Мыс және оның қосылыстары 10-сынып

10 сынып
Сабақтың тақырыбы: Мыс және оның қосылыстары
Сабақтың мақсаты:
* Білімділік: Мыс элементін жан - жақты зерттеу арқылы мыс , оның
қосылыстары,қолданылуы, маңызы жөнінде білімдерін кеңейту.
* Дамытушылық: Оқушылардың ойлау, қорытындылау, жүйелеу қабілеттерін дамыту.
* Тәрбиелік: Оқушылардың шығармашылық мүмкіндігін дамыту, қабілетін арттыру, қосымша материалдар арқылы эстетикалық тәрбие беру.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі: Түсіндірме-көрнекілік және диалогтік әдіс, кластер (сын тұрғысынан ойлау), тест, Не?Қайда?Қашан? спорттық жарыс ойыны.
Сабақтың көрнекілігі: 1. Д.И.Менделеевтің периодтық кестесі
2. Ақпараттық технологиялар
3. Тірек-сызбалар
4. Таратпа материалдар
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі ;
1. Сәлемдесу
2.Топқа бөлу
1 топ - Na 2 топ -K
3 топ - Ca 4 топ- Mg ІІ. Үй тапсырмасын сұрау (10 мин )
Мұғалімнің кіріспе сөзі:
2010 жылы ақпан айында елімізде 7 қысқы азиада ойындары өтті. Азиадаға әлемнің 27 мемлекеті қатысып, Қазақстан жалпы ойындар бойынша 32 алтын ,21 күміс , 17 қола медальмен І орынға шықты. Қысқа азиада ойындарының түрлері бойынша тапсырмалар болады. Азиада ойындарына өз білімдеріміз арқылы үлесімізді қосайық. Алға!
Оқушылардан өткен тақырыпты <<Не?Қайда?Қашан?>> ойыны арқылы өз білімдерін көрсетеді.
* Химия теориясы .(Хоккей)
10. Неше қышқылдың формуласы берілген?(10)
20. Кестеті толтыр.
Оксид формуласы
Оксид атауы
Сәйкес негіз формуласы
Сәйкес негіз атауы
Na2O

30. Реакция жүретін қатарды табыңдар (екінші қатар )

H2SO4+Fe(OH)2
HCl+CaCO3
NaHSO4+ H2SO4
Zn+H3PO4
Fe+ H2SO4
Ca+HCl
Al(OH)3+HCl
Cu+ H2SO4
Fe+HCl
40. Натрийге жарық түскенде элетрондардың ұшуы қалай аталады ?
(фотоэлектрлік эффект)
50. Дұрыс жауаптардың қосындысы көміртегінің (ІҮ)оксидінің молекулалық массасына тең. (44)
Химия зертханасы (Коньки)
10. NaOН + фенолфталеин --> ? (Индикатор таңқурай түске боялады. )
20. Жұмыртқаның сыртын сындырмай қалай аршуға болады?
(Сұйылтылған тұз қышқылы ерітіндісінде еріп кетеді)
30. Платина сымды алақан бойымен жүргізіп , содан кейін жанарғы жалыныны ұстаса нені көруге болады . Неге?
(Жалын сары түске боялады. Тердің ылғал құрамында ас тұзы бар. Натрий иондары жалынды сары түске бояйды. )
40. Магний қосылыстарың қалай анықтауға болады.
(Магний қосылыстары сілті қосқанда ақ қоймалжың тұнба Mg(ОН)2 түзіледі.
Mg2+ +2 ОН- --> Mg(ОН)2 ↓ )
50. Лабораторияда көмір қышқыл газын анықтау үшін қандай затты қолданады. (Егер көмір қышқыл газын әк суы арқылы өткізсе, онда ерітінді лайланады.
Химик ғалымдар өмірінен (Шаңғы)
* Дмитрий Иванович Менделлев отбасындағы нешінші бала?(17)
20. 1807 ж ағылшын ғалымы Г.Дәви қандай металды таза күйінде алған?
(Натрийді . натрий гидроксидінің балқымасын электролиздеу арқылы.)
30. Өз жерінің қара тасын мақтай білмеген, бөгде жердің алтынын да мақтап жарытпас. Қай ғалымның сөзі?(Қ. Сатпаев)
40.Орыстың қай ғалымы алғаш профессор атағын алды?
( М.В.Ломоносов )
50. Сутегіні ашқан қай ғалым? ( Г. Кавендиш )
Есеп шығару. (Фристайл)
10 92г натрийдің зат мөлшерін есептендер. (4 моль )
20. Массасы 3,9 г Калий тұз қышқылымен әрекеттескенде . Тұзілген тұздың массасын есептендер . m(КСІ)=7,45 г
30. Массасы 9,2 г сілтілік металл йодпен әрекеттескенде массасы60 г осы металдың йодиді түзіледі. Реакция үшін қандай сілтілік металл алынған? (Натрий )
40. Егер суға массасы 9,2 г натрий мен 7,8 г калийден тұратын құйманы салса , қанша көлем сутек бөлінеді? V(Н2) =6,72 л.
50. Құрамында 56 % мырыш 35% мыс бар құймасы артық мөлшерде алынған тұз қышқылына салынды. Реакция аяқталғаннан кейін алынған ерітіндіні суалтады. Қандай тұз түзілді? Оның массасы қандай?
m(ZnСІ2)=7,45 г
Әр түрлі.( Биатлон)
10. Ең жеңіл металлды ата . (литий )
20. Ас содасының формуласы қандай? (NaHСO3)
30. Кермек су деген не? ( Құрамында гидрокарбонаттар бар су. )
40. От көмір жейді...? (Тот темір жейді)
50. Арпа бидай ас екен...? (Алтын , күміс тас екен.)

ІІІ. Жаңа сабақ
1. Қызығушылық ояту . (10 мин )
Мыс тұралы не білеміз деп ойлайсындар?
1. Топтарда жұмыс. 2 мин
2. Тізбек құру. 2 мин
3. Критерияға бөлу 1 мин
.4. Кластер құрастыру 5 мин
2. Мағынаны танып білу. (10 мин )
1. Мыстың периодтық жүйедегі орны.
2. Табиғатта таралуы .
3. Мыстың ашылу тарихи.
4. Мыстың алынуы
5. Физикалық қасиеттері
6. Мыстың химиялық қасиеттері
7. Мыстың қосылыстары
8. Мыстың биологиялық маңызы
9. .Мыстың қолданылуы.
Периодтық жүйедегі орны және атом құрылысы.
* Мыс-І Б топ элементі.
* Химиялық таңба - Сu
* № -29
* Ar(Сu) =63, 546
* Электрондық формуласы 1s2 2 s22p6 3s2 3p63d10 4s1
* Тотығу дәрежесі: +1, Сu2О ; +2 СuО
* тұрақсыз +3 Сu2О3
Табиғатта таралуы
* мыстың табиғи минералдары:
* СuFe S2 халькопирит (30% Сu)
* СuS2 халькозин немесе мыс жылтыры (79,8 % Сu)
* СuS ковелин ( 64,4% Сu)
* СuСО3 . Сu(ОН)2 малахит (54,4 % Сu)
* 2СuСО3 . Сu(ОН)2 азурит (55,5 % Сu)
* Сu2О куприт (81,8 % Сu)
* Табиғатта саф күйінде кездеседі. Өте ірі саф күйінде табылған мыс 420 т болды.
Мыс кендерінің ең үлкен бөлігі Жезқазған маңында, сондай-ақ Павладар, Жамбыл, Шығыс Қазақстан, Ақтөбе облыстарында, Кенді Алтайда.
Балқаш және жезқазған тау-металлургтя комбинатында өндіріледі. Мыстың ашылу тарихи.
* Тас ғасырдан адамның бірінші танысқан металы.
* 6 мың жыл бұрын Ежелгі Шығыста.
* 4мың жыл бұрын Еуропада.
* Адам құрал жасау үшін алғаш рет саф мысты пайдаланған
* Б.з.д ІV мыңжылдықта Египетте Синай түбігінде мыс кендері өңденген.
* Кипр аралында белгілі болған
* "Купрум " сөзі мыстың латынша атауы, ежелгі римдіктердің мыс кен орындары болған Кипр аралының атаунын шыққан деген жорамал бар .
Мыстың алынуы
* 1.Пирометаллургиялық әдіс .
Сu2S + 3О2 --> Сu2О + 2S О2
Сu2О + Сu2S -->6 Сu + 2S О2
* 2 Гидрометаллургиялық әдіс.
СuО + Н2SО4 --> Сu S О4 +Н2О
СuSО4 + Fe --> Сu + Fe S О4
Физикалық қасиеттері
* Ашық қызғылт түсті, металдық жылтыры бар,
* электр тогы мен жылуды жақсы өткізетін,
* жеңіл созылғыш металл.
* Тығыздығы 8,9 г/см3 ,
* балқу t ═1083 0С .
Мыстың химиялық қасиеттеріЖай заттармен әрекеттесуі
Мыс-галогендермен (кәдімгі температурада йодпен,қалғандарымен қыздырғанда )оңай әрекеттеседі:
Сu0 + СІ2 0--> Сu+2СІ2-1
2Сu0 + О2 0--> 2Сu+2О -1
Сu0 + S 0--> Сu+2S-2
Күрделі заттармен әрекеттесуі
Кернеу қатарында мыс сутектен кейін орналасқан, сондықтан ол қышқылдар тотықтырғыш болса ғана олармен әрекеттеседі.
Сu0 + 2H2S+6O4 --> Сu+2S+6O4+ S+4O2↑+ 2H2О
(конц.)
Сu0 + 4HN+5 O3 --> Сu+2 (NO3)2+NO2↑+2 H2О
(конц.)

Сu0 + 8HN+5 O3 -->3 Сu+2 (NO3)2+2NO↑+4 H2О
(cұйылт.)
2Сu + 4HСІ+О2 --> 2СuСІ2+ 2H2О

Сu + АgN O3 --> Сu (NO3)2+2Аg

Мыс қосылыстары

Мыстың сапалық реакциялары
1. Мыс және оның ұшқыш қосылыстары жанарғы жалынын көк жасыл түске бояйды.
* Мыс тұздары сілтіні қосқанда мыс гидроксидінің көгілдір тұнбасы түзіледі.
Сu2+ + 2ОН - --> Сu (ОН)2 ↓
Мыстың биологиялық маңызы
* Адам қанында құрамы 0,001 мг/л дейін болады. Мыс біздің организмге тамақ арқылы келеді.
* Қан түзу процесіне қатысады, тотығу процесін күшейтеді, ферменттердің құрамына кіреді майлар,гемоглобин синтезін, көмірсу алмасуын қамтамасыз етеді.
* Теңіз жануарлардың (былқылдақденелілер, буынаяқтылар )қанында темірдің қызметін атқарады.
* Мыс өсімдіктерде фотосинтез процесіне қатысады.
Мыстың қосылыстарының қолданылуы .
+ Электротехника
+ Металл өндеу
+ Машина жасау, химиялық шыны өнеркәсібі.
+ Гальваностегияда металдарды қаптау
+ Ауыл шаруашылығында зиянкестермен күресу.
+ Полиграфия
+ Баяу жасау.
IV. "Ой толғау" Бекіту (10 мин )
1.Тізбекке қайту, топта жұмыс (2 мин)
2.Критерияға бөлу (1 мин)
3.Кластер толықтыру (2 мин)
ІҮ. Үйге тапсырма: 7.179 бет есеп 5-7 Ү.Бағалау . Топтарды және белсене қатысқан оқушыларды бағалау.