Жобаға негізделген оқытудың анықтамалары

МРНТИ...

<<Жобаға негізделген оқытуды>> ағылшын тілін үйретуде қолдану
Азаматова Адэль Асқарқызы, І.Жансүгіров атындағы Жетісу университетінің білімгері
adel.azamatova@mail.ru
Нусупова Шолпан Менлибаевна

Жобаға негізделген оқыту немесе Жобалық оқыту әдісі (Project-based learning) - бұл білім алушылардың ұзақ уақыт бойы қызықты, күрделі, нақты немесе шынайы мәселелерді зерттеу жұмыстары, және сол зерттелген мәселелерге жауап беру арқылы білім мен дағдыларды игеруге көмектесетін оқыту әдісінің бір түрі. Жобалық оқыту жалпы білім беруде, атап айтқанда, ағылшын тілін оқытуда маңызды рөл атқарады. Жобаға негізделген оқыту соңғы онжылдықта әлемдік ауқымдағы көптеген зерттеулерде зерделенді. Қазақстанда ағылшын тілін оқытуда бұл тәсілді қолдану аса танымал болмаса да, әлі күнге дейін белсенді түрде қолданылып келеді дей аламыз. Мен бұл мақаламда <<Жобаға негізделген оқытудың>> анықтамалары мен артықшылықтарын талқылап, ағылшын тілін үйренуге арналған жобаларды ұсынамын, және де жоба бойынша өз жеке іс-тәжірибелеріммен бөлісетін боламын.

Түйін сөздер: жобаға негізделген оқыту, жобалық оқыту әдісі, жобалап оқыту технологиясы, ағылшын тілі, ағылшын тілін үйрену жобалары, іс-тәжірибелер.

Проектное обучение или метод проектного обучения (Project-based learning) - это тип метода обучения, который помогает учащимся в течение длительного периода времени изучать интересные, сложные, точные или реальные проблемы, а также приобретать знания и навыки, отвечая на эти изученные проблемы. Проектное обучение играет важную роль в общем образовании, в частности в преподавании английского языка. Проектное обучение за последнее десятилетие изучено во многих исследованиях мирового масштаба, однако применение этого подхода в обучении английскому языку в Казахстане до сих пор остается не очень популярным методом. В этой статье я расскажу о определениях и преимуществах <<проектного обучения>>, представлю проекты по изучению английского языка, а также поделюсь своим личным опытом работы над проектом.

Ключевые слова: проектное обучение, метод проектного обучения, технология проектного обучения, английский язык, проекты изучения английского языка, личная практика.

Project - based learning is a type of learning method that helps students study interesting, complex, accurate, or real-world problems over a long period of time, as well as acquire knowledge and skills by responding to these learned problems. Project-based learning plays an important role in general education, in particular in teaching English. Project-based learning has been studied in many global studies over the past decade, but the use of this approach in teaching English in Kazakhstan is still not a very popular method. In this article, I will talk about the definitions and benefits of "project-based learning", present English language learning projects, and share my personal experience working on the project.

Keywords: project-based learning, project-based learning method, project-based learning technology, English language, English language learning projects, personal practice.

Кіріспе
Жобалаудың ғылыми түсініктері ретінде жоба, жобалау, жобалық, жобалаушылық сияқты ұғымдарды негіздейміз. Жобалау сөзінің мағынасын түсіну үшін біз <<алға қарай тастау>>, <<алға жүру>> деген түсініктермен байланыстыра аламыз. Ал бұл мағыналар алдағы уақытта болатын құбылыстың бейнесін жасауға қатысты ғылыми және инженерлік әрекеттермен байланысты айқындала алады.
Жобаға негізделген оқыту (PBL) - бұл білім алушыларға бағытталған оқыту әдісі; білім беруші тұлға ең алдымен ынталандырушы ретінде әрекет етеді. PBL білім алушыларға, оқу әрекеттеріне бағытталған және нақты әлемдік мәселелермен біріктірілген. Сынақ сағаттары жүйесі бойынша оқытуда, сондай-ақ қызметкерлерді ХХІ ғасыр талаптарына сәйкес даярлауда үлкен жетістіктерге жетуге ұмтыла отырып, жобалық оқытуды Қазақстанның жоғары оқу орындарында пайдалану тиімді тәсіл бола алады. Жобалық оқытудың маңыздылығын түсіне отырып, жалпы PBL анықтамалары мен артықшылықтарын, әсіресе ағылшын тілін үйрететін жоғары оқу орындарының білім алушылары үшін талқылауға бар күшімді салдым.

Жобаға негізделген оқытудың анықтамалары
Әр түрлі авторлар жобалық оқытудың көптеген анықтамаларын ұсынды. Мосс пен Ван Дюзер [1] оны білім алушыларға мәселелерді шешуге немесе өнімдерді жобалауға шақыру арқылы оқу процесін мәнмәтінге айналдыратын оқыту тәсілі ретінде анықтайды. Талқыланып өткендей [2], жобаға бағытталған оқыту - бұл білім алушыларды жобалауға, мәселелерді шешуге, шешім қабылдауға, ғылыми-зерттеу жұмыстарына тарта отырып, күрделі сұрақтарға немесе мәселелерге негізделген күрделі тапсырмалар болып табылатын жобалардың айналасында оқытуды ұйымдастыратын үлгі; білім алушыларға ұзақ уақыт бойы салыстырмалы түрде дербес жұмыс істеуге мүмкіндік береді; кезеңдері нақты өнімдермен немесе жобалық таныстырулармен аяқталады. Жобалық оқыту - бұл оқытудың динамикалық тәсілі, онда білім алушылар нақты мәселелерді зерттейді, зерттелетін пәндер бойынша тереңірек білім алуға шабыттандырылады және дәстүрлі оқулыққа бағытталған білімге қарағанда осы тәсілмен алған білімдерін әлдеқайда оңай сақтайды. Сонымен қатар, білім алушылар топтық жұмыста да, өзіндік жұмыста да алға жылжыған сайын өзіне деген сенімділігі мен дербестігін дамытады.
Жобалық оқыту білім берушіге бағытталған оқытудан білім алушыға бағытталған оқытуға ауысады. PBL мақсаты - оқушылардың өмір бойы оқу қабілеттерін мәнмәтіндеу арқылы дамыту, оны шешуге арналған мәселелерді немесе жасалатын артефактілермен қамтамасыз ету. Сонымен қатар, білім алушылардың ынталары мен жігерлері, мәселелерді шешу қабілеттері, зерттеушілік дағдылары, ынтымақтастық сезімі, ақпарат көздерін басқару дағдылары, қарым-қатынас пен ақпарат алмасуға деген ұмтылыстары және тілді қолдану туралы хабардарлықтары болуы барған сайын айқын бола түсуде, және одан да маңыздысы, мұндай әр түрлі деңгейдегі жобаларға белсенді қатысу олардың өмірлік тәжірибесін жақсы жаққа өзгерте алады.
Шет тілдерін үйренуде PBL - бұл жан-жақты, мағыналы, үздіксіз қызмет аясында әртүрлі дағдыларды дамытуға мүмкіндік беретін әдістеме болып табылады. Бекетт [3] жобалар әдетте тілді, мазмұнды және дағдыларды бір уақытта меңгеруге ықпал ететін оқыту әдісінің бөлігі болып табылатын ұзақ мерзімді (бірнеше апта) іс-әрекет ретінде қарастырылатынын айтады. Жобалық оқытудың негізгі мақсаты - түсінікті нәтиже, ол әдетте жоба барысында да, жобаның соңғы өнімі ретінде де алынады.
Анықтамалардың әртүрлілігі PBL ерекшеліктерін анықтайды. Томас [2] жобалық оқытудың бес критерийін ұсынады: орталықтылық, жетекші сұрақ қою, сындарлы зерттеу, дербестілік және шынайылық.
1. PBL жобалары оқу бағдарламасында шеткі немесе маңызды емес, орталық болып табылады.
2. PBL жобалары білім алушыларды пәннің орталық тұжырымдамалары мен ұстанымдарымен бетпе-бет келуге (және олармен күресуге) ынталандыратын, қиындық тудыратын сұрақтарға немесе мәселелер мен тапсырмаларға бағытталған.
3. Жобалар студенттерді сындарлы, мағыналы зерттеулерге тартады.
4. Жобалар негізінен білім алушыларға бағытталған.
5. Жобалар шынайы болып келеді, мектептегі жобаларға ұқсамайды.
PBL өзінің айрықша ерекшеліктеріне байланысты тәрбиешілердің, білім берушілер мен білім алушылардың үлкен назары мен қолдауына ие болды. Зерттеулер кемшіліктерге қарағанда артықшылықтарды көрсетті. Бұл артықшылықтарды келесі бөлімде талқылайтын боламын.

Жобаға негізделген оқытудың артықшылықтары
Қазақстанда ағылшын тілі шет тілі ретінде ұзақ уақыт бойы оқытылып келеді. Алайда, жобалық оқыту білім беру жүйесінде іс жүзінде қолданылмады. PBL екінші тілді ғана емес, шет тілін үйренуде бірқатар артықшылықтарға ие. Фридбаут [4] жобалық жұмыстың түпкілікті өніміне әкелетін удеріс білім алушыларға өздерінің сенімділігі мен тәуелсіздігін дамытуға мүмкіндік береді деп мәлімдейді. Білімгерлер өзін-өзі бағалаудың жоғарылауын және оқуға деген оң көзқарастары артқанын көрсетеді. Скехан [5] бұл процесс білім алушылардың дербестігін арттыруға көмектесетінін, әсіресе олар жобаны жоспарлауға белсенді қатысқан кезде (мысалы, тақырыпты таңдауда) артатынын дәлелдейді. Білім алушылар өздерінің оқуына жауапты болған кезде, дербес оқыту ынталандырылады. Левиннің айтуы бойынша [6], олардың тілдік дағдыларын жақсартуға болады. Білімгерлер шынайы әрекеттерді - нақты әлемге қатысты және пайдалы тапсырмаларды орындау үшін мақсатты қарым-қатынасқа қатысады. Осылайша, олар тілді салыстырмалы түрде табиғи мәнмәтінде қолдануға және тілдің түпнұсқада қолданылуын талап ететін мағыналы іс-әрекеттерге қатысуға мүмкіндік алады.
Шынайы іс-әрекеттер білім алушыларға тапсырманы немесе мәселені әртүрлі көзқарастардан қарастыруға, ынтымақтастық пен кері байланысты жақсартуға, бәсекелес шешімдер мен әртүрлі нәтижелерді ұсынуға мүмкіндік береді. Столлердің [7], жұмысында сипатталғандай, PBL барлық төрт дағдыларды табиғи түрде біріктіруге мүмкіндік береді: оқу, жазу, тыңдау және сөйлеу.
Қарастырылатын тағы бір артықшылық [8] - білім алушылардың нақты мәнмәтіні мен қызығушылықтарына сәйкес жобалық жұмыс алға жылжыған сайын білімгерлердің ынталары, қатысуы және жұмыстан ләззат алуы артады. Ынталандыру тұрғысынан алғанда, шынайы тапсырмалар болып табылатын жобалар білімгерлер үшін анағұрлым мағыналы болып келеді, қатысуға қызығушылық пен ынтасын арттырады және білім алуға, оқуға ықпал ете алады. PBL білімгерлерді ынталандырады деп саналады, өйткені олар оқу тапсырмасына толығымен қатысады. Ләззат пен ынта сонымен қатар сыныптағы оқыту тілі алдын-ала анықталмағандықтан, бірақ жобаның сипатына байланысты болады. Жоба шынайы әдістерді, тәжірибелерді және дәрісханаларды пайдалану арқылы нақты мамандықтармен байланысты болуы мүмкін. Сонымен қатар, сыныптан тыс, ғаламтор желісі арқылы, өз бетінше немесе қоғамдастық мүшелерімен және кәсіпқойлармен бірлесе отырып, сыртқы әлеммен нақты, шынайы байланыс орнатуға болады. Осылайша, PBL білімгердің өмірі мен тәжірибесін байытады, өйткені ол әдеттегі байланыстарынан тыс адамдармен байланыс орнатуды талап етеді.
Сонымен қатар, PBL білім алушыларға көптеген пайдалы дағдыларды дамыта алады. Коулман [9] білімгерлердің әлеуметтік дағдыларын, топтағы ынтымақтастық пен ұйымшылдық дағдыларын жақсартуға байланысты артықшылықтар туралы айтады. Сыныпта PBL жобаларын жүзеге асыру топ мүшелері арасындағы әлеуметтік қарым-қатынастарды нығайтуға да көмектеседі. Жобалық оқыту білімгерлердің арасындағы, білім алушылар мен білім берушілер арасындағы және білімгерлер мен қоғамдастықтың басқа мүшелері арасындағы ынтымақтастықты жақсартады. Осылайша, PBL білімгерлерге әріптестердің жұмысына сүйену және әріптестердің ойластырылған кері байланысын қамтамасыз ету сияқты топтық жұмыс дағдыларын игеруге мүмкіндік береді. Білімгерлерді жұптық пен топтық жұмыстарда белгілі бір тапсырмаларды орындауға мәжбүрлеу шет тілдерін оқытуда жиі кездеседі; бұл тәжірибе білім алушылар арасындағы ынтымақтастық пен білім алмасуды ынталандырады және жеке студенттерді көбірек сөйлеуге шақырады.
Аллен [10] PBL-дің жоғары дәрежелі мәселелерді шешу және сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын дамытудағы артықшылықтары туралы айтады. Бұл дағдылар өте маңызды, өйткені олар өмір бойы сақталады және оларды сыныптан тыс уақытта беруге болады. Сонымен қатар, PBL жобасы әдетте топтарда жүзеге асырылады, сондықтан білімгерлер топтарда шешім қабылдау дағдыларын, сондай-ақ көшбасшылық қабілеттерін дамытады. PBL жобаларына қатысу студенттерге шешім қабылдау және бастамашылық мүмкіндіктерін барынша арттыруға көмектеседі, өйткені олар жоба барысында көптеген маңызды шешімдерді өз бетінше қабылдауға мәжбүр болады: әр топ мүшесіне қол жетімді әртүрлі нұсқаларды таңдаудан бастап дизайн, өндіріс және презентация шешімдерін қабылдауға дейін. PBL әдетте сыныптан тыс жобаларды қамтитындықтан, бұл әрекеттер сыныптан тыс өмірмен байланысты қамтамасыз етеді. Нәтижесінде, PBL нақты мәселелерді шешеді және олардан тыс өмірде оларға пайдалы болатын дағдыларды дамытады. Жобалық оқытуда үйренетін дағдылардың көпшілігі жұмыс берушілер іздейтін дағдылар: топтық жұмыс рухы, жақсы жұмыс істеу және басқалармен тіл табысу, негізделген шешімдер қабылдау, белсенді болу және нақты әлемдегі мәселелерді шешу.
Жобаға негізделген оқыту бағалаудың басқа әдісін қолданатын инновациялық тәсіл. PBL тәсілін қолдана отырып, білім алушылар үнемі өз-өздерін бағалап отырады. Бағалау білім берушіні, әріптестерді, өзін-өзі бағалауды және кері байланысты қамтитын үздіксіз, әртүрлі және жиі болатын үдеріс ретінде қарастырылады. PBL жалпы білімгерлер үшін, әсіресе ағылшын тілін үйренушілер үшін өте пайдалы. Мәселе мынада, білім беруші мен білімгерлер жобалық оқытудың артықшылықтарын барынша пайдалану үшін не істейтінінде.

Ағылшын тілін үйренуге арналған жобалар
Бұл бөлімде ағылшын тілін үйренушілерге қолдануға болатын бірнеше ағылшын тілін үйрену жобалары ұсынылған:
Сөйлеуге арналған жобалар (Speaking): аудио/бейне таспалардағы баяндамалар мен презентациялар; аудио/бейне таспалардағы ауызша тілдік сұхбаттар, топтық пікірталастар, талқылаулар; аудио/бейне таспалардағы сыныптағы пікірталастар; аудио/бейне таспалардағы суреттермен әңгімелесулер, аудио таспалардағы әндер, ауызша сөйлемдер жазылған күнделіктер, бейнежазбалардың презентациялары немесе плакаттардың қайталануы; аудио/бейне таспалардағы ауа-райының қысқаша мазмұны; аудио/бейне таспалардағы ағылшын бұрышы іс-шаралары; аудио/бейне таспалардағы драматургия және қойылымдар; аудио/бейне таспалардағы ағылшын тіліндегі конкурстар, конференциялардың/іскерлік кездесулердің аудио/бейне таспаларға ауызша аудармасы; аудио/бейне таспалардағы жаңалықтар шығарылымдары және т. б.
Тыңдалымға арналған жобалар (Listening): курс бойынша дәрістер мен транскрипттер, абзацтар бойынша диктанттар немесе жазылған материалдардың қысқаша сценарийлері, американдық/британдық немесе австралиялық ағылшын тіліндегі теледидар немесе радио жаңалықтары және транскрипттері, BBC жаңалықтары/"Америка дауысы" (Voice of America) және транскрипттері, жазылған таспалар мен олардың транскрипттері және т. б.
Оқылымға арналған жобалар (Reading): фильмдерге шолулар/қысқа әңгімелер/романдар мен газет мақалаларын, журналдарды оқу, сұрақтарға жауаптарды оқу, әртүрлі тақырыптарды оқу, кітап баяндамалары, зертханалық жұмыстар, ақпараттық мәлімдемелер, жарнамалар, рефераттар, жарияланған басқа да жазбаша жұмыстарды оқу және т.б.
Жазбашаға арналған жобалар (Writing): фильмдер/әңгімелер/романдарға шолу, газет мақалалары, мәселе/шешім туралы эссе жобалары, басқа да эсселер мен эскиздер, нұсқаулық жазу, журнал жазбалары, күнделіктер, басқа да адамдармен хат алмасу, электрондық пошта арқылы хат алмасу, кітап есептері, зертханалық жұмыстар, далалық саяхат туралы (экскурсиялық) есептер, ақпараттық мәлімдемелер, жарнамалар, кітапшалар немесе анықтамалық кітапшалар жазу, қысқа әңгімелер, ғылыми мақалалар, рефераттар, шығармалардың жарияланған үзінділерін қайта жазу және т.б.
Біріктірілген дағдыларды дамыту жобалары (Integrated skills): сауалнама жобасы, тыңдау және жазу жобасы, оқу және жазу жобасы, т. б.
Аударма жобалары: кампус туралы қысқаша ақпаратты кітапшаларды/ компаниялар кітапшаларын/ мақалаларды/ әңгімелерді/ техникалық жұмыстарды/ нұсқаулықтарды/ жарнамаларды аудару, әдебиеттерді аудару, дәйекті аударма жобалары және т. б.
Ағылшын тілін оқыту жобасы: сабақ жоспарлары, әртүрлі деңгейдегі сөздіктерді үйрену, көрнекі құралдар, сөйлеу сабақтарына арналған суреттер, грамматика сабақтарына арналған ойындар, оқу стильдері, ынталандыру және т. б.
Басқалары: қалыптандырылған үлгідегі сынақнамалар мен сұрақ-жауап ойындары, мақсат қоюға арналған жұмыс парақтары және білім алушылардың тілдік құзыреттілігін көрсететін өзін-өзі бағалау жазбалары, әртүрлі мамандықтарға арналған жобалар, мысалы, лингвистикалық/ тілдік жобалар, Британдық мәдениет жобасы, мәдени портфолио жобасы және т. б.
PBL жобасында жұмыс істей отырып, білім алушылар зияткерлік даму және өмірінде қажетті көптеген дағдылар мен білімдерді жетілдіру арқылы ынталандыру мен дербестікті арттыра алады. Дегенмен, нұсқаушы және фасилитатор/байланыстырушы маман ретінде әрекет ететін оқытушы білімгерлерге өз жобаларын ыңғайлы және ынталы түрде орындай алатындай жеткілікті көмек пен ынтымақтастықты қамтамасыз етуі керек.

Менің жеке іс-тәжірибем
Жоғары оқу орыны білімгері және болашақ ағылшын тілінен беретін маман ретінде бірнеше педагогикалық іс-тәжірибелерден өттім. Педагогикалық практиканың мақсаты - мектепте жаңартылған мазмұндағы шетел тілі пәндерін оқыту әдістерін, сыныпта сыныптан тыс оқу-тәрбие жұмыстарын жүргізудің тиімді тәсілдерін, сабақ нысандарын, мұғалімді сабаққа дайындауға қойылатын талаптарды практикалық игеру болып табылатынын ескеру. Бұл тәжірибелер бастауыш сыныптар мен жоғары сынып оқушыларын толығымен қамтыды. Осы PBL жобасымен де әр деңгейдегі тапсырмалар орындатылды. Мысалға алатын болсақ, тәрбие сағаты барысында жоғары сыныпптармен пікір-таластар жүргізу арқылы, заңнамалар жайлы сұрақ-жауаптар болды, оқушылардың өз ойларымен еркін бөлісе алуын қадағалай отырып, осы сұрақ төңірегінде өз бетімен ізденіс жүргізе алу қабілеттерін дарытуға көмектестім. Дебаттық жұмыстар кезінде өз тобына және өзіне берілген тақырыпша төңірегінде барынша тез ойланып немесе қосымша ақпараттар ізденіп, 1 минуттық уақыт шектеулері арқылы нақты жауаптар беріп үлгеруін бақылап, бағыттап отырдым. Яғни, алдын ала дайындалған немесе бөлініп берілген тақырып бойынша топтық, жұптық зерттеулер жүргізе отырып, өзінің жан-жақтылығын ауызша, жазбаша жоба ретінде қорғай алулары болып табылады. Ал, ашық сабақтағы басты мақсат - тыңдалым, оқылым, жазбаша, ауызша қабілеттерін пайдалана отырып, тапсырмаларды орындай алуы болатын. Тақырыптар бойынша осы төрт біліктіліктерін көрсете алатын әр-түрлі әдіс-тәсілдер, тапсырма-жаттығулар дайындай отырып, топтық, жұптық, жеке жұмыстар әзірленді, соған байланысты бағалары да үш түрлі жолмен бағаланып отырды. <> тақырыбына сәйкес оқушыларға жеке жобалық жұмыстар да берілді. Бұл тапсырманын мақсаты да өз біліктіліктерін еркін көрсетіп, жеткізе алулары. Тапсырма бойынша олар кез-келген әңгіме-кітапшаларды оқып, сыныптастарын қызықтыра алатын ақпараттар дайындап келу, ал менің оқытушы ретіндегі талабым, олардың ізденістері мен талпыныстарын көрсете алуын бақылап, тиісті бағытқа сілтеу арқылы ынталарына жол көрсету болып табылады.

Қорытынды
Мен бұл мақаламда <<Жобаға негізделген оқытудың>> әртүрлі анықтамаларын және оның артықшылықтарын ұсындым. Сонымен қатар, ағылшын тілін үйренушілерге, және де жалпы шет тілдерін үйренуге ұмтылыстары мен қызығушылықтары барларға тілді үйренуге арналған бірнеше жобаларды ұсындым. Қосымша ақпарат ретінде өзімнің жеке іс-тәжірибелеріммен бөлісіп, мысалдар келтірдім. Осы жобалар мен PBL жобасын жүзеге асырудың маңызды кезеңдері арқылы, және де ағылшын тілі мұғалімдері ретінде білім алушыларымызға тек оқу орын ғимараттарында ғана емес, одан тыс жерлерде де ынталандыру жұмыстарын бере аламыз, және білімгерлерімізге ағылшын тілін білу және қарым-қатынас тұрғысынан болашаққа дайындалуға көмектесу үшін PBL артықшылықтары мен мүмкіндіктерін толық пайдалана аламыз деген сенімдемін.
Жобаға негізделген оқытуды өз өмірі мен жұмысы үшін қажетті шынайы білім мен дағдыларды жетілдіруі керек жоғары оқу орындарында жиі қолдануымыз керек. Оқытудың бұл түрі дәл қазір басқа жобалардың ішінде ең аз қолданылатын, танымал емес түрі болуы мүмкін, бірақ оны елемей қалдыра салуға болмайды, керісінше бұл жоба түрін жиі қолданып, жетілдіру керек. Тек барлық мүмкіндіктерін барынша ашып қолдана отырып, бұл жобалық әдіс арқылы тіл үйрету барысында көптеген жетістіктерге жетуге болады. Сол себепті, Қазақстанда ағылшын тілін үйрету кезінде <<Жобаға негізделген оқыту>> әдісін кеңінен қолдана білгеніміз жөн.

Дереккөздер тізімі:

[1] Д.Мосс және К.Ван Дюзер, Ағылшын тілін үйренетін ересектерге арналған жобалық оқыту. ESL сауаттылықты оқыту жөніндегі ұлттық ақпарат орталығы, 1998 ж.
[2] Дж.В.Томас, Жобалық оқыту бойынша зерттеулерге шолу, 2000. 2009 жылдың 10 қыркүйегінде шығарылды: http://www.bobpearlman.org/BestPractices/PBL_Research.pdf
[3] Г.Бекетт, Оқытушылар мен студенттердің жобалық оқытуды бағалауы. Канадалық TESL журналы, 19(2), 52 -66, 2002.
[4] Д.Л.Фрид-Бут, Жобалық жұмыс (2-ші басылым.). Оксфорд университетінің баспасы, Нью-Йорк, 2002 ж.
[5] П. Скехан, Тіл үйренуге когнитивті көзқарас. Оксфорд университетінің баспасы, Оксфорд, 1998 ж.
[6] Г.С.Левин, Жаһандық модельдеу: аралық шет тілі курстарына арналған студенттерге бағытталған, тапсырмаға негізделген формат. Шет тілінің жылнамалары, 37, 26-36, 2004.
[7] Ф.Столлер, Екінші және шет тілдері контекстінде жобалық оқытудың теориялық негізін құру. Г.Х.Бекетт пен П.С.Миллердің "Екінші және шет тілдеріндегі жобалық білім: өткен, қазіргі және болашақ" кітабында (19-40 беттер). "Ақпараттық ғасыр" баспасы, 2006.
[8] И.Ли, Ағылшын сыныбында жеңілдетілген жобалық жұмыс. Канадалық Заманауи Тілге Шолу, 59, 282-290, 2002.
[9] Дж.А.Коулман, "Жобаларға негізделген оқыту, берілетін дағдылар, ақпараттық технологиялар және бейнелер". Тіл үйрену журналы, 5, 35-37, 1992 ж.
[10] Л. Аллен, Конструктивистік парадигма аясында мәдени портфолио жобасын жүзеге асыру. Шет тілінің жылнамалары, 37, 232-239, 2004.