын аудартты.

<<Ботай мадениеті>> - әлемдік тарихқа өзгертулер енгізген орын. Ол бүгін
Казакстанның киелі 100 нысанының қатарында. Адамдардың жылқы малын қолға үйреткені емес, бірішші кезекте оны көлік құралы ретінде тұтынғаны тарихи манызды. Себебі адамдар жылқыны ерттеп мінгеннен бастап, адамзат тарихында үлкен сілкініс жасалды. Қазіргі техника дәуірі өркендеген заманда жылқы тарихи, шаруашылық манызын жоғалтқан жоқ.
IV.Жаңа сабақты бекіту:
-Ботай қонысы қай ғасырлар арасында өмір сүрген?
-Зерттеулерді кімдер жүргізді?
V.Үйге тапсырма беру:
Ботай қонысы туралы оқып келу.

Мен білемін . . . . . . Сәйкестендіру тесті.

А
Шетелдік ғалымдарды қызықтырған қоныс
1.
XX ғ. 80 жылдары
Ә
Шаруашылықтың негізгі түрі
2.
Жертөле
Б
Бақташы тайпа деп атаған
3.
1990-1995 ж Ботай қонысы
В
ЮНЕСКО- ның арнайы тізіміне кірді
4.
Патриархалдық отбасында
Г
В.Зайберт зерттей бастады
5.
Біз,ине, қыш құмыра,жебе,найзаның ұшы
Ғ
Үй қабырғасының бір метрге жуығы кәдімгі жер,ошағы ортасында орналасқан
6.
Мыс тас ғ асыры
Д
Жеке меншік пайда болды
7.
Итті кие тұтқан,адамның бас сүйегін мумиалаған
Ж
Тас,сүйек,сазбалшықтан,металдан жасалған құралдары.
8.
1998 ж аса құнды тарихи мәдени ескерткіш ретінде
З
Энолит
9.
Жылқы
С
Ғұрыптары
10.
Ботайлықтарды