Сөз маржаны

Сабақтың тақырыбы: Мың бір мақал, жүз бір жұмбақ

Сабақтың мақсаты:
а) оқушыларды мақал-мәтел айта білуге, жасырылған жұмбақтың шешімін табуға, жылдам жаңылтпаш айтуға, шарадалар мен метаграммаларшешуге үйрету;
ә) халық ауыз әдебиеті үлгілері арқылы оқушылардың ақыл - ойын, сана-сезімін, танымдық қабілеттерін, білімділігін арттыру, тапқырлық қасиеттерін, көркем сөйлеуге баулу;
б) Халық ауыз әдебиеті үлгілері арқылы оқушыларды адамгершілікке, адалдыққа тәрбиелеу, Отанды, ата - ананы құрметтеуге тәрбиелеу, мәдени мұраны қастерлеуге тәрбиелеу.

Көрнекілігі: плакатқа жазылған тақырып, жұмбақ, мақал-мәтелдер туралы әдебиет зерттеушілерінің сөзі, шарға жасырылған жұмбақтар, карточкалар, интерактивті тақта, flippity.net сайтындағы кездейсоқ сандар гетарнераторы.
Сабақтың түрі: интеллектуалды ойын, сайыс.
Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, қазақ әдебиеті.
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру. Сайысқа қатысушы топтар ортаға шығады. Әр топта төрт оқушыдан. Топ жетекшілері сайланады. Топтар өздерін таныстырады. Топ атауы, ұраны айтылады.

Сайыстың кезеңдері:
1 - кезең. Мақал - сөздің мәйегі.
а) сөзге мақал құрастыру;
ә) берілген мақалдардың жалғасын табу;
2-кезең. Кім тапқыр? Жұмбақ шешу сайысы
а) жұмбақ шешу;
ә) қарсы топқа жасыратын жұмбақ дайындап келу.
3-кезең. Кім жылдам? Жаңылтпаш айтып жарысу
4 - кезең. Сөз маржаны (тұрақты тіркестердің мағынасын табу.)

5 - кезең. Шарадалар шешейік.

6 - кезең. Метаграммалар мәні.

Әрі қатты, әрі тәтті өмірге,
Келген жоқпыз кешке бекер еруге
Тиістіміз болашақтың алдында,
Тік түрегеп, тура жауап беруге.
Білікті бірді жығар, білімді мыңды жығар, - дегендей оқушылардың тапқырлығы мен ой - өрісін тексеру мақсатында сайысымызды бастаймыз.

Бірінші кезең.
А)Берілген сөзге мақал айту. Генератор, спиннерді айнладырып, берілген сөзге мақал айтыңыз.
Берілген сөздер:
Отан
Ана
Бала
Табиғат
Еңбек
Ата, әке
Ұл, қыз
Білім

ә) Интербелсенді тақтада көрсетілген мақалды жалғастырыңыз.
1. Баланың ұяты - әкеге... (қыздың ұяты - шешеге.)
2. Атаңа не қылсаң,... (алдыңа сол келер.)
3. Туған жердей жер болмас... (туған елдей ел болмас.)
4. Батыр туса - ел ырысы,... (жаңбыр жауса - жер ырысы.)
5. Қыстың қамын жаз ойла,... (жаздың қамын қыс ойла)
6. Төртеу түгел болса, төбедегі келеді,... (алтау ала болса, ауыздағы кетеді.)
7. Әдепті бала - арлы бала,... (әдепсіз бала - сорлы бала.)
8. Ұяда не көрсең... (ұшқанда соны ілерсің.)
9. Анаңа ауыр сөз айтпа, ... (атаңа ауыр жүк артпа.)
10. Жақыныңды жаттай сыйла,... (жат жанынан түңілсін.)

Екінші кезең. Кім тапқыр? кезеңі. Бұл кезеңде оқушылар берілген жұмбақтарды шешеді және бір-біріне жұмбақтар жасырады.
А) Берілген жұмбақты шешіңіз.
Қауын, қарбыз дей алмайсың,
Піскенмен, жей алмайсың.
Жарғаныңмен, қап - қатты,
Ал асқанда, тәп - тәтті. (Асқабақ)
Тілден ұшып,
Құлаққа қонады. (Сөз)
Қауаққа да ұқсаған,
Алмұртқа да ұқсаған,
Аузы бар, тілі бар,
Білер көріп, ұстаған. (Қоңырау)
Мұздай мөлдір жұмыртқа,
Жарық берер ымыртта. (Электр шамы)
Сырғалы құлақ бір,
Үн - түнсіз сұрап тұр. (Сұрақ белгі)
Тақия, мұрын, бір құлағы бар,
Самаурын қасында тұрағы бар. (Шайнек)
Ұшады қанатсыз,
Зырлайды аяқсыз. (Зымыран)
Қиналып көтеріп, Өзінен ауырды.
Жорғалап кетеді, Жүкшідей кәдімгі. (құмырсқа)
Ә) бір- біріңізге жұмбақ жасырыңыздар.

Үшінші кезең. Кім жылдам? Жаңылтпаш айтып жарысу. Бұл кезеңде карточкада берілген жаңылтпаштарды жылдам айтыңыздар. Алдымен асықты алып, онда жазылған санға сәйкес нөмірленген карточканы алып,ондағы жаңылтпашты тез, жылдам, барынша көп рет қайталауы керек. Дайындыққа 1 минут уақыт беріледі.

Хакім хат ашып отыр.
Хат ашып, шатасып отыр.
Шабысты ат,
Шалыс шаппас,
Шалыс шапса,
Алыс шаппас.
Шеше, шеше, неше кесе сынды кеше?
Көк есек көк теректі тепті,
Көп есек көк теректі жепті.
Асан бақша жақтан.
Ақ сабақ асқабақ әкелді,
Басқа жақтан.
Басқарақ асқабақ әкелді.
Ала-ала алашалар,
Тамаша олар,
Оған кім таласа алар.
Сұр інген сүрінген бе?
Сүрінген сұр інген бе?
Бұлаң - бұлаң еткен бұлаң
Бұлаң десем, екен қылаң.

Төртінші кезең. Сөз маржаны. Тұрақты тіркестердің мағынасын табу. Жүргізуші оқыған тұрақты сөз тіркестерінің мағынасын табуға тырысыңыздар.
Ақсақ қой түстен кейін маңырайды. (кеш, жәй)
2. Тілдің ұшында тұр. (ұмыту, жеткізе алмау)
3. Ит өлген жерде. (алыс, қашық)
4. Қас пен көздің арасында. (лезде, тез, жылдам)
5. Төбе шашы тік тұру (қорқу, үрейлену)
6. Тайға таңба басқандай. (анық, нақ)
7. Үріп ауызға салғандай. (әдемі, сұлу
8.Тонның ішкі бауындай (тату)

Бесінші кезең. Шарадалар шешейік.
Алғашқы түбiр сөз - Бояудың түрi.Екiншi түбiр сөз - Өсiмдiктiң бiрi.Екеуiн қосып оқысаң - Курорт iрi. Оңтүстікте өзі.(Сары + Ағаш - Сарыағаш)
Алғашқы түбiр сөз - Аспаннан тұрған сорғалап.Екiншi түбiр сөз сүт тағамы доңғалақ. Екеуiн қосып оқысаң - Жəндiк жүрген жорғалап.(Жауын + Құрт - Жауынқұрт)
Бiрiншi түбiр сөз - Тəттi дəм ол бiр.Екiншi түбiр сөз - Тамшы мөлдiр.Екеуiн қосып оқысаң - Топырағы шыланған жер бұл.(Бал + Шық = Балшық)
Бiрiншi түбiр сөз - Өссе, қидырып аларың.Екiншi түбiр сөз - Аты көне қаланың.Екеуiн қосып оқысаң - Сəн маманы.(Шаш + Тараз = Шаштараз)
Бiрiншi түбiр сөз - Бояу жағатын.Екiншi түбiр сөз - Сүттен жасайтын тағамың.Екеуiн қосып оқысаң - Улы жəндiк шағатын.(Қара +Құрт = Қарақұрт)
Бiрiншi түбiр сөз - Төл атауының бірі, мұны.Екiншi түбiр сөз - мал ағзасының бiрi.Екеуiн қосып оқысаң - Саңырауқұлақтың түрi.(Қозы + Құйрық = Қозықұйрық немесе қозықарын)
Бiрiншi түбiр сөз - Сан.Екiншi түбiр сөз - Ас үйдiң заты.Екеуiн қосып оқысаң - Құстың аты.(Бiр + Қазан = Бiрқазан)
Бiрiншi түбiр сөз - Айға қойылған ат. Екiншi түбiр сөз - Желден тасаланар жердi тап.Екеуiн қосып оқысаң - От жағуға керек сұйық зат.(Тамыз + Ық = Тамызық)
Алтыншы кезең. Метаграммалар мәні.

Ж-дан егер бастасақ
Желбіреймін төбеңде
П-дан егер бастасақ
Сүйкімді аспын жегенде.
Жауабы: Жалау-палау

Ж әрпінен бастасақ
Жатарыңда керекпін.
Ж-ны алып тастасаң
Дүйім елге қорекпін.
Жауабы: Жастық-астық

"Қ"-дан бастап, аяқтасаң,
Бес әріпті думанмын.
"Қ" орнына "с" қойсаң,
Нүктелерді қосамын.
Жауабы: Қызық - сызық

Әуелгі үш әріп --
Тағамның дәмін кіргізген,
Кейінгі қос әріп --
Мақтаның түсі үйілген.
Қосылса бес әріп --
Ұстайды бәрін өзімен.
Жауабы: Тұз - Ақ - Тұзақ*
Қуанғанда мақтанып,
Қол соғасың шаттанып.
Ең алдына <<Қ>> қойсаң,
Қолыңды өтер от қарып.
Жауабы: Алақай - Қалақай

Атада бар
Апада жоқ
Тәтеде бар,
Көкеде жоқ,
Тәттіде үшеу
Дәмдіде нешеу?
Жауабы: дәмдіде жоқ*

Екі сөзден тұрады,
Құстың аты -- құрамы.
Сызсаң егер <<Бір>> сөзін,
Ас пісірем, көр өзің.
Жауабы: Бірқазан, қазан

Асықтың төресімін,
Ойнап көремісің.
Алдыңғы әрпім ауысса
Жәндіктің біреуімін.
Жауабы: Сақа Бақа*

Құрметті көрермендер, осымен біздің <<Мың бір мақал, жүз бір жұмбақ>> атты интеллектуалды ойынымыз өз мәресіне жетті. Әділ қазылар алқасы шешім шығарғанша көрермендерге жұмбақ жасырайық.
Жұмбақтар:
Тиіп кетсе жырлаған, дауысы көпке ұнаған. (Домбыра)
Бір кітаптың парағы, күнде азайып барады. (Күнтізбе)
Таудан биік, теңізден терең. (Ақыл)
Жаңылмастан жетеуі, кезек қызмет етеді. (Апта күндері)
Өзім сөзден тұрамын, аяқтаған ойды құрамын. (Сөйлем)
Шік түсті, бүк түсті,
Алшы тұрды, тәйке тұрды,
Шеше алады кім бұны?(Асық)
Қызыл қырман ойнайтын,
Қай мезгіл деп ойлайсың?(Күз)
Аппақ дала, қара дән,
Дәнін сепкен - түсінуге жараған.(Әріптер)

Мақалдың мағынасын айтып беріңіз:
Мақалдың мағынасын айтыңыздар.
Ұяда не көрсең, ұшқанда соны іледі.
Күлме досыңа, келер басыңа.
Ата көрген - оқ жанар, шеше көрген - тон пішер.

Сайыскерлердің білімдерін, тапқырлықтарын саралау үшін сөз кезегі әділқазылар алқасына беріледі. Жеңімпаздарды анықтап, марапаттайды.