Тіркескен сөз

6. 3. 3. 1. Ұсынылған тақырып бойынша деректер жинақтай отырып, графиктік мәтін (диаграмма, кесте, сызба) түрінде құрастыру.

6. 4. 1. 1. Тақырып бойынша жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздерді орфографиялық нормаға сай жазу.

• мәтіннен тақырыпқа қатысты деректерді жинақтайды.
• графиктік мәтін (диаграмма, кесте, сызба) құрастырады.
• мәтіндегі жалқы есім, тіркескен сөз, біріккен сөз, қысқарған сөз, дефис арқылы жазылатын сөздерді орфографиялық нормаға сай жазады, ережесімен дәлелдейді.

Ұйымдастыру кезеңі. Сынып оқушылары түгенделеді. Оқушылар назары сабаққа аударылады.

Қызығушылықты ояту.

Оқушыларға Қазақстанның таулы аймақтары бейнеленген қиынды суреттер таратылады. суреттерді құрастыру арқылы топқа бірігеді.

«Пазл құрау» әдісі.

• Суретте нені көріп тұрмыз?
• Еліміздегі тауларды атаңыз.
• Әлемге әйгілі қандай тауларды білесіңдер?
• Тянь-Шань тауы туралы не білеміз?

Суретке және қойылған сұрақтар арқылы сабақ тақырыбына болжам жасайды.

Сабақтың тақырыбы, оқу мақсаты таныстырылады.

Жазылым алды тапсырмасы. Мағынаны тану.

• Таулар қалай өлшенеді (биіктігі, салмағы, ені) ?
• «Жақпартасты, қырат» деген сөздерді қалай түсінесіңдер?

Сөздіктен осы сөздердің мағынасын қараңдар.

тау - жер бетінен жоғары көтерілген заңғар, құзды, құзатты биіктік.

жақпартас - қатпарлы текше тас.

қырат - биіктеу, дөңес жер.

Жазылым тапсырмасы. Мәтінді мұқият оқыңдар. Мәтіннен тақырыпқа қатысты деректерді жинақтаңдар, сол арқылы диаграмма, сызба түрінде графиктік мәтін құрастырыңдар.

1-топ. Көкшетау - Сарыарқаның солтүстігінде, Көкшетау қыратының солтүстік-шығыс бөлігінде оқшау орналасқан, жақпартасты, орманды, көлді тау. Оңтүстіктен солтүстікке қарай 20 км-ге доғаша иіле созылып жатыр, ені 5км-дей.

Алатау таулары Қазақстан мен Қырғызстан жерінде, орташа биіктігі - 4000 м, ең биік жері - Манас шыңы (4484 м) .

Баянауыл тауы - Сарыарқаның солтүстік-шығыс бөлігіндегі тау. Абсалюттік биіктігі - 600-1000 м, ең биік жері- Ақбет тауы (1026 м) .

Қаратау - Тянь-Шань тау жүйесінің солтүстік-батысында орналасқан тау жотасы. Солтүстік - батыстан оңтүстік - шығысқа қарай 420 км-ге созылып жатыр, енді жері- 60-80 км (оңтүстік-шығысындағы Боралдай жотасы) . Ең биік жері - Бессаз тауы (2175 м) .

2-топ. Сарыарқа - Орталық Қазақстанда орналасқан. Батыстан шығысқа қарай 1200 шақырымға созылып жатыр. Орташа биіктігі - 500-600 м.

Мұғалжар - аса биік емес тас тізбегі, Орал тауларының оңтүстік сілемі. Мұғалжардың ең биік нүктесі - Үлкен Боқтыбай тауы (657 м) . Солтүстіктен оңтүстікке қарай 450 шақырым. Тау өз бастауын Шиелі және Терісбұтақ өзендерінен алады.

Маңғыстау таулары - Каспий теңізіндегі Маңғыстаулық жартылай аралында жатыр. Олардың құрамына Қаратаудың батыс және шығыс жоталары, Ақтаудың оңтүстік және солтүстік жоталары енеді. Қаратаудың ұзындығы - 117, Ақтаудың ұзындығы - 70 шақырым. Бәрі де жыралар, сайлар, аңғарлар, жартастармен бөлшектелген. Маңғыстау тауларының ең биік нүктесі - Қаратау-Бесшоқы (556 м) .

3-топ. Тянь-шань таулы аймағы Қазақстанның оңтүстік-шығысын алып жатыр. Республикамызға Орталық, Батыс Тянь-Шань және Солтүстік Тянь-Шань тауының барлық бөлігі кіреді. Ал Орталық Тянь-Шань Қытай, Қазақстан, Қырғызстан шекараларында басталады. Осы жерде Қазақстанның ең биік нүктесі - Хан-Тәңірі (6995 м) бар.

Жоңғар Алатауы Қазақстанның шығысында, Қытай мен Қазақстанның шекарасы, Іле мен Алакөл өзендерінің аралығында орналасқан және батыстан оңтүстік-батысқа, солтүстік-шығысқа созылып жатыр. Жоңғар Алатауының жалпы ұзындығы - 400 шақырым. Орташа биіктігі - 3580 м.
I топ. II топ. III топ.

Диаграмма, сызба түрінде жазған графиктік мәтіндеріңді оқыңдар.

Дескриптор.

• мәтінді мұқият оқиды.

• мәтіннен тақырыпқа қатысты деректерді жинақтайды.
• диаграмма, сызба түрінде графиктік мәтін құрастырады.
• графиктік мәтіндерін оқиды.

ҚБ: «Екі жұлдыз, бір тілек» Оқушылар бір-бірінің жұмысына ұсыныс, тілектерін айтады.

Сергіту жаттығуы. «Тауға саяхат» Оқушылар шеңбер құрып тұрып, баяу музыка ырғағымен мұғалім көрсеткен қимылдарды жасайды.

ЖАЗЫЛЫМНАН КЕЙІН.

Ж. 2. Тапсырма . Мәтіндегі жалқы есім, тіркескен сөз, біріккен сөз, қысқарған сөз, дефис арқылы жазылатын сөздерді орфографиялық нормаға сай кестеге жазыңдар, оны ережемен дәлелдеңдер.

1-топ

2-топ

3-топ

Оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін

Жалқы есім - жеке заттың, құбылыстың атауы болатын сөз, сөз тіркесі. Қазақстан, Атырау, Жайық өзені т. б.

Біріккен сөз - екі түбірдің бірігуі арқылы жасалады. Құрманғазы, Талдықорған, Нұрлыбек т. б.

Тіркескен сөз - екі түбірдің тіркесуі арқылы жасалады. Қазақстан Республикасы, жиырма бес, қара ала т. б.

Қысқарған сөздер - күрделі атаулардың қысқартылып жазылған түрі. БҰҰ, ҚазМҰУ, ҚР, г, см т. б.

Дескриптор.

• мәтіннен жалқы есім, тіркескен сөз, біріккен сөз, қысқарған сөз, дефис арқылы жазылатын сөздерді орфографиялық нормаға сай кестеге жазады;
• оны ережемен дәлелдейді.

ҚБ