Мақал - мәтелдер. 5 сынып

Ашық сабақ жоспары
Тақырыбы:
МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕР, ОЛАРДЫҢ АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРЫ.

Сыныбы: 5 <<Б>>
Өткізген: қазақ тілі мен әдебиеті
пәні мұғалімі Бошенова А.С.


Күні: Қазақ тілі сыныбы :5
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: мақал-мәтелдер халықтың рухани қазынасы екендігі, олардың өзара ұқсастығы мен ерекшеліктерін, мақалдың ғибраттық, өсиеттік мәні, мәтелдің ишара, меңзеу тұрғысында қолданылатындығын түсіндіру.
Дамытушылық: тіл байлықтарын, ойлау қабілеттерінн өз беттерінше салыстыру, қорытынды жасау және таным белсенділіктерін дамыту;
Тәрбиелік: мақал-мәтелдерді орынды пайдалана білуге, ұшқыр ойлы сөйлеуге, ұлжандылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Аралас
Сабақтың типі: Дістүрлі емес, талдау сабағы
Сабақтың әдісі: Іздендіру, түсіндіру, сұрақ-жауап, даралық және топтық жұмыс.
Пәнаралық байланыс: Әдебиет, тарих, орыс тілі, ағылшын
Сабақтың көрнекілігі: Кесте, сызбалар, үлестірмелі парақшалар
Техникалық құралдар: Интерактивті тақта, слайдтар
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру
А) Оқушыларды түгендеу
Ә) Оқушыларды сабаққа психологиялық дайындау
<<Жүректен - жүрекке>> (тренинг)
Оқушыларға жүрекшелер таратылып, сабақ барысында білім шыңына жету үшін керекті қасиеттерді бір-біріне тілейді.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау
* 121 - жаттығу
* Тұрақты тіркес пен еркін тіркестердің айырмашылықтары мен ортақ белгілерін ата.
Үй тапсырмасын қорытындылау
Тест жауаптарын таба отырып, тұрақты тіркестің ережесін шығару
* Тұрақты тіркеске тән белгіні көрсет
А) Бетінен оты шықты - ұялды
Ә) Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей.
Ереже: Тұрақты сөз тіркестердің құрамындағы сөздер 4-еу немесе 5-еу болса да бір мағына береді.
* Қай тұрақты сөз тіркестің құрылысы дұрыс орналасқан?
А) Тайға таңба басқандай
Ә) Зу жүрегі етті
Ереже: Тұрақты сөз тіркес сыңарларының орнын ауыстыруға, алмастыруға болмайды.
* Тұрақты тіркестің ерекшелігін тап.
А) Оның бетін қақпай (қалай? пысықтауыш) өсірді
Ә) Ерке түнімен көзін ілмеді (Несін? Нені? Не істеді? толықтауыш, баяндауыш)
Ереже: Тұрақты тіркес бір ғана сұраққа жауап беріп, бір сөйлем мүшесінің қызметін атқарады.
І Ізденіс кезеңі
Үйден оқушыларға өз беттерімен ізденіп, мақал-мәтелдерді жазып, жаттап келуге берілген болатын.
Ұжымдық жұмыс. Оқушылар мақал-мәтелдер айтады.
Даралық жұмыс. Мақал-мәтелдің мағынасын ашып, өмірде тиімді қолдана білудің ерекшелігін дәлелдейді.
Жаңа сабаққа өздіктерінен ізденіп, қол жеткізуге бағыттау үшін кестеге назар аударады.
Мақал-мәтелдер
Сұрақтар
Болжамдарын растау
Еңбек түбі - береке
* Құрамындағы сөздердің орны тұрақты ма?
Сөздердің орны тұрақты
Ақ жүрген азбас
* Аз сөзбен көп мағына беріліп тұр ма?
Аз сөзбен көп мағына береді
Жақсыдан үйрен,
Жаманнан жирен.

Үлкенді сыйласаң,
Қадірлі боласың.
* Ақыл-өсиет айтылған ба?
Үлкенді сыйлауға өсиет айтып тұр

ІІ Жаңа білімід меңгерту кезеңі
Мақал мен мәтелдердің айырмашылығы мынада:
* Мақалдың мазмұнында себебі мен салдары қатар айтылып, себебі айтылмай қалып қояды.
* Мақал көбінесе құрмалас сөйлем күйінде келеді. Ал мәтел жай сөйлем күйінде келеді. Кейде баяндауышы айтылмаған толымсыз сөйлем күйінде келеді.
Мақал-мәтелдердің негізгі белгілері

Қалыптасқан дайын сөйлемдер қалпында жұмсалады
Белгілі бір тұжырым, түйінді береді

Ақыл, өсиет айтылып, адамгершілікке үндейді


Мақал-мәтелдердіңерекшеліктері
Р/с
Мақал
Мәтел
1
Құрылысы жағынан екі, үш бөлімді
Көбіне бір бөлімді болып келеді

Әке - асқар тау, шеше - қайнар бұлақ, бала - жағасындағы құрақ
Кәрі түлкі қақпанға түспес
2
Ой неғұрлым ашық айтылады

Батыр туса - ел ырысы, жаңбыр жауса - жер ырысы.
Ой-пікір ишара, тұспал түрінде беріледі.
Көп түкірсе - көл.
3
Ақыл, өсиет түрінде келеді

Бірлігі күшті ел озады, бірлігі жоқ ел тозады.
Көбіне эмоциялық реңк басым.

Қызым, саған айтам, келін, сен тыңда.

Мақал-мәтелдердің тақырыптары әр алуан болып келеді.
Мысалы: Отан, еңбек, батырлық, достық, адамгершілік, оқу-білім т.б.

ІІІ Практикалық дағды кезеңі
Балалар, сабақ барысында білімімізді ең биік шыңға көтеруге ұмтыламыз. Сіздер бағындыратын білімнің биік шыңы Білім пирамидасымен өлшенеді.
І саты (Оқушылық деңгей)
* Бірнеше сөздер беріледі: Ана, еңбек, дос,ел. Мақал-мәтелдер құрап, оларды қатыстырып бір-екі сөйлеммен өз сезімдерін білдіреді.

ІІ саты (Алгоритмдік деңгей)

126-жаттығу, Мақал-мәтелдерді аяқтау.

ІІІ саты (Ізденімдік деңгей)

* 127-жаттығу. Мақалды бөлек, мәтелді бөлек жазу.
Мақалдар
* Біреу күн нұрына малынса, біреу ай сіулесіне зәру.
* Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей.
* Айдағаны бес ешкі, ысқырығы жер қарады.
* Өсер елдің ақыны көп, өшер елдің әкімі көп.
* Ең әдемі сөз - ең ақылды сөз.
Мәтелдер
* Жақсы адамға жау жоқ.
* Кәрі түлкі қақпанға түспес.
* Екі қораз ен қорағасыймас.
* Ауыртпалық ақыл қосар.
* Ұжданы ақтың жүзі ақ.
* Қыздың көзі қысылды.
Ә) <<Жылдам жауап>> ойыны. Сәйкестендіру тесті.
Еңбек түбі - Зейнет
Бейнет түбі - Береке
Ұрлық түбі - Қорлық
Сөз анасы - Құлақ
Су анасы - Бұлақ
IV саты (Шығармашылық деңгей)
Оқушыларды үш топқа бөліп, тапсырмалар беріледі.
* Әр топқа тақырып беріледі. І қатар - Ата-ана
ІІ қатар - Отан
ІІІ қатар - Еңбек

* Тақырыпқа сай сурет.
* Тірек сөздер мен сөз тіркестері, мақал-мәтелдер.
* Оқушылар құрған сөздер мен сөз тіркестерін орыс тілі мен ағылшын тіліне аудар.
Ата-ана тақырыбына: аялы алақан, мейірім, парыз, сәби тілегі, <<Қыздың ұяты - шешеге>>, <<Шеше көрген тон пішер>>.
Отан тақырыбына: қызмет ету, еңбегі жану, <<Отанды сүю - отбасынан басталады>>, <<Туған елдей ел болмас, туған жердей жер болмас>>, <<Отан үшін отқа түс - күймейсің>>.
Еңбек тақырыбына: еңбек ету, маңдай тер, мақсат қою, <<Еңбек түбі - береке>>, <<Ердің артын - еңбек шығарар>>.
Сабақты қорытындылау:
* Мақал-мәтелдер әдебиеттің қай түріне жатады?
* Мақал-мәтелдердің айырмашылығы неде?
* Мақал мен мітелдердің авторы кім?
Қорытындылау: Сөзжұмбақ.
* Жазылуы бірдей, мағыналары әр түрлі.
* Заттың атын білдіретін сөз табы.
* Жылқы пірі.
* Адамның түрлі көңіл-күйін білдіретін сөздер.
* Жеке заттарға қойылатын атау.
* Балаға ең қымбат.
* Білім беретін мекеме.
* Бірнеше сөйлемнен құралып негізгі ойды білдіреді.
* Көркемдеп суреттеуде затты немесе құбылысты екінші затпен не құбылыстармен салыстырып бейнелеу.
* Сиыр пірі.
* Сөздер мен сөйлемдерді байланыстыратын сөз табы.



О
М
О
Н
И
М






З
А
Т
Е
С
І
М





Қ
А
М
Б
А
Р
А
Т
А

О
Д
А
Ғ
А
Й






Ж
А
Л
Қ
Ы






А
Т
А
-
А
Н
А








М
Е
К
Т
Е
П





М
Ә
Т
Е
Л








Т
Е
Ң
Е
У






З
Е
Ң
Г
І
Б
А
Б
А


Ш
Ы
Л
А
У







Үйге тапсырма:
Әр сыныпқа мақал-мәтел жазып келу.
131-жаттығу
Бағалау: