Қыпшақ мемлекеті жайлы ақпарат

Қазалы ауданы №91 Ғ. Мұратбаев атындағы мектеп

І-санатты тарих пәнінің мұғалімі: Жалимбетова Базар Қаршығақызы

Сабақтың тақырыбы: § 10 Қыпшақ мемлекеті

Сабақтың мақсаты:

Қыпшақтардың шығу тарихы, этностық құрамы жөнінде оқушыларға толық мағлұмат беру;
Тарихи санасы қалыптасқан, қызығушылығы жоғары тұлға қалыптастыру;
Ұлтжанды, білімді азамат тәрбиелеу

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті

Сабақтың көрнекілігі:

«Қазақстан Республикасының саяси картасы».
Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі

Оқу құралын тексеріп түгелдеу
Әнұран орындау, «Хабар»
Оқушылар зейінін сабаққа аудару

Көрнекілік: карта, суреттер

Үй тапсырмасын сұрау:

І тоқсан материалдарын қайталау
«Эрудит» сұрақтар

Сабақты жоспары:

Қыпшақтардың шығу тегі, тарихы
«Дешті Қыпшақ» сөзінің пайда болуы.
Қыпшақтардың этностық құрамы

Сабақ жоспарының бірінші мәселесі бойынша оқулық мәтінінде келтірілген деректерді басшылыққа ала отырып-қыпшақ тайпасының тегі жергілікті халықтан шыққандығын жете түсіндіру.

Ал қыпшақтардың әуелгі кездегі тарихы жөнінде сабақты түсіндіру барысында мына кестені пайдаланамын

№: №

Кезеңдері: Кезеңдері

Оқиға мен нәтижесі: Оқиға мен нәтижесі

№: 1

Кезеңдері: IV ғасыр

Оқиға мен нәтижесі: Қыпшақтар ғұндар бірлестігінде болды

№: 2

Кезеңдері: IV-VII ғасырлар

Оқиға мен нәтижесі: Яньто тайпаларын басып алып, сеяньто атты жаңа бірлестік құрды

№: 3

Кезеңдері: VI ғасырдың ортасы

Оқиға мен нәтижесі: Түрік қағанатының қол астында тәуелді болды.

№: 4

Кезеңдері: VII ғасырдың басында

Оқиға мен нәтижесі: Қыпшақтар Монғолияның терістігіндегі он-теле немесе он-оғыз тайпасынан құрылған бірлестікті басқарды.

№: 5

Кезеңдері: 630 жылы

Оқиға мен нәтижесі: Қыпшақтар (сеяньто) Өтікенді өздерінің Сир (Қыпшақ мемлекетін құрады

№: 6

Кезеңдері: VII ғасырдың басы 646 жылы

Оқиға мен нәтижесі: Қыпшақтар бағындарып алған оғыз тайпалары қыпшақтар мемлекетіне күйрете соққы берді.

№: 7

Кезеңдері: 691 жылы

Оқиға мен нәтижесі: Тоғыз-оғыз дағының басындағы ұйғырларды жеңіп, Өтікен жерін алады. Бұ аймақта 742 жылы құлағанға дейін қыпшақтар 50 жыл билік жүргізді.

№: 8

Кезеңдері: 759 жылы

Оқиға мен нәтижесі: «қыпшақ» сөзі көне түрік жазба деректерінде Мойыншор құлпысында кездеседі.

№: 9

Кезеңдері: ІХ ғасыр

Оқиға мен нәтижесі: Араб саяхашысы Йбн Хордад бектің VIII ғасырға жататын түркі тайпаларының тізімінде қыпшақ сөзі жазылған.

№: 10

Кезеңдері: VIII ғасыр

Оқиға мен нәтижесі: Қыпшақтар Орталық Қазақстанда қоныстанады

№: 11

Кезеңдері: ІХ-Х ғасырлар

Оқиға мен нәтижесі: Қыпшақтар Қимақ қағанатының құрамына кіреді.

№: 12

Кезеңдері: ХІ ғасырдың ортасы

Оқиға мен нәтижесі: Сырдария жағалауындағы Хорезм шекараларына дейін қоныстанған

№: 13

Кезеңдері: ХІ ғасырдың екінші жартысы

Оқиға мен нәтижесі: М. қашғари жасаған картада қыпшақтар Ертістен бастап Еділ өзеніне дейінгі жерді, тіпті Маңғыстау түбегін де иеленген.

№: 14

Кезеңдері: 1096 жылы

Оқиға мен нәтижесі: Қыпшақтар Хорезмге шабуыл жасаған.

№: 15

Кезеңдері: ХІ ғасыр

Оқиға мен нәтижесі: Орыс жылнамаларында қыпшақтарды половецтер деп атаған

№: 16

Кезеңдері: ХІ ғасырдың басы

Оқиға мен нәтижесі: Сырдарияның төменгі ағысы мен Арал бойындағы оғыздарды жеңіп, жерін кеңейтіп, санын көбейтіп отырды.

№: 17

Кезеңдері: ХІ ғасыр

Оқиға мен нәтижесі: Алтай мен Ертістен бастап Карпат пен Дунайға дейінгі Ұлы Даланы мекендегендер «қыпшақтар» деп аталды

Екінші мәселе бойынша «Дешті Қыпшақ» сөзінің пайда болуы жөнінде мәтінді оқытып, оқушылардың төмендегі сұрақтарды қою. Картамен жұмыс жасау.

« Дешті» сөзі парсы тілінде қандай мағына береді?
Мазафатт әл-ғұз» атауы қандай мағына береді?
Қай жерлер қай кезден бастап Дешті Қыпшақ деп атала бастады?
Қазақстанның ішкі аудандарын мекенлеген қыпшақтар қалай аталды?
Шығыс дешті Қыпшақтар мекеніне қандай жерлер жатады?
Батыс Дешті Қыпшақтар мекеніне қандай жерлер жатады?

Үшінші мәселені түсіндіру кезінде қыпшақтар құрамына се және яньто тайпалары кіргенін атап өту. Кейіннен ХІ ғасырда, Шығыс Дешті Қыпшақтағы тайпалар этностық құрамы 16 тайпадан, Батыс Дешті Қыпшақ тайпалыры 11 тайпа одағынан тұрғанын, яғни қыпшақ тайпалары қазақ халқының құрамына негізгі тайпа болып кіргеніне баса көңіл бөлу.

Сабақты бекіту: