Аммиак, аммоний тұздары

Қызылорда облысы, Қармақшы ауданы, Тұрмағамбет ауылы,
Т.Ізтілеуов атындағы №29 қазақ орта
мектебінің
химия – биология пәндері мұғалімі
Жақанова Нұргүл

Сабақтың тақырыбы: Аммиак, аммоний тұздары
Сабақтың мақсаты:
а) Оқушыларға аммиак, аммоний тұздарының алынуы, қасиеттері, қолданылуына
мысалдар арқылы түсінік беру;
ә) Деректерді талдау, қорытынды жасау, ақпараттарды қабылдау дағдысын
дамыту;
б) Адамгершілікке баулу, пәнге қызығушылығын арттыру:
Сабақтың түрі: аралас
Сабақтың әдісі: дәріс – сұхбат
Көрнекілігі: интерактивті тақта, фенолфталейн, мүсәтір спирті
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі(сәлемдесу, сыныпты түгендеу, топқа бөлу)
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау
І топ - Азоттың периодтық жүйедегі орнына сипаттама
ІІ топ - Азоттың физикалық қасиеттері, құрылысы
ІІІ топ - Азоттың химиялық қасиеттері, қолданылуы
ІІІ. Өткен сабақты пысықтау.
ІУ. Жаңа сабақ. «Қызығушылығын ояту»
Ес – түссіз адам талып қалса кейде,
Иіскетсең есін жияр ол лезде (NН4ОН мүсәтір спирті)
«Мағынаны тану»
Аммиак (NН3) – суда жақсы еритін (1V Н2О : 700V NН3) өткір иісті, ауадан
жеңіл, (D (ауа)═ 0,59; D (н2)═ 8,5) түссіз газ. -33,4температурада
сұйыққа айналады
Алынуы: Аммиак өндірісте жай заттардан синтездеу арқылы алынады:
N2 + 3Н2 ═ 2NН3
Зертханада: 2 NН4ССI + Са(ОН)2 ═ 2NН3↑ + 2Н2О +СаСI2
Торкөздегі әріптерден сөздерді дұрыс құрастырып оқысаңыздар, химия
зертханасында естеріңізде болатын өте маңызды қауіпсіздік ережелерімен
танысасыздар. Сөзді жоғары шеткі торкөзден бастау керек. Әр торкөздегі әріп
бірақ – рет оқылады.
Х |и |д |ң |ә |м |ы |д |й | |и |м |д |і |р |і |н |м |а | |я |л |т |в |е |а
|т |л |о | |қ |ы |т |и |ы |т |р |у |б | |р |е |к |а |п |к |ө |г |е |
|Аммиактың химиялық қасиеттері:
Аммиак жанады.
1. а) 4NН3 + 3О2 ═ 2N2 + 6Н2О оттегі жетіспегенде
ә) 4NН3 + 5О2 ═ 4NО+ 6Н2О оттегі жеткілікті мөлшерде
2. NН3+НСІ — NН4СІ
1. NН3+НОН — NН4ОН
Аммиак молекуласындағы коваленттік байланыс донорлы – акцепторлы механизм
бойынша түзіледі. N – донор, НСІ молекуласындағы Н+ - акцептор деп аталады.

Аммоний гидроксиді NН4ОН – аммиактың судағы ерітіндісі. 40% - ы мүсәтір
спирті, әлсіз, тұрақсыз негіз, фенолфталеинді қызартады.
Химиялық қасиеттері\: негіздерге тән барлық реакцияларға түседі:
1) Диссоциацияланады|: NН4ОН ═ NН4+ + ОН-
2) қышқылдармен әрекеттеседі: 2NН4ОН + Н2SО4═ ( NН4)2SО4 + 2Н2О
3) қыздырғанда айырылады: NН4ОН ═ NН3↑ + Н2О
Аммоний тұздары – бұл құрамына қышқыл қалдығымен қосылған аммоний ионы
NН4+ кіретін күрделі заттар, мысалы: NН4СІ, ( NН4)2SО4
Алынуы:
2NН3+ Н2SО4 ═ (NН4)2SО4 аммоний сульфаты
NН3+НСІ ═ NН4СІ
3NН3+Н3РО4 ═ (NН4)3 РО4
Аммоний тұздары суда ерімтал, еріген кезде иондарға ыдырайды:
(NН4)2SО4═ 2 NН4+ + SО42-
Химиялық қасиеттері:
1) қышқылмен: (NН4)2СО3 + 2НСІ ═ 2NН4СІ +СО2↑ + Н2О
2) тұзбен: (NН4)2СО3+ВаСІ2 ═ ВаСО3↓ + 2NН4СІ
3) сілтімен: (NН4)2СО3+2ΝаОН ═ Νа2СО3+2Н2О+ NН3↑
4) Аммоний тұздары қыздырғанда айрылады:
(NН4)2SО4 ═ NН3↑ + NН4 НSО4
(NН4)3 РО4 ═ 3NН3↑ + Н 3РО4
NН4NО3 ═ N2О + 2Н2О
NН4NО2 ═ N2 + 2Н2О
Қолданылуы: Аммоний тұздары өнеркәсіпте және ауылшаруашылығында маңызды
орын алады. NН4СІ – металдарды дәнекерлеу үшін, (NН4)2SО4, NН4NО3 –
ауылшаруашылығында тыңайтқыш ретінде жұмсалады. (NН4)2НСО3 – кондитер
өнеркәсібінде қамырды көтеру үшін қолданылады.
«Сергіту сәті»
Жадыңызда жүрсін! Пайдалы кеңестер - мүсәтір спиртінің ¼ мен ас тұзының 1
бөлігін араластырып пайда болған қоспамен киім жағасындағы дақты ысқылап
кетіруге болады.Киімге немесе дастарханға төгілген шарап дағына тұз
сепсе, ол шарапты өз бойына тартады, бұдан соң киімді немесе дастарханды
мүсәтір спирті қосылған салқын сумен шаяды.
У. Сабақты бекіту. «Ой қозғау»
\а|) топтық тапсырма

Ітоп – Мына айналуларды жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін
жазыңдар.
N2—NН3 — NН4СІ— СаСI2
ІІ топ – Есепті шығарыңдар. Ерітіндінің массасы 600г массалық үлесі 42%
азот қышқылы арқылы аммиак өткізгенде массасы 300г аммоний нитраты
түзілді. Аммоний нитратының массалық үлесін есептеңдер.
ІІІ топ - Есепті шығарыңдар. 2л азот пен 4л сутек әрекеттескенде (қ.ж)
түзілетін аммиактың көлемін табыңдар.
УІ. Қорытынды
УІІ. Оқушыларды бағалау
УІІІ. Үйге тапсырма: §19 №5,8 есептер