Қазақстанда көшпелі өркениеттің пайда болуы және оның дамуы

Қазалы ауданы №91 Ғ. Мұратбаев атындағы мектеп
І-санатты тарих пәнінің мұғалімі: Жалимбетова Базар Қаршығақызы
10 сынып. Қазақстан тарихы
Сабақтың тақырыбы: §13. Қазақстанда көшпелі өркениеттің пайда болуы және оның дамуы
Сабақтың мақсаты:
* Көшпелі қоғамның өзіне тән белгілерін, шаруашылық, сауда, кәсіптік ерекшеліктерін көрсету. Әлеуметтік-саяси дамуын түсіндіру. Ежелгі көшпелілерде мемлекеттік қоғамдық құрылым болғандығын, ондағы басқару жүйесі мен әскери істің дамуы жетілдіріп отырылғанын түсіндіру.
* Тарихи санасы қалыптасқан , пәнге қызығушылығы жоғары білімді азамат тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас
Әдісі: интерактивті
Сабақтың көрнекілігі:
- карта
- Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.
Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі
* Оқу құралын тексеріп түгелдеу
* Әнұран орындау, <<Хабар>>
* Оқушылар зейінін сабаққа аудару
Көрнекілік: карта, суреттер, сызба, кесте пайдалану.
Үй тапсырмасын сұрау:
* Ғалымдар <<қазақ>> сөзінің шығу тегін немен байланыстырады?
* <<Қазақ>> сөзінің шығу тегін зерттеген қандай ғалымдарды білесіңдер?
* <<Қазақ>> сөзінің мағынасы нені білдіреді?
* <<Алаш>> сөзінің пайда болуы туралы қандай пікірлер бар?
* Қазақ жүздері қалай және қашан пайда болды?
Сабақтың жоспары:
* Қазақстанда еделгі дәуірде мал өсірудің пайда болуы.
* Көшпелі мал шаруашылығының дамуы.
* Көшпелі өркениеттің Қазақстандағы көріністері
* Көшпелілердің қоғамдық құрылысы
* Көшпелі қоғамдағы әскери іс.
Б.з.б. 3-мыңжылдық-малды қолға үйреткен.
Б.з.б. 2-1-мыңжылдық-мал өсіру-жер өңдеу
Б.з.б. XVII-XII ғасырлар-көшпелі мал өсіру бастамасы-жер өңдеу.
<<Көшпелі шаруашылықтың дамып келе жатқанын қалай дәлелдеуге болады?>>- деген сұрақ қоя отырып, оқушылардың қызығушылығын арттыруға, оларды ойланып жауап беруге дағдаландыру.
Екінші мәселеде көшпелі мал шаруашылығының үш түріне тоқталу. Оқушыларға кесте толтырту арқылы өздігінен оқып-үйрену жұмысын жүргізу.
Мал шаруашылығының үш түрі
Мал шаруашылығын түрі
Ерекшеліктері
Таралған аймағы
Деректер

Қазақстандағы қола дәуірінің соңы мен алғашқы темір дәуіріндегі кезеңі зерттеу барысында Жетісу, Шығыс Қазақстан, Сырдария бойында мекендеген тайпалар мемлекет дәрежесіне көтерілгенін оқушылардың есіне сала отырып, мемлекеттің пайда болып дамуын дәлелдеу.
Мемлекеттің пайда болуы. Б.з.б. 1-мыңжылдық
* Әскери демократиялық басқару
* Көшпелі мал шаруашылығы
* Отырықшы мал шаруашылығы
* Рухани мәдениеттің дамуы
* Әлеуметтік теңсіздік
* Тайпа, тайпа одақтары
Мемлекеттер
* Сақ
* Үйсін
* Қаңлы
Тарихи, мәдени ескерткіштер
* Темірден құрал жабдықтар
* <<Патша обалары>>, Алтын киімді адам, т.б.
* Күмі тостағандағы жазу
* Қытай, грек,иран жазба деректері
Сұрақтар:
* Сақтарда қандай әскер түрлері болған?
* Сақ жауынгерлері туралы қандай деректер және айғақтар бар?
* Сақтардың әскери құрамының сызбасын түсіріңдер.
* Әскери өнер қалай жетілдіріліп отырған? Дәлелдеңдер.
Көшпелі халықтардың әскери жүйесі
Әскердің құрамы
* Атты
* Жаяу
* Ауыр қару-жарақты
Басқару ісі
* Оң қанат
* Ортаңғы қанат
* Сол қанат

* Ондық- жүздік-мыңдық-онмыңдық=бір түмен
* Қару жарақтары: найза, айбалта, садақ, семсер, күрзі.
Әскери өнерлдің жетілдірілуі
* Әскери дайындық, байқау өткізу;
* Майданда әскери шеп құру, айқасты жүргізу тәсілі;
* Соғыс жүргізу, қорғаныс жүргізу тәсілі;
* Әскери марапаттау, атақ беру жүйесі;
* Батырлардың жекпе-жегін өткізу әдістері;
* Қарулардың жеке түрлерін қолдану тәсілдері;
* Әскерді қаржыландыру, т.б.
Сабақты бекіту:
* Көшпелі өркениет қай кезден басталады?
* Мал шаруашылығы дамуынының қандай кезеңдерін білесіңдер?
* Көшпелі мал шаруашылығының қандай түрлері бар? Көшпелі мал шаруашылығының пайда болуына не себеп болды?
* Көшпелі өркениеттің болғандығын қандай археологиялық ескерткіштерден білуге болады?
Бағалау:
Үйге тапсырма: §13.