Бүгінгі оқушының білім сапасын критериалды бағалау жүйесі арқылы жетілдіру

Ы.Алтынсарин атындағы

№ 65 мектеп-гимназияның

бастауыш сынып мұғалімі

Спанова Гульжамиланың

«Бүгінгі оқушының білім

сапасын критериалды бағалау

жүйесі арқылы жетілдіру»

тақырыбына жазылған

Пікір

«Бүгінгі оқушының білім сапасын критериалды бағалау жүйесі арқылы
жетілдіру» тақырыбында жазылған баяндаманың қазіргі таңдағы білім сапасын
критериалды бағалау тәсілдерін көрсете білген. Критериалды бағалау әдісі
арқылы бастауыш сыныпоқушыларының білімге қызығушылығын оятып,
белсенділігін арттырудағы мақсаттары мен міндеттеріне тоқталып оны жүзеге
асыру жолдары қарастырылған.

Баяндамада жаңаша бағалау жүйесі арқылы оқушының білім сапасының
жетілдіру әдіс – тәсілдері ашып көрсетілген.

Критериалды бағалау бұл оқушылардың білім мазмұны мен мақсаттарына
сай оқу танымдық құзыреттілігін қалыптастыруды нақты анықтап көрсеткен және
оқушылардың білім жетістіктерін бағалауға негізделген үдеріске нақты
мысалдар келтірілген.
Мұғалім аталған мақаладағы зерттеу жұмыстарының барлығын нақты беріп,
жоғарғы деңгейде жазған.

Бастауыш сынып мұғалімі:
Н.Алимтаева

Мектептің жаны – мұғалім. Мұғалім қандай болса, мектеп сондай
болмақшы. Яғни, мұғалім білімді болса, ол мектептен балалар көбірек білім
алып шықпақшы. Солай болған соң, ең әуелі мектепке керегі – білімді,
педагогика, методикадан хабардар, жақсы оқыта білетін мұғалім.

Ахмет Байтұрсынов

Бүгінгі таңда Қазақстанда білім берудің деңгейі мен сапасына жаңа
талаптар қойылып отыр . Қазақстан Республикасында соңғы жылдары білім
беру саласындағы жүргізіліп жатқан реформалар еліміздегі білім беру
сапасының әлемдік деңгейге сәйкес келуін қамтамасыз ету, сол арқылы
әлемдік сұранысқа жауап бере алатын мамандарды даярлау және бәсекеге
қабілетті білім беру болып табылады. Еліміздің басшысы Н.Ә.Назарбаев
қазақстандық мұғалімдердің кәсіби даму саласындағы жаңа көзқарасы олардың
педагогикалық өміріндегі қосымша оң өзгерістер енгізуге мүмкіндік
беруде. Білім сапасын көтеру мақсатында түрлі жаңалықтарды мектеп өміріне
енгізіп жүрміз. Жаңа заманның білімді ұрпақтарын тәрбиелеп оқытуда түрлі
қиындықтар кездеседі. Соның жолдарын іздеуде көптеген іс- тәжірибелер
жасаудамыз.

Білімнің сапасын көтерудің қазіргі таңда жолдары көп. Ең бастысы
білімді де білікті, ұшқыр ойлы шығармашылық қабілеті мол ұстаздың
шәкіртімен бірлесе еңбек етуі талап етіледі.

Білім сапасы дегеніміз – мектепте білім алып отырған шәкірттің немесе
мектеп бітірушінің білім алу арқылы әзірлігінің сапасы мен білім беру
қызметінің сапасын қамтитын түсінік.

Сапалы білім беру – оқыту мен тәрбиелеудің үздіксіз үдерісі. Қазіргі
кезде білім берудегі мақсат жан-жақты білімді, өмір сүруге бейім өзіндік ой-
талғамы бар, адамгершілігі жоғары, қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру.

Балалардың білім сапасын арттыруда мұғалім бала дамуының мынадай
негізгі белгілерін: дербестігін, проблемалық ситуация, шығармашылық таным
әрекетін, диалектикалық ойлауы т.б. қадағалап, балалармен жеке - дара
жұмыстар жүргізеді. Білімнің жаңа мазмұнын жүзеге асыру үшін жаңа
технологиялар қажет – ақ. Жаңалықты меңгеру мен жүзеге асыруда дұрыс
түсінбеушілік ұйымдастырушыға әртүрлі кедергі жасайтыны белгілі. Сондай
педагогикалық технологиялардың бірі - оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан
ойлауды дамыту.

Сын тұрғысынан ойлау - өз алдына сұрақтарға жауап іздеп, жан-жақты
пікірлесіп, талдау жасап отыру. Бала санасын сол тақырыпқа байланысты ояту,
ой шақыру, ойын тұжырымдау, қасындағы балалармен пікірлесу, топтасу. Сын
тұрғысынан ойлау – сынау емес, шыңдалған ойлау. Жас балалардың да бұл
жұмысы дұрыс ұйымдастырылған жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес ойы
шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз.

Қазіргі кезде оған жететін жаңа педагогикалық технологияларда
баршылық. Соның бірі - критериалды бағалау жолдары. Біз бұл бағалау жолын
сын тұрғысынан ойлау технологиясы арқылы жүзеге асыра аламыз.

Бастауыш сынып оқушылары үшін ең жоғарғы бедел иесі мұғалім.Оқушылар
әр пәннен алатын білімдерін мұғалім арқылы қабылдайды. Оқу мен оқытушы ол
үшін бөліп – жарғысыз нәрсе. Үздіксіз білім беру жүйесіндегі тұрақтанған
қалпы бар сала- бастауыш мектеп. Әйтсе де соңғы уақыттарға дейін бастауыш
мектеп балаларды оқу, жазуға, есептеуге ғана үйрететін, қоршаған орта,
қарапайым дүниетанымға жалпы түсініктер беретін білім ошағы болып саналады.
Қазіргі кезде бастауыш мектепте оқыту мазмұнын жаңарту жұмыстары
бағдарламаға сай жүргізіліп, оқыту, тәрбиелеу, дамытудың жаңа мүмкіндіктері
ашылды.

Бастауыш сыныптардағы оқытудың мазмұнында оқытылатын пәндер ерекше
орын алады. Мұнда пәннің алдына қоятын ең негізгі мақсат, міндеттерінің
бірі:

Оқушының оқу-танымдық әрекетін қалыптастыруды оқытудың жаңа
технологияларын оқу үдерісіне еңгізудің маңызы ерекше.

Бүгінгі білім беруде оқушыны білімділік , іскерлік, шығармашылық
әдістерге баулудың жолдарын іздестіре отырып, мұғалім-шәкірт арасында
рухани және сезім бірлестігін айқындайды.

Бұрын оқытуда оқушылар тек қана тыңдаушы, орындаушы болып келген.
Ал қазіргі оқушы өздігінен білім іздейтін жеке тұлға екендігіне ерекше мән
беруіміз керек.

Биылғы оқу жылынан бастап педагогика ғылымында мектеп оқушыларының
білім жетістіктерін бағалауда критериалды бағалау жүйесі қолданысқа
енгізілуде.

Кез-келген мұғалім критериалдық бағалауды қолданбас бұрын оның өзіне
тән терминологиясын толық меңгерген жөн. Сондықтан біз критерий деген
сөздің мағынасын өзіміз түсінуіміз қажет.

Критерийлер - оқытудың міндеттерін жүзеге асыратын өлшемдер, атап
айтқанда, оқушылар жұмыс барысында орындайтын іс-әрекеттер тізбесі.

Критериалды бағалау – бұл оқушылардың білім мазмұны мен мақсаттарына
сай, оқу-танымдық құзыреттілігін қалыптастыруда нақты анықталған, ұжыммен
қалыптастырылған, алдын ала оқушылардың барлығына белгілі, білім
жетістіктерін бағалауға негізделген үрдіс.

| Критериалды бағалау жүйесінің міндеттері |
|Танымдық |Оқушыларды|Оқушылардың |Оқушының сабаққа |
|қабілеттері|ң оқуға |білімдерін |қызығушылығын, |
|н, сыни |ынталарын |жүйелеу,бекіту,тереңде|белсенділігін арттыруы. |
|ойлауын, |арттыру,ба|ту. |Бағаға қарсы теріс |
|есте |ғалауға |Есте сақтауды бекіте |көзқарастың болмауы. |
|сақтауын, |деген |түсу,оқушыларды | |
|оқушылардың|теріс,кері|шыдамды болуға және | |
|оқу- |ұғымдардын|өзін ұстай білуге | |
|танымдық |жою,оқу |үйрету. | |
|әрекеттерін|барысында | | |
|орындауға |жауаптарды| | |
|икемдеу |талдау, | | |
| |сараптауда| | |
| |ғы | | |
| |белсенділі| | |
| |гін | | |
| |арттыру | | |
|А |Түсіну |Тақырыпты түсінуге |Сұрақ - жауап, ой қозғау,|
| | |арналған критерий |мағынаны тану, |
|В |Қолдану |Түсінгенін сабақта |Білу, талдау, тапсырмалар |
| | |қолдану критерйі |орындау |
|С |Іздену |Өз бетінше жұмыс |Өзіндік жұмыстар, |
| | |жүргізуге арналған |шығармашылық ізденіс |
| | |критерий |жұмыстары |

Бастауыш сынып оқушылары өз беттерінше А,В,С критерийлері арқылы өз
кемшіліктерін таба алады, дұрыстығына назар аудара отырып, жан -жақты ой
сарасынан өткізеді. Бастауыш сынып оқушыларының білімін мұндай бағалау
бастапқы кезде аздап қиындық туғызады. Бірақ келе-келе баланы
қалыптастыруға болады. Бастауыш сынып оқушыларын критериалды бағалау
жүйесінің жеңіл түрі алынады. Мұндай бағалау жүйесінде біз балаларды
оқытуда жеке жұмыс, топтық жұмыс, ой қозғау, ББҮ кестесі (INSERT),
топтастыру, рефлексия сияқты бірнеше әдістерді қолдана аламыз. Осындай
әдістерді пайдаланған кездерде кейде мүлдем сабаққа қатыспайтын балаларымыз
өздігінен қол көтеріп, аз да болса өз ойын айтып, аз да болса нақты екі үш
сөйлем жазып, жеке жұмыс жүргізуге талпынады. Критериалды бағалау жүйесін
әрбір сабақта тиімді пайдалануға болады. Әрбір жаңа сабақты оқытуда тек
бір «A» критериін алуға да болады. Өткен сабақтарды қайталауда «B»
критериін алуға болады. Тарауды қорытындылағанда «C» критериімен бағалау
тиімді. Мысалы 4 сыныптың ана тілінің сабағында бұл әдісті былай қолдануға
болады. Мұқағали Мақатаевтың «Қазақстан» өлеңін оқытуда оқушыларды топқа
бөле отырып, олардың әрқайсысына тапсырма беріледі, сол тапсырманың
орындалу барысына қарай мынай дескриптор құрылады
1. топ. Қырандар

Қазақстан қандай?

|Критерий |Балл |Дескриптор |
| | | Тапсырманы орындамады. Топ бірге жұмыс |
|«В» |0 |істемеді. |
|Топпен жұмыс | | |
|«Қырандар» | | |
|Қазақстан қандай ? | | |
|сызбасын толтыру | | |
| | |Тапсырманы орындады,топтың кейбір мүшелері|
| |3 |толық қатыспады. Мәлімет аз. |
| | |Тапсырманы жақсы орындаған. Топтың барлық |
| |5 |мүшелері ойларын толық жеткізген. Мәлімет |
| | |жеткілікті. |

2. топ «Бұлбұлдар»

Отан, туған жер туралы мақал - мәтелдер жазу

|Критерий |Балл |Дескриптор |
| |0 | Тапсырманы орындамады. Топтың барлық |
|«В» | |мүшелері жұмыс істемеді. |
|Топпен жұмыс | | |
|«Бұлбұлдар» | | |
|Отан, туған жер | | |
|туралы мақал - | | |
|мәтелдер жазу | | |
| | |Тапсырманы толық орындамады, топтың барлық |
| |3 |мүшелері толық қатыспады. |
| | |(5 мақал) |
| | |Тапсырманы жақсы орындаған. Отан, туған |
| |5 |жер туралы мақалдарды біледі. Топтың барлық |
| | |мүшелері қатысты. |
| | |(10 мақалдан асатын болса) |

3. топ «Сұңқарлар»

Қазақстан тақырыбына эссе жазу

|Критерий |Балл |Дескриптор |
| «В» | | Тапсырманы орындамады. Топ бірге жұмыс |
|Топпен жұмыс |0 |істемеді. |
|«Сұңқарлар» | | |
|«Қазақстан» | | |
|тақырыбына эссе жазу | | |
| | | |
| | |Тапсырманы орындады, топ бірге жұмыс |
| |3 |істемеді, эсседегі ой қорытындыланбаған. |
| | |Тапсырманы жақсы орындаған. Топтың барлық |
| |5 |мүшелері белсене қатысты. Ойларын толық |
| | |жеткізе алған. |

4. топ «Қарлығаштар»

Қазақстан сөзінен жаңа сөздер құра

|Критерий |Балл |Дескриптор |
| «В»|0 | Тапсырманы орындамады. |
|Топпен жұмыс | | |
|«Қарлығаштар» | | |
|«Қазақстан» сөзінен | | |
|жаңа сөздер құра | | |
| | |Тапсырманы орындады, кейбір сөздердің |
| |3 |мағынасы жоқ. Топтың мүшелері толық |
| | |қатыспады |
| |5 |Тапсырманы жақсы орындаған. Топ мүшелері |
| | |толық қатысты. 10 сөз таба алды |

7. Болмасаң да ұқсап бақ

Тапсырма : Өз ойларынан туған ел, Отан, Қазақстан туралы өлең шығару

|Критерий |Балл |Дескриптор |
| | 0 | Тапсырманы орындай алмады |
| | | |
|«С» |2-3 |Тапсырманы орындады, бірақ өлеңді ұйқастыра |
|Туған ел, Отан, | |алмады. Сөздерде қате бар. |
|Қазақстан туралы | | |
|өз ойыңнан өлең |4-5 |Тапсырманы толық орындады. Ұйқастыра білген. 1-2|
|шығар | |қате бар. |
| | | |
| |6 |Тапсырманы жақсы орындаған. Өлеңді ұйқастырған.|
| | |Қатесі жоқ. |

Сабақтың соңында ББҮ кестесін толтырайық. (INSERT) картасы беріледі
|Білемін |Нені білдім? |Білгім келеді |
| | | |

Топтарды сабақтың барысына қарай мынадай бағалау парағы арқылы
қорытынды баға қоя аламыз

| |Сұрақ - жауап |Өлеңді оқыту, |Венн |
|Тапсырмалар |жүргізу |талдату |диограммасы |
| | | | |
|Топтардың аты| | | |
| 22- 24 | 18-21 | 11- 17 | 0-10 балл|
|балл |балл |балл | |

Немесе

| |Өзіңді тексер! |1 | |
|1 | | | |
| | 5 тапсырманы орындадым |2 | |
|2 | | | |
| |Логикалық тапсырманы орындай алдым |1 | |
|3 | | | |
| 4|Деңгейлік тапсырманы орындай алдым |1 | |
| 5|Белсенділік таныттым |1 | |
| 6|Тәртіп сақтадым |1 | |
| |Жалпы балы | | |
|7 | | | |
| |Бағасы | | |
|8 | | | |

Рефлексия

Қандай қиындықтар кездесті?

____________________________________________________

____________________________________________________

Көңіл - күйіңді сурет арқылы көрсет:

4 сыныптың математикасында «Қарама-қарсы қозғалыс» тақырыбы
бойынша сыныпты топқа бөлуде оларға өздерінің ұнайтын түстері арқылы
отырғызуға болады. Спикелерді сайлату «Психологиялық тренинг» өткізу
арқылы түстердің сырын ашуға сөз беру, планеталармен байланыстыру.

Қызыл түс-Марс планетасы
Негізгі геральдистік түс. Психологтар көкірегі ашық, жүрегін қуаныш
кернеп отырған белсенділердің түсі дейді.
Көк түс-Венера планетасы
Геральдистердің айтуы бойынша көк түс - аспанның, мәңгіліктің түсі.
Психологтар шыншыл, сенімділігі мол, байсалдылардың түсі дейді.
Сары түс-Меркурий планетасы
Геральдистердің айтуы бойынша- алтын күннің, зиялы қауымның түсі.
Психологтар белсенділігі зор, қасындағыларға шуағын себетін, үміт
беретін, ашық мінезділердің түсі дейді.
Жасыл түс- Сатурн планетасы
Геральдистердің айтуы бойынша- жасыл өркен, өсімдіктер, жапырақтың түсі.
Психологтар сенімділігі зор, қасындағыларға сенімді дос әрі қорғаушы
болып үміт беретін, салмақтылардың түсі дейді.
Топ болып жұмыс істеуге сәттілік тілеу.
Модераторларды сайлау /уақыт сақшылары/

Осы тақырып бойынша бірлесе отырып, жұмыстар жүргізу
Тапсырмалар легін топпен орындау. Талқылау жұмыстары. Ауызша түсіндіру
негізінде жазба жауаптарын дұрыс орындауға талпындыру.
Есептерге мән беріп, формуласын бірлесіп шығару, есепті өз беттерінше
орындап, өз жауабын жазып, тиісті бағасын алады. Дұрыс жауап жасыл түспен,
қате жауап қызыл түспен боялады. Өзектілігін арттыруға арналған тапсырмалар
Өз беттерінше А,В,С,Д критерийлері арқылы табуды үйренеді. Сынып алдында
топ болып қорғау. А,В,С критерийлері бойынша әр топтың жұмысына бірлесіп
баға қояды.
Топтық жұмыстың «Алтын заңын» сақтауды талап ету. Заң сақталмаған
жағдайда бір ұпайдан жоғалтатынын құлағдар ету.
Дұрыстығына назар аудара отырып, жан -жақты ой сарасынан өткізу. Жазба
жұмыстарын жиып алып, дұрыс жауабы қандай сан екенін анықтайды. Берілген
тапсырмалар легін орындау. Өз бетінше жұмыстарын жандандыру.
Критериалдық бағалау жүйесінің қызметі:

- балаға оқытудың әр сатысындағы дайындық (меңгеру) деңгейін
анықтауға мүмкіндік береді.

- көп балды шкаланы пайдалануда үлкен саралау мүмкіндігімен
ерекшеленеді және мұғалімге бағаның кейбір айырмашылығын көрсетуге
мүмкіндік береді;
- оқушының тек оқу жылындағы ғана емес сонымен қатар оқу барысы
кезіндегі білімді қабылдауының объективті динамикасын алуға
мүмкіндік береді;
- ағымдағы және қорытынды бағалар қоры арқылы оқушы еңбегінің
нәтижесін көрсетуге болады;
- білімді бағалаудың объективтілігін жоғарылатуға мүмкіндік береді;
- оқушының әртүрлі жұмысты орындағаны үшін алған бағаларының мәнін
түсініп, жіберген қателіктерін анықтап, қатемен жұмыс жасауға
мүмкіндік береді;
- ата-ана мектеп оқушы арасындағы байланысты нығайта түседі.
Қазіргі жаңашыл ұстаз жаңа технологияларды өмірге енгізуге дайын, оқу-
тәрбие ісіне жанашырлық танытатын, қоғамның ең озық бөлігінің бірі. Оқу-
тәрбие үдерісінің мазмұнына және ұйымдастырылуына комплексті тұрғыда
қарайтын, зерттеушілік ыңғайға бейім, теория мен практика іс-әрекетін
біріктіре білетін, өмірлік құндылық қағидалары адамгершілік, ізгілік,
еңбекқорлық, парасатты мінез - құлық қасиеттерді бойына сіңірген ұстаз.
Шығармашылық әлеуеті дамыған мұғалім өз кәсібін жете меңгеріп қана
қоймай, өзін-өзі жан-жақты дамытуға қол жеткізеді. Нәтижесінде мұғалім
кәсіби құзыреттілікке қол жеткізеді. Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі -
бүгінгі ғасыр талабына сай белгілі бір нәтижеге бағытталған білім берудің
негізі болмақ.
Бүгінгі заман талабы - жан-жақты дамыған, өзіндік «мені» қалыптасқан
тұлға тәрбиелеу. Оқушы тұлға болып қалыптасуы үшін оның бойында түрлі
жағдаяттағы проблеманы анықтауға, өзіндік тұжырым жасай білуге, өзіндік
бағалауға, сыни ақпараттарды өз бетімен табуға, талдауға, логикалық
операцияларды қолдана отырып дәлелдеуге, жалпы алғанда жеке адамның
құзыреттіліктері қалыптасуы қажет.
Қорыта айтқанда, критериалды бағалау жүйесін қолдану арқылы біз
оқушының тұлғалық бағытын белсенді позицияға бағыттаймыз, тұлғаны өзіндік
жауапкершілікке, тұлғалы нәтижеге, бағытқа жеткіземіз, білім алушылардың
дайындық деңгейі мен өсу динамикасын кез келген кезеңде анықтаймыз, әртүрлі
жұмыстардан алған бағаларды дифференциалдауға қол жеткіземіз. Бүгінгі
оқушының білім сапасын критериалды бағалау жүйесі арқылы жетілдіруге
болатынына күнделікті оқу үдерісінде қолдануымыздан көз жеткізуге болады.

Пайдаланған әдебиеттер

1. Мектеп №05. 2008
2. Бастауыш мектеп 2009. 01. №1
3. Педагогикалық шеберлік орталығы NIS
4. http://www.google.kz Жаңа білім беру технологиясы мен әдіс тәсілдері

5. К.С.Құдайбергенова «Құзырлық табиғаты тұлғаның өздік дамуында»- А:
«Принт АСС»
6. У.Б.Жексенбаева «Компетентностно ориентированное образование
в современной школе» - Алматы; 2009 г.
7. А.А.Жайтапова, Г.А.Рудик, Е.В.Белошниченко, А.С.Сатывалдиева
«ХХІ ғасыр педагогикасы мектеп табалдырығында». Ақпараттық
әдістемелік дайджест. Алматы, 2009 ж.
8. Көкіжанова Г.К. Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау білім сапасын
басқарудағы негізгі критерий – Педагогика, 2009 ж.

-----------------------
Бастауыш сыныптарда оқытуда мына төмендегі айтылып отырған оқыту
қағидаларын қажет етеді

1. Оқушылардың оқудағы белсенділігін , десбестігін, инициативасын арттыру

2. Оқу іскерлігі мен дағдыларын, зерттеушілік, рефлексивті, өзін-өзі
бағалауын дамыту

3.Оқушылардың танымдық қызығушылығын дамыту

4. Өмірмен байланысты оқыту қағидасын жүзеге асыруды қамтамасыз ететін
оқыту әдістерін қажет етеді.

Бастауыш сыныптағы оқытылатын пәндердің негізгі ерекшеліктері

Оқушылардың рухани дүниесін байыта отырып, эстетикалық, интеллектуалдық,
көркемдік, адамгершілігін, азаматтық тәрбие беру;

Жазушы туындысына бейнеленген дүниелерді эстетикалық тұрғыдан қабылдауға
қажетті білім және біліктілікпен қаруландыру;

Оқушының логикалық ойын, ауызша сөйлеу және жазба тіл мәдениетін
қалыптастыру

Қабылдаушы

Орындаушы

Тыңдаушы

Бұрынғы оқушы

Дарынды , өнертапқыш

Дүниетанымы қалыптасқан

Қазіргі оқушы

Ізденімпаз, талантты

Өз алдына мақсат қоя алатын

Тәжірибелік маңыздылығы

Мұғалімдерге:

Оқушыларға:

Ата- аналарға:

Қазақстан

Зерттеу жұмысы

Екеуара жұмыс

Оқулықпен жұмыс

Дәптермен жұмыс

Топпен жұмыс

Өзін–өзі бағалау

Шығармашылық жұмыс