Интернет технологиялар даму үдерісінің теориясы

ИНТЕРНЕТ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ДАМУ ҮДЕРІСІНІҢ ТЕОРИЯСЫ

Байгонысова А.М. магистрант

Техникалық көзқарастан Internet - әр түрлі хаттамалар бойынша жұмыс
істейтін, мүмкіншілігі бар барлық компьютерлерді байланыстыратын,
мәліметтерді физикалық түрде өткізетін ашық желілердің барлық түрлері
бойынша компьютерлік желілердің бірігуі. Интернеттегі компьютерлердің
көбісі ТСР/IP хаттамасымен байланысқан. Internet – бұл бүкіл жер шарын
қамтитын желілер желісі деп айтсақ та болады. Олар әртүрлі статистика
жүргізу үшін, немесе сайттарының рейтингісін көтеру мақсатында қолданыс
көрсеткішінің есебін жүргізеді. Интернет-технологиялар қазіргі заманда
компьютерде ақпаратты тасымалдау мен өңдеу аймағындағы ең дамып келе жатқан
және қолайлы мүмкіндік болып табылады. Осы бағытта пайдаланылатын
Қолданбалы бағдарламалар саны күннен күнге артуда. Интернет бұл әр түрлі
ақпарат көздеріне қолайлы жол, мысалы, өз алдына оқу, интернет-дүкендер,
интернет-банкинг және басқалар. Бұл қосымшалар желілік компьютерлер
технологияларына негізделген. Қолданушылардың интерактивті байланысын
қамтамасыз етеді. Интернет қосымшаларды жасау ақпаратты технологиялар
облысындағы мамандардың кәсіби тәжірибиелерінің ажырамас бөлігі.
Ақпараттық ағымдармен толық қамтамасыз болу үшін, жобаларды тез және
тиімді жасауға мүмкіндік беретін заманға сай технологиялық шешімдерді
қолдану керек.
Көптеген web-дизайнерлердің ойынша web-дизайнның негізгі мәселелерінің
бірі – HTML мен сценарийды әрқайсысы әртүрлі қолдайтын броузерлер мен
платформалардың болуы. Әрбір жаңа броузерлерді шығару, олардың сипаттары
және мүмкіндіктерін жақсартады, бірақ бұл бұрынғы шығарылғандар нұсқалары
жоғалады деген сөз емес. Біреулер өзінде барын қанағат тұтса, ал басқалары
компьютерлік фирмалар мен мекемелер олар үшін таңдап берген броузерлермен
жұмыс істейді.
Web-дизайнда қатал ережелер жоқ. Негізгі міндет – парақтағы мәліметтерді
мүмкіндігінше көп тұтынушылардың пайдалануы, және де оларды жетілдіре түсу
үшін нақты негіздегі жаңа технологияларды қолдана отырып тәжірибелер жасап
сынақтан өткізу. Дизайнерлік шешімдердің негізі көпшілік көңілінен шығу
және сайттың пайдалануын нақты айқындау.
Netscape Navigator және Microsoft Internet Explorer броузерлері. Қазір
қолданушылар арасында негізінен екі броузер басымдылыққа ие: Netscape
Navigator және Microsoft Internet Explorer. Олар барлық нұсқаларын
ескергенде қазіргі күнде қолданылатын броузерлердің 90% жуығын пайдаланады.
Бұл екі броузер пайдаланушылар арасында өзара басымдылыққа таласуда.
Олардың өзара таласуының нәтижесі HTML фирмалық коллекциясын тудырды, және
де өзара үйлесімсіз әртүрлі технологияларды (айналымнан шыққан Dynamic
HTML, және де JavaScript пен Cascading Style Sheets – үлгілердің касскадтық
кестелері) пайда қылды. Екінші жағынан Netscape және Microsoft араларындағы
бақталастық web ортасының жедел дамуына әсер етті[1].
Көптеген web-авторлары өз жұмыстарын Navigator және Internet Explorer
жүйелеріне бағыттайды, себебі олар пайдаланушылар арасында кең тараған.
Олардан басқа да бірнеше броузерлер бар екенін естен шығармаған дұрыс.
Macintosh компьютерлері үшін жасалған Internet Explorer 4.0 нұсқасында
windows үшін жасалынған функциональдық мүмкіндіктердің көпшілігі жоқ,
сондықтан 4.0 нұсқасының кейбір ерекше мүмкіндіктері пайдаланушыларға
жетіспейді.
Кейбір құжатталған айырмашылықтар мен кемшіліктер: іштестірілген
қаріптардың қолдауының болмауы; CSS фильтрлерінің қолдауы және өтулердің
(мәтін элементтерінде пайдаланылатын объектілер беретін көлеңкелерді
бақылаудың әсері болмауы); мультимедианы (авторлық мультимедиялық
программалар ортасысындағы құрылатын өтулер мен анимациялар әсерлері)
басқару элементтерін басқарудың болмауы; DHTML-ді іске асыру мәселелері.
America Online броузерлері. America Online (AOL)-ді пайдаланушылар
келесі жеті броузерлердің (платформаларға және AOL нұсқасындағы
программалық қамтамасыздандыру (пқ) ) бірін қолданады, олардың кейбіреулері
HTML-дің ең аздаған ғана қолдау мүмкіндіктерін пайдаланады.
Қазіргі технологиларда America Online соңғы нұсқасы – бұл нұсқа 3. 0
және Microsoft Internet Explorer 3.0 броузерінің жетілдірілген нұсқасын
пайдаланады. Бірақ бұл нұсқаға және де MS Internet Explorer 3.0 стандарт
нұсқасына көп сене беруге болмайды. Көптеген Web құраушылар өз сайттарын
(басқа негізгі броузерлердің көбінде өте тамаша жұмыс істеген) көріп
бірнеше рет өкінішке келді, себебі олар AOL жүйесінде жұмыс істегенде өз
броузерінің бейнеленгенін көрді.
Қиындықтар көбіне дербес жағдайларда AOL-ның прокси-серверлері мен
бейнелерді сығу тәсілдеріне байланысты болады. AOL бейнелерді сығу
тәсілдері JPEG-графиктерді бейнелеу жүйесімен көбіне үйлесімсіз екені
белгілі, яғни дақтар мен боялған сызықтар пайда болады. Келбеттік
бейнелерді шығаруда да көптеген қиындықтар кездесті. Және де кейбір басқа
технологиялар, мысалы Java және Cascading Style Sheets (каскадтық
таблицалар үлгісі), windows 3.0 пайдаланушыларында қолданылмайды .
Бірақ оның орнына web-дизайнерлеріне көмек ретінде арнайы сайт жасалынды
және оларда AOL пайдаланушыларына қызғылықты және жұмыс істеуге ыңғайлы өз
парақтарын жасауға ұмтылады. Кестелік броузерлерге ерекше көңіл бөлінеді,
себебі онда әрбір броузерден (нұсқасы және платформасы бойынша) арнайы
тізімдер табуға болады, және де олардың технологиялық және қолдаушы
функциялары бар, ал броузерлердің жұмыс істемеу пайыздары мейлінше азаяды.
(AOL сайттың адресі Web-дизайнерлер үшін:
http://webmaster.info.aol.com)[2].
Opera. Opera – бұл кішкентай және қарапайым броузер және оны Осло
қаласында норвегиялық компания Opera Software шығарған. Бұл броузер
машинаға өте аз уақытта жүктеледі және дискета зердесінде өте аз орын
алады. Opera артықшылығы оның HTML стандарттарына жауап беруінде. Жақсы
броузерлер жіберетін тәгтерді (мысалы, қалып қойған жабушы тәгтер, дұрыс
іштестірілмеулер және т.б.) сипаттаудағы қателіктер бұл броузермен дұрыс
бейнеленбейді. Opera 5.0 каскадты таблицалар үлгісі Java-ны және DHTML-ді
қолдайды.
Opera пайдалануда жиі қолданылатындар қатарына жатпайды, бірақ көптеген
жағдайда оның көмегімен өз сайттарын сынақтан өткізеді, яғни кодтардың
дұрыстығын тексеруге ыңғайлы.
Lynx. Lynx – бұл Web-ке тез және сенімді енетін ең көп тараған және аз
шығын беретін броузер және тек қана мәтіндермен жұмыс. Ол стандарттарға ең
жалпы көмекші есебінде белгілі болды және Web-парақтарын функциональдық
базалық сипаттамалармен сынауға мүмкіндіктер берді. Қарапайым болғанымен,
бұл броузер қатардан шыққан жоқ. Lynx тұрақты жетілдіріледі және
өзгертілуде. Қазір ол таблицалар, формалар және тіпті JavaScript-ті де
қолдаушы есебінде пайдаланылады.
Адамдар шындығында да Lynx-ті пайдаланады сондықтан тапсырушы өз сайтын
осы Lynx-те құруды өтінсе оған ешқандайда таң қалуға болмайды. Бұл броузер
көзі көрмейтін адамдарға да маңызды: олар Lynx-тің дыбыс шығару мүмкіндігін
пайдаланады.
Қандай блаузерлердің жиі қолданылатындарын білу арқылы, қайда және
қандай технологияларды пайдалану керек және кері үйлесімділігін білу шешім
қабылдауды жеңілдетеді. Сайтқа кіру статикасын білу арқылы әрине ең сенімді
ақпараттарды алуға болады.
Сұраныстар тудыратын серверлердің ПҚ-ларын тексеру барысында
броузерлерге ену саны классификацияланады. Сондықтан, сайт құрушылар өз
сайтына енушілердің тек 20%-ті броузердің 4.0 нұсқасын пайдаланатынын
біледі де, үлгілер таблицасын кез келген уақытта пайдалана алады.
Интернетте броузерлер туралы статистикалық мәліметтер беретін бірнеше
сайттар табуға болады. Статистикада осы сайттарға енушілер талданады және
де оны пайдаланушылардың таңдамалы топтары беріледі. Мысалы, сайтты
пайдаланушы жаңа автомобиль алуды көздейтіндер, немесе жаңа телеарналар
қарастырушылар және т. б. адамдар болуы мүмкін, олар да басқа броузерлерді
пайдалануы мүмкін. BrowserWatch сайтында орналасқан статистикалық
мәліметтер нұсқалар және ішкі нұсқалар туралы әрбір броузерге бөлек
мағлұматтар береді [3].
Гипертекстілік парақтарды құрастыру тілі (HTML – Hypertext Markup
Language) арнайы web-құжаттарын жасайтын тіл. Ол броузерлерге құжаттардағы
бейнелерді көрсететін, бірақ экранға шығарылмайтын арнайы нұсқаулар
(тәгтер) синтаксистері мен орналасуларын жасайды. Ол, мысалы интернет
желісінде, локальдық желілерде болатын басқа да құжаттарға сілтемелер
жасауға қолданылады.
Стандарт HTML және де басқа стандарттар web үшін W3C (World Wide Web
Consortium) консорциумының басшылығымен жасалынған. Стандарттарды, жаңа
қосымшалар мен ұсыныстардың жобаларын, ерекшеліктерін http://www. 3w. org/
сайтынан табуға болады. Қазіргі кезде HTML 4.0 ерекше нұсқалары қызмет
етеді және оларды қолдау негізгі броузерлер тарабынан көптеп өсуде.
Тәжірибе жүзінде HTML стандартына тәгтердің болуы үлкен әсер етеді және
олар кеңінен тараған броузерлердің қолдап ұсынғандары, мысалы Microsoft
Internet Explorer және Netscape Navigator. Бұл тәгтер HTML-дің қазіргі
құрамына енуі, не енбеуі де мүмкін.
Тәгтер туралы ақпараттар HTML Compendium (HTML бойынша қысқаша нұсқау)
Ron Woodall-да жасалынған. Компендиумде тәгтер тізімі және олардың
атрибуттары алфавиттік ретте беріледі, және де олардың әрқайсысын қолдайтын
броузерлер туралы жаңадан өзгертілген мәліметтер беріледі. Компендиум HTML
http://www. htmlcompendium. org сайтында орналасқан. HTML-ді өңдеу
жабдықтары. HTML құжаттары қарапайым мәтіндік ASCII-файлдары. Бұдан оларды
жасау үшін кезкелген редакторды пайдалануға болатынын көруге болады, тіпті
мүмкіндіктері өте аз редакторларды да. HTML-ге арнайы өңдеу орталары да
жасалынған. Олар уақытты ұтымды пайдалануға көмектеседі, себебі
қайталанатын амалдар үшін арнайы тез орындалатын пернелер бар, мысалы,
құжаттардың бастапқы нұсқаулары, кестелер және мәтіндердегі қарапайым
үлгілер. HTML редакторы авторлық WYSIWYG-жабдықтық редактордан өзгеше,
сондықтан HTML редакторында жұмыс істей білу, редакторлау процессін
жеңілдетеді және тездетеді [4].
Windows қолданушыларына HomeSite компаниясы ұсынған қуатты және қымбат
емес редактор HTML-ді тексеру керек. Онда HTML конструкциясында бояулармен
бөлу, функция FTP, синтаксистік тексеру және жазу ережелері, көп файлдық
іздестіру және ескертпелер туралы көп мәліметтер болады. Бұдан басқа да
арнайы командалар және шаблондар өте күрделі элементтер жасауға (фреймдер,
JavaScript және DHTML көріністері) жасалынады. Ақпараттар және жүктеуші
көрсеткіш үлгі программалар (үп) httр://www. allaire. com/ адресінде
берілген.
Macintosh компьютерлерінде жұмыс жасағанда көп көңіл бөлінетін
бағдарлама коммерциялық HTML-редактор- Bare Bones Software компаниясы. Ол
Web-жасаушыларының арасында өзіндік салмақ алады және де Macintosh
компьютерлерінде жұмысты тиянақты орындайды. Оның құрамына ыңғайлы және тез
жұмыс істейтін HTML-жабдықтары кіреді және де аспаптар, көпфайлды іздеу
және ауыстырулар, іштестірілген FTP-функция, 13 бағдарлама тілдерін
қолдайды, кесте құрушы, HTML синтаксистерін түзетуші және де көптеген
функциялар кіреді. Қосымша мәліметтер және үлгі программалар http://www.
bbedit. com. адресі бойынша табылады [5].
Авторлық жабдықтар WYSIWYG. Соңғы жылдары авторлық жабдықтардың
пайдаланушылар арасында кеңінен таралғаны мәлім. HTML-редакторлар классы
WYSIWYG (What You See Is What You Get – не көрсең соны аласың) графиктік
интерфейс болады және де ол HTML сипаттамасында мәтіндерді редакторлау
программаларына және парақтарды жасаушыға келеді. Бұл программалардың
бастапқы мақсаты пайдаланушыларды HTML тәгтерінен босату болды, яғни
айтқанда, парақтарды жасау программалары қолданушыларды PostScript тілінің
командаларын теруден қорғайды. Бүгінде олардың қажеттіліктері өсті, себебі
олар құжаттарды шығаруды автоматтандыру деңгейін күшейтті, HTML-де берілген
құжаттарға ену мүмкіндігі көбейді.
Қазіргі кезде Web-те барлық графиктер екі формада беріледі: GIF және
JPEG. Бұларға таласатын үшінші графиктер түрі – PNG форматында беріледі
және броузерлерді қолдауға үлкен үлес қосады. Әрі қарай осы графикалық
форматтар туралы айтылады. Бұлар туралы ақпараттар тарауларда мейлінше
толықтау келтіріледі, яғни олардың форматтарына тоқталынады.
GIF. GIF – Grafic Interchange Format-ты Web файлдарында жиі қолданылатын
форматы деп қарастырылады. Ол Web-броузерлерін қолдайтын бірінші форматтық
файлдар, және де осы күнге дейін негізгі Web графикасының форматтарының
бірі болып есептелінеді.
Оның қасиеттері:
o бояулар саны 256-дан артық (кем болуы жиі кездеседі) болмайды;
o бояулар палитрасын пайдаланады;
o LZW тәсілі бойынша ақпараттарды жоғалтпай сығуға болады (PKZIP
архиваторында қолданылатынға ұқсас, және айта кететін жағдай
GIF-файлдары әрі қарай сығылмайды);
o жоларалық жинақтауларды қолдайды;
o ағымдық формат болып есептелінеді, яғни картинкаларды көрсету,
көшіру кезінде бастала береді;
o бір бояуға палитрада мөлдір түсті атрибут бекіте алады, яғни
GIF деп аталатын мөлдір атрибуттар жасай алады;
o бір файлда бірнеше бейнелерді сақтау мүмкіндіктері болады, яғни
өзіне анимирленген GIF-терді дайындауда қолданылады;
o басқару блоктары файлдарына енгізу мүмкіндіктері қолданылады
және де түсінектемелерді файлдарға жазуға болады (мысалы,
авторлық құқықтар), бейнелерді көрсетуде уақытша тоқтатуды
ұйымдастырады.
Осы қасиеттер не үшін пайдаланатыны туралы қасқаша түсініктемелер
беретін болса, жоғарыда айтқандай, GIF 256 бояудан артық пайдаланбайды, ал
бұл сақтайтын барлық бейнелерде GIF-форматы осы шектеулерге жауап беру үшін
айқын, немесе айқын емес бояулар санын азайтады деген сөз. Мұнда әртүрлі
программалар жетістіктері әртүрлі. Бұдан шығатын қорытынды – егер әдемі
суреттерді жайлап бірсарынды өткізіп қарайтын болсақ және әрең көрінетін
бояулы болса, онда түрлендірулерден кейін бәрі бұрынғыдан да нашар болады,
тіпті бар суреттер табиғи түрінен айырылады, нақты емес түрге енеді.
Сондықтан, егер суреттерді GIF форматында сақтау керек болса және оның бояу
түрлерін сақтау керек болса, онда қулыққа көшуге тура келеді. Мысалы,
суреттерге қандай да бір художествалық фильтр қолдану керек және осы
суретке айналдыру, немесе жарығын азайту керек. Бүл жағдайда суреттер мен
сызбаларды сақтау мәселелері шешіледі және олар жақсы сығылады, көп
бояуларды да керек етпейді.
JPEG. Web-тағы екінші кең көлемде пайдаланатын графикалық форматтардың
бірі JPEG – Joint Photographic Experts Group. Ол бояулар туралы 24-
разрядтық ақпараттар береді. Бұл 16,77 млн бояулар GIF форматындағы 256
түтге қарсы жауап. JPEG-те жоғалтып сығу деп аталатын ұғым пайдаланады.
Немесе сығу кезінде бейнелердегі кейбір ақпараттар алынып тасталынады,
бірақ көптеген жағдайларда сапаның нашарлауына нұқсан келмейді және көбіне
байқалмайды да.
Суреттер, немесе басқа да бейнелерде бірыңғай болатын бояуларды JPEG-
форматында сақтау тиімді, себебі бейненің жоғары сапада болуына әсер етеді,
файл көлемін азайтады. Бірақта JPEG-ті бірыңғай бояулары бар графикалық
бейнелерді (ГрБ) пайдалануда жақсы шешім бола алмайды, себебі бұл формат
бояуларды ұсақтау тенденциясына ие және соңғы файл осы бейнені сақтайтын
GIF-файлына қарағанда үлкен болып шығады [6].
PNG. Web-те пайдалануға бақталас үшінші түрлі графикалық формат бар. Бұл
формат PNG – Portable Network Graphic. Ол көптеген жетістіктеріне қарамай
1994 жылдан бастап көлеңкеде қалды. Тек жақыннан бастап қана броузерлер PNG-
ні іштестірілген графика түрінде қолдана бастады, бірақ PNG web-те өте көп
тараған формат болуға толық мүмкіндігі бар. Сондықтан да ол "үлкен үштікке"
енуге толық құқықты. PNG 8-разрядты индекстелінген бояуларды, 16-разрядты,
немесе 24-разрядты толық түрлі бейнелерді пайдаланып ақпараттарды жоғалтпай
сығу мүмкіндігіне ие. Бұл өте жоғары сапалы бейнелерді алуды қамтамасыз
етеді және GIF файлдарынмен салыстырғанда аз көлемдегі файлдарды
құрастырады. Мұнан басқа, PNG файлы кейбір тамаша функцияларға ие, мысалы,
іштестірілген гамма коэффициенттерін басқару функциясы, және мөлдірлік
деңгейін өзгерту (бұл суреттің келбетін алып тасталынатын жұмсақ көлеңкелер
арасынан көру мүмкіндігі) функциялары.
Бейнелер файлдарының жұмыс режимдері және өлшемдері. Web бейнелері тек
дисплей экрандарында болатығына байланысты, олардың жұмыс режимдерін дюйм
пикселдерде (ppi – pixels per inch) өлшеу техникалық дұрыс шешім деп
есептелінеді. Жұмыс режимдерін басқаша өлшеуге де болады – дюймдегі
нүктелер саны (dpi – dots per inch) және де олар бейнелерді баспаға
шығаруға арналған және баспаға шығару қондырғысының мүмкіндігіне тәуелді.
Бірақ графиктер өлшемдері дисплей жұмыс режимдеріне тәуелді, сондықтан
дюймде өлшемдер Web-ортасы үшін қолдануға жарамсыз болады. Бірден бір
маңызды өлшем бірлігі пиксел болып есептелінеді.
Тәжірибе жүзінде жұмыс режимдерін 72 ppi (бұл экранда берудің ең жақсы
тәсілі) түрінде беру және де жалпы өлшемдерді пикселдерде беруге дұрыс
көңіл бөлу керек. Web графиктерін жасау процесстерінде дюймдерді пайдалану
дұрыс емес. Парақтардағы бейнелердің өлшемдерін басқа бейнелермен
салыстырудың маңызы көп және броузер терезелерінің де өлшемдерін салыстыру
керек.
Мысалы, көптеген пайдаланушылар бұрынғыдай 14-дюймдік дисплейде 640x480
пикселдік жұмыс режимдерін пайдаланады. Экран кеңістігін ГрБ-мен тұтас
толтыру үшін ең жақсысы оның енін 600 пикселден (пикселдердің оң және сол
жақ бөліктері терезелерге пайдаланатынын және айналдыру алаңдарын ескеру
керек) артық қылмау. Қалған бастырмалардың өлшемдері және бейнелері
парақтарда пикселдермен ені 600 пиксел болатын банеpлерге сaлыстырмалы
өлшенеді.
Файлдар өлшемдері. Танымалы web-тің бүгінгі жетістіктері, әлбетте,
графикаға байланысты, бірақ көптеген пайдаланушылар web графикасына бір
жағынан сүйіспеншілікпен, екінші жағынан сенімсіздікпен қарайтынын дизайнер
ретінде әрбір веб программашылар білуі тиіс. Графика web-парағын желіге
беруге керекті уақытты көбейтетінін ұмытуға болмайды; көп көлемдегі
графиктер жүктеуге кететін уақытты арттырады және пайдаланушының шыдамын
тауысады, әсіресе, егер ол стандарт модемдік қосылыстарды пайдаланатын
болса.
Мұндай жағдайларға байланысты web-дизайнер үшін бір ғана ең маңызды
ереже бар: графикалық файлдың бейнелерінің өлшемі мүмкіндігінше аз болуы
керек! Желілер арқылы берілетін бейнелер жасаушыларға оларды жүктеу уақытын
ескеру жауаптылығына ерекше көңіл бөлу керек.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Кирсанов Д. Веб-дизайн. -СПб.: Символ-Плюс, 2001.-376 б.
2. О безопасности и охраны труда от 28 февраля 2004 г.
3. Петюшкин А. HTML-Экспресскурс. – СПб.: 2003.
4. Гончаров А. Самоучитель HTML. – М.: 2002.
5. Дмитреева М. В. «Java Script» СПб:БХВ – Петербург, 2002 .
6. Полонская Е. М. «Язык HTML:Самоучитель» Диалектика, 2003.