Сабақ жоспарлары. 8 сынып

8-сынып
Сабақ №
Күні:
Тақырыбы: Тәуелсіз Қазақстан Республикасы. Қазақстанның физикалық
географиясы нені оқытады? Қазақстанның және Павлодар облысының
географиялық орны мен шекаралары.
Білімділік: Тәуелсіз Қазақстанның құрылуы туралы баяндау. Қазақстанның
физикалық географиясы нені оқытады? Географиялық білім көздеріне сипаттама
беру. Қазақстанның және Павлодар облысының шекараларын, аумағын,
географиялық координаталарын, географиялық орнының ерекшелігін анықтау.
Дамытушылық: Дүние жүзінің саяси картасынан Қазақстанның қандай
мемлекеттермен шектесетінін анықтау және Қазақстанның және Павлодар
облысының географиялық орнын карта бойынша сипаттау арқылы білімдерін
тереңдету. Қазақстанның және дүние жүзіндегі кез-келген қаласының белдеулік
және жергілікті уақытын тауып, олардың айырмасын анықтауға дағдылану.
Тәрбиелік: Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: жаңа сабақ
Сабақты ұйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап, репродуктивті
Құрал-жабдықтар: Дүние жүзінің саяси картасы, Қазақстанның саяси картасы.
Сабақтың барысы:
|Сабақ |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдастыру |Оқушылармен амандасу. Сабаққа дайындығын тексеру. |Орындарынан тұрып |
|кезеңі (1 мин) | |мұғаліммен амандасу. |
| | |Сабақта кім жоқ екенін |
| | |анықтау. |
|3.Жаңа тақырып |7-сынып материалын еске алу. «Физикалық география» ұғымын анықтау. |7-сынып курсын еске |
|кезеңі (20 мин) |Қазақстанның физикалық географиясы курсымен таныстыру. |түсіреді. Мұғалімнің |
| |1. Қазақстанның тәуелсіздігін анықтайтын негізгі даталармен |сұрақтарына жауап береді. |
| |таныстыру. | |
| |2. Қазақстанмен шектесетін елдерді дүние жүзінің саяси картасына | |
| |қарап анықтау. | |
| |3. География курсының негізгі құрылымымен таныстыру. | |
| |4. Физикалық география пәнінің және Қазақстанның физикалық | |
| |географиясының мақсаттары мен міндеттерін анықтау. | |
| |5. Оқулықтың құрылымымен таныстыру. | |
| |6. Қазақстанның және Павлодар облысының географиялық орнын карта | |
| |бойынша сипаттау. | |
| | | |
|4. Жаңа |Кескін картаға Қазақстанның Еуразиядағы орнын салу. Көршілес |Картамен және кескін |
|тақы-рыпты |мемлекеттерін көрсету. Оларды атау. |картамен жұмыс жасау, |
|бекіту (10 мин) | |түсінбеген жерлерін |
| | |мұғалімнен сұрау. |
|5. Сабақты |Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында төмендегі сұрақтарды қою: |Мұғалімнің сұрақтарына өз |
|қорытындылау |Еліміздің егемендігін қандай белгілері көрсетеді? |немесе мұғалімнің қалауымен|
|кезеңі (10 мин) |Қазақстанның физикалық географиясы нені оқытады? |жауап береді. |
| |Қазақстанның және Павлодар облысының географиялық орнының ерекшелігі | |
| |неде? | |
| |ТМД қай жылдары құрылды? | |
| |Қай жылы Астана Алматыдан көшірілді. | |
| |Неше ұлт өкілдері мекен етеді? | |
| |Экспорт және импорт дегеніміз не? | |
|6. Бағалау |Оқушыларды сабаққа қатысуларына, тапсырмаларды орындауларына қарай, |Өздеріне лайықты бағаларын |
|кезеңі |жауаптарының дұрыстығына қарай 5 баллдық шкаламен бағалайды. |алады. Ескертулері болса |
|(2 мин) | |мұғалімге айтады. |
|7. Үйге тапсырма|§ 1-2 оқу, мазмұндау. |Мұғалімнің тапсырмасын |
|беру кезеңі (2 | |күнделіктеріне жазып, |
|мин) | |түсінбегендерін сұрайды. |

8-сынып
Сабақ №
Күні:
Тақырыбы: І- бөлім. Қазақстанның физико- географиялық сипаттамасы.
Қазақстанның географиялық орны мен шекарасы. Қазақстан
аумағындағы уақыт айырмасы. Сағаттық белдеулер.
Білімділік: Оқушыларға Қазақстанның географиялық орны мен шекарасы, уақыт
айырмасы, сағаттық белдеулерге тоқталып, көршілес жатқан мемлекеттерді тану
туралы білім беру.
Дамытушылық: Балаларды оқулықпен, картамен, кескін картамен жұмыс істеуге
дағдыландыру.
Тәрбиелік: Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: Аралас сабақ
Сабақты ұйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, сұрақ- жауап.
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, Қазақстанның әкімшілік-
территориялық картасы
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдастыру |Оқушылармен амандасу. Сабаққа дайындығын тексеру. |Орындарынан тұрып мұғаліммен |
|кезеңі | |амандасу. Сабақта кім жоқ екенін |
|(1 мин) | |анықтау. |
|2. Үй жұмысын |Үй жұмысын тексеру мақсатында төмендегі сұрақатрды қою: |Мұғалімнің қойған сұрақтарын мұқият |
|тексеру кезеңі|ҚР қай жылы өз тәуелсіздігін алды? |тыңдап, жауап беру. |
|(15 мин) |Егемендік туралы Деклорация қай жылы қабылданды? | |
| |Қай жылы Қазақстан ТМД құрамына кірді? | |
| |БҰҰ-ға қай жылы мүше болды? | |
| |Ата Заң қай жылы шықты? | |
| |Заң шығарушы қызметін кімдер атқарады? | |
| |Неше обл, қала, аудан, кенттер бар? | |
| |Қанша ұлт өкілдері тұрады? | |
| |Алматыдан Астанаға қай жылы көшірілді? | |
| |Неше елмен сыртқы сауда байланыстары бар? Оның ішінде экспорт | |
| |пен импорт көлемдерін атап шық? | |
| |Қазақстанның физикалық географиясы ені оқытады? | |
| |Павлодар облысының географиялық орны мен орналасу ерекшелігі | |
| |неде? | |
|3.Жаңа тақырып|ҚР жер көлемі, оның алатын орны, д.ж. саяси картасында алатын |Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің |
|кезеңі (20 |орны мен орналасуындағы ерекшелігі туралы айту. Халық |белгілегендерін жазып, өз ойларын |
|мин) |тығыздығы дегеніміз не? Қазақстанның халық тығыздығы 1км2 5,4 |ортаға салып, сұрақтарын қояды. |
| |адамнан келеді. |Өзара және мұғаліммен пікір алмасады.|
| |Қазақстан қандай мемлекеттерімен шектеседі? | |
| |Ресей- 6467 км; ҚХР- 1460 км; Түркменстан- 380 км; Өзбекстан- | |
| |2300км; Қырғызстан- 980 км. | |
| |Д.ж. сағаттық белдеулер туралы айтып. Қазақстанда кездесетін | |
| |сағаттық белдеулерді, олардың түрлерімен таныстыру. | |
| |Сағаттық уақыт белдеулері | |
| | | |
| | | |
| |белдеулік декреттік жергілікті | |
| |жазғы уақыт | |
| |1930 жылы 16 маусымда КСРО үкіметінің декретімен қабылданған | |
| |уақыт. | |
|4. Жаңа |Кескін картаға д.ж. сағаттық уақыттын және оның |Карталармен жұмыс жасайды. |
|тақы-рыпты |айырмашылықтарын салу. | |
|бекіту | | |
|(10 мин) | | |
|5. Сабақты |Қорытындылай келе төмендегі сұрақтарды қою: |Мұғалімнің сұрақтарына өз немесе |
|қорытындылау |ҚР аумағының көлемі? |мұғалімнің қалауымен жауап береді. |
|кезеңі (10 |Картадан шектесетін мемлекеттерді көрсетіп, оларды ата? | |
|мин) |Халық тығызыды дегеніміз не? Оны қалай анықтауға болады? | |
| |Сағаттық уақыт дегеніміз не? | |
| |Жер шарында неше сағаттық уақыт белдеулері бөлінген? | |
| |Қазақстан қандай уақыт белдеуінде жатыр? | |
| |Декреттік уақыт дегеніміз не? | |
| |Жазғы уақыт дегеніміз не? | |
| |Жергілікті уақыт дегеніміз не? | |
| |Белдуелік уақыт дегеніміз не? | |
|6. Бағалау |Оқушыларды сабаққа қатысуларына, тапсырмаларды орындауларына |Өздеріне лайықты бағаларын алады. |
|кезеңі |қарай, жауаптарының дұрыстығына қарай 5 баллдық шкаламен |Ескертулері болса мұғалімге айтады. |
|(2 мин) |бағалайды. | |
|7. Үйге |§ 3-4 оқу, кескін картаға ҚР шекарасын, шектесетін |Мұғалімнің тапсырмасын күнделіктеріне|
|тапсырма беру |мемлекеттерді, облыс орталықтарын бөліп, көрсету. |жазып, түсінбегендерін сұрайды. |
|кезеңі | | |
|(2 мин) | | |

8-сынып
Сабақ №
Күні:
Тақырыбы: Қазақстан аумағының географиялық зерттелу тарихы. Қазақ жері
туралы ерте кездегі географиялық мағлұматтар. Ұлы Жібек жолы.
Білімділік: Қазақстан аумағының географиялық тұрғыдан зерттелуінің
себептерін айқындау, мақсатын ұғыну, қазақ жері туралы ерте кездегі
мағлұматтармен таныстыру. Ұлы Жібек жолының тарихи, географиялық,
экономикалық маңызын анықтауға бағыттау, Ұлы Жібек жолының бойындағы
қалалар туралы білім беру.
Дамытушылық: Қазақстанның ерте кездегі зерттелу тарихына қосымша
материалдарды беру арқылы білімдерін тереңдету.
Тәрбиелік: Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: жаңа сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: пікір алмасу, репродуктивті.
Құрал-жабдықтар: ҚР физикалық картасы, интербелсенді тақта.
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру|Оқушылармен амандасу. Сабаққа дайындығын тексеру. |Орындарынан тұрып мұғаліммен |
|кезеңі | |амандасу. Сабақта кім жоқ екенін |
|(1 мин) | |анықтау. |
|2.Үй |Үй жұмысын тексеруге арналған жабық тест тапсырмалары: |Оқушылар бір парақ қағаз алып, тест |
|тапсырмасын |Қазақстанның географиялық орнын сипатта. |сұрақтарына жауап береді. |
|тексеру кезеңі|Сағаттық белдеулер дегеніміз не? | |
|(10 мин) |Декреттік, жергілікті уақыт дегеніміз не? | |
| |Уақыт айрмасы қалай анықталады? | |
| |Гринвич меридианы туралы не білесің? | |
| |Шеткі нүктелерін жаз. | |
| | | |
|3. Жаңа |Қазақстан территориясын зерттеген саяхатшылар, зерттеушілер,|Оқушылар дәптерлеріне мұғалімнің |
|тақырыпты |географ ғалымдары олардың ашқан жерлері, жүрген жолдары, |белгілегендерін жазып, өз ойларын |
|меңгерту |істелген жұмыстары туралы айтып, еңбектерімен таныстыру. |ортаға салып, сұрақтарын қояды. |
|кезеңі (10 | |Өзара және мұғаліммен пікір алмасады.|
|мин) | | |
|5. Жаңа |Төмендегі кестені толтыру: |Оқушылар жаңа тақырыпты бекіту |
|тақы-рыпты |Герадот |мақсатында мұғалім берген кестелерді |
|бекіту кезеңі |Страбон |толтырады. Түсінбеген жерлерін |
|(15 мин) |Птоломей |сұрайды. |
| | | |
| |Б.з.б. VI ғасырда «жер пішіні» картасын жасап, Каспий | |
| |теңізін зерттеді. | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| |Ұлы Жібек жолы | |
| |Ұлы Жібек жолының пайда болуы | |
| |Бағыттары | |
| |Қалалары | |
| |Ескерткіштері | |
| |Маңызы | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
|6. Сабақты |Оқушылар бір- бірлеріне бүгінгі тақырып бойынша сұрақтар |Сұрақтар ойластырып, оларға жауап |
|қорытындылау |қояды. Картамен жұмыс істейді. |беруге тырысады. |
|кезеңі (5 мин)| | |
|7. Бағалау |Оқушыларды сабаққа қатысуларына, тапсырмаларды орындауларына|Өздеріне лайықты бағаларын алады. |
|кезеңі (2 мин)|қарай, жауаптарының дұрыстығына қарай 5 баллдық шкаламен |Ескертулері болса мұғалімге айтады. |
| |бағалайды. | |
|8. Үйге |§ 5-6 оқу, кескін картаға ұлы Жібек жолының Қазақстан |Мұғалімнің тапсырмасын күнделіктеріне|
|тапсырма беру |территориясы арқылы өтетін жолдары мен қалаларын салу. |жазып, түсінбегендерін сұрайды. |
|кезеңі | | |
|(2 мин) | | |

8-сынып
Сабақ №
Күні:
Тақырыбы: «0»- дік бақылау жұмысы
Білімділік: 7 сыныпта алған білімдерін еске түсіру, қайталау, бекіту.
Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілеттерін, өз ойларын еркін жеткізе алуға
дамыту.
Тәрбиелік: картамен жұмыс істеуге, адамгершілік пен жеке жұмыс істеуге
тәрбиелеу.
Сабақ түрі: қайталау, бекіту.
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Құрал-жабдықтар: ҚР физикалық картасы, интербелсенді тақта.
Сабақтың барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу, түгендеу.
2. Білім мен икемділіктерді бекіту кезеңі:
І- нұсқа
1. Ұлы географиялық ашылулар.
2. Африка климатын қалыптастырушы факторлар.
3. Аустралияның өзендері мен көлдері.
4. Тынық мұхиттың зерттелуі.
ІІ- нұсқа
1. Жаңа заман ашылулары.
2. Антарктида материгін сипатта.
3. Аустралияның климаты.
4. Африкада қандай халықтар мекен етеді?
3. Қорытындылау кезеңі: оқушылардың жұмыстарын жинап алу.

8-сынып
Сабақ №
Күні:
Тақырыбы: Қазақстан жері туралы орта ғасырдағы географиялық деректер. ХVІ-
ХІХ ғасырларда Қазақстан аумағын физикалық-географиялық
тұрғыдан зерттеу
Білімділік: Қазақстан жерінің орта ғасырда зерттелуінің сипаты,
ерекшеліктері, мақсаты, зерттеуші ғалымдар, зерттелмеген географиялық
нысандар туралы мағлұмат беру.
Дамытушылық: Орта ғасырдағы және қазіргі географиялық карталарды
салыстыру, қорытынды жасау.
Тәрбиелік: Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: жаңа сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның әртүрлі дәуірдегі карталары

Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру|Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру. |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ |
|кезеңі |Психологиялық дайындығын тексеру. |екенін анықтау. |
|2.Үй |1) Ерте кезде Қазақстанның жерін қандай ғалымдар зерттеген? |Оқушылар сұрақтарға жауап береді: |
|тапсырмасын |2) Олар қай жерлерді сипаттаған? |1. |
|тексеру |3) Ұлы Жібек жолының неше бағыты бар? |2 |
|кезеңі. |4)Ұлы Жібек жолы Қазақстанның қай аймақтары арқылы өтеді? | |
|4. Жаңа |1) Орта ғасырлардағы зерттеулердің жүргізілу себептеріне | |
|тақырыпты |және оған үлес қосқан зерттеушілерт туралы шолу | |
|меңгеру |2) Әбу Наср әл-Фараби зерттеулері мен еңбектері | |
|кезеңі. |3) Махмуд Қашқаридің зерттеулері мен еңбектері | |
| |4) Қытай саяхатшыларының зерттеу жұмыстары | |
| |5) ХІІІ ғасырдағы еуропалық саяхатшылар мен елшілердің | |
| |зерттеулеріне тоқталу. | |
|5. Жаңа |Орта ғасырдағы зерттеушілердің жүрген жолдарын кескін | |
|тақы-рыпты |картаға түсіру. | |
|бекіту кезеңі | | |
|6. Сабақты |1) Орта ғасырларда қазақ жерінің зерттелуіне қай халық | |
|қорытындылау |өкілдері көп үлесін қосқан? | |
|кезеңі |2) Әбу Наср әл-Фарабидің негізгі еңбектері | |
| |3) Махмуд Қашқаридің негізгі еңбектері | |
| |4) Қазақ жерінің зерттелуіне үлес қосқан қандай қытай | |
| |саяхатшыларын бар? | |
| |5) Қазақ жерінің зерттелуіне үлес қосқан қандай еуропалық | |
| |саяхатшылар мен елшілер бар? | |
|7. Бағалау |Оқушылар сабақтағы белсенділігіне және картамен жұмыс істей | |
|кезеңі |білуіне қарай бағаланады. | |
|8. Үйге |6 параграфтың сұрақтарына жауап беру. «Қазақстанның зерттелу| |
|тапсырма беру |тарихы» кестесіне орта ғасырлардағы географиялық | |
|кезеңі |деректерді енгізу | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: ХVІ-ХІХ ғасырларда Қазақстан аумағын физикалық-географиялық
тұрғыдан зерттеу

Білімділік. Оқушылардың Қазақстан аумағының физикалық географиялық тұрғыдан
зерттелуінің басты мақсаты, оған еңбек сіңірген ғалымдар, зерттелудің қазақ
елінің дамуына ықпалы туралы мағлұматтарын кеңейту.
Дамытушылық. ХVІ-ХІХ ғасырларда Қазақстан аумағын физикалық-географиялық
тұрғыдан зерттеулерді карта бойынша сипаттау, қорытынды жасау.
Тәрбиелік. Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: жаңа сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап
Құрал-жабдықтар: физикалық картасы
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру|Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру. |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ |
|кезеңі |Психологиялық дайындығын тексеру. |екенін анықтау. |
|(3 мин) | | |
|2.Үй |1) Орта ғасырларда қазақ жерінің зерттелуіне қай халық |Оқушылар сұрақтарға жауап береді: |
|тапсырмасын |өкілдері көп үлесін қосқан? 2) Әбу Наср әл-Фарабидің |1. |
|тексеру |негізгі еңбектері; 3) Махмуд Қашқаридің негізгі еңбектері; |2 |
|кезеңі. |4) Қазақ жерінің зерттелуіне үлес қосқан қандай қытай | |
|(10+1-2 мин) |саяхатшыларын бар? 5) Қазақ жерінің зерттелуіне үлес қосқан | |
| |қандай еуропалық саяхатшылар мен елшілер бар? | |
| |«Қазақстанның зерттелу тарихы» кестесін тексеру | |
|3.Жаңа |16-19 ғғ. аралығында Қазақстан аумағында болған тарихи | |
|тақырыпқа көшу|оқиғаларды еске түсіру. Осы оқиғаларға орай қазақ жерінің | |
|кезеңі |зерттелуіне үлес қосқан зерттеушілермен таныстыру. | |
|4. Жаңа |1) Қадырғали Қосынұлы мен С.Ремезовтың еңбегі; 2) 18ғ. І | |
|тақырыпты |Петрдің зерттеулерге тигізген ықпалы; 3) 18 ғ. әскери | |
|меңгерту |экспедициялар; 4) Семенов Тянь-Шанскийдің, Н.А.Северцовтың, | |
|кезеңі. |И.В. Мушкетовтың, А.Н. Красновтың, Л.С. Бергтың зерттеу | |
| |жұмыстары мен маршруттарын қарастырып, талдау. | |
|5. Жаңа |Кескін картаға зерттеушілердің жүрген жолдарын түсіру. | |
|тақы-рыпты | | |
|бекіту кезеңі | | |
|6. Сабақты |1. 16-19 ғғ. аралығында Қазақстан аумағын қандай | |
|қорытындылау |зерттеушілер зерттеген? Олардың басты еңбектері қандай? П.П.| |
|кезеңі |Семеновқа Тянь-Шанский атауы не үшін берілген. | |
|7. Бағалау |Сабаққа белсенді қатысып отырған және қорытынды жасай алған | |
|кезеңі |оқушыларға жоғары баға қойылады. | |
|8. Үйге |7 параграфтың сұрақтарына жауап беру. «Қазақстанның зерттелу| |
|тапсырма беру |тарихы» кестесіне ХVІ-ХІХ ғасырларда Қазақстан аумағын | |
|кезеңі |физикалық-географиялық тұрғыдан зерттеу деректерді енгізу | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Қазақтың ғұлама ға-лымы Ш.Ш.Уалиханов. Қазақстан аумағының жаңа
дәуірде зерттелуі. Павлодар облысының зерттелу тарихынан

Білімділік. Демография, этнография ұғымдарына түсінік беру, халықтың табиғи
қозғалысы, көші-қоны туралы көзқарастарын қалыптастыру. Халықтың құрамы,
еңбек нарығы және халықтың жұмыспен қамтылуы туралы, өз туған өлкесінің
зерттелу тарихы жайында, Қ.И.Сатпаевтың, Ш.Уалихановтың, С.П.Палластың
Павлодар облысын зерттеуге қосқан үлесі туралы білім беру.
Дамытушылық. Қазақстанның географиялық орнын және табиғи ресурстық
әлеуетін карта бойынша сипаттау арқылы және өз туған өлкемізді зерттеген
ғалымдар мен зерттеушілердің еңбектері мен зерттеу жұмыстарын қарастыра
отырып, Қазақстанның зерттелу тарихы, Павлодар облысы туралы білімдерін
тереңдету.
Тәрбиелік. Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: жаңа сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап
Құрал-жабдықтар: дүние жүзінің физикалық картасы, интерактвті тақта
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру|Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру. |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ |
|кезеңі |Психологиялық дайындығын тексеру. |екенін анықтау. |
|(3 мин) | | |
|2.Үй |1) 16-19 ғғ. аралығында Қазақстан аумағын қандай | |
|тапсырмасын |зерттеушілер зерттеген? Олардың басты еңбектері қандай? | |
|тексеру |Қадырғали Қосынұлы мен С.Ремезовтың еңбегі; 2) 18ғ. І | |
|кезеңі. |Петрдің зерттеулерге тигізген ықпалы; 3) 18 ғ. қай жылдары | |
|(10+1-2 мин) |әскери экспедициялар жасалды? | |
|3.Жаңа |Қандай қазақ зерттеушілерін білесіңдер? Ш.Ш. Уалиханов кім? | |
|тақырыпқа көшу|Қ.И. Стапаев кім? Олардың қандай еңбектері бар? | |
|кезеңі | | |
|4. Жаңа |Ш.Уалихановтың қазақ жерін зерттеуге қосқан үлесін, оның | |
|тақырыпты |сапарлары мен негізгі зерттеу жұмыстарын қарастыру. Неліктен| |
|меңгеру |Ш.Уалихановқа жеке тақырып берілгендігін анықтау. Жаңа | |
|кезеңі. |дәуірде қазақ жерінің зерттелу деңгейі қандай екенін, бұл | |
| |зерттеулерге үлес қосқан география мамандарын білу. Қ.И. | |
| |Стапаевтың жасаған еңбектері мен оның КСРО ҒА-на қандай | |
| |қатысы бар екенін анықтау. | |
| |1. І Петрдің тұсында болған экспедициялар | |
| |2. Кіші жүз бен Орта жүздің Ресей империясына кіруінен | |
| |кейінгі зерттеулер | |
| |3. Сібір мен Қазақстанды зерттеудің екінші кезеңі кезіндегі | |
| |зерттеулер | |
| |4. ХІХ ғ. Ертіс өңірі мен Баянауылдың зерттелуі | |
| |5. 1875 ж. Орыс географиялық қоғамы Батыс-Сібір бөлімін | |
| |құрғаннан кейін жүргізілген зерттеулер | |
|5. Жаңа |Ш.Уалихановтың сапарлары мен Қ.И. Стапаевтың зерттеген | |
|тақы-рыпты |жерлерін кескін картаға түсіру. Павлодар облысының кескін | |
|бекіту кезеңі |картасына саяхатшылар мен зерттеушілердің жүрген жолдарын | |
| |салу. | |
|6. Сабақты |Ш.Ш. Уалиханов және Қ.И. Стапаев кім? Олардың қандай | |
|қорытындылау |еңбектері бар? Олардың зерттеу жұмыстарының маңызы неде? | |
|кезеңі |Павлодар облысының зерттелу тарихына қандай ,алымдар мен | |
| |зерттеушілер өз үлесін қосқан? Қай кезеңде өлкеміздегі | |
| |зерттеулер қарқынды жүрді? | |
|7. Бағалау |Сабаққа белсенді қатысып отырған және қорытынды жасай алған | |
|кезеңі |оқушыларға жоғары баға қойылады. | |
|8. Үйге |8-9 параграфтың сұрақтарына жауап беру. «Қазақстанның | |
|тапсырма беру |зерттелу тарихы» кестесіне Ш.Ш. Уалиханов және Қ.И. | |
|кезеңі |Стапаевтың зертте жұмыстары туралы деректерді енгізу. | |
| |П.П.Семенов-Тянь-Шаньскийдің қазақ жерін зерттеуі туралы | |
| |баяндама жазып келу. | |
| |«Павлодар облысының зерттелу тарихынан» атты тақырыпты | |
| |қайталау. | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: №2 сарамандық жұмыс.

Білімділік. Дөңгелек картаның мәнісін түсіну.
Дамытушылық. Зерттеулердің бағытын картаға түсіруге дағдыландыру
Тәрбиелік. Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: жаңа сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: дүние жүзінің физикалық картасы, интерактвті тақта
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру|Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру.|Мұғаліммен амандасу. Сарамандық жқмыс |
|кезеңі |Сарамандық жқмыс тақырыбымен таныстыру. Мақсат-міндеттерін |тақырыбымен таныстыру. |
|(3 мин) |анықтау. |Мақсат-міндеттерін анықтау. |
|2. Тақырыпты |1. Дөңгелек картаны сызып, сипаттама жазу. | |
|бекіту кезеңі |2. Кескін картаға П.П.Семеновтың Тянь-Шаньға саяхаты мен | |
| |Ш.Ш. Уалиханов зерттеулерінің бағытын түсіру. | |
|3. Сабақты |Қазақстанның зерттелу тарихы бойынша жалпы қорытыныды | |
|қорытындылау |жасайды. | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Бастапқы бақылау жұмысы

Білімділік. 7 сыныпта алған білімдерін еске түсіру, қайталау.
Дамытушылық. оқушылардың ойлау қабілетін дамыту. Жалпы оқу іскерліктерін
үйрену, жалпы табиғат туралы оқушылардың көзқарастарын дамыту, пәнге деген
қызығушылығын, танымдық қызығушылығын арттыру.
Тәрбиелік. Оқушылардың өз ойларын жеткізе білу, қарым-қатынас жасауды
үйрету. Балаларды ұйымшылдыққа тәрбиелеу, географиялық мәдениетін
қалыптастыру.
Сабақ түрі: қайталау
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық әдіс
Құрал-жабдықтар: дүние жүзінің физикалық картасы, интерактвті тақта
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру|Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру.|Мұғаліммен амандасу. Сарамандық жқмыс |
|кезеңі |Сарамандық жқмыс тақырыбымен таныстыру. Мақсат-міндеттерін |тақырыбымен таныстыру. |
|(3 мин) |анықтау. |Мақсат-міндеттерін анықтау. |
|2. Тақырыпты |І нұсқа | |
|бекіту кезеңі |1 тапсырма. Жер бедері дегеніміз не? Жер бедерінің | |
| |қозғалыстары | |
| |2 тапсырма. Климат белдеулерін ата. Климат қалыптастырушы | |
| |факторларды анықта. | |
| |3 тапсырма. Еуразия материгіне төмендегідей сипаттама бер: | |
| |1. Географиялық орны | |
| |2. Материк жағалауындағы мұхиттар мен теңіздер | |
| |3. Жер бедерінің түрлері, пайдалы қазбалары | |
| |4. Климаттық белдеулері | |
| |5. Ішкі сулары | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| |ІІ нұсқа | |
| |1 тапсырма. Дүниежүзілік мұхит дегеніміз не? Дүниежүзілік | |
| |мұхит су бөліктерін ата. | |
| |2 тапсырма. Табиғат кешені дегеніміз не? Географиялық | |
| |қабыққа анықтама бер. Табиғат кешендерінің құрамдас | |
| |бөліктері. | |
| |3 тапсырма. Солтүстік Америка материгіне төмендегідей | |
| |сипаттама бер: | |
| |1. Географиялық орны, оның ерекшелігі | |
| |2. Материк жағалауындағы мұхиттар мен теңіздер | |
| |3. Жер бедерінің түрлері, пайдалы қазбалары | |
| |4. Климаттық белдеулері | |
| |5. Ішкі сулары | |
|3. Сабақты |Мұғалім жалпы сабақ барысын қорытындылайды. Оқушыларды | |
|қорытындылау |үзіліске жібереді. | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Қазақстан жер бедерінің негізгі сипаты. Павлодар облысы жер
бедерінің басты ерекшеліктері

Білімділік. Қазақстан және Павлодар облысының жер бедерінің негізгі
ерекшеліктерін және ең биік және ең төмен нүктелерін анықтау.
Дамытушылық. Қазақстан және Павлодар облысы жер бедерін Қазақстанның
физикалық картасы бойынша сипаттау арқылы картамен жұмыс істеу дағдыларын
арттыру.
Тәрбиелік. Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: жаңа сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру|Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру. |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ |
|кезеңі |Психологиялық дайындығын тексеру. |екенін анықтау. |
|(3 мин) | | |
|2. Жаңа |1. Қазақстанның зерттелу тарихы тақырыбынан қандай | |
|ма-териалға |номенклатура объектілері естеріңде бар? | |
|көшу кезеңі |2. Олар қайда орналасқан? | |
|3. Жаңа |І.1. Қазақстанның физикалық картасы бойынша Қазақстан жерін | |
|тақырыпты |алып жатқан құрылымдарды атаңдар. | |
|меңгеру |2. Қандай жер бедері түрлері аталды? | |
|кезеңі. |3. Қазақстан жер бедерінде қандай заңдылық байқалады? | |
| |4. Қазасқтан аумағынын алып жатқан басым жер бедері түрлері.| |
| |Қанша пайызын биік таулар алып жатыр? | |
| |5. Ең биік және ең төмен нүктелерін анықтау. | |
| |ІІ. 1. Павлодар облысының географиялық орны | |
| |2. Географиялық орнына байланысты жер бедері түрлерін | |
| |анықтау. | |
| |3. Жер бедерінің негізгі ерекшеліктері | |
| |4. Ең биік шыңы | |
| |5. Жазықтарының орташа биіктігін анықтау. | |
|4. Жаңа |Қазақстанның физиклық картасына қарап кескін картаға | |
|тақы-рыпты |Қазақстанның жер бедерінің негізгі ерекшеліктерін белгілеу. | |
|бекіту кезеңі | | |
|5. Сабақты |1. Қазақстанның жер бедерінің сипаты қандай? | |
|қорытындылау |2. Қазақстанның ең биік және ең төмен нүктелері | |
|кезеңі |3. Павлодар облысының жер бедері мен Қазақстанның жер | |
| |бедерінің ұқсастықтары бар ма? | |
|6. Бағалау |Сабақ барысында белсенді қатысып отырған және картамен жұмыс| |
|кезеңі |істеген оқушылар бағаланады. | |
|7. Үйге |10 параграфтың сұрақтарына жауап беру. | |
|тапсырма беру | | |
|кезеңі | | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Геологиялық жыл санау және геохронологиялық кесте

Білімділік. Жердің даму кезеңдері, тау жыныстарының жасын анықтау туралы
білім беру. Геохронологиялық кесетемен таныстыру.
Дамытушылық. Қазақстанның геолоогиялық каратасы бойынша талдау жасау
арқылы картамен жұмыс жасау икемділіктерін арттыру.
Тәрбиелік. Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы
Негізгі ұғымдар: тау жыныстарының жүйесі.
Номенклатура: Солтүстік Тянь-Шань жотасы, Жоңғар Алатауы, Тарбағатай,
Алтай, Ұлытау, Көкшетау және Мұғалжар таулары, Үстірт, Торғай, Жем үстірті,
Зайсан қазаншұңқырлары.
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру|Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру. |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ |
|кезеңі |Психологиялық дайындығын тексеру. |екенін анықтау. |
|(3 мин) | | |
|2.Үй |1. Қазақстанның жер бедерінің сипаты қандай? | |
|тапсырмасын |2. Қазақстанның ең биік және ең төмен нүктелері | |
|тексеру |3. Павлодар облысының жер бедері мен Қазақстанның жер | |
|кезеңі. |бедерінің ұқсастықтары бар ма? | |
|(10+1-2 мин) | | |
|3.Жаңа |1. Жер планетасы қашан пайда болды? | |
|материалға |2. Жер бетіндегі тіршілік қашан пайда болды? | |
|көшу кезеңі |3. Жердің қазіргі бейнесі қандай процестер мен құбылыстардың| |
| |жүруі нітижесінде қалыптасты? | |
|4. Жаңа |1. Жердің ғаламшарлық және геологиялық даму кезеңдері | |
|тақырыпты |2. Тау жыныстарының абсолюттік және салыстырмалы жасын | |
|меңгеру |анықтау. | |
|кезеңі. |3. Геохронологиялық кесте | |
|5. Жаңа |Қазақстанның геологиялық картасы бойынша Қазақстанның | |
|тақы-рыпты |геологиялық құрылысына сипаттама беру. | |
|бекіту кезеңі | | |
|6. Сабақты |1. Жердің қандай даму кезеңдері бар? | |
|қорытындылау |2. Геохронологиялық кесте қай жылы Дүниеүзілік конгресте | |
|кезеңі |бекітілді? | |
| |3. Тау жыныстарының абсолюттік және салыстырмалы жасын | |
| |анықтаудың айырмашылықтары | |
|7. Бағалау |Сабақ барысында белсенді қатысып отырған және картамен жұмыс| |
|кезеңі |істеген оқушылар бағаланады. | |
|8. Үйге |11 параграфтың сұрақтарына жауап беру. Геохронолиялық | |
|тапсырма беру |кестені жаттау. | |
|кезеңі | | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Қазақстанның геологиялық даму тарихы мен тектоникалық құрылымы.
Қазақстан аумағының геологиялық құрылысы.

Білімділік. Қазақстанның геологиялық даму тарихы және геологиялық даму
барысында республика аумағының табиғат жағдайларының бірнеше рет өзгергені
жайлы түсініктер беру. «Тектоника» ғылымы туралы ұғымды қалыптастыру.
Оқушыларды Қазақстанның тектоникалық құрылымы және тектоникалық картаның
мазмұнымен таныстыру. Тау жыныстарының жасын анықтаудағы палеонтологиялық
зерттеу тәсілі. Геологиялық карта туралы білім (мазмұны, практикалық мәні)
және «тау жыныстарының жүйесі» ұғымын қалыптастыру. Қазақстан аумағының
геологиялық құрылысының ерекшеліктерін анықтау.
Дамытушылық. Қазақстанның тектоникалық, геологиялық картасын физикалық
картасымен салыстырып, сәйкестендіру арқылы икемділіктерін арттыру.
Тәрбиелік. Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық және тектоникалық картасы,
геохронологиялық жержылнамалық кесте.
Негізгі ұғымдар: Геосинклиналдар, платформалар, жер бедерінің геологиялық
дамуы, тектоника, тектоникалық құрылымды аймақтар.
Номенклатура: Солтүстік Тянь-Шань жотасы, Жоңғар Алатауы, Тарбағатай,
Алтай, Ұлытау, Көкшетау және Мұғалжар таулары, Үстірт, Торғай, Жем үстірті,
Шу, Іле, Зайсан қазаншұңқырлары.
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру|Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру. Психологиялық |Мұғаліммен амандасу. |
|кезеңі |дайындығын тексеру. |Сабақта кім жоқ екенін |
|(3 мин) | |анықтау. |
|2.Үй |1. Ғалымдар жер қыртысының даму тарихын ұандай кезеңдерге бөледі? | |
|тапсырмасын |2. Жердің жасын және геологиялық даму тарихын анықтау үшін қандай есептеу | |
|тексеру |әдістері қолданылады? | |
|кезеңі. |3. Геохронологиялық жержылнамалық кесте қай жылы және қандай мақсатта | |
|(10+1-2 мин) |жасалынған. | |
| |4. Кестені пайдалана отырып, әрбір эраның қанша және қандай дәуірлерге | |
| |бөлінгендігін айтып беріңдер. | |
|3. Жаңа |Тау түзілісі кезеңдері (қатпарлықтар) | |
|тақырыпты |Эралар мен дәуірлер | |
|меңгеру |Негізгі геологиялық оқиғалар. Жер бедері кескіні | |
|кезеңі. |1. Байкал тау түзілісі | |
| |Архей, протерозой эрасы және палеозой эрасының кембрий дәуірлерін | |
| |қамтиды. | |
| |Республика аумағын тұтастай теңіз суы басып жатты. Геосинклиналды аймақ | |
| |болды. Шығыс Еуропа (Орыс) платформасы пайда болды. | |
| |Тау жыныстарының жердің даму эраларына қарай бөлінуі | |
| |Тау жыныстарының түрлері мен таралу аймақтары | |
| |1. Палеозойға дейінгі жыныстар | |
| |Кристалды тақтатастар мен гнейстердің жер бетіне шығып жатқан жерлері | |
| |Солт. Т-Ш. жоталарында, Мұғалжарда және Сарыарқадағы Ұлытау мен Көкшетауда| |
| |байқалады. | |
|4. Жаңа |Кестеде аталған аймақтарды картаға түсіру, яғни Қазақстанның тектоникалық | |
|тақы-рыпты |картасының моделін жасау, тау жыныстарының таралуын түсіру. | |
|бекіту | | |
|5. Сабақты |1. Тектоника ғылымы нені зерттейді? | |
|қорытындылау |2. Қазақстанның аумағы қандай геотектоникалық ацмақтарға бөлінеді? | |
|кезеңі |1. Қазақстан аумағында қандай эралардың жыныстары тараған? | |
| |2. Географияның тау жыныстарын зерттейтін қандай салалары бар? | |
|6. Бағалау |Сабақ барысында белсенді қатысып отырған және картамен жұмыс істеген | |
|кезеңі |оқушылар бағаланады. | |
|7. Үйге |Кестелер мен кескін картаны аяқтау. | |
|тапсырма беру | | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Павлодар облысының геологиялық құрылысы мен даму тарихы.
Қазақстан жер бедерінің дамуы мен қалыптасуы

Білімділік. Павлодар облысы аумағының геологиялық құрылысының
ерекшеліктерін анықтау. Қазақстан аумағы жер бедерінің ішкі және сыртқы
күштердің әсерінен дамуы мен қалыптасуын түсіндіру. Сыртқы және ішкі
күштердің әсерінен дамуы мен қалыптастыруды одан әрі дамыту.
Дамытушылық. Қазақстанның геологиялық картасы мен физикалық картасын
салыстырып, сәйкестендіру және оны кескін картаға түсіру арқылы
икемділіктерін арттыру.
Тәрбиелік. Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: жаңа сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, геохронологиялық кесте,
тектоникалық және геологиялық карталар
Негізгі ұғымдар: тау жыныстарының жүйесі.
Номенклатура: Батыс Сіюір плитасы, Қазақстың қатпарлығы, Ертіс, Солтүстік
Тянь-Шань жотасы, Жоңғар Алатауы, Тарбағатай, Алтай
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру|Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру. |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ |
|кезеңі |Психологиялық дайындығын тексеру. |екенін анықтау. |
|2. Жаңа |1. Петрография, минералогия, тарихи геология, палеонтология,| |
|тақырыпты |ғылымдары нені зерттейді? | |
|меңгеру |2. Павлодар облысы аумағының екі бөліктен: Батыс Сібір | |
|кезеңі. |плитасы мен Қазақтың қатпарлы облысынан тұратынын сипаттап | |
| |айтады. | |
| |3. Павлодар облысы аумағының геологиялық даму тарихы мен | |
| |органикалық дүниесін сипаттайды. | |
| |4. Тектоника және сейсмология ғылымдары нені зерттейді? | |
| |Тектоникалық қозғалыстар дегеніміз не деген сұрақтарға | |
| |тоқталады. | |
| |5. MSK-64, MMSK-84 шкалаларын түсіндіреді. | |
| |6. Жалпы жер бетіндегі болған кейбір ірі жер сілкінулері мен| |
| |Қазақстан жерінде болған жер сілкіністеріне тоқталады. | |
| |7. Қазақстанның жер бедерінің қалыптасуына сәер еткен | |
| |күштерге тоқталып, жер бедері пішіндерін мысалға келтіреді. | |
|3. Жаңа |Жаңа тақырыпты бекіту ретінде келесі тапсырмаларды береді: | |
|тақырыпты |1. Оқулықтың 58-бетіндегі «Сейсмикалық аудандастыру» | |
|бекіту. |суретіне қарап, Қазақстанның сейсмикалық аудандарына талдау | |
| |жасау. Ең күшті сейсмикалық аудандарды анықтау, оның балдық | |
| |күші қандай? | |
| |Бекіту сұрақтары: | |
| |1. MSK-64, MMSK-84 шкалалары нені білдіреді? | |
| |2. Жер бедерінің өзгеруіне әкелетін сыртқы және ішкі | |
| |күштерге мысал келтіріңдер. | |
| |3. Олардың әсерінен қандай жер бедері пішіндері пайда | |
| |болады? | |
|4. Сабақты |1. Павлодар облысы аумағы геологиялық жамуына қарай қандай | |
|қорытындылау |бөліктерге бөлінеді? | |
|кезеңі |2. Тектоникалық қозғалыстар дегеніміз не? Сейсмология ғылымы| |
| |нені зерттейді? | |
|5. Бағалау |Сабақ барысында белсенді қатысып отырған және картамен жұмыс| |
|кезеңі |істеген оқушылар бағаланады. | |
|6. Үйге |Тақырыптар соңындағы сұрақтар мен тапсырмаларға жауаптар | |
|тапсырма беру |әзірлеу. «Аса қауіпті апат әкелетін табиғат құбылыстары» | |
|кезеңі |атты рефераттар дайындау. Кескін картаны аяқтау. | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Қазақстан жазықтары, үстірттері және қыраттары

Білімділік. Қазіргі республика аумағы жер бедері пішіндерінің пайда болуы
ұзақ уақыт геологиялық даму нәтижесі екендігі туралы білімдерін жүйелеу.
Жер бедері ірі пішіндерінің бірі жазықтар, олардың Қазақстан аумағында
орналасуы туралы білімдерін қалыптастыру.
Дамытушылық. Қазақстанның физикалық картасы мен тектоникалық картасын
пайдалана отырып, жер бедеріне сипаттама беру іскерліктерін қалыптастыруды
одан әрі дамыту.
Тәрбиелік. Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, тектоникалық картасы
Негізгі ұғымдар: жазықтар, үстірттер, қыраттар, ойпат, бэр төбешіктері
Номенклатура: Солтүстік Қазақ жазығы, Тұран, Каспий маңы ойпаттары, Үстірт,
Торғай, Орал алды, Бетпақдала үстірттері, Жалпы Сырт қыраты, Балқаш маңы
жазығы, Қызылқұм, Үлкен және Кіші Борсық, Нарын, Батпайсағыр, Бозанай,
Тайсойған, Тауқұм, Сарыесік Атырау құмдары
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру|Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру. |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ |
|кезеңі |Психологиялық дайындығын тексеру. |екенін анықтау. |
|2. Үй |Дәптерлерінен кестелерін, кескін карталарын тексеру. | |
|тапсырмасын |Тақырыптар соңындағы сұрақтар мен тапсырмаларға жауаптарын | |
|тексеру кезеңі|тексеру. «Аса қауіпті апат әкелетін табиғат құбылыстары» | |
| |атты рефераттарын тыңдау. | |
|2. Жаңа |Жаңа тақырыпқа біртіндеп көшеді: |Солтүстік Қазақ жазығы, Тұран ойпаты |
|тақырыпты |1. Жер бедерінің қандай ірі пішіндерін білесіңдер? |палеозойда пайда болған таулардың |
|меңгеру |2. Абсолюттік биіктігіне қарай жазықтарды қандай топтарға |үгіліп, тау жыныстарының басқа жаққа |
|кезеңі. |бөлуге болады? |тасымалдануынан пайда болған, ал |
| |3. Физикалық картаны пайдалана отырып, Қазақстан аумағында |Каспий маңы ойпаты, Орал алды үстірті|
| |кездесетін ірі жазықтарды атап көрсетіңдер. |ежелгі платформаларда қалыптасқан. |
| |4. Тектоникалық картаны пайдаланып республика аумағындағы | |
| |ірі жазықтардың пайда болу заңдылықтарын анықтаңдар. | |
| |Физикалық картаны пайдаланып жазықтар мен қыраттарға | |
| |сипаттама береді. | |
|3. Жаңа |Қазақстан аумағындағы жер бедерінің пішіндерінің бірі | |
|тақы-рыпты |жазықтар мен қыраттардың орналасуы туралы білімдерін бекіту | |
|бекіту кезеңі |мақсатында кескін картамен мынадай жұмыс жүргізеді: | |
| |1. Физикалық картаны пайдалана отырып жазықтар мен | |
| |қыраттардың аттарын және орташа биіктіктерін белгілеңдер. | |
| |2. Ойпаттарды жасыл, қыраттарды сары бояумен бояңдар. | |
|4. Сабақты |Сабақты келесі сұрақтармен қорытындылайды: | |
|қорытындылау |1. Қазақстан жерінде қандай ірі жазықтар бар? | |
|кезеңі |2. Қазақстан аумағында қандай үстірттер мен қыраттар бар? | |
|5. Бағалау |Сабақ барысында белсенді қатысып отырған және картамен жұмыс| |
|кезеңі |істеген оқушылар бағаланады. | |
|6. Үйге |Оқулық мәтінімен жұмыс істеп, мәтін соңындағы сұрақтар мен | |
|тапсырма беру |тапсырмаларға жауаптар әзірлеу. Кескін картамен жұмыстарын | |
|кезеңі |аяқтамаған жағдайда одан әрі дамыту. | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Аласа таулы өлкелер

Білімділік. Қазақстан аумағындағы аласа таулы өлкелердің ерекшеліктерімен
таныстыру. Ішкі және сыртқы күштердің таулардың жер бедерін өзгертудегі
ролін түсіндіру.
Дамытушылық. Қазақстанның геологиялық картасы мен физикалық картасын
салыстырып, сәйкестендіру және оны кескін картаға түсіру арқылы
икемділіктерін арттыру.
Тәрбиелік. Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: жаңа сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, тектоникалық карталар
Негізгі ұғымдар: аласа таулар, таулардың биіктігі бойынша бөлінуі
Номенклатура: Сарыарқа, Ақсораң, Қарқаралы, Шыңғыстау, Ұлытау, Көкшетау,
Баянауыл, Мұғалжар, Маңғыстау, Қаратау, Ақтау таулары, Қарақия, Өлітеңіз,
Турфан, Ассалы, Каттар
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру |Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру. |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім |
|кезеңі |Психологиялық дайындығын тексеру. |жоқ екенін анықтау. |
|2. Жаңа тақырыпқа|Кіріспе сұрақтар: |Таулардың биіктігі бойынша 1000 |
|көшу кезеңі |1. Жер бедерінің ірі пішіндері таулар қандай жолдармен пайда |м-ге дейінгілері аласа таулар деп|
| |болады? |аталады. |
| |2. Жер шарындағы таулар не себептен өзгермей тұрмайды? | |
| |3. Таулар абсолюттік биіктігіне қарай қалай бөлінеді? | |
|3. Жаңа тақырыпты|Оқушыларға Қазақстанның физикалық картасынан 1000 м-ге |Оқушылар картадан Сарыарқаны, |
|меңгеру кезеңі. |дейінгі аласа таулы аумақтарды табу тапсырмасын береді. |Мұғалжар, Маңғыстау, таулы |
| |Оларды тапқаннан кейін осы өлкелерге жеке-жеке тоқталып |аймақтарын табады. |
| |кетеді: | |
| |1. Сарыарқаның қай кезеңде пайда болғанын табу. | |
| |2. Сарыарқаның беті қандай жыныстардан түзілгендігін табу. | |
| |3. Қазақстанның физикалық картасын пайдалана отырып, | |
| |Қазақстың ұсақ шоқысы қандай тау жоталарынан тұратынын және | |
| |ең биік нүктесін табу. | |
| |4. Аласа таулы өлкелердің жер бедерінің өзгеруіне ұандай | |
| |табиғат процестері әсер етуде? | |
|4. Жаңа таұырыпты|Келесі таулы өлкелердің ерекшеліктерін Сарыарқада берілген | |
|бекіту кезеңі |тапсырмаларды орындау арқылы табады. Оны кестеге салады: | |
| |Таулы өлке | |
| |Оған кіретін тау жоталары | |
| |Ең биік (.), | |
| |биіктігі | |
| | | |
| | | |
| | | |
|5. Сабақты |1. Қазақстан аумағында қандай аласа таулы өлкелер бар? | |
|қорытындылау |2. Олардың ең биік нүктелері қандай? | |
|кезеңі | | |
|6. Бағалау кезеңі|Сабақ барысында белсенді қатысып отырған және картамен жұмыс | |
| |істеген оқушылар бағаланады. | |
|7. Үйге тапсырма |Кескін картаға аласа таулы өлкелерді түсіру. | |
|беру кезеңі | | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Биік таулы өлкелер

Білімділік. Қазақстан биік таулы өлкелері туралы, биіктік белдеулер және
табиғат ресурстары туралы білімдерін қалыптастыру.
Дамытушылық. Әртүрлі тақырыптық карталармен жұмыс істеу дағдыларын
қалыптастыруды дамыту. Карта бойынша тауларға сипаттама беру дағдыларын
қалыптастыруды одан әрі жалғастыру.
Тәрбиелік. Отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік қасиетін
арттыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, тектоникалық және
геологиялық карталар.
Негізгі ұғымдар: биіктік белдеулік, биік таулар, тау шыңы, мұздықтар,
қазаншұңқыр, жаңа тектоникалық қозғалыстар.
Номенклатура: Солтүстік Тянь-Шань жотасы, Жоңғар Алатауы, Сауыр,
Тарбағатай, Алтай, Шу, Іле, Зайсан қазаншұңқырлары, Іле Алатауы, Қырғыз
Алатауы, Талас Алатауы, Кетмен жотасы, Күнгей Алатауы, Теріскей Алатауы.
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру|Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру. |Мұғаліммен амандасу. |
|кезеңі |Психологиялық дайындығын тексеру. |Сабақта кім жоқ екенін |
| | |анықтау. |
|2.Үй |Дәптерлерінен кестелерін тексереді. Кескін карталарын тексереді. Өткен | |
|тапсырмасын |тақырып бойынша келесі сұрақтарды қояды: | |
|тексеру |1. Қазақстанның батысында қандай ойпат, қыраттар бар? | |
|кезеңі. |2. Аласа таулы өлкелерге қай таулар жатады? | |
|(10+1-2 мин) | | |
|3. Жаңа |Кіріспе сұрақтар қойылады: | |
|тақырыпқа көшу|1. Қазақстанның қанша аумағын биік таулар алып жатыр? | |
|кезеңі |2. Биік тауларға биіктігі қанша метр болатын таулар жатады? | |
| |3. Олар Қазақстанның қай бөлігін алып жатыр? (карта бойынша анықтау) | |
| |4. Тектоникалық картадан биік таулардың қай кезеңдерде пайда болғанын | |
| |анықтаңдар. | |
|3. Жаңа |Аласа таулар мен биік тауларды салыстырады. Бұл жерде негізгі мәселе |1. Оның себебі бұл таулар|
|тақырыпты |таулардың қай кезеңде қалыптасқанын салыстыра отырып, жер бедерінің |мезозойда тегістеліп, |
|меңгеру |дамуында тектоникалық қозғалыстар мен геологиялық уақыттың ролін ашып |кайнозой эрасының жас |
|кезеңі. |көрсету. Қазақстан аумағындағы биік таулардың ерекшелігін анықтау үшін |альпілік қатпарлықтарында|
| |мынадай тапсырмалар береді: |қайта көтерілуі |
| |1. Бұл таулардың барлығы дерлік палеозой қатпарлықтарында қалыптасқанына|2. Бұл аймақтарда осы |
| |қарамастан биік болып келу себебін қалай түсіндіруге болады? |күнге дейін жер сілкіну |
| |2. Биік таулы аймақтардың бүгінгі күнге дейін қалыптасып, дамып |процестерінің жүріп |
| |жатқандығын қалай дәлелдеуге болады? |жатуы. |
| |Кейін мұғалім биік таулы аймақтарға сипаттама беруді бастайды. Сипаттама| |
| |беруде жеке тау жүйелеріне олардың географиялық орны мен бұл тау тау | |
| |жүйесіне жататын тау жоталарына және ең биік нүктелеріне тоқталады. | |
|4. Жаңа |Оқулық мәтінін және физикалық картаны пайдалана отырып тау жүйелеріне | |
|тақырыпты |сипаттама беру тапсырмасын береді:1) қандай тау жоталарынан тұрады; 2) | |
|бекіту |ең биік нүктелері | |
|5. Сабақты |1. Қазақстан аумағында қандай биік таулар бар? | |
|қорытындылау |2. Олар еліміздің қай бөлігінде орналасқан екен? | |
|6. Бағалау |Сабақ барысында белсенді қатысып отырған және картамен жұмыс істеген | |
|кезеңі |оқушылар бағаланады. | |
|7. Үйге |Кескін картаға Қазақстанның биік тауларын түсіру. Тапсырмаларын | |
|тапсырма беру |аяқтамаған жағдайда оларды соңына дейін аяқтау. | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Қазақстанның пайдалы қазбалары. Жанатын пайдалы қазбалар.

Білімділік. Платформалар мен қатпарлы облыстарда пайдалы қазбалардың
орналасу заңдылықтары туралы білімдерін қалыптастыруды дамыту. «Кен орны»
ұғымын қалыптастыру. Қазақстанның қазба байлықтары жөнінен дүние жүзіндегі
алатын орнын көрсету. Қазақстанның негізгі қазба байлықтарының кен
орындарымен таныстырып, олардың ерекшеліктерін түсіндіру.
Дамытушылық. Қазақстанның геологиялық картасы мен физикалық картасын
салыстырып, сәйкестендіру және оны кескін картаға түсіру арқылы
икемділіктерін арттыру.
Тәрбиелік. Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту. Оқушыларға пайдалы
қазбалардың сарқылатындығы жөнінде, сондықтан да оларды тиімді әрі кешенді
пайдалану және қоршаған ортаға тигізетін әсері туралы экологиялық білім-
тәрбие беру.
Сабақ түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, тектоникалық және
геологиялық карталар
Негізгі ұғымдар: магмалық, шөгінді және метаморфты тау жыныстары,
минералдық шикізат, кен, кен орындары.
Номенклатура: мұнай-газ – Қарашұңғыл, Өзен, Жетібай, Қаражанбас, Қаламқас,
Теңіз, Қашаған, Кеңқияқ, Қарашығанақ, Құмкөл, Амангелді; Көмір – Қарағанды,
Екібастұз, Майкүбі, Торғай (Обаған); Уран – Солтүстік Қазақстан

Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру|Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру. |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ |
|кезеңі |Психологиялық дайындығын тексеру. |екенін анықтау. |
|2. Жаңа |Бұрынғы өткен сыныптарды еске түсірү сұрақтары: | |
|тақырыпқа көшу|1) Тау жыныстары түзілуіне қарай қандай түрлерге бөлінеді? | |
|кезеңі |2) Тектоникалық және пайдалы қазбалар карталарын беттестіре | |
| |отырып платформаларда қандай пайдалы қазбалар кездесетінін | |
| |және физикалық картадан жер бедерінің қандай формаларына | |
| |сәйкес келетінін анықтау. | |
| |3) Картадан қатпарлы аймақтарға қандай пайдалы қазбалар | |
| |сәйкес келеді, олардың осы жерлерде қалыптасу себептерін | |
| |түсіндіріңдер. | |
| |4) Ежелгі тауларда пайдалы қазбалардың жер бетіне жаұын жату| |
| |себебі неде? | |
|3. Жаңа |Мұғалім Қазақстан пайдалы қазбалар жқнінен дүние жүзінде | |
|тақырыпты |алатын орны жайлы оқушыларға баяндайды. Қазақстан жер | |
|меңгеру |қыртысында 90-нан астам пайдалы қазбалар кездеседі. | |
|кезеңі. |Республика аумағында пайдалы қазбаларды іздестіру XVII | |
| |ғасырдан бастау алған. Кен орны – пайдалы қазбалардың | |
| |өндіруге жарарлықтай жер қыртысында шоғырлануы. Біздің | |
| |елімізде 6 мыңға жуық пайдалы қазбалар кен орындары ашылған.| |
| |Кен орындары жанатын, кен және кен емес болып үшке бөлінеді.| |
| |Бүгінгі сабақта жанатын пайдалы қазбаларға тоқталатынын | |
| |ескереді. Мысалы, Қарағандыда тас көмірдің кен орны бар. | |
| |Қарағанды көмірінің жалпы қоры 45 млард. тонна. Кен орны | |
| |ұғымын одан әрі қалыптастыру мақсатында оқушыларға мынадай | |
| |сұрақтар қояды: пайдалы қазбалар картасынан басқа кен | |
| |орындарын тауып атаңдар. | |
|4. Жаңа |Пайдалы қазбалар | |
|тақы-рыпты |Кен орындары | |
|бекіту кезеңі |1. Мұнай-газ | |
| |Теңіз, Қашаған, Кеңқияқ, Қаршығанақ, Құмкөл | |
| |2. Көмір | |
| | | |
|5. Сабақты |1.Қазақстан жер қыртысында қанша пайдалы қазбалар бар? | |
|қорытындылау |2. Пайдалы қазбалар қандай топтарға бөлінеді? | |
|кезеңі |3. Кен орны дегеніміз не? | |
|6. Бағалау |Сабақ барысында белсенді қатысып отырған және картамен жұмыс| |
|кезеңі |істеген оқушылар бағаланады. | |
|7. Үйге |Мәтінді оқып, соңындағы сұрақтармен жұмыс істеу. | |
|тапсырма беру | | |
|кезеңі | | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Рудалы және рудасыз пайдалы қазбалар

Білімділік. Рудалы және рудасыз пайдалы қазбалар туралы білімдерін
қалыптастыруды одан әрі дамыту. Қазақстанның пайдалы қазбалардың жекелеген
түрлері жөнінен дүние жүзіндегі алатын орнын көрсету. Қазақстанның негізгі
қазба байлықтарының кен орындарымен таныстырып, олардың ерекшеліктерін
түсіндіру
Дамытушылық. Қазақстанның геологиялық картасы мен физикалық картасын
салыстырып, сәйкестендіру және оны кескін картаға түсіру арқылы
икемділіктерін арттыру.
Тәрбиелік. Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту. Оқушыларға пайдалы
қазбалардың сарқылатындығы жөнінде, сондықтан да оларды тиімді әрі кешенді
пайдалану және қоршаған ортаға тигізетін әсері туралы экологиялық білім-
тәрбие беру.
Сабақ түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, тектоникалық және
геологиялық карталар
Негізгі ұғымдар: рудалы және рудасыз пайдалы қазбалар, сирек кездесетін
металдар, құрылыс материалдары.
Номенклатура: Темір – Соколов-Сарыбай, Қашар, Әйет, Қоржынкөл, Жайрем;
Марганец – Атасу, Жезді; Хром – Дөң (Оңтүстік Кемпірсай), Солтүстік
Кемпірсай, Жетіқара, Суықбұлақ; Никель – Кемпірсай, Аққара, Ақтау; Алюминий
– Амангелді, Қызыл октябрь; Мыс – Саяқ, Жезқазған, Қоңырат, Бозшакөл;
Полимталл – Зырян, Риддер, Текелі, Қаратау (Ащысай, Байжансай, Мырғалымсай,
Шалқия); Алтын – Степняк, Жолымбет, Жетіқара, Ақсу, Майқайың, Арқарлы;
Таскендір (Асбест) – Жетіқара, Бөгетсай, Хантау; Фосфорит – Қаратау (Ақсай,
Жаңатас, Шолақтау), Ақтөбе (Қандыағаш, Шиелісай); Тұз – Каспий маңы ойпаты
және Батыс Сібір жазығы
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру |Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру. Психологиялық|Мұғаліммен амандасу. |
|кезеңі |дайындығын тексеру. |Сабақта кім жоқ екенін |
| | |анықтау. |
|2.Үй тапсырмасын|Дәптерлерінен өткен тақырыптар бойынша тапсырмалар мен сұрақтарға | |
|тексеру кезеңі. |жауаптарын тексереді. Кескін карталарын тексереді. Өткен тақырып бойынша | |
|(10+1-2 мин) |келесі сұрақтарды қояды: | |
| |1. Қазақстанның биік тауларына қай таулар жатады? | |
| |2. Олардың орналасуын көрсет. | |
| |3. Жанатын пайдалы қазбаларға қандай түрлері жатады? Оның қандай кен | |
| |орындары бар? | |
|3. Жаңа |Кіріспе сұрақтар қойылады: | |
|тақырыпқа көшу |1. Пайдалы қазбалар қанша топқа бөлінеді? | |
|кезеңі |2. Рудалы және рудасыз пайдалы қазбалар дегеніміз не? | |
|3. Жаңа |Пайдалы қазбалардың топтарын еске түсіргеннен кейін рудалы және рудасыз | |
|тақырыпты |түрлеріне тоқталып, сипттайды. Рудалы пайдалы қазбаларға темір, иарганец,| |
|меңгеру кезеңі. |хром, никель, алюминий, мыс, полиметалдар, алтын, ал рудасыз пайдалы | |
| |қазбаларға асбест, фосфорит, тұз жататынын айтып кетеді. Мысалы, | |
| |Жезқазғанда мыстың, ал Солтүстік Қазақстанда темірдің кен орындары | |
| |ашылған. Рудалы п.қ. өз ішінде сирек кездесетін металдар деп бөлінеді. | |
| |Оларға қай металдар жататынын оқушыларға анықтатады. | |
|4. Жаңа |Тақырыпты бекіту ретінде оқушыларға өткен тақырыптағы сияқты (пайдалы | |
|тақырыпты бекіту|қазбалар тақырыбы) кесте толтыру тапсырмасын беріп, ауызша карта бойынша | |
| |сипаттау тапсырмасын береді. | |
|5. Сабақты |1. Рудалы пайдалы қазбаларға қай п.қ. жатады? Сирек кездесетін металдарды| |
|қорытындылау |ата. 2. Рудасыз пайдалы қазбаларға қай п.қ. жатады? | |
|6. Бағалау |Оқушылар сабаққа қатысу белсенділігіне қарай бағаланады. | |
|кезеңі | | |
|7. Үй тапсырма |Мәтін соңындағы сұрақтармен жұмыс істеу. | |
|беру | | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: №3 сарамандық жұмыс.
Жер бедерінің, тектоникалық құрылысының, пайдалы қазбалардың арасындағы
байланысы.

Білімділік. Оқулықтағы жалпы географиялық және тақырыптық карталарды бір-
бірімен салыстары отырып жер бедерінің ірі пішіндерінің жердің
геотектоникалық құрылысы мен пайдалы қазбалардың арасындағы байланыстарды
анықтау.
Дамытушылық. Жалпы географиялық, тақырыптық карталарды салыстырып,
сәйкестендіру арқылы дағдылары мен икемділіктерін арттыру.
Тәрбиелік. Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту. Қоршаған орта экологиясы
туралы білім-тәрбие беру.
Сабақ түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, тектоникалық және
геологиялық карталар
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру|Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру. Психологиялық |Мұғаліммен амандасу. |
|кезеңі |дайындығын тексеру. |Сабақта кім жоқ екенін |
| | |анықтау. |
|2. Тақырыпты |1-тапсырма: Қазақстанның физикалық, тектоникалық, геологиялық және пайдалы| |
|бекіту кезеңі |қазбалары карталарын салыстыра төмендегі кестені толтырып, жер бедерінің | |
| |ірі пішіндерінің жердің геотектоникалық құрылысы мен пайдалы қазбалардың | |
| |арасындағы байланыстарды анықтаңдар. | |
| | | |
| | | |
| |Жер бедерінің ірі пішіндері | |
| |Қандай тектоникалық құрылымдар-ға жатады | |
| |Беткі қабаты қай эраның тау жыныстары-нан тұрады | |
| |Пайдалы қазбалар | |
| |Маңыз-ды кен орындары | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| |Мезозой, кайнозой эраларының шөгінді жыныстары | |
| |Архей, протерозой эралары интрузивті, манмалық жыныстар | |
| | | |
| |Каспий маңы ойпаты | |
| |Ежелгі платформа | |
| |Бор, неоген, тқрттік дәуірлер шөгінді жыныстарынан тұрады | |
| |Мұнай, газ, тұздар | |
| | | |
| | | |
| | | |
| |2-тапсырма: кескін картадағы тектоникалық картаға Қазақстанның маңызды кен| |
| |орындарын белгілеңдер | |
|3. Сабақты |Жалпы сабақтың кемшіліктері мен жетістіктерін айтады. Оқушыларды үзіліске | |
|қорытындылау |жібереді. | |
|кезеңі | | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Қайталау сабағы

Білімділік. Қазақстанның геологиялық даму тарихы мен тектоникалық
құрылымдары, жазықтары, үстірттері, қыраттары, аласа таулы өлкелері және
биік таулары тақырыптарын қайталау. Білімдерін бекіту.
Дамытушылық. Әртүрлі тақырыптық карталармен жұмыс істеу дағдыларын
қалыптастыруды дамыту. Карта бойынша тауларға сипаттама беру дағдыларын
қалыптастыруды одан әрі жалғастыру.
Тәрбиелік. Отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік қасиетін
арттыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: қайталау сабағы
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, тектоникалық және
геологиялық карталар.
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты-ру|Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру. |Мұғаліммен амандасу. Сабақта |
|кезеңі |Психологиялық дайындығын тексеру. |кім жоқ екенін анықтау. |
|2. Тақырыпты |Өткен тақырыптарды бекіту үшін келесі тапсырмаларды береді: |Осы тапсырмаларды оқушылар |
|бекіту кезеңі |1. Геохронологиялық кестені айтып беру. |өздігінен орындап, тақтаға |
| |2. Қазақстанның геологиялық даму тарихын физикалық карта бойынша |шығып, картаның көмегімен |
| |толық сипаттау. |жұмыс істейді. |
| |3. Қазақстанның физикалық картасынан тектоникалық құрылымдарды | |
| |көрсетіп, сипаттау. | |
| |4. Қазақстанның физикалық картасы бойынша геологиялық құрылысын | |
| |сипаттау. | |
| |5. Қазақстанның физикалық картасы бойынша Қазақстанның пайдалы | |
| |қазбалары мен олардың кен орындарын көрсету. | |
|3. Сабақты |1. Қазақстанның жер бедері қандай күштердің әсерінен қалыптасқан? | |
|қорытындылау |2. Жер бедерінің ерекшелігі неде? | |
|4. Бағалау |Сабақ барысында тапсырмаларды орындауда картамен жұмыс істеу | |
|кезеңі |деңгейіне қарай бағаланады. | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Қазақстанның климаты.
Климат қалыптастырушы факторлар. Күн радиациясы.

Білімділік. Оқушыларға Қазақстан климатының ерекшеліктерін түсіндіру.
Климат құрушы факторлар туралы білімдерін жүйелеу және «күн радиациясы»
ұғымын қалыптастыру. Күн радиациясының түрлерімен (тура, шашыранды,
жиынтық) таныстыру. Қазақстан аумағында күн радиациясының таралу
заңдылықтарын түсіндіру.
Дамытушылық. Қазақстан аумағындағы жиынтық күн радиациясының картасы мен
физикалық картасын салыстырып, сәйкестендіру арқылы икемділіктері мен
дағдыларын дамыту..
Тәрбиелік. Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, Қазақстан аумағындағы
жиынтық күн радиациясының картасы
Негізгі ұғымдар: климат, климат қалыптастырушы факторлар: географиялық
ендік, ауа массалары, климатқа мұхиттар мен ағыстардың, жер бедері мен
биіктіктің әсері
Номенклатура:
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты|Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ екенін анықтау. |
|-ру кезеңі |дайындығын тексеру. Психологиялық дайындығын | |
| |тексеру. | |
|2. Жаңа |Бұрынғы өткен сыныптарды еске түсіру сұрақтары:|1) Климат дегеніміз ауа райының көп жылдар бойы |
|тақырыпқа |1) Климат дегеніміз не? Ол қандай климат құрушы|қайталанып отыратын типі. Ол жер бедерінің сипаты, |
|көшу кезеңі|факторларға тәуелді? Климаттың қалыптасуына |мұхиттардың ықпалы, географиялық ендік, ауа |
| |географиялық ендік пен жер бедерінің ролі |массаларының қозғалысы және адам әрекетіне байланысты|
| |қандай? |қалыптасады. |
| |2) Қазақстан қандай климаттық белдеуде |2) Қазақстан қоңыржай климаттық белдеуінің |
| |орналасқан? Қазақстан аумағының мұхиттардан |оңтүстігінде орналасқан. Қазақстанның 4 мұхиттан |
| |алыс орналасуы оның климатына қалай әсер етеді?|алшақ жатуы оның континенттік климатының басым |
| | |болуына әкеледі. |
|3. Жаңа |Сұрақтарға жауап ала отырып, оқушыларды |Мұғалімнің әңгімесін тыңдап, қажеттілерін жазып |
|тақырыпты |климаттың қалыптасу себептерін, климат құрушы |отырады. Түсінбегендерін сұрап, сабаққа қатысып |
|меңгеру |факторлар арасындағы себеп-салдар байланыстарын|отырады. |
|кезеңі. |ашуға үйретеді. Қазақстан климатының |Сұраққа жауаптары: Күннің Жер үшін энергияның негізгі|
| |ерекшелігіне сипаттама береді: Қазақстан |көзі екенін, Күн жер бетін, суды, мұхиттарды |
| |климаты шұғыл континентті, Қазақстан климатының|қыздырып, күн сәулесінің әсерінен өсімдіктерге |
| |қалыптасуына негізгі үш фактор әсер етеді: күн |фотосинтез процесі жүреді. |
| |радиациясы, атмосфера циркуляциясы, төсеніш |Оқушылар Қазақстан климатына негізгі 3 фактор: күн |
| |бетінің сипаты. |радиациясы, атмосфера циркуляциясы, жердің төсеніш |
| |Оқушыларға сұрақ қояды: Жер бетіндегі тіршілік |бетінің әсер етуінен қалыптасатынын анықтайды. Кейін |
| |үшін күннің қандай ролі бар? Күн радиациясы |күн радиациясы – ол күннен жер бетіне түсетін сәулелі|
| |ұғымына анықтама беріп, өлшем бірлігін айтады: |қуат екендігін айтады, өлшем бірлігі Дж/м2 анықтайды.|
| |Радиация дегеніміз не? |1. Күн радиациясының түрлері: а) тура күн радиациясы,|
| | |шашыранды радиация, жиынтық радиация, жұтылған |
| | |радиация, шағылысқан радиация. |
| | |Күн радиациясы түрлері туралы сызбанұсқа: |
| | | |
| | |Тура күн радиациясы Шағылысқан к.р. |
| | | |
| | |Жиынтық к.р. |
| | | |
| | |Шашыранды к.р. Жұтылған к.р. |
| | | |
| | |2. Күн радиациясының географиялық ендікке |
| | |байланыстылығын анықтайды |
| | |3. Күн радиациясының атмосфераның мөлдірлігіне және |
| | |жыл мезгілдеріне байланысты таралу заңдылықтарын |
| | |анықтайды. |
|4. Жаңа |Күн радиациясының географиялық ендік бойынша |Тапсырмалардың орындалуы: 1. Птеропавл қаласында |
|тақы-рыпты |таралуынды оқулықтың 84-85 беттеріндегі |жиынтық күн радиациясының мөлшері 100 ккал, Астанада |
|бекіту |Қазақстан аумағының жиынтық күн радиациясы |100-110 ккал шамасында, Қарағандыда 110-120 ккал, |
|кезеңі |картасымен жұмыс істеуге тапсырма береді: |Жезқазғанда 120-130 ккал, Таразда 130-140 ккал, |
| |1. Картадан Петропавл, Астана, Қарағанды, |Шымкентте 140-150 ккал-ден астам. 2. Оңтүстіктен |
| |Жезқазған, Тараз және Шымкент, қалаларының |солтүстікке қарай жиынтық күн радиациясының мөлшері |
| |жиынтық күн радиациясының мөлшерін анықтаңдар. |артады. 3. Владивосток мұхит жағалауында |
| |2. Қазақстан аумағындағы 66° меридиан бойынша |орналасқандықтан атмосфераның жоғарғы қабаттарында |
| |оңтүстіктен солтүстікке қарай жиынтық радиация |бұлттар көптеп шоғырланады, олар күн сәулесінің |
| |мөлшері қалай өзгереді? |түсуіне кедергі жасап, жиынтық күн радиациясының |
| |3. Бір ендік бойында орналасқан Алматы және |мөлшері Алматыдағыға қарағанда аз болады. 4. жалпы |
| |Владивосток қалаларында жиынтық радиацияның |күн радиациясының түсуі оңтүстіктен солтүстікке қарай|
| |мөлшері не себептен әр түрлі? |артады, ол географиялық орнына да тәуелді болады. |
| |4. Алынған фактілерді пайдалана отырып жиынтық | |
| |радиацияның таралу заңдылықтары туралы | |
| |қорытынды шығарыңдар. | |
|5. Сабақты |1.Қазақстан климатының қалыптасуына қандай |1. Қазақстан климатының қалыптасуына күн радиациясы, |
|қорытындыла|факторлар әсер етеді? |атмосфера циркуляциясы және жердің төсеніш беті әсер |
|у кезеңі |2. Күн радиациясының түрлері қандай? |етеді. |
| | |2. Күн радиациясының тура, шашыранды, жиынтық, |
| | |жұтылған, шағылысқан түрлері болады. |
|6. Бағалау |Сабақ барысында белсенді қатысып отырған және |Бағаларын тыңдап, ескертулері болса, мұғалімге айтып,|
|кезеңі |картамен жұмыс істеген оқушылар бағаланады. |күнделіктеріне қойдырады. |
|7. Үйге |Кескін картаға жиынтық күн радиациясын түсіру. |Күнделіктеріне үй тапсырмасын жазып алады. |
|тапсырма | | |
|беру кезеңі| | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Атмосфераның циркуляциясы. Ауа массалары. Ауаның қысымы және
желдер
Қазақстан аумағында ауа температурасының таралуы

Білімділік. Қазақстан аумағында ауа массаларының қозғалысы туралы білім
қалыптастыру. Арктикалық, қоңыржай және тропиктік ауа массалары
ерекшеліктері туралы қалыптасқан білімдерін тереңдету. Ауа қысымы мен
желдердің Қазақстан аумағында таралу ерекшеліктерін түсіндіру. «Жергілікті
желдер» ұғымын қалыптастыруды одан әрі дамыту. Желдердің табиғатқа және
шаруашылыққа тигізетін әсерлері. Қазақстан аумағында ауа температурасының
таралу ерекшеліктерін түсіндіру. Маусым және биіктік бойынша температураның
таралу заңдылықтары туралы білімдерін тереңдету.
Дамытушылық. Климат картасымен картасы арқылы ауа массаларының, желдердің
қозғалыстырына және ауа температурасының таралуына сипаттама беру арқылы
картамен жұмыс істеу дағдыларын дамыту. Климаттық карталармен жұмыс істеу
дағдыларын қалыптастыруды одан әрі дамыту.
Тәрбиелік. Отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік қасиетін
арттыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақ түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, климаттық картасы,
Павлодар облысының физикалық картасы
Негізгі ұғымдар: атмосфералық циркуляция, ауа массалары, атмосфералық
қысым, жергілікті желдер, температураның тәуліктік және жылдық өзгерістері,
изотерма
Номенклатура: Ебі, Сайқан, Шілік, Арыстанды-Қарабас, Қордай, Мұғалжар
желдері.
Сабақтың барысы:
|Сабақтың |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|кезеңдері | | |
|1.Ұйымдасты|Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ екенін анықтау. |
|-ру кезеңі |дайындығын тексеру. Психологиялық | |
| |дайындығын тексеру. | |
|2.Үй |Ең алдымен кескін карталарын тексереді. |Кескін карталарын мұғалімге тексертеді. Сұрақтарға |
|тапсырмасын|«Күн радиациясы» ұғымын бекіту үшін |жауаптары: |
|тексеру |мынадай сұрақтар мен тапсырамалар береді:|1) Күн радиациясы, атмосфера циркуляциясы, төсеніш беті |
|кезеңі. |1) Негізгі климат қалыптастырушы |2) Күн радиациясы дегеніміз – Күннен шығатын сәулелі қуат. |
|(10+1-2 |факторларды атаңдар. |3) Күн радиациясының түрлері – тура, шашыранды, жиынтық, |
|мин) |2) Күн радиациясы дегеніміз не? |жұтылған, шағылысқан |
| |3) Күн радиациясының қандай түрлерін |4) Жиынтық күн радиациясы солтүстіктен оңтүстікке қарай |
| |білесіңдер? |артады. Бұл оның қоңыржай ендігінің оңтүстігіне қарай |
| |4) Картадан Қазақстан аумағында жиынтық |орналасуына байланысты болатын құбылыс. |
| |күн радиациясының таралуын анықтап, оның | |
| |әр түрлі болу себебін түсіндіріңдер. | |
|3. Жаңа |1) Ауа массасы дегеніміз не? |1) Өзіне тән қасиеттері бар: температурасы, ылғал мөлшері |
|тақырыпқа |2) Ауаның қысымы дегеніміз не? |бар үлкен ауа көлемін ауа массаслары дейміз. |
|көшу кезеңі|3) Жер бетінде температураның жылдық |2) Ауаның қысымы дегеніміз ауаның жер бетіне түсіретін |
| |өзгерісіне қандай факторлар әсер етеді? |салмағы. |
| |4) Бір тәулік ішінде температура қандай |3) Жыл мезгілдерінің өзгеруіне байланысты, яғни Жердің |
| |себептерге байланысты өзгереді? |Күнді айнала қозғалуына байланысты жыл бойында |
| |5) Биіктеген сайын ауа температурасы |температураның таралуы өзгереді. |
| |қалай өзгереді? Оның себебі неде? |4) Күн мен түннің ауысуына байланысты, яғни Жердің өз |
| | |білігінен айналуы әсер етеді. |
| | |5) Биіктеген сайын ауа температурасы төмендейді. Күн |
| | |сәулелері ауадан кідіріссіз өтіп, оны тікелей қыздырмайды. |
| | |Ең алдымен жер беті жылынып, содан кейін ауаға тарайды. |
|3. Жаңа |Жаңа тақырыпты келесі жоспар бойынша |Тақырыпты меңгеру үшін оқулық мәтінімен және климат |
|мате-риалды|меңгереді: |картасымен жұмыс істейді. Оқушылардың жоспар бойынша |
|меңгеру |1. Атмосфераның циркуляциясы. Ауа |орындайтын жұмыстары: |
|кезеңі. |массалары. |1. Мұғаліммен бірге талқылай отырып, атмосфераның төменгі |
| |2. Ауаның қысымы |бөлігі тропосферада ауа ағындарының болатындығы мен оның |
| |3. Желдер |әрдайым қозғалыста, сипаты бойынша әр түрлі болатынын |
| |4. Қазақстан аумағында ауа |анықтайды. Кейін Қазақстан аумағына әсер ететін ауа |
| |температурасының таралуы |массаларының типтерін анықтайды: олар үшеу – арктикалық, |
| |Мұғалім жоспардың әр бөліміне қысқаша |қоңыржай (полярлық) және тропиктік. |
| |сипаттама жасап, қалғанын оқушыларға |2. Қысымның таралуына сипаттама береді: Қазақстан |
| |өздері сипаттайтындай тапсырмалар мен |аумағында қысым біркелкі таралмаған, мұнда қысымның |
| |сұрақтар беру арқылы меңгертеді. |маусымдық өзгеруі байқалады. Оған Сібір антициклоны мен |
| | |оның о-б тармағы – Воейков белдеуі, Азор антициклонының |
| | |шығыс тармағы әсерін тигізеді. Кейін республиканың әр |
| | |жеріндегі қысымның мөлшерін қарастыра келе, оның таралу |
| | |ерекшелігіне тоқталып кетеді. |
| | |3. Желдің таралуы атмосфера қысымының таралуы мен жер |
| | |бедеріне тікелей байланысты екенін анықтайды. Желдің |
| | |маңызын анықтап, республикадағы оның орташа температуралары|
| | |мен жергілікті желдерінің түрлерін анықтайды: Қазақстан |
| | |жерінде тау аңғарлық, сайқан, ебі, шілік желдері, дауыл |
| | |соғады. |
| | |4. Қазақстан аумағында ауа температурасының таралу |
| | |ерекшеліктерін анықтайды: ол аумақтың созыңқы болуына және |
| | |жер бедеріне байланысты. Орташа жылдық температура: |
| | |солтүстікте 0,4°С-ден оңтүстікте 13,7°С-ге дейін. Ең суық |
| | |ай – қаңтардың айының орташа темп. солтүстікте -19°С, |
| | |оңтүстікте -1,5°С. Ең суық жер Атбасар -57°С, ең жылы ай – |
| | |шілде айының орташа темп. солтүстікте 19°С, оңтүстікте |
| | |28-30°С, ең жоғары темп-лар солт-те 41°С, оңт-те 47°С. |
| | |Температура инверсиясы – қысқы уақытта тау алдында, тау |
| | |аралық қазаншұңқырларда, өзен аңғарларынан тау беткейлеріне|
| | |биіктеген темп-ның сайын жоғарылауы. Ал шілде айында |
| | |биіктеген сайын ауа темп-сы төмендейді. Орташа жылдық |
| | |амплитудасын анықтайды. |
|4. Жаңа |Жаңа тақырыпты бекіту ретінде: 1. Кестені|1. Кейін республика аумағында соғатын күшті желдерді |
|тақырыпты |толтыру тапсырмасын береді; |сипаттайды. Оны мына кестеге салады: |
|бекіту |2. Климат картасы бойынша қаңтар мен | |
| |шілде айларының орта температураның |№ |
| |солтүстіктен оңтүстікке, батыстан шығысқа|Қазақстан аумағында соғатын желдер |
| |қарай қалай өзгеретінін байқау. Себебін |Желдің қалыптасатын аймағы |
| |түсіндіру |Жылдамдығы, бағыты, соғу ұзақтығы |
| | |Ерекшеліктері |
| | | |
| | |1) Ебі желі |
| | |Қытай жеріндегі Ебі-Нұр көлінің үстінде жоғары қысым |
| | |әсерінен п.б. |
| | |60-80 м/с, Орта Азиядан Жоңғар қақпасы арқылы Алакөлге |
| | |(о-ш-тан с-б-қа қарай), 70-100 күндей соғады |
| | |Желдің ішкі температурасы айналасының температурасынан |
| | |8-10°С. |
| | |2) Сайқан желі |
| | |Алакөл үстінде жоғары қысым орнағанда п.б. |
| | |50-60 м/с, с-б-тан о-ш-қа қарай Ебі желіне кері бағытта, |
| | |2-3 тәулікке созылуы мүмкін |
| | |Алакөл ойысында темп. 30-37°С-қа төмендейді. Көл деңгейі 1 |
| | |м-ге көтеріледі. Қыркүйек – сәір айларында күшті соғады |
| | |3) Шілік желі |
| | |Шілік өзенінің бастау алатын мұздықтар өңіріндегі салқын |
| | |ауаның Іле аңғарына қарай ығысуынан пайда болады |
| | |8-10 м/с, күндіз с-б-тан о-ш-қа қарай, түнде о-ш-тан |
| | |с-б-қа қарай соғады |
| | |Бір тәулік ішінде бағытын өзгертеді, қыста үдей соққан жел |
| | |қарды ұшырып, жол қатынасын қиындатады |
| | |4) Арыстанды-Қарабас |
| | |Қаратау жотасының о-б беткейіндегі Арыстанды өзенінің |
| | |аңғарымен соғады. |
| | |35 м/с, солтүстіктен соғып тұрады |
| | |Мойынқұмның үстімен өткенде құмды қара бұрқасын тұрады |
| | |5) Қордай желі |
| | |Жамбыл облысының о-ш-дағы Жетіжол жоотасы мен Кіндіктас тау|
| | |аңғарларындағы Қордай асуының үстінен соғады |
| | |40 м/с, 55 күн күшті соғады |
| | |Қыста Сібір антициклоны орнаған кезде жылдамдығы артады |
| | |6) Мұғалжар желі |
| | |Мұғалжар тауынан соғады |
| | |50 м/с, оңтүстік және о-б-тан соғады |
| | |Күзде батыстан және с-б-тан келетін циклон әсерінен п.б. |
| | |2. Қаңтар және шілде айларында ауа темп-сы солтүстіктен |
| | |оңтүстікке қарай жоғарылайды, батыстан шығысқа қарай да |
| | |төмендейді. |
|5. Сабақты |Сабақты қорытындылау сұрақтары: 1. |Оқушылардың жауаптары: 1. Арктикалық, қоңыржай, тропиктік |
|қорытындыла|Қазақстан жеріне қандай ауа массалары |ауа массалары |
|у |әсер ететді? 2. Республика аумағында |2. Руспублика аумағында Ебі, Сайқан, Шілік, |
| |соғатын қандай күшті желдерді білесіңдер?|Арыстанды-Қарабас, Қордай, Мұғалжар |
|6. Бағалау |Сабақ барысында белсенді қатысып отырған |Алған бағаларын тыңдап, күнделіктеріне қойдырады. |
|кезеңі |және картамен жұмыс істеген оқушылар |Ескертулері немесе келіспеушіліктері болса, мұғалімге |
| |бағаланады. |айтады. |
|7. Үйге |Тапсырмаларын аяқтамаған жағдайда оларды |Күнделіктеріне үй тапсырамасын жазып алады. |
|тапсырма |соңына дейін аяқтау. Мәтін соңындағы | |
|беру |сұрақтар мен тпасырмаларды орындау | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Қазақстан аумағында атмосфералық жауын-шашынның таралуы
Климаттың адам өмірі мен шаруашылық әрекетіне тигізетін әсері.

Білімділік: Қазақстан аумағында ылғалдылықтың маусым бойынша жауын-шашынның
таралу заңдылықтары туралы білімдерін жүйелеу және тереңдету. Ылғалдану
коэффициенті туралы ұғымды қалыптастыру. Ылғалданудың табиғат зоналарының
қалыптасуындағы ролін көрсету. Қазақстан аумағында қалыптасатын климат
құбылыстары туралы көзқарастарын қалыптастыру. Олардың адам өміріне,
шаруашылыққа тигізетін әсерін анықтау.
Дамытушылық: Қазақстан аумағында жауын-шашынның таралуын климат картасы
бойынша сипаттау арқылы тақырыптық картамен, кескін картамен жұмыс істеу
икемділіктері мен дағдыларын дамыту. Ылғалдану коэффициентіне есептер
шығару арқылы іскерліктерін арттыру
Тәрбиелік: Өз отаны туралы білімдерін тереңдету арқылы отансүйгіштік
қасиетін арттыру.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, климат картасы, атлас
Сабақтың кезеңдері:
1. Ұйымдастыру кезеңі
5. Сабақты қорытындылау кезеңі
2. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі
6. Бағалау кезеңі
3. Тақырыпты меңгеру кезеңі
7. Үй тапсырмасын беру кезеңі
4. Тақырыпты бекіту кезеңі
Сабақтың барысы:
|Кезең|Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|дер | | |
|1 |Оқушылармен амандасу. Түгендеу. |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ екенін анықтау. |
| |Сабаққа дайындығын тексеру. | |
|2 |Дәптерлерінен өткен сабақта |Кестелерін тексертіп, сұрақтарға жауап береді: |
| |аяқтамаған кестелерін тексереді. |1) Қазақстан аумағының созылып жатуына, сондай-ақ жер бедерінің |
| |«Қазақстан аумағында жауын-шашын |әртүрлілігіне байланысты ауа температурасыәркелкі тараған. |
| |таралу тақырыбын еске түсіру үшін |2) Қазақстан аумағында орташа жылдық температура солтүстікте 0,4°С-ден|
| |мынадай сұрақтар мен тапсырамалар |оңтүстікте 13,7°С-ге дейін көтеріледі, себебі жазықты, аласа таулы |
| |береді: |жерлерде ауа температурасы солтүстіктен оңтүстікке қарай артады, ал |
| |1) Қазақстан аумағында ауа |биік таулы жерлерде биіктік бойынша өзгереді. |
| |температуратсының таралуына қандай |3) Жалпы қаңтар айының орташа температурасы солтүстіктен оңтүстікке |
| |факторлар әсер етеді? |қарай -19°С-ден -1,5°С-ге дейін артады, шілде айының орташа |
| |2) Қазақстан аумағында орташа жылдық|температурасы солтүстікте 19°С-ден оңтгүстікте 28-30°С-ге дейін |
| |температураның таралуы, оның |артады. |
| |себептері | |
| |3) Климат картасына қарай отырыпең | |
| |суық және ең жылы айлардағы ауа | |
| |температурасының таралу заңдылығын | |
| |анықтау | |
|3 |Тақырыпты меңгеру келесі жоспар |Оқушылардың оқу іс-әрекеттері: |
| |бойынша жүргізіледі: |1. Мыналарды анықтап, жазып алады: Қазақстанда жауын-шашынның орташа |
| |Қазақстан аумағында жауын-шашынның |жылдық мөлшері 130-1600 мм. Оның ең аз мөлшері Арал-Балқаш маңында |
| |таралу ерекшеліктері |100-130 мм, ең көп мөлшері Батыс Алтайда 1600 мм. |
| |Жауын-шашынның жыл маусымдарына |Мыналарды біліп есте сақтайды: республиканың жазық және аласа таулы |
| |байланысты таралуы. |бөлігінде ж-ш солтүстіктен оңтүстікке қарай және батыстан шығысқа |
| |Қар жамылғысы |қарай кемиді. Ж-ш солтүстікте орта есеппен 400 мм, орталығында 275 мм,|
| |Ылғалдану коэффициенті |оңтүстікте 130 мм, батыстағы Оралда 374 мм, шығыста Жайсан |
| |Климаттың адам баласының шаруашылық |қазаншұңқырында 200 мм. Биік тауларда 800-1000 мм және одан да көп |
| |әрекетіне әсерлері |түседі. |
| |Қазақстандағы атмосфералық |2. Мыналарды анықтап жазып алады: Қазақстанның солтүстігінде жылдық |
| |құбылыстар |ж-ш-ның 70-80%-ы жылдың жылы мезгілінде түседі, 20-30%-ы қыста |
| |Тақырыпты меңгеру үшін оқулық |түседі. Қазақстанның оңтүстігінде жылдық ж-ш-ның 50-40%-ы жылдың жылы|
| |мәтінін, суреттерін және атластағы |мезгілінде түседі, 50-60%-ы қыста түседі |
| |климаттық карталарды пайдаланады. |Мынаны еске сақтап қалады: Құрғақ жаңбыр – жаңбыр тамшылры жер бетіне |
| | |жетпей ауада буға айналып кетеді. |
| | |3. Мыналарды анықтап жазып алады: Қар жамылғысының қалыңдығы орта |
| | |есеппен солтүстікте 20-30 см, ол 125-165 күн жатады, ал оңтүстікте |
| | |10-15 см, ол 40-60 күн ерімей жатады. |
| | |Мыналарды еске сақтайды: алғашқы қардың түсуінің ең ерте кезі |
| | |солтүстікте қыркүйектің аяғы – қазанның басы, оңтүстікте қазан айының |
| | |аяғы. Шөл зонасында алғашқы қар желтоқсанның аяғында түседі. Таулы |
| | |аудандарда қардың қалыңдығы мен жату ұзақтығы биіктікке байланысты |
| | |болады. |
| | |4. Мыналарды анықтап жазып алады: Ылғалдану коэффициенті деп жылдық |
| | |жауын-шашын мөлшерінің буланушылыққа қатынасын атайды. К=Ж/Б. Егер К=1|
| | |онда ылғалдану жеткілікті. |
| | |Мыналарды еске сақтайды: егер К<1 онда ылғал жеткіліксіз деп |
| | |есептеледі. Қазақстанда 1-ге жақын К орманды дала зонасында байқалады,|
| | |қазақстанның биік таулы аймақтарынан басқа өңірлерде буланушылыұ |
| | |бірнеше есе артық. |
| | |5. Мыналарды анықтап еске сақтайды: Республиканың солтүстік және |
| | |орталық аудандарындағы климат егін шаруашылығымен айналысуға мүмкіндік|
| | |береді. Жалпы Қазақстанда қолайсыз атмосфералық құбылыстарына |
| | |қуаңшылық, аңызақ, үсік, көтайғақ, шаңды дауылдар жатады. |
| | |6. Мыналарды жазып алады: Аңызақ желді күндердің ұзақытығы табиғат |
| | |зоналарына байланысты болады: дала зонасында жылына 5-10 күн, шөлейт |
| | |зонасында – 40 күн, Қызылқұмда – 100 күн. |
| | |Шаңды дауылдар дала зонасында орта есеппен 20-38 күн болады, |
| | |республиканың оңтүстігінде құмды шөлдерде 55-60 күн болады. |
| | |Үсік көктемнің аяқ кезі мен күздің басында болады. Үсіктің қауіпті |
| | |аудандары Қазақстанның сошлтүстігі мен орталығында көктемгі үсікке |
| | |шалдығу ықтималдығы 10 жыл ішінде 5 жыл, шөл зонасында 10 жылда 4 жыл.|
| | | |
| | |Көктайғақ әдетте көктемде және күзде ауа райы салқындап жер беті |
| | |0°С-ге дейін суынып, мөлдір, көгілдір мұзбен жабылады. Ол |
| | |республиканың оңтүстік және орталық аудандарында жиі байқалады. |
|4 |Тақырыпты бекіту үшін келесі |Оқушылрдың тапсырмаларды орындауы: |
| |тапсырмаларды береді: |1. Алматы |
| |1. Алматы, Петропавл, Қызылорда | |
| |қалаларының жылдық температурасы мен| |
| |жауын-шашынның өзгеру диаграммаларын| |
| |салыстыру. Айырма себептерін | |
| |түсіндіру. | |
| |2. Оқулықтың 99 бетіндегі сурет | |
| |бойынша Қазақстанның бірнеше | |
| |қалаларындағы ылғалдану | |
| |коэффициентін анықтау. | |
|5 |Қорытынды сұрақтар: 1. Қазақстан |Сұрақтарға жауаптары: 1. Қазақстан аумағында жауын-шашын мөлшері |
| |аумағында жауын-шашын мөлшері қанша |130-1600 мм аралығында ауытқиды. |
| |мм аралығында ауытқиды? 2. Ең аз |2. Жауын-шашынның ең аз мөлшері Арал маңында 100 мм және ең көп |
| |мөлшері қанша және қай жерде, ең көп|мөлшері Бтасы Алтайда 1600 мм дейін жетеді. |
| |мөлшері қанша және қай жерде? 3. |3. Атмосфералық құбылыстар: қуаңшылық, аңызақ, үсік, көтайғақ, шаңды |
| |Қандай атмосфералық құбылыстарды |дауылдар |
| |білесіңдер? | |
|6 |Сабақ барысында белсенді қатысып |Алған бағаларын тыңдап, күнделіктеріне қойдырады. Ескертулері немесе |
| |отырған және картамен жұмыс істеген |келіспеушіліктері болса, мұғалімге айтады. |
| |оқушылар бағаланады. | |
|7 |Тақырыпты қайталау. Мәтін соңындағы|Күнделіктеріне үй тапсырамасын жазып алады. |
| |сұрақтар мен тпасырмаларды орындау | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Агроклиматтық қорлар. Павлодар облысының климаты және климат
құрушы факторлар

Білімділік: Қазақстан аумағындағы агроклиматтық қорлар туралы көзқарастарын
қалыптастыру. «Комфорт зонасы», өсіп-өну кезеңі деген түсініктермен
танысып, оларға анықтама беру. Өсіп-өну кезеңі ұзақтығының республика
аумағы юойынша айырмашылығын анықтау. Павлодар облысының қай климаттық
белдеуде және қандай жарықтың түсу беддеуінде орналасқанын, климатының
қалыптасуына қандай факторлар әсер ететінін анықтау. Климатының ерекшелігі
туралы көзқарастарын қалыптастыру.
Дамытушылық: Қазақстан аумағында агроклиматтық қорлардың таралуын климат
картасы бойынша сипаттау арқылы тақырыптық картамен, кескін картамен жұмыс
істеу икемділіктері мен дағдыларын дамыту. Ылғалдану коэффициентіне есептер
шығару арқылы іскерліктерін арттыру
Тәрбиелік: Өз отаны туралы білімдерін тереңдету арқылы отансүйгіштік
қасиетін арттыру.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, климат картасы, атлас
Сабақтың кезеңдері:
1. Ұйымдастыру кезеңі
5. Сабақты қорытындылау кезеңі
5. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі
6. Бағалау кезеңі
6. Тақырыпты меңгеру кезеңі
7. Үй тапсырмасын беру кезеңі
7. Тақырыпты бекіту кезеңі
Сабақтың барысы:
|Кезең|Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|дер | | |
|1 |Оқушылармен амандасу. Түгендеу. |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ екенін анықтау. |
| |Сабаққа дайындығын тексеру. | |
|2 |Дәптерлерінен өткен сабақта |Кестелерін тексертіп, сұрақтарға жауап береді: |
| |аяқтамаған кестелерін тексереді. |1) Өсімдіктер өсу үшін оларға жылу, жарық, ылғал қажет. |
| |«Қазақстан аумағында жауын-шашын |2) Өсімдіктердің өсуіне Қазақстанның солтүстігі, өйткені мұнда жылу, |
| |таралу тақырыбын еске түсіру үшін |жарық және ылғал жеткілікті. Ал оңтүстігінде жылу көбірек болғанмен |
| |мынадай сұрақтар мен тапсырамалар |ылғал аз болып келеді. |
| |береді: |3) Павлодар облысы 50º с.е. және 54º с.е. аралығында толығымен |
| |1) Өсімдіктердің өсуіне қолайлы |қоңыржай белдеуінде жатыр. Оның аумағының 70%-ын жазық алып жатыр |
| |жағдайды анықтаңдар. | |
| |2) Қазақстанның қай аймақтары | |
| |өсімдіктерді өсуіне ең қолайлы деп | |
| |ойлайсыңдар? | |
| |3) Павлодар облысы қандай ендікте, | |
| |қандай климат белдеуінде жатыр? Оның| |
| |жер бедері ерекшеліктерін еске | |
| |түсіреміз. | |
|3 |Тақырыпты меңгеру келесі жоспар |Оқушылардың оқу іс-әрекеттері: |
| |бойынша жүргізіледі: |1. Мыналарды анықтап, жазып алады: Қазақстанның солтүстігінде өсіп-өну|
| |1. Агроклиматтық қорлар. |кезеңі 130-135 күнге, орталықта 150-160 күнге, оңтүстігінде 180 күнге |
| |Қазақстанның көп жерінде климат адам|созылады. |
| |денсаулығына тиімді. Қарағайлы |Мыналарды біліп есте сақтайды: «Комфорт зонасы» климат элементтерінің |
| |ормандарда, өзен мен көл |үйлесімі адамның көңіл күйіне жайлы зона. Өсімдіктердіің өсіп-өнуі |
| |жағаларында, тау аңғарларында |үшін қолайлы температура 10°С-тан жоғары болу керек. Республиканың |
| |климаттық санатоийлер көп. Қазақстан|солтүстігінде жаздық бидай, зығыр, көкөніс және бау-бақша өсіру үшін, |
| |аумағында жылу барлық ауыл |орталықта дәнді дақылдар, күнбағыс, қарақұмық, картоп өсіруге, |
| |шаруашылық дақылдарының |оңтүстігінде күріш, мақта, темекі, жүзім, қант қызылшасын өсіруге |
| |пісіп-жетілуіне тікелей байланысты. |қолайлы. |
| |2. Павлодар облысының климаты мен |2. Мыналарды анықтап жазып алады: |
| |климат қалыптастырушы факторлары: |Мынаны еске сақтап қалады: |
| |1) облыстың климатын қалыптастыратын|1) Мыналарды анықтап жазып алады: |
| |факторлар; |Мыналарды еске сақтайды: |
| |2) облыс аумағына түстетін күн |2) Мыналарды анықтап жазып алады: |
| |жылуының мөлшері; |Мыналарды еске сақтайды: |
| |3) облыс климатына әсер ететін ауа |3) Мыналарды анықтап еске сақтайды: |
| |массалары мен басым желдер; |4) Мыналарды жазып алады: |
| |4) атмосфералық жауын-шашын мөлшері.| |
| |Ең алдымен Павлодар облысының | |
| |климаты мен климат қалыптасуына әсер| |
| |ететін факторларға тоқталады. Оны | |
| |оқушылармен бірге анықтайды. | |
| | | |
| |Тақырыпты меңгеру үшін оқулық | |
| |мәтінін, суреттерін және атластағы | |
| |климаттық карталарды пайдаланады. | |
|4 |Тақырыпты бекіту үшін келесі |Оқушылрдың тапсырмаларды орындауы: |
| |тапсырмаларды береді: |1. Алматы |
| |1. Алматы, Петропавл, Қызылорда | |
| |қалаларының жылдық температурасы мен| |
| |жауын-шашынның өзгеру диаграммаларын| |
| |салыстыру. Айырма себептерін | |
| |түсіндіру. | |
| |2. Оқулықтың 99 бетіндегі сурет | |
| |бойынша Қазақстанның бірнеше | |
| |қалаларындағы ылғалдану | |
| |коэффициентін анықтау. | |
|5 |Қорытынды сұрақтар: 1. Қазақстан |Сұрақтарға жауаптары: 1. Қазақстан аумағында жауын-шашын мөлшері |
| |аумағында жауын-шашын мөлшері қанша |130-1600 мм аралығында ауытқиды. |
| |мм аралығында ауытқиды? 2. Ең аз |2. Жауын-шашынның ең аз мөлшері Арал маңында 100 мм және ең көп |
| |мөлшері қанша және қай жерде, ең көп|мөлшері Бтасы Алтайда 1600 мм дейін жетеді. |
| |мөлшері қанша және қай жерде? 3. |3. Атмосфералық құбылыстар: қуаңшылық, аңызақ, үсік, көтайғақ, шаңды |
| |Қандай атмосфералық құбылыстарды |дауылдар |
| |білесіңдер? | |
|6 |Сабақ барысында белсенді қатысып |Алған бағаларын тыңдап, күнделіктеріне қойдырады. Ескертулері немесе |
| |отырған және картамен жұмыс істеген |келіспеушіліктері болса, мұғалімге айтады. |
| |оқушылар бағаланады. | |
|7 |Тақырыпты қайталау. Мәтін соңындағы|Күнделіктеріне үй тапсырамасын жазып алады. |
| |сұрақтар мен тпасырмаларды орындау | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: №4 сарамандық жұмыс. Қайталау сабағы

Білімділік: Ауа массалары, температура мен жауын-шашынның таралуын анықту.
Климат тақырыбын қайталап, бекіту.
Дамытушылық: Карта бойынша ауа массаларының, температураның мен жауын-
шашынның таралуын таралуын сипаттау арқылы картамен жұмыс істеу
икемділіктері мен дағдыларын одан әрі дамыту.
Тәрбиелік: Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалықкартасы, климат картасы, атлас
Сабақтың кезеңдері:
1. Ұйымдастыру кезеңі
4. Сабақты қорытындылау кезеңі
2. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі
5. Бағалау кезеңі
3. Тақырыпты қайталап, бекіту кезеңі
6. Үй тапсырмасын беру кезеңі
Сабақтың барысы:
|Кезең |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|1 |Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа |Орындарынан тұрып мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ екенін |
| |дайындығын тексеру. Психологиялық |анықтау. Сабаққа дайындалу. |
| |дайындығын тексеру. | |
|2 |Дәптерлерінен салған суреттерін, |Дәптерлерінде орындаған тапсырмаларын мұғалімге тексертеді. |
| |анықтамаларын тексереді. Кескін |Ескертулері болса, мұғалімге айтып, түсінбегендерін сұрайды. |
| |карталарын тексереді. | |
|3 |1. «Қазақстанның климаты» тақырыбын |1. Тақырыпты қайталау сұрақтары мен тапсырмалары: |
| |қайталау үшін сұрақтар мен тапсырмалар |1) Қазақстанның климатын қалыптастырушы факторларын анықтаңдар. |
| |беріледі. |2) Қазақстанның аумағы қандай климаттық белдеуде жатыр? |
| |2. Сарамандық жұмыстың тапсырмалары: |3) Қазақстанның климатын қандай ауа массаларының типтері |
| |карта бойынша ауа массаларының |қалыптастырады? |
| |қозғалысын, температура мен |4) Қазақстанда қандай ең жоғарғы (максимум) және ең төменгі |
| |жауын-шашынның таралуын анықтау. |(минимум) температура байқалады? |
| |3. Қорытындылау |5) Қазақстанның әр аймақтарында жыл маусымдарына байланысты |
| | |жауын-шашын қалай таралған? Неліктен? |
| | |6) Қазақстанның қай аймағында жауын-шашын көбірек, қай аймағында|
| | |азырақ түседі? Неліктен? |
| | |7) Биік таулы аймақтардағы климаттың қандай ерекшеліктері бар? |
| | |8) Климат адам өмірі мен шаруашылық әрекетіне қалай әсер етеді? |
| | |9) Климатпен байланысты қандай қауіпті атмосфералық құбылыстарды|
| | |білесіңдер? |
| | |10) Агроклиматтық қорлар дегеніміз не? Олар қалай пайдаланылады?|
| | |11) Республика жерінде қандай ауыл шаруашылық дақылдары |
| | |өсіріледі? |
| | |2. Сарамандық жұмыс дәптерлеріне карта бойынша климат |
| | |сипаттамаларын жазады. |
|4 |Сабақтың жетістіктері мен кемшіліктерін |Сабақта қандай тақырыптарға тоқталғандарын айтып, қызықты өткен |
| |анықтап, жалпы сабақты қорытындылайды. |жерлерін айтады. Ойнынның нәтижесін саралап, жеңімпаз қатарды |
| | |анықтайды. |
|5 |Оқушыларды сабаққа қатысу белсенділігіне |Алған бағаларын тыңдап, ескертулері болса айтып, күнделіктеріне |
| |қарай, жауаптарының дұрыстығына қарай |қойдырады. |
| |бағалайды. | |
|6 |Үй тапсырмасына «Литосфера» тақырыбын |Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады. |
| |қайталау. | |

Сабақ: №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Қазақстанның ішкі сулары. Қазақстанның өзендері
Алаптар бойынша ірі өзендерге сипаттама

Білімділік: Оқушыларды Қазақстанның ішкі суларымен таныстыру. Қазақстанның
жер бедерінің әр түрлі болуына климат ерекшелігініңәсері болса осыған
байланысты ішкі суы да әркелкі таралғанын айту. Өзен жүйесі, өзен алабы,
өзен жүйесінің ерекшелігі, өзеннің су шығыны, жылдық ағысын сипаттау.
Өзендерінің қоректенуі мен режиміне тоқталып түсіндіру. Солтүстік Мұзды
мұхит алабына жаттын өзендердің және ішкі алаптарға жататын өзендердің
ерекшеліктерімен таныстыру.
Тәрбиелік: Өзендердің қазіргі экологиялық жағдайына тоқталып, оларға мән
беруге тәрбиелеу. Өз отаны туралы білімдерін тереңдету арқылы отансүйгіштік
қасиетін арттыру.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, ішкі сулар, атлас
Сабақтың кезеңдері:
1. Ұйымдастыру кезеңі
5. Сабақты қорытындылау кезеңі
2. Жаңа тақырыпқа көшу
6. Бағалау кезеңі
3. Тақырыпты меңгеру кезеңі
7. Үй тапсырмасын беру кезеңі
4. Тақырыпты бекіту кезеңі

Сабақтың барысы:
|Кезеңде|Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|р | | |
|1 |Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ екенін |
| |тексеру. |анықтау. |
|2 |Жаңа тақырыпты меңгеру үшін ең алдымен кіріспе |Оқушылар мұғалімнің сұрақтарын мұқият тыңдап, оларға|
| |әңгімелесуден бастап, мынадай сұрақтар қояды: |жауап береді: |
| |1) Өзеннің бастауы деген не? |1) Өзеннің басталатын жерін өзеннің бастауы деп |
| |2) Өзен жүйесі деген не? |атайды. |
| |3) Өзен алабы деген не? |2) Суы бір-біріне қоысылып, теңізге немесе көлге бір|
| |4) Суайрық деген не? |сағамен құятын өзен мен оның салаларының жиынтығы. |
| |5) Қазақстанның аумағында қандай ірі өзендер бар? |3) Жер бетінің өзенге су жиналатын бөлігі. Жеке өзен|
| | |алаптары бір-бірінен суайрық сызықпен бөлінеді. |
| | |4) Өзендердің су жинайтын көршілес алаптарын |
| | |бір-бірінен бөліп тұратын сызық. |
| | |5) Қазақстан аумағында Ертіс, Есіл, Сырдария, Жайық,|
| | |Шу, Іле, Тобыл өзендері бар. |
| | | |
| | | |
|3 |Оқушылардың жауаптарын тыңдағаннан кейін картаны |Оқушылар Қазақстанның физикалық картасынан |
| |пайдаланып Қазақстан аумағындағы өзендерге тоқталып, |өзендердің қалай таралғандықтарын анықтайды. |
| |олардың ішінде оқушылар атаған 7 өзеннің ұзындығы 1000|Қазақстанның жер бедерінің әр түрлі болуына |
| |шақырымнан асатынын айтады. Өзеннің бағыты мен |байланысты өзендер де әркелкі таралған: шөл мен |
| |жылдамдығы сол өзеннің ағып өтетін жер бедеріне |шөлейт зоналарында өзендер аз, ал дала және орманды |
| |байланысты дейді. Қазақстанның оңтүстігіндегі және |дала зонасында едәуір көп, жер бетіндегі өзен |
| |шығысындағы өзендердің көбі басын таулардан алады. Тау|торларынынң орналасуы сол аймақтың ылғалдану |
| |өзендері беткейлері тік, жартасты тар аңғармен ақса, |коэффициентіне байланысты екенін айтады. |
| |жазық жерлермен ағатын өзендердің ағыны баяу екенін |Басын таудан алатын өзендерді картадан тауып атайды:|
| |айтады. Қазақстан өзендерінің ерекшеліктеріне тоқталып|Іле, Сырдария, Жайық, Есіл, Нұра. |
| |кетеді: 1 – жасы әр түрлі, 2 – өзендердің әркелкі |Оқушылар мұғалімнің сұрағына жауап береді: Қазақстан|
| |таралуы. |өзендері қармен, жаңбырмен, мұздармен қоректенеді. |
| |Оқушыларға сұрақ береді: Қазақстанның өзендері |Өзеннің су шығынына мысал келтіреді: Өзеннің |
| |қоректену көздеріне және суының режиміне қарай қандай |көлденең су қимасы 600 м2, ал судың ағыс жылдамдығы |
| |типтерге жатады? Кейін мұғалім өзі қорытындылайды: |секундына 1,6 м2 болса, өзеннің су шығыны секундына |
| |Қазақстан өзендері негізінен қар-жаңбыр, мұздық, жер |960 м3/с. |
| |асты суымен қоректенеді. Кейін өзен суының шығыны мен |Қазақстан өзендерінің алаптарын анықтағаннан кейін, |
| |жылдық ағынына сипаттама береді. Өзеннің су шығыны |оларға жататын өзендерді жазып алады. |
| |дегеніміз өзеннің су қимасынан 1 секунд ішіде ағып |Оқушылар Солтүстік мұзды мұхит алабы өзендерін, ішкі|
| |өтетін су мөлшері. Ол м3/с есебімен өлшенеді: Q=Fм2*V |алап өзендерімен салыстыра отырып, бұлардың |
| |м/с. |бір-бірінен қандай айырмашылықтары мен ерекшеліктері|
| |Солтүстік Мұзды мұхит алабының өзендері: Ертіс, оның |бар екенін дәлелдейді. Осы екі алап өзендеріне |
| |салалары Бұқтырма, Үлбі, Оба, Есіл, Тобыл, Шар. |сипаттама беру жоспарын жазып алады: |
| |Ішкі алаптың өзендері Каспий, Арал, Балқаш-Алакөл |1. Өзеннің бастауы, орнының биіктігі, ендік, |
| |көлдеріне құятынын және кейбір өзендердің құмға сіңіп |бойлығы. |
| |кететінін анықтайды. Ішкі алаптың өзендері: Жайық, |2. Өзен ағып өтетін жердің бедері. |
| |Ембі, Сырдария, Шу, Сарысу, Нұра, Қаратал, Аягөз, |3. Жағалауларына сипаттама. |
| |Тентек. |4. Салалары. |
| |Каспий теңізі алабы – Қазақстанның шөл және шөлейт |5. Құятын жері |
| |зоналары ішінара орманды даланы қамттиды, шөлейтте |6. Су деңгейінің ауытқуы, толысуы. |
| |өзен торы нашар дамыған, бұған Жайық өзені жататынын |7. Шаруашылықтағы мәні |
| |айтады. |8. Экологиялық жағдайы. |
| |Салалары: Самара, Шаған, Елек, Ор, олардың халық |Каспий теңізі алабының салалары: Самара, Шаған, |
| |шаруашылығындағы маңызы ашылады. |Елек, Ор. Каспий теңізінің алабына: Жайық, Жем өзені|
| |Арал теңізінің алабы – Сырдария өзені Қазақстаннан | |
| |тысқары жатқан Орталық Т-Ш тауларынан басталатынын |Арал теңізінің алабына: Сырдария, Шу, Сарысу, |
| |картадан көрсетеді. Бұл республиканың ең лай өзені |Торғай, Ырғыз өзендері, ал солтүстік және орталық |
| |дейді. Өзеннің ағынын реттеп, суын егістік пен |Қазақстан көлдерінің алабына Нұра өзені |
| |шабындықтарды суаруға және суландыруға тиімді |Балқаш-Алакөл алабын айтқанда Іле, Қаратал, Аягөз, |
| |пайдалану үшін өзен бойында Қызылорда, Қызылқұм және |Тентек өзендері жатады. |
| |Қазалы суару жүйелері Шардара бөгені салынғанын |Оқушылар: Іле өзенінде Қапшағай СЭС-і салынып, |
| |айтады. |Қапшағай бөгені пайда болғанын картадан көрсетеді. |
| |Балқаш-Алакөл алабы – бұл алаптың ең үлкен өзені – | |
| |Іле. Ол Шығыс Т-Ш туларынан басталатын Текес және | |
| |Күнгес өзендерінің қосылуынан пайда болатынын картадан| |
| |көрсетіп түсіндіреді. Оқушылардың сұрақ-жауап әдісін | |
| |пайдаланып онда қандай СЭС-тер салынғанын сұрайды. Іле| |
| |өзенінің жағдайына тоқталып, түсіндіреді. Ішкі | |
| |алаптарды түсіндіргенде Каспий теңізінің алабына: | |
| |Жайық, Жем өзені, Арал теңізінің алабына: Сырдария, | |
| |Шу, Сарысу, Торғай, Ырғыз өзендері, ал солтүстік және | |
| |орталық Қазақстан көлдерінің алабына Нұра өзені, | |
| |сондай-ақ Балқаш-Алакөл алабын айтқанда Іле, Қаратал, | |
| |Аягөз, Тентек өзендері жататынын және оларға жеке-жеке| |
| |тоқталған жөн. | |
|4 |Тақырыпты бектіу үшін сұрақтар мен тапсырмалар береді:|Оқушылар мұғалімнің берген сұрақтары мен |
| |Оқулықтағы ірі өзендердің су шығынын анықтаңдар. |тапсырмаларын орындайды: |
| |Қазақстан өзендерінің қоректену көздеріне және су |Қазақстан өзендері негізінен қар-жаңбыр, мұздық, жер|
| |режиміне қарай қандай типтерге бөлінеді? Өзендерді |асты суымен қоректенеді. Кейін өзендерді кескін |
| |кескін картаға түсіру. |картаға түсіреді. |
| |Жоспар бойынша бір өзенге сипаттама беру. |Солтүстік мұзды мұхит алабына жататын өзендер: |
| |Солтүстік мұзды мұхит алабына жататын өзендерді атап, |Ертіс, оның салалары Бұқтырма, Үлбі, Оба, Есіл, |
| |картадан көрсетіңдер. Бұл алаптағы өзен ағынының |Тобыл, Шар. Бұл алаптағы өзендердің ағыны көбінесе |
| |тұрақты ма, тұрақсыз ба, себебі не екенін |тұрақты болып келеді. Себебі, климат ерекшеліктеріне|
| |түсіндіріңдер. Ішкі алап деп нені айтады? Оған қандай |байланысты мұнда ылғалыдылқтың жетеілікті болуына, |
| |теңіздер мен көлдер жатады, атауларын атаңдар. |жауын-шашын мөлшерінің мол болуына байланысты |
| |Өзендердің қандай шаруашылық маңызы бар? Қандай |өзендер тұрақты қоректеніп, ағып тұрады. |
| |өзендерде кеме жүзеді? Қайсысынан электр энергиясын |Дүниежүзілік мұхитқа шыға алмайтын алапты ішкі тұйық|
| |алады? Өзендердің қазіргі экологиялық жағдайы қандай? |алап деп атайды. Оағн Каспий, Арал теңіздері, |
| |Физикалық картадан әр алаптың ірі өзендерін тауып, |Балқаш-Алакөл көлдері жатады. Өзендер ауыз су |
| |кескін картаға түсіріңдер. |ретінде, көркемдік көзі, ағысы жылдам өзендер |
| | |энергия көзі ретінде пайдаланылады. Ертіс, Жайық, |
| | |Іле өзендерінде кеме жүзе алады. Ертіс, Іле, |
| | |Сырдария өзендерінен электр энергиясын алады. |
| | |Бойында СЭС-ры, металлургиялық комбинаттар жұмыс |
| | |істейтіндіктен өзендар қатты ластануда. |
| | |Ертіс өзеніне сипаттама: 1) Қытайдағы Алтай |
| | |туларынан Қара Ертіс болып басталады. 2) Өзен |
| | |алдымен таулы аймақтардан, кейін жазық жерден ағып |
| | |өтеді. 3) Оң жақ жағалауы тік, жартасты, сол жақ |
| | |жағалауы жатық келеді. 4) Салалары: Бұқтырма, Үлбі, |
| | |Оба, Есіл, Тобыл, Шар. 5) Обь өзеніне құйып, ол |
| | |СММ-на құяды. 6) Суы көктемде қар мен мұздықтар |
| | |еріген кезде тасиды, жазда қайта тқмендейді. Қыста |
| | |қататындықтан су деңгейі төмен болады. 7) Ертіс |
| | |өзенінің бойында Бұқтырма, Өскемен СЭС-ры салынған. |
| | |Сонымен қатар металлургиялық комбинаттар жұмыс |
| | |істейді. Балық ауланады, кеме жүзеді. 8) Өзен қатты |
| | |ластануда. |
|5 |Сабақты оқушылармен бірге қорытындылайды. |Сабақта не білгенін, не үйренгенін айтып |
| | |қорытындылайды. |
|6 |Сабақ барысында белсенділігіне байланысты бағаланады. |Күнделіктеріне бағлаларын қойдырады. |
|7 |Үйге: тақырыпты қайталау, сұрақтарға жауап беру. |Күнделіктеріне үй тапсырмасын жазып алады. |

Сабақ: №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Көлдер және бөгендер.
Каспий теңізі, Арал теңізі, Балқаш көлі.

Білімділік: Қазақстандағы көлдер мен бөгендердің республика аумағында
орналасуы және пайда болуы жөнінде оқушылардың білімін кеңейту. Көлдерді
шаруашылыққа пайдалану туралы түсінік беру. Көл суларын қорғау, оның
келешек үшін маңызы бар екенін оқушыларға кеңінен түсіндіру. Каспий
теңізіне сипаттама беру. Каспий балық кәсіпшілігінің халық шаруашылығындағы
маңызын түсіндіру. Каспий теңізінің экологиясы. Көл суларын қорғау оның
келешек үшін маңызы зор екенін оқушыларға түісіндіру, экологиялық тәрбие
беру. Арал теңізі және оның алабына жататын өзендермен таныстыру. Арал
теңізі бұрын қандай еді, қазір қандай? Балқаш көлі және оған құятын
өзендермен таныстыру. Балқаштың табиғат байлықтарына сипаттама беру.
Дамытушылық: Қазақстан аумағындағы көлдердің таралуын физикалық,
тектоникалық карта бойынша сипаттау арқылы тақырыптық картамен, кескін
картамен жұмыс істеу икемділіктері мен дағдыларын дамыту. Оқушылардың өз
бетінше жаңа ақпараттық технологияны пайдаланып интернетпен жұмыс әстей
бәлу дағдыларын қалыптастыру.
Тәрбиелік: Өз отаны туралы білімдерін тереңдету арқылы отансүйгіштік
қасиетін арттыру. Қоршаған ортаны қорғауға тәрбиелеу. Каспий, Арал, Балқаш
көлдерінің экологиялық жағдайларына тоқталу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, ішкі сулар картасы, атлас
Сабақтың кезеңдері:
1. Ұйымдастыру кезеңі
5. Сабақты қорытындылау кезеңі
8. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі
6. Бағалау кезеңі
9. Тақырыпты меңгеру кезеңі
7. Үй тапсырмасын беру кезеңі
10. Тақырыпты бекіту кезеңі
Сабақтың барысы:
|Кезеңдер |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|1 |Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ екенін анықтау.|
| |тексеру. | |
|2 |Үй тапсырмасы бойынша өткен тақырыптардан бірнеше |Оқушылар мұғалімнің сұрақтарына жауап береді: |
| |сұрақтар қояды: |1) Қазақстанда ұзындығы 1000 км-ден асатын 7 өзен |
| |1) Қазақстаннық ірі өзендерін атап, картадан |бар: Ертіс, Тбыл, Есіл, Жайық, Іле, Сырдария, Шу. |
| |көрсетіңдер, олардың ұзындығы қанша км-ден асады? |2) Қазақстан өзендері негізгі 2 алапқа жатады: |
| |2) Қазақстанның өзендері қандай алаптарға жатады? |Солтүмтік Мұзды мұхит алабы: Ертіс, Есіл, Тобыл |
| |Оларды картадан көрсет. |өзендері және ішкі тұйық алап: Каспий теңізі алабы, |
| |3) Қазақстан өзендерінің қоректену типі мен режимін |Арал теңізі алабы, Балқаш-Алакөл алабы. |
| |сипатта. |3) Қазақстан өзендері қар-жаңбыр және қармен |
| |4) Өзеннің су шығыны, жылдық ағыны деген не? |қоректенеді, жер асты суымен, мұздықтармен |
| | |қоректенетін өзендер да бар, олар көбінесе басын |
| | |таудан алатын өзендер. Өзендердің көбі көктемде қар |
| | |еріген кезде тасып, жазда кейін қайтады. |
| | |4) Өзеннің су қимасынан 1 секунд ішінде ағып өтетін |
| | |су мөлшерін өзеннің су шығыны деп аталады. Өзеннің |
| | |бір жыл ішінде ағып шыққан су шығынын жылдық ағын деп|
| | |атайды. |
|3 |Ең алдымен кіріспе сұрақтардан бастайды: 1) Көл деп |Оқушылардың жауаптары: |
| |нені атайды? 2. Көлдің теңізден айырмашылығы неде? 3.|1. Құрлық бетіндегі суға толған табиғи ойыс. 2. Ол |
| |Көлдің қандай түрлерін білесіңдер? 4. Ағынды және |мұхитпен тікелей байланыспайды. 3. Көлдердің |
| |тұйық көлдерге мысал келтіріңдер, олардың |тектоникалық, қалдық, ескі арна, жанартаулық, бөген |
| |айырмашылығы неде? 5. Көл суының тұзды болуы |көлдер түрлері болады. 4. Зайсан – ағынды көл, Балқаш|
| |неліктен? |– ағынсыз көл. |
| |Жаңа тақырыпта меңгеру үшін мына жоспарды құрады: |5. Өзендер үнемі ағып тұратындықтан олар тұщы болады,|
| |1. Қазақстан көлдеріне жалпы шолу |ал көлдерге өзен құяды, егер ағып шықпаса ол тұзды |
| |2. Олардың ерекшеліктері. |болады, егер өзен ағып шақса ол тұщы болады. |
| |3. Су деңгейі |1. Қазақстанның кең-байтақ аумағында ірілі-ұсақты 48 |
| |4. Көлдердің қазаншұңқырларына қарай түрлері. |мыңнан астам көл бар. Олардың ішінде: Каспий, Арал |
| |5. Бөгендер |теңізі және Балқаш, Зайсан, Алакөл сияқты ірі |
| |6. Каспий теңізі |көлдерден басқа көлемі бір шаршы км-ден астам көлдер |
| |7. Арал теңізі |бар. Қазақстан көлдері аумақ бойынша біркелкі |
| |8. Балқаш көлі |тарамаған. Климаттың жағдайларына байланысты |
| |Физикалық карталарды пайдаланып мұғалім Қазақстандағы|көлдердің саны солтүстіктен оңтүстікке қарай кемиді, |
| |көлдердің ерекшеліктерін баяндайды. Қазақстанның |жазықтағы көлдердің көпшілігі деңгейінен 100-350 м |
| |кең-байтақ аумағында ірілі-ұсақты 48 мыңнан астам көл|биіктіктегі неоген және антропоген шөгінді |
| |бар екенін айтады. Олардың ішінде: Каспий теңізі, |жыныстарының үстінде орналасқан. |
| |Арал теңізі және Балқаш, Зайсан, Алакөл сияқты ірі |2. Көлдердің орналасуындағы ерекшеліктер: |
| |көлдерден басқа, көлемі бір шаршы км-ден кем шағын |1) Олардың топ-топ болып шоғырлануы |
| |көлдер кездесетінін түсіндіреді. Қазақстан көлдері |2) Көлдердің тағы бір ерекшелігі – жасының әр түрлі |
| |аумақ бойынша біркелкі таралмаған. Климаттың |болуы. Олар әр кезде пайда болған. Биік таулы |
| |жағдайларына көлдердің саны солтүстіктен оңтүстікке |аймақтардағы көлдер шығу тегі жөнінен жас көлдерге |
| |қарай кемитінін, жазықтағы көлдердің көпшілігі теңіз |жатады. |
| |деңгейінен 100-350 метр биіктіктегі неоген және |3. Көлдердің су деңгейі судың кірісі мен шығысының |
| |антропоген шқгінді жыныстарының үстінде орналасқанын |арақатынасына байланысты. ХХ ғасырда Қазақстанда ең |
| |баяндайды. |аз сулы кезең 1936-1940 жылдары болды. |
| |Каспий теңізі: ауданы – 390 мың км2, орташа тереңдігі|4. Көлдер қазаншұқырларының пайда болуына қарай |
| |-28 м, солтүстіктен оңтүстікке қарай 1200 км-ге, енді|келесі типтерге бөлінеді: а) тектоникалық көлдер, ә) |
| |жері – 435 км, енсіз жері – 193 км. Жағалау сызығының|реликті көлдер, б) мұздық көлдер типі, в) кар |
| |ұзындығы – 7000 км, жағалау сызығының Қазақстан |көлдері, г) Суффозиялық немесе борпылдақ жыныстардың |
| |үлесіне 29%-ы (2340 км), Ресейге – 16%-ы, |шөгуі нәтижесінде пайда болған көлдер, д) ескі арна |
| |Әзербайжанға – 20%-ы, Түркіменстанға – 21%-ы, Иран |көлдері. |
| |Ислам Республикасына – 14%-ы тиеді. Үлкендігіне қарап|5. Қазақстанда барлығы 4 мыңдай бөгендер мен тоғандар|
| |оны теңіз деп атайды, атауы ХVІ ғасырдың аяғында осы |салынған. Олардың ауданы 10 мың км2. Олар ауданына |
| |теңіз жағасында қоныстанған Каспи тайпаларына |қарай төр топқа бөлінеді: 1) кіші – 50 ш.ш, орта – |
| |байланысты қалыптасқан. Каспий теңізі неоген |50-250 ш.ш, ірі – 250-1000 ш.ш, аса ірілері – 1000 |
| |дәуірінің аяғында жер қыртысының көтерілуінен Қара |ш.ш-нан асады. |
| |теңізден бөлінді. Бұл кезді Каспий теңізінің пайда |5. каспий теңізі – қазақстанның батыс бөлігінде |
| |болған уақыты деп есептеуге болады. Каспий теңізінің |орналасқан |
| |солтүстік бөлігінің шегі Маңғыстау түбегі бойымен |6. Мыналарды анықтап, жазып алады: Еуропа мен Азия |
| |өтеді. Ортаңғы бөлігі содан Апшерон түбегіне дейін |аралығында орналасқан жер шарындағы ең үлкен тұйық |
| |созылған, қалған жері оңтүстік бөліктің үлесіне |көл. Ауданы – 390 мың км2, орташа тереңдігі -28 м, |
| |келеді. Қыс айларында теңіздің тек солтүстік таяз |солтүстіктен оңтүстікке қарай 1200 км-ге, енді жері –|
| |бөлігі ғана қатады – мұздың қалыңдығы 2 м-ге дейін |435 км, енсіз жері – 193 км. Жағалау сызығының |
| |жетеді. Судың тұздылығы Солтүстік Каспийде құбылмалы,|ұзындығы – 7000 км, жағалау сызығының Қазақстан |
| |Еділ мен Жайық сағасына жақын жерде 0,2-2‰ болса, |үлесіне 29%-ы (2340 км), Ресейге – 16%-ы, |
| |орталық бөлігінде 10-12‰-ге дейін көтеріледі, орталық|Әзербайжанға – 20%-ы, Түркіменстанға – 21%-ы, Иран |
| |және оңтүстік бөлігінде әдетте 13-14‰. теңіз деңгейі |Ислам Республикасына – 14%-ы тиеді. |
| |1830-1929 жж – 25,5-26,6 м, 1929-1977 жж күрт |Каспий теңізі қазаншұңқырының бедеріне қарай |
| |төмендеді, 1978 жылдан бастап көтерілді, 1995 ж |бөліктері: солтүстік бөлігі жалпы теңіз ауданының |
| |басында 26,5 м. Еділ сағасында 4-5 км, Жайық |24%-ын алады, көп жерінде тереңдігі 5 м, ең терең |
| |сағасында 6-12 км, Қаратон, Теңіз, Прорвада кен |жері 26 м; Орталық Каспийдің орташа тереңдігі 345 м, |
| |орындарының тұсында 35-45 км, Бозащы түбегінде 4-10 |ең терең жері 1025 м, теңіз ауданының 40%-ын, ал |
| |км жер су астында қалды. Каспий суының көтерілуі |теңіз суының 66%-ын алады; Оңтүстік бөлігі таяз, |
| |45%-ы құятын өзендерге, 16%-ы жауын-шашынға, 25%-ы |аралдарының жалпы ауданы 2045 км2,, Қазақстан жерінде|
| |булану мөлшеріне, 14%-ы Қарабұғазкөл шығанағына |олардың 88%-ы орналасқан (ең ірілері – Төленді |
| |құйылатын суды шектеуге байланысты. Каспий теңізі |аралдар тобындағы Құлалы (73 км2) және Морской (65 |
| |балыққа бай, итбалықтың болуы кезінде теңіздің |км2) аралдары. Шілдеде орташа температура +24+26°С, |
| |Солтүстік Мұзды мұхитпен байланысын көрсетеді, д.ж-де|қаңтар айының орташа температурасы -7-11°С. Ең төмен |
| |жыл сайын ауланатын бекіре тұқымдас балықтың |температурасы -38°С. Теңіз екі климаттық белдеуде |
| |Қазақстан үлесіне 40%-ы тиеді. Бағалы балық – қортпа|орналасқан: солтүстігі қоңыржай континентті климатта.|
| |(белуга) ұзындығы 6-7 м-ге, ал салмағы 1800 кг-ға | |
| |жетеді, 100 жылға дейін тіршілік етеді. Бекіренің |Теңізде кездесетін ең бағалы балықтар – бекіре |
| |(осетр) ұзындығы 2,3 м, салмағы 100 кг-ға жетеді. |(бекіре, шоқыр, қортпа) тұқымдастары; өсімдіктердің |
| |Шоқырдың (севрюга) ұзындығы 2,2 м-ге, салмағы 40-80 |500 түрі, балық пен жануарлардың 769 түрі мекендейді,|
| |кг-ға жетеді. Теңізде одан басқа сазан, көксерке, |балықтың 55 түрі кездеседі. Қазіргі кезде құстардың |
| |сыла, майшабақ ауланады. Тек Каспийдің шығыс |260 түрі кездеседі. Теңіз жағалауында – Атрыау, |
| |жағалауында жыл сайын кәсіптік маңызы бар 2 млн. құс |Форт-Шевченко, Ақтау және т.б. қалалар бар. |
| |қонақтайды. Кей жылдары суда жүзетін 3 млн құс қыст.|Арал теңізі – жас тұран платформасының үстінде |
| | |орналасқан көл екенін анықтайды. Неоген дәуірінің |
| |1961 жылға дейін Арал теңізі мұхит деңгейінен 53 м |аяғында құрғақ тектоникалық ойыс түрінде пайда |
| |биіктікте жатқан, ауданы 61,1 мың ш.ш, суының көлемі |болған. Антропогенніңі аяғында алғаш рет суға толған.|
| |1064 текше км. 1998 жылдан бастап теңіз деңгейі 18 м |Үстірт келіп тірелетін батыс жағы биік, тік жарлы |
| |төмендеген. |болып келетінін, қалған бөлігігнің жағасы ойпатты |
| |Соңғы 40 жылда сол өңірдегі суармалы жер көлемінің |жазық, шығанақ қойнауларымен тілімденгенін карта |
| |ұлғаюы, суды қажет ететін кәсіпорындардың көбеюі, |бойынша анықтап қарайд, ауданы 61,1 мың ш.ш, суының |
| |Арнасай,, Шрадара, Саырқамыс сияқты көптеген жасанды |көлемі 1064 текше км. |
| |суқоймалардың пайда болуы – Арал айдынының аумағын, |Оқушылар Балқаш көлі ьуралы мұғалімнің әңгімесін |
| |көлемін, тереңдігін азайтқанын түсіндіреді. Ауаның |тыңдап отырып, оның ауданы 18200 км2 екенін жазып |
| |ылғалдылығы азаййып, жазы құрғақ та ыстық (шілде 45°С|алады. Оқушылар мұғалімнің нұсқауыменкартаға қарап |
| |дейін), қысы суық (47°С) болатын жылдар мен күндер |Балқаш көлінің солтүстігінде Сарыарқамен, батысында |
| |көбейген. Өзен жағалауындағы уармалы егістіктерден |Бетпақдаламен, оңтүстігінде және шығысында Балқаш |
| |(негізінен, мақта мен күріш) және өнеркәсіп |маңы жазығымен шектесткенін анықтайды. Яғни оның |
| |орындарында пайдаланылған сулар Арал теңізіне құйылып|солтүстік жағалауы биік жарқабақ болып келеді, ал |
| |теңіз түбіне 1 млрд тоннадан астам улы шөгінділерді |оңтүстік жағалауы ойпатты болып келген деп |
| |әкелген. Су тұздылығының артуы (1 л-ге 35‰) су |сипаттайды. Оқушылар Балқаш көліне құятын өзендерді |
| |түбінде шөккен тұз шөгінділері пайда болған, ауданы |атап шығады: Іле, Қаратал, Лепсі, Ақсу, Аягөз, |
| |40 мың км-ге жуық жалаңаштанған теңіз түбінен |Бақанас. |
| |көтерілген (жыл сайын 70 млн тонна) улы шөгінділер |Оқушылар мұғалімнің сұрағына жауап беруге тырысады: |
| |тұзды шаңға айналып, жайылымдар мен егімтіктерді |шаруашылықта қолданылады, Іле өзенінің бойында |
| |улап, үлкен апат әкелген. |Қапшағай СЭС-ы салынған, сондықтан ол өзенмен бірге |
| | |келген лас заттардан ластанады. |
|4 |Тақырыпты бекіту үшін келесі сұрақтар мен |Сұрақтар мен тапсырмаларға жауаптары: 1) Қазақстан |
| |тапсырмаларды береді: 1) Қазақстан көлдерінің қандай |көлдерінің негізгі ерекшеліктері – олардың топ-топ |
| |ерекшеліктерін білесіңдер? 2) Көлдердің таралуында |болып шоғырлануы, жасының әр түрлі болуы. 2) |
| |қандай заңдылықтар бар? 3) Қазақстан көлдерінің су |Қазақстан көлдері аумақ бойынша біркелкі тарамаған. |
| |деңгейінің өзгеруі неге байланысты? 4) Көлдер |Климаттың жағдайларына байланысты көлдердің саны |
| |қазаншұңқырларының пайда болуына қарай қандай |солтүстіктен оңтүстікке қарай кемиді, жазықтағы |
| |типтерге бөлінеді? 5) Өзендерді қандай мақсатпен |көлдердің көпшілігі деңгейінен 100-350 м биіктіктегі |
| |бөгейді? Олардың қандай маңызы бар? 6) Каспий теңізі |неоген және антропоген шөгінді жыныстарының үстінде |
| |қазаншұңқырының түпкі бедері қандай? 7) Тектоникалық|орналасқан. 3) Өазаөсан көлдерінің су деңгейі судың |
| |картадан теңіздің шарасы қандай тектоникалық |кірісі мен шығысына байланысты болады. Оларды су |
| |құрылымда орналасқанын анықтаңдар. 8) Балқаш көлінің |балансы жыл ішінде айтарлықтай өзгеріп отырады, |
| |батыс бөлігі тұщы, шығыс бөлігі тұзды болып келуінің |сондықтан жиі ауытқуға ұшырайды. Олар көбінесе |
| |себебі неде? |көктемгі қар еріген кезде көтеріледі. 4) Көлдер |
| | |қазаншұқырларының пайда болуына қарай келесі типтерге|
| | |бөлінеді: а) тектоникалық көлдер, ә) реликті көлдер, |
| | |б) мұздық көлдер типі, в) кар көлдері, г) Суффозиялық|
| | |немесе борпылдақ жыныстардың шөгуі нәтижесінде пайда |
| | |болған көлдер, д) ескі арна көлдері. 5) Өзендерді жер|
| | |беті ағындарын реттеу мақсатымен бөгейді. Көбінесе |
| | |халық қажктін өтеу үшін салынады. Оларды |
| | |энергетикалық, транспорттық, ирригациялық, |
| | |рекреациялық мәселелерді шеші үшін пайдаланады. 6) |
| | |Каспий теңізі қазаншұңқырының бедеріне қарай 3 бөлігі|
| | |бар: солтүстік бөлігінің шегі Маңғыстау түбегі |
| | |бойымен өтеді. Ортаңғы бөлігі содан Апшерон түбегіне |
| | |дейін созылған, қалған жері оңтүстік бөліктің үлесіне|
| | |келеді 7) Арал теңізі Тұран ойпатында орналсқан. Көл |
| | |неоген дәірінің аяғында құрғақ тектоникалық ойыс |
| | |түрінде пайда болған. Антропогеннің аяғында суға |
| | |толған. Жағалаулары көбінесе ойпат болып келген, тек |
| | |оңтүстік-батыс жағалауы үстүртті. 8) Көлге құятын |
| | |судың жылдық мөлшерінің 78,2%-ы Іле өзенінің суы. |
| | |Оның суы тұщы, шығыс бөлігінің суы тұздылау. Көл |
| | |бетінен жыл сайын 1 м су қабаты буланып кетеді. Көлге|
| | |сұғына еіп жатқан Сарыесік түбегі Балқашты 2-ге |
| | |бөледі. Оның ені небәрі – 3,5 км Ұзынарал бұғазымен |
| | |жалғасады. Бұғаздағы судың ағыны бір бағытта – |
| | |батыстан шығысқа қарай, көлдің батыс бөлігі ағынды |
| | |болып келеді, Іле өзенімен ағып келетін тұздар мұнда |
| | |шөкпей шығыс бөлігіне қарай кетеді. |
|5 |Сабақты оқушылармен біріге отырып қорытындылайды. Ол |Оқушылар ссұрақтарға жауап бере отырып сабақты |
| |үшін келесі сұрақтарды қояды: 1. Бүгінгі сабақта не |қорытындылайды: 1. Бүгінгі сабақта Қазақстанның |
| |білдіңдер? Не қызықты болды? |көлдері мен бөгендері туралы білдік: 48 мың көл, 4000|
| | |мыңнан астам бөгендер мен тоғандар бар. Ең үлкен |
| | |көлдер – Каспий, Арал, Балқаш көлдері туралы қызықты |
| | |мәліметтер алдық. Балқаш көлінің ащы, тұщы болып |
| | |бөліну себебі қызықты болды. |
|6 |Оқушыларды сабақ үстінде белсенділік көрсеткеніне | |
| |қарай, картамен жұмыс істей алуларына қарай және | |
| |жауаптарының дұрыстығына бағалайды. | |
|7 |Үйге: §29,30,31,32 қайталау. Оқулық қосымшасы бойынша| |
| |номенклатураға дайындалу. | |

Сабақ: №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Жер асты сулары. Қазақстан мұздықтары. Көпжылдық тоң.

Білімділік: Жер асты суларына сипаттама беру. Жер асты суының адам
өміріндегі маңызына тоқталу.
Дамытушылық: Жер асты суларын қорғауға, суды улау мен ластанудан сақтау,
оқушыларға экологиялық тәрбие беру. Қазақстан аумағында жер асты суларының
таралуын физикалық карта бойынша сипаттау арқылы тақырыптық картамен,
кескін картамен жұмыс істеу икемділіктері мен дағдыларын дамыту. Ылғалдану
коэффициентіне есептер шығару арқылы іскерліктерін арттыру
Тәрбиелік: Өз отаны туралы білімдерін тереңдету арқылы отансүйгіштік
қасиетін арттыру.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, ішкі сулары картасы, атлас
Негізгі ұғымдар: Грунт (еспе) суы, Артезиан суы, жарықшақтық типті жер
асты сулары, жарықшақтың қат қабатты типі, қат-қабатты жер асты сулары,
жабынды мұздықтар, тау мұздығы
Номенклатура: Корженевский мұздығы, Симонов, Дмитриев, Берг, Калесник,
Воейков, Абай, Безсонов, Жамбыл, Некрасов, Шокальский мұздықтары.
Сабақтың кезеңдері:
1. Ұйымдастыру кезеңі
5. Сабақты қорытындылау кезеңі
2. Жаңа тақырыпқа көшу
6. Бағалау кезеңі
3. Тақырыпты меңгеру кезеңі
7. Үй тапсырмасын беру кезеңі
4. Тақырыпты бекіту кезеңі

Сабақтың барысы:
|Кезеңдер|Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|1 |Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ екенін анықтау. |
| |дайындығын тексеру. | |
|2 |Жаңа тақырыпты меңгеру үшін ең алдымен |Оқушылар мұғалімнің сұрақтарын мұқият тыңдап, оларға жауап |
| |кіріспе әңгімелесуден бастап, мынадай |береді: |
| |сұрақтар қояды: |1) Су құмның, қиыршық тастардың, малта тастардың қабаттарынан |
| |1) Су өткізгіш қабат деп нені атайды? |тез өтеді, осы жыныстардан тұратын қабаттарды су өткізгіш |
| |2) Су өткізбейтін қабат қандай тау |қабат деп атайды. |
| |жыныстарынан тұрады? |2) Су өткізбейтін қабаттар саздан, граниттен, құм тастан, |
| |3) Қар сызығы деген не? |сазды тақтатастан тұрады. Өйткені жер қыртысының жоғарғы |
| |4) Мұздықтар қалай пайда болады? |бөлігінің құрылысы қабат-қабат болғандықтан, қабаттар су |
| | |өткізбейтін, су өткізетін жыныстардан түзілетіндіктен, жер |
| | |асты суы қабат-қабат болып жатады. Ылғал су өткізбейтін |
| | |қабатқа жеткеде үстіңгі су өткізгіш қабатта су жиналады. |
| | |3) Таудағы жауған қардың жыл бойы ерімей, жинақьала беретін |
| | |биіктігін белгілейтін шартты сызық. |
| | |4) Құрлықта ұзақ уақыт жинақталып пайда болған, жылжымалы мұз|
| | |щоғыры. Полярлық аймақтарда және тау басында таралған. |
|3 |Жаңа тақырыпты меңгеру үшін алдына жоспар |Оқушылардың тақырыпты меңгеру іс-әрекеттері: |
| |құрады: |Оқушылр мұғалімнің әңгімесінен кейбір мәліметерді жазып алады:|
| |1. Жер асты суларының түрлері | |
| |2. Жер асты суларының маңызы. Артезиан |1. Жер асты суларының жарықшақытқ типі тау-өатпарлы Тянь-Шань,|
| |алаптары |Жетісу Аалатуы, Сарыарқаның ұсақ шоқылары, Орал-Мұғалжар |
| |3. Минералды сулар. |тауларында тараған. Жарықшақтың қат-қабатты типі Маңғстау, |
| |4. Қазақстан аумағындағы мұздықтарға жалпы |Мұғалжар, Сарыарқа тауларында қалыптасқан. Қат-қабатты жер |
| |сипатттама. |асты сулар типі негізінен Қазақстанның Батыс, Оңтүстік, |
| |5. Қар сызығы, оның биіктік ерекшеліктері. |Солтүстік-Шығыс аудандарында тараған, Шу-Сарысу, Қопа-Іле, |
| |6. Мұздықтардың типтері мен таралу |Балқаш-Алакөл ойыстарындағы өзен аңғарларында шоғырланған. |
| |ерекшеліктері. |Грунт (еспе) суы 3-30 м тереғңдікте орналасқан. |
| |Тақырыпты меңгеру үшін оқулық мәтіні мен |2. «Артезиан» сөзінің төркіні Францияның Артуа провинциясында |
| |атластарындағы тақырыптық карталарды, |1126 ж шыңырау құдық қазылып, су алынуына байланысты аталған. |
| |кескін картаны пайдаланады. |Бұл – су өткзбейтін қабаттар арасындағы кездесетін қысымы |
| | |күшті жер асты суы, Мойынқұмда 300-500 м тереңдікте 50 мың |
| | |шаршы км жерді алып жатыр, Қызылқұмда 80-300 мтереңдікте |
| | |орасан зор жер асты суы табылған. |
| | |3. Құрамында еріген заттар мен газдар кездесетін жер асты суын|
| | |минералды сулар (арасан) д.а. 300-ден астам минералды бұлақтар|
| | |бар: Алмаарасан, Алтайдағы Рахман. |
| | |4. Ауданы 2033,3 ш.ш боалтын барлығы 2724 мұздықтар Алтай, |
| | |Сауыр жоталары, Жетісу Алатауы, Қырғыз Алатауы, Іле Алатауы, |
| | |Күнгей Алатауы, теріскей Алатау жоталарында бар. |
| | |5. Қар сызығының биіктігі оңтүстікте биіктеу, солтүстікте |
| | |төменджейді: Тянь-Шаньда 3800 м, Алтай 2600 м, Жетісу |
| | |Алатауында 3300-3900 м, Сауырда 3300 м. Ең көп мұздық Жетісу |
| | |Алатауында шоғырланған – 1369 мұздықтың ауданы 1000 км2. |
| | |6. Мұздықтардың негізгі типтері: |
| | |1) Аңғарлық мұздықтар ауданының 66%-ын қамтиды, қалыңдығы |
| | |50-100 м. |
| | |2) Тау бетккейі мұздықтарының қалыңдығы 10-30 м. |
| | |3) Тегістелген төбе мұздықтар. |
|4 |Оқушыларға өздік тапсырмалар береді: 1) |Оқушылар бұл тапсырмаларды өздігінен орындайды: 1) Кескін |
| |Кескін катаға жер асты суларының |картаға жер асты сулары мен қазіргі мұздықтарды белгілейді; 2)|
| |шоғырланған аудандарын, қазіргі мұздықтар |Мұздықтардың орналасу биіктігі климат ерекшеліктеріне |
| |таралған аудандарды белгілеңдер; 2) |байланысты, яғни ауаның ққұрғақтылығы мен климаттың |
| |Мұздықтардың не себептен әр түрлі биіктікте|континенттілігіне байланысты биік орналасқан. |
| |орналасқанын анықтаңдар. |Келесі тапсырма бойынша жауаптары: |
| |Келесі тапсырмаларды атлас картаны |1) Грунт сулары жер бетіне таяу жатқаннан, жер бетіне шығып |
| |пайдаланып өздік жұмыс жүргізу үшін |ағып жатады. Артезиан суларын шығару үшін скважиналар |
| |беріледі: 1) Артезиан суы мен грунт суының |бұрғылайды. 2) Жер асту суларының жарықшақытқ типі, |
| |айырмасы неде? 2) Жер асты суларының қандай|Жарықшақтың қат-қабатты типі, Қат-қабатты жер асты сулар |
| |түрлері бар? 3) Мұздықтардан басталатын |типі, грунт (еспе) суы; 3) Мұздықтардан басын алатын өзендер |
| |өзендер Қазақстанның қай бөлігіде; 4) |Қазақстанның шығысы мен оңтүстік-шығысында тараған; 4) |
| |Көпжылдық тоңның таралған аудандарын |Көпжылдық тоң Алтай, Сауырда, Жетісу Алатауында, Тянь-Шань |
| |атаңдар; 5) Оқулық соңындағы кестеге қарап |тауларында тараған. Оның төменгі шекарасы 2000-3000 м |
| |Қазақстан табиғатын зертеуге үлес қосқан |биіктіктен өтеді; 5) Кескін картаға Корженевский, Симонов, |
| |ғалымдар, қайраткерлер есімімен аталған |Дмитриев, Берг, Калесник, Воейков, Абай, Безсонов, Жамбыл, |
| |мұздықтарды кескін картаға жазыңдар. |Некрасов, Шокальский мұздықтарын түсіреді. |
|5 |Сабақты оқушыларға сұрақ қою арқылы бірігіп|Оқушылар қолдарын көтеріп жауап береді: 1) Қазақстан аумағында|
| |қорытындылайды: 1) Бүгінгі сабақта қандай |тараған жер асты муларының түрлерін, мұздықтардың түрлерін |
| |жаңа мәліметтер білдіңдер? 2) Сабақтың қай |білдік. Сонымен қатар олардың таралу, шоғырлану аудандарын |
| |жері қызықты болды? |анықтадық. Артезиан атауының шығу тегін білдік. 2) Кескін |
| | |картаға осы аталған жерлерді түсірген қызықты болды. |
|6 |Оқушыларды сабақ үстінде белсенділік |Мұғалімнің пікірін тыңдап, алған бағаларын тыңдайды. |
| |көрсетуіне қарай және берген жауаптарының |Оқушылардың мұғаліммен келіспеушілігі болса, өз пікірлерін |
| |дұрыстығына қарай бағалайды. Оқушылардың |айтып нәтижесінде алған бағаларын күнделіктеріне қойдырады. |
| |мұғаліммен келіспеушілігі болса, олардың | |
| |пікірлерін тыңдап нәтижесінде қойған | |
| |бағаларын айтып күнделіктеріне қояды. | |
|7 |Үй тапсырмасына төмендегі кестені береді: |Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады. Кестенің берілгенін|
| |Биік таулар |дәптерлеріне жазып алады. |
| |Қар сызығының биіктігі | |
| |Ірі мұздықтары | |
| |Мұздықтарының саны | |
| |Мұздықтардың ауданы | |
| |Алтай таулары | |
| |Сауыр | |
| |Жоңғар Алатауы | |
| |Іле Алатауы | |
| |Күнгей Алатауы | |
| |Теріскей Алатауы | |

Сабақ: №
Сыныптар: 8
Күні:
Тақырыбы: №5 сарамандық жұмыс

Білімділік мақсаты – оқушылардың жалпы географиялық білімдерін,
«Қазақстанның ішкі сулары» тақырыбы бойынша алған білімдерін одан әрі
меңгеру және бекіту.
Дамытушылық мақсаты – Оқушылардың географиялық ой-өрісін дамыту. Жалпы
оқу іскерліктерін үйрену, жалпы табиғат туралы оқушылардың көзқарастарын
дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру, танымдық қызығушылығын дамыту,
географиялық ойлауын қалыптастыру.
Тәрбиелік мақсаты – Экологиялық тәрбие беру, еңбек тәрбиесін,
патриоттық тәрбиесін беру, оқушылардың өз ойларын жеткізе білу, қарым-
қатынас жасауды үйрету. Балаларды ұйымшылдыққа тәрбиелеу, адамгершілік
қасиеті мен географиялық мәдениетін қалыптастыру.
Оқу құралдары: Оқулық, 8 сынып Атлас, Қазақстанның әкімшілік-аймақтық
картасы, Қазақстанның физикалық картасы, кескін карталар
Сабақ түрі: Практикалық сабақ
Оқыту әдістері: Репродуктивті, проблемалық әдіс
Сабақтың жоспары:
І кезең – ұйымдастыру кезеңі (3 мин)
ІІ кезең – білім мен икемділіктерін бекіту кезеңі (40 мин)
ІІІ кезең – қорытынды кезеңі (2 мин)
Сабақ барысы:
|Кезең|Мұғалім әрекеті |Оқушылар әрекеті |
|І |Мұғалім оқушылармен амандасып, балалардың |Оқушылар мұғаліммен амандасып, сабаққа дайындалып |
| |кім-жоғын сұрайды. Сосын оқушылардың сабаққа |отырады. Әр балада сарамаңдық жұмыс дәптерлері мен |
| |дайындығын тексереді. Балаларға сарамаңдық жұмыс |кескін карталары болады. |
| |дәптерлерін таратып береді. | |
|ІІ |1 тапсырма. Жоспар бойынша Қазақстанның жеті ірі |Оқушылар бірінші тапсырманы келесі жоспар бойынша |
| |өзенінің біреуіне сипаттама бер. |орындайды: 1) өзеннің бастауы, орнының биіктігі, ендік, |
| |2 тапсырма. Қазақстанның ірі көлдері – Каспий, |бойлығы; 2) өзен ағып өтетін жердің бедері; 3) |
| |Арал, Балқаш көлінің экологиясы туралы жаз. |жағалауларына сипаттама; 4) салалары; 5) құятын жері; 6)|
| |3 тапсырма. Қазақстанның ірі өзендері мен көлдерін|су деңгейінің ауытқуы, толысуы; 7) шаруашылықтағы мәні; |
| |кескін картада белгіле. |8) экологиялық жағдайы. |
| | |Екінші тапсырмада ең алдымен көлдердің географиялық |
| | |орнына, кейін эклологиялық проблемаларына сипаттма |
| | |береді. |
| | |Үшінгі тапсырмада кескін картамен жұмыс істейді. |
|ІІІ |Жалпы сабақтың кемшіліктері мен жетістіктерін |Жалпы сабақтың кемшіліктері мен жетістіктерін мұғаліммен|
| |айтады. Оқушыларды үзіліске жібереді. |бірге талдайды. Үзіліске шығады. |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Қайталау сабағы

Білімділік: «Қазақстанның ішкі сулары» тақырыбы бойынша алған білімдерін
қайталап, бекіту.
Дамытушылық: Қазақстанның физикалық картасы бойынша Қазақстанның өзен-
көлдерін, гидрографиялық торабын сипаттау арқылы картамен жұмыс істеу
икемділіктері мен дағдыларын одан әрі дамыту.
Тәрбиелік: Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, ішкі сулар картасы, 8
сынып Атласы
Сабақтың кезеңдері: 1. Ұйымдастыру кезеңі
4. Сабақты қорытындылау кезеңі
2. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі
5. Бағалау кезеңі
3. Тақырыпты қайталап, бекіту
кезеңі 6. Үй тапсырмасын
беру кезеңі
Сабақтың барысы:
|Кезең |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|1 |Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа |Орындарынан тұрып мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ |
| |дайындығын тексеру. Психологиялық дайындығын |екенін анықтау. Сабаққа дайындалу. |
| |тексеру. | |
|2 |Дәптерлерінен Қазақстанның мұздықтары туралы |Дәптерлерінде орындаған тапсырмаларын мұғалімге тексертеді.|
| |кестелерін тексереді. Оқушылардың ауызша |Кесте бойынша ауызша жауап береді. |
| |жауаптарын тыңдайды. | |
|3 | «Қазақстанның ішкі сулары» тақырыбын қайталау | Тақырыпты қайталау сұрақтары мен тапсырмаларының |
| |үшін сұрақтар мен тапсырмалар беріледі. |жауаптары: |
| |1) Қазақстанның аумағында өзен жүйесі қалай |Қазақстан аумағында өзен жүйесі нашар дамыған. өзендер |
| |орналасқан? Оның себебін қалай түсідіруге болады?|республика аумағы бойынша әркелкі тараған. Солтүстігінде |
| |2) Қазақстан өзендері қандай алаптарға бөлінеді? |өзеннің жиілігі оңтүстігіне қарай тығыздау. Ол климат |
| |Олардың суайрығы қай жерлерден өтеді? |ерекшеліктеріне байланысты. |
| |3) Қазақстан өзендері қоректенуіне қарай қандай |Қазақстан өзендері екі алапқа жатады: СММ, ішкі тұйық алап.|
| |типтерге бөлінеді? Қандай өзендердің көктем мен |Олардың суайрығы Сауыр-Тарбағатай тау жүйесі, Сарыарқа, |
| |жазда суы мол болады? Не себептен? |Торғай, Оңтүстік Оралға дейінгі сызықпен өтеді. |
| |4) Картадан СММ және ішкі алап өзендерін |Қазақстан өзендері қар және қар-жаңбыр қоректену типтеріне |
| |көрсетіңдер. |жатады. |
| |5) Қандай өзендер кеме қатынасына, электр қуатын |Картадан Ертіс, Есіл, Тобыл, Жайық, Іле, Шу өзендерін |
| |өндіруге, егін суаруға пайдаланылады? |көрсетеді. |
| |6) Каспий теңізінің табиғат байлығы туралы не |Қазақстандағы ең ірі өзен – Ертіс өзені кеме қатынасына, |
| |білесің? Оның су деңгейінің көтерілуі немен |электр қуатын өндіруге қолданылады. Сырдария өзені оңтүстік|
| |байланысты? |аймақтағы суармалы егіншілікке пайдаланылады. |
| |7) Арал теңізі проблемаларын қалай түсінесің? |Каспий көлінің бағалы балықтары – бекіре, шоқыр, қорытпа, |
| |Теңіздің экологиялық жағдайы қоршаған ортаға |реликті жануары – итбалық. |
| |қандай зиянды әсерін тигізуде? Себебін айт. |Арал теңізіне 1974 жылдан бері Сырдария өзені, Амудария |
| |8) Қазақстан көлдері қалай пайдаланылады? |өзені құймайтындықтан теңіз тартылып, оның тұздары қоршаған|
| |9) Жер асты суының қандай типтерін білесің? Адам |ортаға таралуда. Арал маңындағы елді мекендер халқының |
| |өмірінде оның қандай маңызы бар? |денсаулығына кері әсерін тигізеді. |
| |10) Мұздықтар қалай пайда болады? Мұздықтардың |Қазақстан көлдері пайдалы қазьалар алуға, тұз алуға |
| |қандай типін білесің? Олардың таралған аудандарын|пайдаланылады. |
| |ата. |Жер асты суының жарықшақтық, жарықшақтың қат-қабатты типі, |
| | |қат-қабатты жер асты сулары, грунт сулары таралған. |
| | |Минералды сулар адам ағзасына емдік қасиетімен пайдалы. |
| | |Мұздықтар көп жылдар бойы биік тауларда қар жамылғысының |
| | |қабаттанып, ерімей жатуының нәтижесінде пайда болады. |
| | |Мұқздықтар Алтай, Сауыр-Тарбағатай, Жоңғар Алатауы, |
| | |Тянь-Шань тауларында тараған. |
|4 |Сабақтың жетістіктері мен кемшіліктерін анықтап, |Сабақта қандай тақырыптарға тоқталғандарын айтып, қызықты |
| |жалпы сабақты қорытындылайды. |өткен жерлерін айтады. |
|5 |Оқушыларды сабаққа қатысу белсенділігіне қарай, |Алған бағаларын тыңдап, ескертулері болса айтып, |
| |жауаптарының дұрыстығына қарай бағалайды. |күнделіктеріне қойдырады. |
|6 |Үй тапсырмасына «Қазақстанның топырақ жамылғысы» |Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады. |
| |тақырыбын қарастыру. | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Қазақстанның топырақ жамылғысы.

Білімділік: Топырақ және оның пайда болуы. Оқушыларға топырақ қабаттарының
түзілу себептерін түсіндіру. Топырақ түзуші факторларға сипаттама беру.
Топырақтың механикалық құрамына тоқталу.
Дамытушылық: Қазақстанның физикалық картасы бойынша топырақ түрлерінің
таралуын сипаттау арқылы тақырыптық карталармен жұмыс істей білу дағдысын
одан әрі қалыптастыру. Икемділіктері мен дағдыларын дамыту.
Тәрбиелік: Топырақтың маңызы туралы көзқарастарын кеңейту арықылы, қоршаған
ортаны қорғауға баулу, өз отанына деген сүйіспеншілік сезімдерін арттыру.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, тақырыптық карталар
Сабақтың кезеңдері: 1. Ұйымдастыру кезеңі
5. Сабақты қорытындылау кезеңі
2. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі
6. Бағалау кезеңі
3. Тақырыпты меңгеру кезеңі
7. Үй тапсырмасын
беру кезеңі
4. Тақырыпты бекіту кезеңі

Сабақтың барысы:
|Кезеңдер|Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|1 |Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ екенін анықтау. |
|(1 мин) |дайындығын тексеру. | |
|2 |Ең алдымен кескін карталарын тексереді. Кейін |Оқушылар кескін карталарын тексерткеннен кейін мұғалімнің |
|(8 мин) |өткен тақырып бойынша бірнеше сұрақтар қояды: |сұрақтарына жауап береді: |
| |Қазақстан аумағында қанша мұздық бар? Олар |Қазақстан аумағында 2724 мұздық бар, олардың ауданы 2033,3 |
| |қанша ауданды алып жатыр? |км2. |
| |Қазақстандағы ең үлкен мұздықта ата. Ол қайда |Қазақстандағы ең үлкен мұздық – Корженевский мұздығы. Ол Іле|
| |орналасқан? |Алатауында орналасқан. Оның ауданы 36,8 км2, қалыңдығы 300 |
| |Мұздықтардың қандай тип топтары болады? |м. |
| | |Мұздықтардың тегістелген төбе мұздықтары, тау беткейлік және|
| | |аңғарлық мұздық түрлері болады. |
|3 |Жаңа тақырыпты бастар алдында кіріспе әңгіме |Жаңа тақырып алдында бұрын алған білімдерін қайта жаңғырту |
|(10 мин)|жүргізеді: |үшін мұғалімнің сұрақтарына жауап береді. |
| |1. Топырақ дегеніміз не? Ол неден және қалай |Кейін мұғалімнің жаңңа тақырып бойынша ататын әңгімесін |
| |түзіледі? |тыңдап ең қажеттілерін дәптерлеріне жазып отырады: |
| |2. Материктер мен мұхиттар географиясынан |Топырақты зерттеуші – орыс ғалымы В.В. Докучаев. |
| |қандай топырақ түрлерін білдіңдер? |Топырақ түзуші факторлар: |
| |3. Дүние жүзі топырақтары неге әр түрлі, не |тау жынысы, |
| |себептен? |өсімдік және жануарлар дүниесі, |
| |Кейін мұғалім тоырақ тақырыбы бойынша қысқаша |жер бедері, |
| |шолу жасайды: |уақыт, |
| |Геохронологиялық кесте бойынша эралар мен |адамның шаруашылық әрекеті |
| |дәуірледі еске түсіріп жердің геологиялық |Топырақтың механикалық құрамы |
| |тарихында алдымен пайда болған топырақ екенін | |
| |айтады. Алғашқы жұқа топырақ қабаты 500 млн |Құрылымды Құрылымсыз |
| |жыл бұрын кембрий дәуірінде пайда болғанын |Оқушылар өздерінің өмірлік тәжірибелеріне сүйене отырып, |
| |баяндайды. Топырақты зерттеген ғалым – В.В. |пгоблемалық сұраққа жауап іздейді. Талқылау нәтижесінде |
| |Докучаев. Топырақтың түзілуіне, оның қасиетіне|құрылымды топырақ өсімдіктердің өсуіне қолайлы екенін |
| |түрлі факторлар әсер ететінін айтады. Олар: |анықтайды. Кейін мұғаліснің айтуынан құрылымды топырақ |
| |тау жынысы, өсімдік және жануарлар дүниесі, |құнарлы келетін, ал құрылымсыз топырақтың түйіршіктері |
| |жер бедері, уақыт, адамның шаруашылық әрекеті.|болмайтынын біледі. Тоыпрақтың құнарлығы төмен болса жаңбыр,|
| |Кейін олардың әрбіреуіне жеке-жеке тоқталып |еріген қар сулары, тоыпраққа сіңбей ағып кететінін біледі. |
| |кетеді. | |
| |Топырақтың механикалық құрамына тоқталады: | |
| |құрылымды және құрылымсыз топырақ түрлерін | |
| |сипаттайды. Өсімдіктерді өсіруге бұл | |
| |топырақтардың қайсысы қолайлырақ деген | |
| |проблемалық сұрақ қояды. | |
|4 |Тақырпты бекіту үшін келесі сұрақтарды қояды: |Оқушылар мәтінді шолып шықаннан кейін сұрақтарғы ауызша |
|(20 мин)|Топырақ дегеніміз не? |жауап береді: |
| |Топырақ құрушы факторларды атаңдар. |Топырақ дегеніміз табиғат компоненттерінің бірі, ерекше |
| |Топырақтың қара шірігі қалай пайда болады? |табиғи құрылым. |
| |Топырақтың механикалық құрамына нелер жатады? |Топырақ құрушы факторлар – су, ауа, жылу, өсімдік және тірі |
| |Құрылымды топырақ қандай топырақ? |ағзалар, тау жыныстарының үгілуі. |
| |Өз өлкеңнің топырағы туралы не білесің? |Аналық тау жыныстарынан кейін топырақ құрушы жетекші |
| | |факторлар ағзалардың тіршілік әрекетінің нәтижесінде шығатын|
| | |тасты бұзатын қышқылдар тау жыныстарын ерітуінен шірінді |
| | |(гуммус) пайда болады. |
| | |Топырақтың механикалық құрамы ірілі және ұсақ минерал |
| | |бөлшектерінің жиынтығы. |
| | |Құрылымы кесек топырақты құрылымды топырақ дейді. |
| | |Павлодар облысында бидай өсіруге жарамды ылғалды қара |
| | |тоыпрақ таралған. |
|5 |Сабақты қорытындылау үшін оқушыларға келесі |Оқушылар сұрақтарға жауап бере отырып, сабақты |
|(2 мин) |сұрақтарды қояды: 1) Бүгінгі сабақта не |қорытындылайды: Бүгінгі сабақта топырақ деген не, оның |
| |білдіңдер? Сабақ несімен қызықты болды? |зерттеген Докучаев екенін білдік, сонымен қатар топырақтың |
| | |механикалық құрамын білдік. |
|6 |Оқушыларды сабақтағы белсенділігіне қарай |Оқушылар алған бағларын тыңдап, күнделіктеріне қойдырады. |
|(2 мин) |бағалайды. Күнделіктеріне бағаларын қояды. | |
|7 |Үйге §35 қайталау, §36 қарастыру. |Күнделіктеріне үй тапсырмасын жазып алады. |
|(2 мин) | | |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Қазақстандағы топырақ жамылғысының типтері.

Білімділік: Қазақстанның топырағы туралы көзқарастарын одан ары кеңейту.
Қазақстан аумағында кездесетін топырақ типтеріне тоқталу, олар қандай
табиғат зонасында жатқанын анықтау. Топырақ құнарлылығын кемітетін топырақ
эрозиясының түрлерін айтып, топырақты қорғау шараларын түсіндіру.
Дамытушылық: Оқушылардың жеке тапырмалармен жұмыс істеу арқылы өздігінен
жұмыс істей білу дағдысын одан әрі қалыптастыру. Икемділіктері мен
дағдыларын дамыту.
Тәрбиелік: Топырақэрозияларымен таныстырып, оқушыларды бұл мәселелерді
шешудің жолын табуға бағытттау арықылы, ойлау дағдыларын арттыру, өз
отанына деген жауапкершілік пен сүйіспеншілік сезімдерін арттыру.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, тақырыптық карталар
Сабақтың кезеңдері:
1. Ұйымдастыру кезеңі
5. Сабақты қорытындылау кезеңі
11. 2. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі
6. Бағалау кезеңі
12. 3. Тақырыпты меңгеру кезеңі
7. Үй тапсырмасын беру кезеңі
13. 4. Тақырыпты бекіту кезеңі
Сабақтың барысы:
|Кезең |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың іс-әрекеті |
|1 |Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын |Мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ екенін анықтау. |
|(1 мин) |тексеру. | |
|2 |Ең алдымен өткен тақырыпты еске түсіру үшін келесі |Оқушылар өткен сабақта алған білімдерін еске түсіру |
|(8 мин) |сұрақтарды қояды: |үшін мұғалімнің қойған сұрақтарына жауап береді: |
| |Топырақты зерттеген ғалым кім? |Топырақты зерттеуші – орыс ғалымы В.В. Докучаев. |
| |Топырақ құрушы факторларды атаңдар. |Топырақ құрушы факторлар – су, ауа, жылу, өсімдік |
| |Топырақтың қара шірігі қалай пайда болады? |және тірі ағзалар, тау жыныстарының үгілуі. |
| |Топырақтың механикалық құрамына нелер жатады? |Аналық тау жыныстарынан кейін топырақ құрушы жетекші |
| | |факторлар ағзалардың тіршілік әрекетінің нәтижесінде |
| | |шығатын тасты бұзатын қышқылдар тау жыныстарын |
| | |ерітуінен шірінді (гуммус) пайда болады. |
| | |Топырақтың механикалық құрамы ірілі және ұсақ минерал|
| | |бөлшектерінің жиынтығы. |
|3 |Жаңа тақырыпты өткен тақырыппен байланыстыра |Оқушылар мұғалімнің әңгімесі мен оқулықтың мәтінін |
|(10 мин)|жүргізеді. Жаңа тақырыпты меңгерудің жоспары: |пайдалана отырып, тақырыпты меңгереді. Олар келесіні |
| |Қазақстанның топырақ жамылғысын сипаттау, олардың |анықтайды: |
| |табиғат зоналары бойынша қалай таралғанын баяндайды. |Қазақстан аумағында таралған топырақ түрлері: |
| |Қазақстан аумағындағы топырақтың түрлеріне тоқталып |қара топырақты зона республиканың солтүстік шеті – |
| |кетеді: қара топырақты зона республиканың солтүстік |25,5 млн га – 9,5% |
| |шетін, қара қоңыр топырақ қара топырақтың |қара қоңыр топырақты зона республиканың қуаң және |
| |оңтүстігінде орналасқан. Қара қоңыр топырақты зонаның|шөлейтті алқаптары |
| |оңтүстігінде шөлді аймақ топырақтары алып жатыр. |шөлді аймақ топырақты зона, мұнда негізінен қоңыр |
| |Кейін топырақ эрозиясы туралы, ол қарқындылығына |және сұр-қоңыр топырақ жамылғысы басым. |
| |байланысты 2-ге бөлінетінін: 1) геологиялық эрозия |Топырақ эрозиясының түрлері: |
| |(денудация), 2) антропогендік эрозия |Жел эрозиясы |
| |(жыллдамдатылған). Топырақ эрозиясымен күресудің |Су эрозиясы. Су эрозиясының топыраққа тигізетін |
| |арнайы тәсілдері бар екенін айтып өтеді. |әсеріне қарай екіге бөлінеді: 1) беттік, 2) сызықтық |
| |Республикада эрозияға бейім жер 70 млн га-дан астам, |Республикада эрозияға бейім жер 70 млн га-дан астам, |
| |оның 52 млн га-ы жел эрозиясына бейім, ал 17 млн-нан |оның 52 млн га-ы жел эрозиясына, ал 17 млн-нан астамы|
| |астамы су эрозиясына бейім екенін Қазақстан Ұлттық |су эрозиясына бейім. |
| |Академиясының анықтағанын айтып өтеді. Павлодар |Эрозиямен күресу шаралары: |
| |облысында (1955-1958 жж) күңгірт қара қоңыр топырақты|Агротехникалық шаралар |
| |аймақ жыртылып, 805 мың га жер эрозияға ұшырап, |Тыңайту шаралары |
| |егістікке жарамай істен шығып қалғанын айтады. |Гидротехникалық шаралар |
|4 |Тақырыпты бекіту үшін сұрақтар мен тапсырмалар |Оқушылар сұрақтар мен тапсырмаларды орындайды: |
|(20 мин)|береді: |1) |
| |кестеге топырақ эрозиясының түрлерін жазып, сипаттама|Топырақ эрозиясының түрлері |
| |беру. |Жел эрозиясы |
| |Қазақстан аумағында қандай топырақ типтері таралған? |Су эрозиясы |
| |Топырақ эрозиясымен күресу шараларын ата. |Топырақтың беткі құнарлы қабатын ұшырып әкетеді |
| | |Беттік |
| | |Сызықтық |
| | | |
| | |Топырақтың беткі қабатын бірқалыпты шайып әкетеді |
| | |Кішігірім орлар мен ірі жыралар пайда болады |
| | |Қазақстан аумағында қара топырақты зона, қара қоңыр |
| | |топырақты зона, сұр-қоңыр топырақты зона таларған. |
| | |Топырақтың эрозиясымен күресу шаралары: |
| | |Агротехникалық шаралар, тыңайту шаралары, |
| | |гидротехникалық шаралар |
|5 |Сабақты қорытындылау үшін оқушыларға келесі |Оқушылар сұрақтарға жауап бере отырып, сабақты |
|(2 мин) |сұрақтарды қояды: 1) Бүгінгі сабақта не білдіңдер? |қорытындылайды: Бүгінгі сабақта Қазақстанның топырақ |
| |Сабақ несімен қызықты болды? |жамылғысымен таныстық, оның қасиеттері мен топырақ |
| | |эрозиясын білдік. |
|6 |Оқушыларды сабақтағы белсенділігіне қарай бағалайды. |Оқушылар алған бағларын тыңдап, күнделіктеріне |
|(2 мин) |Күнделіктеріне бағаларын қояды. |қойдырады. |
|7 |Үйге §36, кескін картаға топырақ түрлерін түсіру. |Күнделіктеріне үй тапсырмасын жазып алады. |
|(2 мин) | | |

Сабақ: №
Сыныптар: 8
Күні:
Тақырыбы: №6 сарамандық жұмыс

Білімділік мақсаты – оқушылардың жалпы географиялық білімдерін,
«Қазақстанның топырақ жамылғысы» тақырыбы бойынша алған білімдерін одан әрі
меңгеру және бекіту.
Дамытушылық мақсаты – Оқушылардың географиялық ой-өрісін дамыту. Жалпы
оқу іскерліктерін үйрену, жалпы табиғат туралы оқушылардың көзқарастарын
дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру, танымдық қызығушылығын дамыту,
географиялық ойлауын қалыптастыру.
Тәрбиелік мақсаты – Экологиялық тәрбие беру, еңбек тәрбиесін,
патриоттық тәрбиесін беру, оқушылардың өз ойларын жеткізе білу, қарым-
қатынас жасауды үйрету. Балаларды ұйымшылдыққа тәрбиелеу, адамгершілік
қасиеті мен географиялық мәдениетін қалыптастыру.
Оқу құралдары: Оқулық, 8 сынып Атлас, Қазақстанның әкімшілік-аймақтық
картасы, Қазақстанның физикалық картасы, кескін карталар
Сабақ түрі: Практикалық сабақ
Оқыту әдістері: Репродуктивті, проблемалық әдіс
Сабақтың жоспары:
І кезең – ұйымдастыру кезеңі (3 мин)
ІІ кезең – білім мен икемділіктерін бекіту кезеңі (40 мин)
ІІІ кезең – қорытынды кезеңі (2 мин)
Сабақ барысы:
|Кезең|Мұғалім әрекеті |Оқушылар әрекеті |
|І |Мұғалім оқушылармен амандасып, балалардың кім-жоғын сұрайды. Сосын |Оқушылар мұғаліммен амандасып, сабаққа |
| |оқушылардың сабаққа дайындығын тексереді. Балаларға сарамаңдық |дайындалып отырады. Әр балада сарамаңдық |
| |жұмыс дәптерлерін таратып береді. |жұмыс дәптерлері мен кескін карталары |
| | |болады. |
|ІІ |1 тапсырма. 1. Кесте құру. |Оқушылар бірінші тапсырманы орындағанда |
| |Орманның сұр және шалғынды дала топырағы. |кестенің төменгі жолына топырақ түрлерінің|
| |Қара топырақ |таралу аймақтарын, облыстарын атайды. |
| |Солтүстік қара топырақ |Екінші тапсырмада топырақ эрозиясының |
| |Күңгірт қара топырақ |түрлерін, кейін оған қарсы шараларды |
| |Жай қоңыр топырақ |көрсетіп, сипаттайды. |
| |Ашық қара-қоңыр топырақ |Үшінгі тапсырмада кескін картамен жұмыс |
| |Қоңыр топырақ |істейді. |
| |Сұр-қоңыр топырақ |Тапсырмалардың соңында жалпы қорытынды |
| |Таулы |жасайды. |
| |аймақ | |
| |топырағы | |
| |2 тапсырма. Топырақты қорғау шараларын ұсыну. | |
| |3 тапсырма. Кескін картаға топырақтүрлерінің таралуын түсіру. | |
|ІІІ |Жалпы сабақтың кемшіліктері мен жетістіктерін айтады. Оқушыларды |Жалпы сабақтың кемшіліктері мен |
| |үзіліске жібереді. |жетістіктерін мұғаліммен бірге талдайды. |
| | |Үзіліске шығады. |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Қазақстанның өсімдіктері мен жануарлар дүниесі

Білімділік: Қазақстан аумағындағы өсімдік жамылғысы мен жануалар
дүниесінің таралу аймақтарын сипаттау. Өсідік пен жануалар дүниесінің зона
бойынша таралу себептерін түсіндіру.
Дамытушылық: Оқушылардың жеке тапырмалармен жұмыс істеу арқылы
өздігінен жұмыс істей білу дағдысын одан әрі қалыптастыру. Икемділіктері
мен дағдыларын дамыту. «Қазақстанның Қызыл кітабына» енгізілген өсімдіктер
мен жануалар дүниесіне тоқталу.
Тәрбиелік: Топырақ эрозияларымен таныстырып, оқушыларды бұл
мәселелерді шешудің жолын табуға бағытттау арықылы, ойлау дағдыларын
арттыру, өз отанына деген жауапкершілік пен сүйіспеншілік сезімдерін
арттыру.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, тақырыптық
карталар, Қазақстанның физикалық картасы. Қызыл кітапқа кірген өсімдіктер
мен жануарлар суреттері.
Сабақтың кезеңдері: 1. Ұйымдастыру кезеңі
4. Бағалау кезеңі
2. Тақырыпты меңгеру
кезеңі 5. Үй
тапсырмасын беру кезеңі
3. Тақырыпты бекіту
кезеңі 6.
Сабақты қорытындылау кезеңі
Сабақтың барысы:
|Кезең |Мұғалімнің әрекеті |Оқушылардың әрекеті |
|1 |Оқушылармен амандасады. Бүгінгі сабақта кім бар-жоғын |Мұғаліммен амандасады. Сабақта кім бар-жоғын |
| |тексереді. |анықтайды. |
|2 |Мұғалім садақты кіріспе әңгімелесуден бастап мынандай |Оқушылар мұғалімнің сұрақтарына жауап береді: |
| |сұрақтар қояды: |Қазақстанда өсімдіктер түрлері өте көп. Ағаштардан |
| |Қазақстанда кездесетін өсімдіктердің қандай түрлерін |қайың, қарағай, әртүрлі бұталар, шөптесін өсімдіктер.|
| |білесіңдер? |Алматы қаласының маңында тюльпан даласы бар. Өз |
| |Өсімдіктер мен жануалардың жазықтарда зоналар бойынша, |өлкеміздегі Жасыбай көлінде орналасқан демалу орнында|
| |тауда биіктік белдеулер бойынша таралуының басты себебі |«оливковый бор» бар. |
| |неде? |Өйткені жазықтар мен туаларда климат ерекшеліктері әр|
| |Өсімдік пен жануарлар дүниесінің қалыптасуына климаттың |түрлі. Жазықтарда жылу мен ылғалдың таралуы |
| |қандай әсері бар? |солтүстіктен оңтүстікке қарай өзгерсе, тауларда |
| |Мұғалім оқушылар жауабынан соң Қазақстанның физикалық |биіктеген сайын өзгереді. |
| |картасын, геологиялық картасын және геохронологиялық |Климат ерекшеліктеріне байланысты өсімдіктер дүниесі |
| |жержылнамалық кестені пайдаланып, Қазақстан өсімдіктері |таралады. Яғни, ылғал сүйгіш өсімдіктер жауын-шашын |
| |жамылғысының қалыптаса бастауы бор дәуірінің аяғы мен |мөлшері жеткілікті аудандарда таралады, ал құрғақ |
| |палеоген дәуірінің бас кезінен басталғанын баяндайды. |зоналарда сол құрғақшылыққа төзімді өсімдіктер мен |
| |Мұғалім геохроногиялық жержылнамалық кестені пайдаланып |жануарлар таралады. |
| |палеоген дәуірінде бүкіл Тұран ойпатын теңіз басып |Кейін дәптерлеріне Қазақстан аумағындағы өсімдіктер |
| |жатқанын, ол Торғай бұғазы арқылы Солтүстік Қазақ |дүниесі қандай геоботаникалық аудандарға кіретінін |
| |теңізімен жаллғасқанын айтады. Торғай бұғазынан шығыста |жазады: Еуразияның қылқан жапырақты орманы, Еуропа, |
| |жалпақжапырақты және мәңгі жасыл қылқан жапырақты |Сібірдің орманды даласы,, Еуразия даласы, Азияның |
| |өсімдік түрлері тараса, батысқа қарай (Мұғалжар, Жалпы |шөлді аудандары. |
| |сырт, Жем үстірті) мәңгі жасыл субтропиктік түрлері |Мұғалім әңгімесінен кейін оқушылар физикалық картаны |
| |таралғанын баяндайды. Ал неоген дәуірінде Торғай |пайдаланып жануарлар дүниесінің пайда болуы өсімдік |
| |бұғазысының суы тартылып құрғаған соң шығыста өскен |жамылғысының даму тарихымен ұқсас екенін байқайды. |
| |өсімдіктері батысқа қарай ауысып, осыған байланысты |Мұғалімнің айтқан мәліметтеріне сүйене отырып, |
| |Торғай флорасы деп аталатын өсімдік түрлерінің |геохронологиялық кестені пайдаланып, |
| |қалыптасқанын баяндайды. Мұғалім өсімдіктер картасын |палеогендәуірінде Қазақстанда қандай жануарлар |
| |пайдаланып Қазақстанның өсімдік жамылғысы 6000-мыңдай |түрлері мекендегенін және мұз басу дәуірінде |
| |өсімдік түрлерінен тұратынын айта кетеді. Мұғалім |Қазақстанға материктің солтүстігінен суыққа төзімді |
| |картаны пайдаланып өсімдігі жағынан бай өлкеге батыс |жануарлар ауысқанын, олардың кейбір түрлері әлі де |
| |Тянь-Шань тауы жататынын, онда Орта Азия мен Жерорта |бар екенін суретке қарап анықтайды. Жануарлардың |
| |теңізінің бай флорасы сақталғанын, мұнда палеоген |таралуы жағынан олардың мекендері бірнеше |
| |дәуірінен қалған грек жаңғағы, бадам, түкістан үйеңкісі,|зоогеографиялық аудандарға бөлінгенін мұғалімнің |
| |алмұрт т.б. өсімдіктерді атайды. Жалпы биік тауларда |айтуымен картадан қарайды. Сонымен, олар орманды дала|
| |қылқан жапырақты ормандар таралғанын сипаттай келе, |және дала, шөлді дала, таулы аудандар екенін |
| |жазық жерлерде дала мен шөл өсімдіктері басым екені және|анықтайды. Кейін Қазақстанның өзенді-көлді аймақтары |
| |олардың түрлерін кеппешөптер жинақтамасынан көрсетіп |мен тоғайлы-бұталы жерлерде мекендейтін жаунарларын |
| |сипаттайды. |оқулықтың мәтініне сүйене отырып анықтайды. |
|3 |Тақырыпты бекіту сұрақтары: 1) Қазақстандағы |Оқушылар мұғалімнің сұрақтарына оқулық мәтіні мен |
| |өсімдіктердің негізгі типптерін атаңдар? |Қазақстанның физикалық картасы, 8-сынып Атласындағы |
| |Республика аумағында жануарлардың таралуына өсімдік |тақырыптық карталарды пайдалана отырып жауап береді. |
| |жамылғысы қалай әсер етеді? |Әқазақстанның Қызыл кітабына енгңзңлген өсімдіктері |
| |Өсімдіктер пен жануарлар дүниесінің қалыптасуына |мен жануарлары» туралы баса айтады. Бұл жерде |
| |климаттың қандай әсері бар? |өздерінің түрлі ақпарат көздерінен білген |
| |Таулы аудандарда өсімдіктер мен жануарлардың биіктік |мәліметтерімен бқлісіп, ойларын ортаға салып, |
| |белдеулері байқалуының себебі неде? |қорытындылайды. |
| |Өсімдіктер мен жануарлардың қандай түрлері «Қазақстанның| |
| |Қызыл кітабына» енгізілген? | |
|4 |Оқушыларды сабақта көрсеткен белсенділігіне, берген |Оқушылар алған бағаларын тыңдап, күнделіктеріне |
| |жауаптарының дұрыстығына және картамен жұмыс істеу |қойдырады. |
| |икемділіктеріне байланысты бағалайды. Бағаларын | |
| |күнделіктеріне қойып береді. | |
|5 |Үй тапсырмасы: §37, оқулық мәтінінімен жұмыс істеп, |Үй тапсырмасын тыңдап, түсінбегендерін сұрап анықтап |
| |қайталау, «Қызыл Кітапқа енген өсімдіктер мен жануарлар»|алады. Күнделіктеріне жазып алады. |
| |бойынша қосымша мәліметтер іздестіру. | |
|6 |Сабақтың жетістіктері мен кемшіліктерін анықтап, |Мұғаліммен бірге сабақтың жетістіктері мен |
| |қорытындылайды. |кемшіліктерін анықтап, саралайды, қызықты жерлерін |
| | |айтады. |

Сабақ: №

Сыныптар: 8
Күні:
Тақырыбы: №7 сарамандық жұмыс

Білімділік мақсаты – оқушылардың жалпы географиялық білімдерін,
«Қазақстанның өсімдіктер мен жануарлар дүниесі» тақырыбы бойынша алған
білімдерін одан әрі меңгеру және бекіту.
Дамытушылық мақсаты – Оқушылардың географиялық ой-өрісін дамыту. Жалпы
оқу іскерліктерін үйрену, жалпы табиғат туралы оқушылардың көзқарастарын
дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру, танымдық қызығушылығын дамыту,
географиялық ойлауын қалыптастыру.
Тәрбиелік мақсаты – Экологиялық тәрбие беру, еңбек тәрбиесін,
патриоттық тәрбиесін беру, оқушылардың өз ойларын жеткізе білу, қарым-
қатынас жасауды үйрету. Балаларды ұйымшылдыққа тәрбиелеу, адамгершілік
қасиеті мен географиялық мәдениетін қалыптастыру.
Оқу құралдары: Оқулық, 8 сынып Атлас, Қазақстанның әкімшілік-аймақтық
картасы, Қазақстанның физикалық картасы, кескін карталар
Сабақ түрі: Практикалық сабақ
Оқыту әдістері: Репродуктивті, проблемалық әдіс
Сабақтың жоспары: І кезең – ұйымдастыру кезеңі (3 мин)
ІІ кезең – білім мен икемділіктерін бекіту
кезеңі (40 мин)
ІІІ кезең – қорытынды кезеңі (2
мин)
Сабақ барысы:
|Кезең|Мұғалім әрекеті |Оқушылар әрекеті |
|І |Мұғалім оқушылармен амандасып, балалардың |Оқушылар мұғаліммен амандасып, сабаққа дайындалып отырады. Әр|
| |кім-жоғын сұрайды. Сосын оқушылардың сабаққа |балада сарамаңдық жұмыс дәптерлері мен кескін карталары |
| |дайындығын тексереді. Балаларға сарамаңдық жұмыс|болады. |
| |дәптерлерін таратып береді. | |
|ІІ |1 тапсырма. Өсімдіктер картасын пайдаланып, |Оқушылар бірінші тапсырманы орындағанда кестеге Қазақстанның |
| |Қазақстан аумағында кездсетін өсімдік түрлерін |экономикалық аудандары бойынша өсімдіктердің түрлерінің |
| |анықтау, кесте құру. |таралуын сипаттайды. |
| |2 тапсырма. Топырақ және өсімдіктер картасын |Қазақстанның экономикалық аудандары |
| |салыстырып, топырақ типі мен өсімдіктер түрлері |Өсімдіктер түрлері |
| |арасындағы сәйкестікке мысалдар келтіріңдер. |Орталық |
| |3 тапсырма. Қорытынды |солтүстік |
| | |батыс |
| | |шығыс |
| | |оңтүстік |
| | | |
| | |Екінші тапсырмада топырақ типтері мен өсімдіктердің |
| | |таралуындағы заңдылықтар ұқсастығын анықтайды. |
| | |Ен соңында орындаған жұмыстарының негізінде қорытынды |
| | |жасайды. |
|ІІІ |Жалпы сабақтың кемшіліктері мен жетістіктерін |Жалпы сабақтың кемшіліктері мен жетістіктерін мұғаліммен |
| |айтады. Оқушылармен қоштасады. |бірге талдайды. Үзіліске шығады. |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Қайталау сабағы

Білімділік: «Қазақстанның өсімдіктер мен жануарлар дүниесі» тақырыбы
бойынша алған білімдерін қайталап, бекіту.
Дамытушылық: Интерактивті тақтамен, ойын элементтерін қолдануды үйрену,
ойында оқушыларды өзара жарыстыру, сайысқа түсіру арқылы оқушылардың
белсенділіктерін арттыру.
Тәрбиелік: Өз отаны туралы білімдерін тереңдете келе, отансүйгіштік
қасиеттерін артыру, географиялық мәдениетке тарту.
Сабақтың түрі: ойын-сайыс сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, ішкі сулар картасы, 8
сынып Атласы
Сабақтың кезеңдері: 1. Ұйымдастыру кезеңі
3. Бағалау кезеңі
2. Тақырыпты қайталап, бекіту кезеңі
4. Сабақты қорытындылау кезеңі
Сабақтың барысы:
|Кезең|Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушылардың әрекеттері |
|1 |Мұғалім оқушылармен амандасып, балалардың кім-жоғын |Оқушылар мұғаліммен амандасып, сабаққа дайындалып |
| |сұрайды. Кейін оқушылардың сабаққа дайындығын |отырады. Әр балада сарамаңдық жұмыс дәптерлері мен |
| |тексереді. |кескін карталары болады. |
|2 |Ең алдымен жалпы тақырып бойынша сұрақ-жауап әдісімен |Оқушылар қолдарын көтеріп өздерінің өткен тақырыптан не |
| |өткен тақырыптарды еске түсіреді. Яғни барлық |білетіндерін айтады. Жалпы жануарлар мен өсімдіктер |
| |өсімдіктер мен жануарлар, «Қызыл Кітапқа енген |туралы білімдерін қайталап, еске түсіреді. |
| |жануарлар мен өсімдіктерді» емдік қасиеті бар |Кейін презентацияларға қарап отырып, ойынның атауымен, |
| |өсмдіктерді еске түсіреді. |мақсатымен, кезеңдерімен, ережелерімен және бағалау |
| |Кейін мұғалім презентациялармен дайындалған ойынын |талаптарымен танысады. Осы жерде оқушыларға түсініксіз |
| |бастайды. Ойынның аты «Кім жүйрік?» ойынның |жерлерін мұғалімнен сұрап, анықтап алады. Осыдан ойын |
| |мақсатымен, кезеңдерімен, ережелерімен және бағалау |басталып, оқушылар белсенді қатысып отырады. Ойынның |
| |талаптарымен таныстырады. Осыдан кейін ойынды |бірінші турында тест сұрақтарына жауап береді. Мұнда |
| |бастайды. Ең алдымен бірінші турын өткізеді: бұл турда|әрбір слайдта бір сұрақтан, осы сұрақты оқығаннан кейін |
| |оқушылар тест сұрақтарына жауап беру керек. Әрбір |бірінші болып қол көтерген оқушы сұрақтың дұрыс жауабын |
| |дұрыс жауапқа 10 балдан беріп отырады. Мұнда жеке |айтады. Егер жауап дұрыс болмаса, келесі қол көтерген |
| |бағалау парағы бар. Бұл парақта оқушылардың аттары, |оқушы жауап береді. әрбір оқушы өзіне лайықты балын алып|
| |бағаларына арналған ұяшықтар бар. Осы ұяшықтарға дұрыс|отырады. Ойынның екінші кезеңінде әрбір оқушы тақтаға |
| |жауап берген оқушылардың балдарын жазып отырады. |картаның алдына шығып, мұғалімнің атаған нысандарын |
| |Ойынның екінші кезеңі картамен жұмысқа арналған. Мұнда|картадан көрсетеді. |
| |әрбір оқушы шығып, мұғалімнің айтқан нысандарын | |
| |картадан көрсетеді. | |
|3 |Оқушыларды ойын кезеңдерінде алған балдарын санап, |Оқушылардың әрбіреуі өздерінің жинаған ұпайларын тыңдап,|
| |балдары бойынша ең көп ұпай жинаған оқушы ойынның |бағаларын біледі. Алған бағаларын күнделіктеріне |
| |жеңімпазы атанады. Соңында оқушылардың жалпы |қойдарады. |
| |белсенділігіне байланысты бағалайды. | |
|4 |Сабақты қорытындылау кезеңінде мұғалім сабақтың |Оқушылар сабақтың кемшіліктері мен артықшылықтарын |
| |артықшылықтары мен кемшіліктерін айтып, оқушылармен |анықтап, ойынның ұнаған жерлері мен қызықты жерлерін |
| |бірге қорытындылайды. |айтып өтеді. |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Қазақстанның табиғат зоналары. Орманды дала және дала зоналары.

Білімділік: Қазақстанның орманды дала және дала зоналары тақырыбы
бойынша оқушыларға осы екі зонаның жер бедері мен климаты табиғат
зоналарының қалыптасуына қалай әсер ететінін түсіндіру. Табиғат
компеоненттерінің өзара байланысы табиғат зоналарыны дамуына қалай ықпал
ететіні жөнінде айту. Орманды дала, дала зоналарының табиғатын ұқыптылықпен
сақтап, тиімді пайдалану жолындағы көзқарастарын қалыптастыру.
Дамытушылық:
Тәрбиелік: Топырақ эрозияларымен таныстырып, оқушыларды бұл
мәселелерді шешудің жолын табуға бағытттау арықылы, ойлау дағдыларын
арттыру, өз отанына деген жауапкершілік пен сүйіспеншілік сезімдерін
арттыру.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, тақырыптық карталар,
Қазақстанның физикалық картасы. Қызыл кітапқа кірген өсімдіктер мен
жануарлар суреттері.
Сабақтың кезеңдері: 1. Ұйымдастыру кезеңі
4. Бағалау кезеңі
2. Тақырыпты меңгеру кезеңі
5. Үй тапсырмасын беру кезеңі
3. Тақырыпты бекіту кезеңі
6. Сабақты қорытындылау
кезеңі
Сабақтың барысы:
|Кезең |Мұғалімнің әрекеті |Оқушылардың әрекеті |
|1 |Оқушылармен амандасып, сабақта кім бар-жоғын анықтайды. |Мұғаліммен орындарынан тұрып амандасады. Сабақта |
| |Сабаққа дайындығын тексереді. |кім бар-жоғын тексереді. |
|2 |Мұғалім өткен сабақтардан оқушылардың алған білімдеріне |Оқушылар Қазақстан аумағында 4 табиғат зонасы |
| |сүйеніп, табиғат зонасы деген не? деген сұрақ қояды. |таралғанын айтады. Олар: орманды дала, дала, шөлейт,|
| |Табиғат зонасы – белдеу, климат жағдайлары, топырақ, |шөл зоналары. |
| |өсімдік жамылғысы және жануарлар дүниесі біртектес ендік,|Оқушылардың өз бетінше жүргізетін іс-әрекеттері: |
| |өңір екенін айтады. мұғалім Қазақстанның физикалық |Оқушылар физикалық картаны пайдаланып табиғат |
| |картасын пайдаланып, оқушылармен сұрақ-жауап әдісі |зонасын кескін картаға түсіреді. |
| |бойынша, Қазақстан аймағындағы орманды дала, дала |табиғат зоналарының картасына қарап, Қазақстан |
| |зоналарының географиялық орны мен жер бедеріне тоқталады.|территориясына қандай табиғат зоналары тән екенін |
| |Климат картасын пайдаланып орманды дала зонасының климаты|анықтайды. |
| |басқа зоналарға қарағанда қолайлы жауын-шашын мол |Қазақстанның табиғат зоналары картасын климаттық |
| |түсетінін айтады. сұрақ-жауап әдісі арқылы оқушылардан |картасымен салыстырып, қорытынды жасайды. |
| |зоналарды қандай топырақ түрлері кездесетінін сұрайды. |Қазақстанның табиғат зоналарына ықпал жасайтын |
| |Табиғат зоналарында кездесетін табиғаттың әсем |факторларды анықтайды. |
| |көріністеріне мысалдар келтіреді. |Оқушылар өткен тақырыптарда алған білімдеріне сүйене|
| | |отырып, табиғат зоналарындағы климат ерекшеліктерін,|
| | |топырағын, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін |
| | |анықтайды. Кейін Қазақстанның физикалық картасына |
| | |қарап отырып, табиғат зоналарына жататын өзендер мен|
| | |көлдерді сипаттайды. |
|3 |Тақырыпты бекіту үшін тапсырмалар береді: |Мұғалімнің берген тапсырмаларын орындайды: |
| |кескін картаға орманды дала және дала зоналарын түсіру. |кескін картаға орманды дала және дала зоналарын |
| |Орманды дала, дала зоналарының басты-басты өсімдіктерін |түсіреді. |
| |дәптерге жазу. |Орманды дала мен дала зоналарының ағаштарын, |
| |Орманды дала мен дала зоналарында қандай жануарлар |бұталарын, шөптесін өсімдіктерін атайды. |
| |мекендейді? |Орманды дала мен дала зоналарына жататын жануарларды|
| |Екі зонаны салыстыру. |атайды. |
| | |Оқушылар салыстырып қоырытындылайды. |
|4 |Оқушыларды сабақтағы белсенділігіне қарай бағалайды. |Оқушылар бағаларын тыңдап, күнделіктеріне қойдырады.|
|5 |Үй тапсырмасына §38 оқу, тақырып соңындағы сұрақтарға |Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады. |
| |жауап беру. |Түсінбегендерін мұғалімнен сұрап, анықтап алады. |
|6 |Сабақтың артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтап, |Сабақтың артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтап, |
| |оқушылармен бірге сабақты қорытындылайды. |сабақты қорытындылайды. |

Сабақ №
Күні:
Сынып: 8
Тақырыбы: Шөлейт және шөл зоналары.

Білімділік: Қазақстанның шөл және шөлейт зонасының ерекшеліктеріне
сипаттама беруді жалғастыру. Географиялық құбылыстармен, құрылымдарды
байқай біліп, сипаттама бере білуге үйрету. Адам әрекетінің әсерімен
болатын табиғат компоненттерінің өзгеруі туралы түсінікті дамыту.
Дамытушылық: Оқушыларды тақырыптық карталарды салыстыра отырып
Қазақстанда табиғат зоналарының қалыптасу жағдайын өздіктерінен анықтауға
дағдыландыру. Проблемалық жағдайлар туғызу арқылы оқушы көзқарастарын
қалыптастыру.
Тәрбиелік: Қазақстанның шөлейт және шөл зоналарындағы экологиялық
проблемалармен таныса келе, оқушыларды қоршаған ортаны қорғауға баулу.Өз
отанына деген сүйіспеншілік пен патриоттық сезімдерін арттыру.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақты үйымдастыру формасы: фронтальді
Сабақты жүргізу әдіс-тәсілдері: репродуктивті, проблемалық
Құрал-жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, тақырыптық карталар,
Қазақстанның физикалық картасы. Қызыл кітапқа кірген өсімдіктер мен
жануарлар суреттері.
Номенклатура: Қызылқұм, Арал маңы Қарақұмы, Мойынқұм, Сарыесік-Атырау және
Каспий маңы ойпатының құмдары (Нарын, Тайсойған, Қарақұм)
Сабақтың кезеңдері: 1. Ұйымдастыру кезеңі
4. Бағалау
кезеңі
2. Тақырыпты меңгеру кезеңі
5. Үй тапсырмасын беру кезеңі
3.
Тақырыпты бекіту кезеңі
6. Сабақты қорытындылау кезеңі
Сабақтың барысы:
|Кезең |Мұғалімнің әрекеті |Оқушылардың әрекеті |
|1 |Мұғалім оқушылармен амандасады. Сабақта кім бар-жоғын |Оқушылар мұғаліммен орындарынан тұрып амандасады. |
| |анықтайды. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексереді. |Сабақта кім бар-жоғын анықтайды. |
|2 |Сонымен, екі зонаның айырмашылықтарын анықтағаннан |Оқушылар дала және орманды дала зоналары туралы |
| |кейін барлық табиғи зоналардың арасында бір-бірімен |білімдерін еске түсіргеннен кейін мұғалімнің жаңа |
| |байланысты жағдайлар бар екенін айтады. Егер де осы |тақырып бойынша әңгімесін мұқият тыңдап отырады. Осы |
| |жердің ауа райы аздап жылынса қалай болар еді? Мұғалім |жерде мұғалімнің сұрағына оқушылар өз пікірлерін |
| |шөлейт, шөл зоналарының географиялық орнын картадан |айтады. Егер де жауын-шашын мөлшері өзгерсе ол |
| |көрсетіп, оларға сипаттама беру үшін оқушыларға |бірте-бірте өсімдік, жануарлар, топырақ түрлерінің |
| |сұрақтар қою арқылы өздеріне сипаттама беруге |өзгеруіне әсерін тигізеді. |
| |ынталандырады. Кейін бұл зоналардың өсімдіктері мен |Оқушылар бұрын алған білімдеріне сүйене отырып, |
| |жануарларын сипаттаудыоқушылардан талап етеді. Олардың |мұғаліммен бірге зоналардың климатын, өзендерін, |
| |арасындағы өзара байланысын сұрайды. |топырағын, өсімдік пен жануарларын анықтайды. Алдымен |
| |Күн ысыған кезде жануарлардың көпшілігі дымқылдау және |оқушылар шөл зонасында өсетін өсімдіктердің түрлерін |
| |салқын інге тығылады. Жазғы қуаңшылық кезеңде шөл |(сексеуіл, жүзгін, жыңғыл, жусан) суреттен қарай |
| |жануарларының көпшілігі ұзақ ұйқыға кететінін айтады. |отырып, бұл өсімдіктердің шөлді жерде өсуіне қандай |
| |олардың ұзақ уақыт су ішпей жүруге және шөлін ащы сумен|бейімділігі бар екенін оқушылардан сұрағаннан кейін, |
| |қандыруға дағдыланғанын да түсіндіру керек. Шөл |олар бұл өсімдіктерінің жапырақтары тікенекке |
| |зонасындағы жусан, жантақ, изен т.б. өсімдіктер малға |айналғанын, тамыры ұзын болатынын айтады. Оқушылар шөл|
| |таптырмас азық екенін айтып, бұл зонадағы топырақта |зонасының климаты мен өсімдіктерінің өзгеруіне сәйкес |
| |қарашіріік аз болғанмен минералдық заттар мол, |жануарлар дүниесі де өзгеше болатынын, ондағы |
| |сондықтан егістікті қолдан суару арқылы мақта, күріш, |жануарлар да шөлдің табиғат жағдайына жақсы |
| |бау-бақша дақылдар өсіруден мол өнім алуға болатынын |бейімделгенін айтуға тырысу керек. Оқушылар шөл |
| |айтады. |жануарларын өздері атап өтеді. |
| |Қазақстандағы шөлдердің түрлерін анықтау үшін мұғалім |Оқушылар Қазақстанда құмды, сазды шөлдер бар екенін |
| |оқушылардан қандай шөлдің қандай түрлері бар, құмды |айтады. олардың ішінде Қызылқұм, Арал маңы Қарақұмы, |
| |шөлдерді ата деген тапсырма береді. Мұғалім картаны |Нарын, Мойынқұм шөлдері бар екенін айтады. |
| |пайдаланып оқушылардың жауаптарын толықтырады: шөл |Шөл және шөлейт зоналарының жануарлар дүниесіне |
| |зонасы солтүстік және оңтүстік болып екіге бөлінетінін |тоқталып, оқушылардың іздену жұмыстарын тыңдайды, |
| |айта келіп, солтүстік шөлдерге Үстірт пен Тұран |Қызыл Кітапқа енген жануарлар дүниесіне тоқталады. |
| |ойпатының солтүстік жартысы, Бепақдала үстірті, |Оқушылар осы зонадағы қорықтарды атап, олар не |
| |Мойынқұм, Балқаш маңы құмдары жататынын, ал оңтүстік |мақсатпен ұйымдастырылғаны туралы өткен сабақтарда |
| |шөлдерге Үстірт пен Қарақұм алып жатқан Тұран ойпатының|алған білімдеріне сүйене отырып айтады, өз пікірлерін |
| |оңтүстік жартысы жататынын айтады. |ортаға салады. |
|3 |Мұғалім жаңа тақырып бойынша сұрақтар мен тапсырмалар |Оқушылар мұғалімнің сұрақтарына оқулық пен тақырыптық |
| |береді: |карталарды пайдалана отырып жауап береді. Мұнда олар |
| |Қазақстанның кескін картасына шөлейт және шөл |ең алдымен кескін картамен жұмыс істейді. Яғни кескін |
| |зоналарының шекараларын сызыңдар. |картаға табғиғ зоналардың шекараларын дұрыс түсіруге |
| |Қазақстанда шөлдің қандай түрлері бар? |тырысады. |
| |Құмды шөл, сазды шөл, тасты шөлдердің атын дәптерлеріңе|Кейін Қазақстанда құмды, сазды, тасты шөлдер бар |
| |жаз. |екенін айтады. Қарақұм, Арал маңы Қарақұмы, Қызылқұм, |
| |өсімдіктер шөлге қалай бейімделген? |Бетпақдала, Үстірт атауларын дәптерлеріне жазып алады.|
| |Шөл және шөлейт зоналарының жануарлары қорғану үшін | |
| |қандай бейімділікке ие болған? |Бұл зоналардағы өсімдіктер мен жануарлардың |
| | |ерекшеліктеріне тоқталады. Оларды қорғау үшін қорықтар|
| | |мен қорықшалар ұйымдастырылады. |
|4 |Оқушылардың сабақ үстіндегі оқу әрекетіне байланысты, |Оқушылар бағаларын кнделіктеріне қойдырып алады. |
| |жауаптарының дұрыстығына қарай бағалайды. | |
|5 |Үй тапсырмасына осы төрт зона туралы кесте толтыру. | |
| |Тақырыпты қайталау. | |
|6 |Сабақтың артықшылықтары мен кмшіліктерін анықтап |Оқушылар сабақтың артықшылықтары мен кемшіліктерін |
| |сабақты қорытындылайды. |анықтап, сабақтың қызықты жерлерін айтып, сабақты |
| | |қорытындылайды. |