Сыни тұрғыдан ойлауды дамытуға бағытталған сабақтың құрылымы

ХИМИЯ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ СЫНИ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
1990 жылдардың ортасында американдық психологтар Д.Стил, К.Мередит және К.Темпл әзірлеген жаңа білім беру әдістемесі сын тұрғысынан ойлау технологиясы болып табылады. Бұл тәсіл адамға ақпаратты тиімді талдауға және өңдеуге мүмкіндік беретін психикалық дағдылар жүйесі ретінде анықталады [1].
Бұл әдістеменің мақсаты - оқушылардың оқу үрдісінде де, күнделікті өмірде де қажетті танымдық қабілеттерін кеңейту. Бұған маңызды шешімдер қабылдау, ақпаратты өңдеу, құбылыстардың әртүрлі аспектілерін талдау және т.б. Бұл әдістеме оқушылардың дамуын ынталандыруға бағытталған және бағалау қабілеті, жаңа идеяларды қабылдауға дайындығы, өзіндік пікірлерін қалыптастыру және оларды жеткізе білу сияқты бірнеше негізгі көрсеткіштер бойынша бағаланады.
Бұл техниканың сипаттамаларына мыналар жатады:
Оқыту процесі адамның өзара әрекеті мен ақпаратын зерттеуге, сонымен қатар таным принциптері мен механизмдеріне негізделген.
Әдістеменің әртүрлі кезеңдерінде мәтінмен жұмыс істеудің және талқылауды ұйымдастырудың әртүрлі әдістерін қолдануға болады.
Оқытудың барлық әдістемесі технологиялық стратегияларды пайдалануға негізделген.
Ынтымақтастық, бірлескен жоспарлау және талқылау принциптеріне негізделген оқу іс-әрекетін жүзеге асыруға мүмкіндік береді [2].
Сыни тұрғыдан ойлауға мыналар жатады:
Зерттелетін тақырыпқа қызығушылық таныту;
Терең талдау үшін зерттеу әдістерін қолдану;
Сұрақтарды құрастыру және негізгі аспектілерді анықтау қабілеті;
Фактілер арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды талдау;
Жауаптар мен ақпаратты іздеудің жүйелі тәсілі;
Жалпы қабылданған шындыққа деген салауатты күмән және сыни көзқарас;
Логикалық дәлелдер арқылы өз көзқарасын дамыту;
Қарсы жақтың дәлелдеріне және олардың логикалық түсінігіне назар аудару.
Сыни тұрғыдан ойлау - бұл адамдарға жеке өмірінде де, кәсіби өмірінде де басымдықтарын анықтауға көмектесетін шығармашылық процесс. Бұл қабылданған шешімдер үшін жеке жауапкершілікті қабылдау, ақпаратпен жұмыс істеу қабілетін арттыру, өз бетінше талдау және қорытынды жасау дағдыларын дамыту, өз іс-әрекетінің салдарын болжау. Сонымен қатар сыни тұрғыдан ойлау бірлескен іс-әрекетте диалог мәдениетін дамытуға ықпал етеді. Бұл аспектілер сәйкес білім беру технологиясы ретінде сыни тұрғыдан ойлауды дамытудың маңыздылығын көрсетеді. D. Кластер сыни ойлауды оның басқа түрлерінен ерекшелендіретін бес негізгі аспектіні анықтады:
Сыни тұрғыдан ойлау дегеніміз - сыртқы әсерлерден тәуелсіз, өз бетінше ойлау.
Ақпарат сыни тұрғыдан ойлаудың түпкі мақсаты емес, бастапқы нүктесі ретінде қарастырылады. Бұл процесті ынталандыруда білім беру маңызды рөл атқарады, өйткені мотивация сыни ойлауды дамыту үшін қажет.
Сыни тұрғыдан ойлау сұрақтар қоюдан және шешімін қажет ететін мәселелерді танудан басталады.
Сыни тұрғыдан ойлау дұрыс және сенімді дәлелдер мен фактілерге ұмтылады.
Сыни тұрғыдан ойлау басқалармен қарым-қатынасты және шешім қабылдау процесіне әлеуметтік әсер етуді қарастыратын әлеуметтік аспектіні қамтиды [3].
Сыни тұрғыдан ойлауды дамытуға бағытталған сабақтың құрылымы:
Жұмылдыру кезеңі. Осы кезде оқушыларға <<Мен не білемін?>> деген сұрақты қарастыру ұсынылады. және олар жаңа оқу материалы негізінде оған жауап іздеуге белсенді түрде ұмтылады. Оқытылатын материалға байланысты сұрақтар ұсынылады, студенттер оларды топта немесе жұпта, қажет болған жағдайда жеке талқылауға мүмкіндік алады. Бұл кезеңді оқушылардың назарын жаңа тақырыпқа аударуға бағытталған <<миға шабуыл>> деп сипаттауға болады. Сұрақтарға жауап беру арқылы олар алдағы уақытта не білгісі келетіні туралы өз ойлары мен қызығушылықтарын білдіреді.
Тұжырымдама кезеңі. Бұл кезеңде оқушылар <<Мен не білгім келеді...?>> деген сұраққа жауап алады. мұғалімнің жетекшілігімен сабақтың тақырыбы немесе материалы бойынша. Олардың барлығы арнайы ұйымдастырылған топқа жинала алады.
Рефлексия. Сын тұрғысынан ойлау технологиясы рефлексиялық тәсілді білдіреді. Ол өз бетінше ойлауды дамытуға ықпал етеді, жұмыс дағдылары мен әдістерін береді, сонымен қатар оқу процесінің нәтижелерін бағалауға және әсер етуге мүмкіндік береді. Рефлексияны үш түрге бөлуге болады: Бастауыш - бұл адамның өз білімі мен іс-әрекеті туралы ойлауы [4].
Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту арқылы:
Әр оқушы сабаққа белсенді қатысып, өз үлгерімін бағалай алады;
Бұл адамдағы танымдық процестің белсенділігін ынталандырады;
Пәнге деген қызығушылығын оятады;
сұрақ қойып, өз ойын еркін жеткізе білуге ​​қолдау көрсетеді;
Оқу материалын толық түсінуге жағдай жасайды [5].
Нәтижелер және талқылау
Сыни тұрғыдан ойлау технологиясының осы кезеңдері химия сабағында қалай қолданылатынын 9-сыныптың химия курсынан <<Электролиттік диссоциация>> тақырыбына құрастырылған сабақ жоспарынан көруге болады. Алдымен оқу мақсаты мен сәйкес сабақтың мақсаттары анықталады. Бұл сабақтың негізгі мақсаты - электролит, бейэлектролит, анион және катион туралы негізгі түсініктерді дамыту. Егер біз электролиттік диссоциациямен таныстыруды мақсат етсек, онда сабақтың қадамдары келесідей болады.
1-кезең. Заттардың белгілі бір кластары ерітінділерінің өткізгіштігін зерттеуден бастайық. Жаңа материалдың бұрыннан бар біліммен байланысты екендігін ескере отырып, оны есте сақтау және қабылдау оңайырақ болады. Сондықтан бұл кезеңде біз бұрынғы біліммен байланыс орнатамыз.
Содан кейін мұғалім оқу материалын түсіндіреді, содан кейін ол оқушылардың сұрақтарына жауап береді. Оқушылар сұрақтарға жауаптарын сыныптастарымен де талқылайды. Содан кейін олар қышқылдар, негіздер және тұздардың мысалдарын пайдалана отырып, электролиттік диссоциация шарттарымен жұмыс істейді. Осы уақыт кезеңінің нәтижесінде оқу материалы игеріледі.
2-кезең: Бұл кезеңді түсіну деп те атауға болады. Бұл кезеңде оқушылар оқыған оқу материалын бағалайды. Олар өздеріне қиын болып көрінетін мәселелермен айналысады. Мысалы, келесі сұрақтар: 1. Зат суда ерігенде қандай бөлшектер диссоциацияланады? 2. Заттар электр тогын өткізгіштігіне қарай қандай екі категорияға бөлінеді? 3. Тұздардың, қышқылдардың және сілтілердің сулы ерітінділерінің электр өткізгіштігі қандай? 4. Осы заттардың ерітінділері қалай аталады?
3-кезең. Рефлексия. Оқушылар алған ақпаратты өз сөздерімен айтады. Мұны сұрақтар түрінде немесе <<Біл, біл, білгім келеді>> кестесі, кластер, эссе, алты ойлау қалпағы, түйінді сөздер немесе өзара оқыту әдістері арқылы жасауға болады. Сабақ соңында <<Эссе>> әдісін қолдану оқушылардың берілген тақырып бойынша алған білімдерін қорытындылауға мүмкіндік береді. Оқушылар екі сұраққа жауап береді: олар осы тақырып бойынша не білді? Не білгіңіз келеді? Тағы бір мысал: Куб әдісін қолдану сабақты қызықты етеді. Сабақтың соңында текшенің бет-әлпетін сипаттау, оларды салыстыру, ерекшеліктері мен қолданылуын талдау арқылы тақырыпты қорытындылауға болады. Мысалы, электролиттік диссоциацияның қайда қолданылатынын қарастыруға, процесті сипаттауға және әлсіз және күшті электролиттер үшін реакция теңдеулеріне мысалдар келтіруге болады. Шығармашылық рефлексияның тағы бір жолы - <<Синквейн>> әдісі, ол белгілі бір ережеге сай жазылған өлең: бірінші жол - бір зат есім, екінші жол - екі сын есім, үшінші жол - үш етістік, төртінші жол - а. сөйлем, бесінші қатар бір зат есім, мағынаны білдіретін, синоним.
Жақсы құрылымдалған сабақ барысында мұғалім материалды баяндап қана қоймайды, сонымен қатар оқушылардың оқуға деген ынтасын, қызығушылығын арттырады. Әрбір сабақ тақырыпты тек ауызша ғана емес, сонымен қатар тақырыпқа назар аудару, өткен материалдың маңыздылығын атап өту және өткен сабақпен байланыс орнату арқылы басталады - бұл негізгі қадам. Химия сабақтарында сабақтың тақырыбына дейін ұғымдарды күнделікті өмірде қалай қолдануға болатынын мысалдармен көрсетуге болады, әртүрлі материалдардың мысалдары мен олардың қолданылуын көрсетуге болады.
Бұл кезеңде миға шабуыл ең тиімді әдіс болып саналады.
Пәннің ерекшелігін ескере отырып, сыни тұрғыдан ойлауды дамытуды пайдалану тәрбиелік мақсатқа жетудің тиімді жолдарының бірі болып табылады. Бұл жетістік оқушылардың өздеріне байланысты. Сыни тұрғыдан ойлау әдісі мұғалімнің оқу іс-әрекетін ұйымдастыра отырып, жеке және топтық жұмыс арқылы оқушының оқуына кіріктіріледі. Бұл стратегия оқушылардың жеке қабілеттерін анықтауға бағытталған. Бұл тәсілдің ерекшелігі оқытудың әртүрлі әдістерін қолдану болып табылады. Ол оқушылардың ауызша және жазбаша сөйлеуін, ақыл-ой белсенділігін дамытуға, сонымен қатар ақпаратты сыни тұрғыдан бағалауға және шығармашылық қабілеттерін көрсетуге ықпал етеді.
Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту кезінде:
Әр оқушы сабаққа белсене қатысып, өз деңгейін бағалай алады;
танымдық белсенділік деңгейі артады;
қызығушылық пайда болады;
сұрақ қойып, өз ойларын еркін жеткізуге талпынады;
Материалды толық түсіну үшін шарттар қарастырылған.
Әрбір технологияны қолданғанда белгілі бір нәтижеге қол жеткіземіз. Мұндай технологияларды қолдану ең алдымен мұғалімге тиімді болып, сабақты тиімді ұйымдастыруға көмектеседі және оқушының пәнге деген қызығушылығын арттырады. Екіншіден, оқушының пән бойынша білімін кеңейтуге көмектеседі. Қолданыстағы оқыту әдістеріне өзгерістер енгізу, оның ішінде жаңа технологияларды қолдану білім сапасының артуына әкелетініне сенімдімін.
Қорытынды
Демек, сыни тұрғыдан ойлауды дамыту технологиясын пайдалану химиядағы оқу материалын тереңірек және толық меңгеруге ықпал етеді. Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту қағидаттарына негізделген іс-әрекет үш кезеңді қамтиды: шақыру, ойды білу/түсіну және рефлексия. Әр кезеңде студент өз тәжірибесі тұрғысынан жұмыс жасайды және өз сұрақтарын қояды. Ол алдымен мақсаттарды анықтайды, содан кейін жаңа білімді біріктіреді. Соңғы кезеңде қарым-қатынасқа баса назар аударылады, өйткені ол арқылы рефлексия жүреді. Бұл оқушылардың білімін жақсартуға, алған білімдерін бекітуге, оны жаңа жағдайда қолдану қабілеттерін дамытуға және әртүрлі пәндік салалар арасында байланыс орнатуға көмектеседі. Бұл әдістеме ойлау қабілетін дамытады, әр оқушының жеке ерекшелігіне бағытталып, оқудың шынайы өмірмен интеграциялануын қамтамасыз етеді.
Пайдаланылған əдебиеттер тізімі:
[1] Божович Е.Д. К определению понятия <<позиция субъекта учения>> // От истоков к современности - 130 лет организации психологического общества при Московском университете: Сборник материалов юбилейной конференции в 5 томах. 2015.
[2] Василенко (Колесова) Е.П. Критическое мышление как современная проблема личности // Научно-методический электронный журнал Концепт. 2013. №12.
[3] Сəдуақасқызы К. Химияны оқыту əдістемесі Астана, Фолиант 2019
[4] Спицына И.А. Критическое мышление как способ решения противоречий современного образования // Педагогика и современность. 2013. №6.
[5] Sapukh T.V. Teaching critical thinking: the promotion of higher-order thinking skills // Актуальные проблемы современного профессионального образования материалы I Международной научно-практической конференции (на иностранных языках). 2014.