Жаңа технологияларды қолданудың алғышарттары

М.Төлегенов атындағы орта мектебі

Жаңа оқыту технологияларын
қолданудың алғышарттары
(Әдістемелік құрал)

Ш.Р.
Дүйсенқұлова

М.Төлегенов атындағы орта мектебінің
Әдістемелік Кеңесі ұсынған

АҚШИ
2014 жыл

© Дүйсенқұлова Ш.Р.
Жаңа технологияларды қолданудың алғышарттары (Әдістемелік құрал )
Ақши , 2014, -15 бет

Әдістемелік құралда техникалық пәндер бірлестігіндегі барлық өнер
пәндерде және жалпы
арнайы пәндерде жаңа технологияларды қолданудың әдіс –тәсілдері мен
оқытуды құзіреттендіру мен ақпараттандырудың негізі қарастырылған.

Пікір жазғандар:
Р.Т.Шайқақов - мектеп директорының оқу
ісі жөніндегі
орынбасары,
білікті ұстаз
С.С. Сәрсенғалиева - мектеп директорының тәрбие ісі
жөніндегі
орынбасары,
білікті ұстаз

Аа030400- 31
3031(04) 2014

М.Төлегенов атындағы орта мектебінің Әдістемелік Кеңесі ұсынған

©Дүйсенқұлова Ш.Р, 2014

Жаңа оқыту технологияларын қолданудың алғышарттары

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында «Білім беру
жүйесінің басты міндеті- ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар,
ғылым мен практика жетістіктерінің негізінде жеке адамды
қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу
үшін қажетті жағдайлар жасалуы керек» деп атап көрсеткен. Сонымен
қатар елбасымыз Н.Ә.Назарбаев «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге
қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» Жолдауында «Білім
беру реформасы Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттігін қамтамасыз
етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдардың бірі» деп атап
көрсетуі педагогикалық үрдістің сапасын үнемі арттырып отыруды талап
ететіндігін көрсетеді. Демек заман талабына сай бәсекеге қабілетті
жас ұрпақты тәрбиелеуге, оқшыларға қажетті білімді меңгертудің
тиімді жолдарын, әдіс-тәсілдерін талмай іздеу – әрбір ұстаздың
міндеті. Әрбір педагог өз жұмыс тәсілі мен формасын, өз
педегогикалық технологиясын таңдай отырып, білім алушылардың білімін
жетілдіру бағытында жұмыс істеуі керек. Осыған байланысты әр түрлі
әдістерді қолданудың қажеттілігі туындайды.
Білім беруді дамытудың жаңа бағыттарының бірі – білім мазмұнын
толық меңгеруін іске асыратын оқыту технологиясын жетілдіру.

«Оқыту технологиясы» - алға қойылған мақсатқа ең тиімді жолмен
жетуде оқу жоспары бойынша оқыту мазмұнын жүзеге асырудағы әдістер
мен құралдар жүйесі. Бұл термин оқу үрдісінің барлық саласына
техникалық құралдарды және бағдарламамен оқыту оқу әдістерін
пайдалануға байланысты анықталды. Бұл бағытты кейде « білім
саласындағы технология» немесе «оқыту технологиясы» деп атайды.
Көптеген зерттеушілер «оқыту технологиясы» - оқыту мақсаттарын ескере
отырып, оқу үрдісін дұрыс жоспарлап, оны жүзеге асыру деген
пікірмен келіседі. Ғалым Г.Хайруллин «Педагогикалық технология –
педагогикалық үрдісті ұйымдастыру мен жүзеге асырудың жобасы»
деген тұжырымды жақсы айтқан.
Оқытудың педагогикалық жаңа технологияларының оқушының өз
бетінше білім алуын ұйымдастыруға бағыт алған. Қазіргі уақытта
білім мазмұзын жаңарту мен сапасын жаңа деңгейге көтеру мақсатында
оқытудың педагогикалық технологиялары арқылы оқыту әдістерінің 50-
ге жуық түрі ұсынылып, мектеп тәжірибесіне енгізіле бастады.
Педагогикалық технологиялар көптүрлі болуына қарамастан, оның іске
асуының екі ғана жолы бар.
Біріншісі теориялық негізде орындалуы(В.Беспалько, В.Данилев,
В.Дьяченко және т.б. екіншісі – тәжірибемен жүзеге келуі(Е.Ильин,
С.Лисенкова, В.Шаталов.)
Бүгінгі таңда қазақстандық ғалымдарымыз Ш.Қаланова, Ж.Қараев,
Ж.Кобдикова, Ш.Таубаева, Қ.Қабдықайыров, С.Лактионов, М.Жанпейісова,
Ә.Жүнісбек, Қ.Нағымжанова, С.Көңілбаева және т.б. ғалымдарымыздың
зерттеулерінде оқытудың жаңа технологиялары қамтылды. Жоғарыда
келтірілген Ғалымдарымыздың еңбектерімен таныса отырып, оқытудың жаңа
технологияларын бағыттарына қарай жіктеп, төмендегідей топтастыруға
болады.
Оқытудың технологиясы оқытудың мазмұнын өңдеуге көлемімен
мақсатын тұжырымдауға арналған әдістер мен құралдардың жиынтығы
болса, екінші жағынан,
оқытушыны құралдарын пайдаланып, оқушыға әсер ету әдістерін
зерттейді.
Мектептегі оқытылатын басқа пәндермен бірге бейнелеу өнері
пәні сабақтары да

оқушыларға эстетикалық тәлім- тәрбие беру, сұлулықты түсінуге,
әлемдік және ұлттық өнер туындыларын танып білуде қосар үлесі мол.
Осыған орай бейнелеу өнері сабақтарында ұлттық тілдегі
шығармашылық жұмыстар жасату, оқушылардың сурет өнеріне деген
қызығушылығын ояту және дамыту - бейнелеу өнері пәні мұғалімдерінің
басты міндеті деп білемін.Өзімнің сабақтарымда оқушының өз бетімен
ізденісін іштей дамытуға үйретіп, қағаз, картон бетіне әр түрлі
әдіс-тәсілдерді және әр түрлі құрал жабдықтардықолдана отырып жоғары
деңгейдегі сурет салғызуға тырысамын.

4

«Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесі» педагогикалық
технологиясы оқу пәндері, соның ішінде бейнелеу пәндері үшін тиімді.
Себебі, бұл технологияның мақсаты өз бетімен дами алатын, әр
түрлі өзгерістерге бейімделетін баланы дамыта отырып үйрету,
тәрбиелеу.
Бұл технологияның маңызы сол, оқытудың әр кезеңінде оқушы өз
білімін жүйелейді және өзіне- өзі есеп береді. Бұл оқушының алдына
мақсат қоюының алғы шартына жол ашады. Бейнелеуге машықтануда
оқушыда ынталану пайда болады. Ынталану оның пәнге деген, білімге
деген құштарлығына жол ашады. Қызығу оның басты құндылығы.
Оқушының пәнге қызығушылығы оянған соң мұғалімнің жұмысы
жеңілдейді. Мұғалім тек ұйымдастырушы ғана. Бұл жүйемен оқығанда
ешбір оқушы қалыс қалмайды, берілген 45 минутты тиімді пайдалану,
уақытылы үлгеру міндеті өзінен-өзі қалыптасады. Оқушылар сабаққа
ерекше жауапкершілікпен келуі және сабақтың тез басталуын күтеді.
Мұғалімге құрметпен, сүйіспеншілікпен қарым-қатынасы ерекше білініп
тұрады. Мұғалім үшін де сабаққа келу ерекше құрмет. Тіпті үлгерімі
төмен оқушының өзі мұғалім алдында өзін еркін ұстап, өзіне деген
сенімін көрсетіп тұрады.
Деңгейлік тапсырмалар орындау кезеңіндегі 4- деңгей – шығармашылық
деңгей. « Мен» мазмұнына бұл технологияда үлкен мән берілген.Бұл
деңгейдегі бүкіл еңбектің нәтижесі жеке тұлға бойындағы құндылықты
көрсетуге мүмкіндік береді.
Ерекшелігі мына төмендегілер:
- Әр балаға жеке дара қарау;
- Тұлғаның әрекетіне сатылы орналасқан басшылық жасау;
- Әр тақырып бойынша оқушы білімінің бағалануы;
- Әр баланың мемлекеттік стандарт деңгейінде білім алуын қамтамасыз
ету.
Оқу әрекетінің мақсаттылығы мен мазмұндылығына бұл технологияда үлкен
мән берілген. Оқушының ғылыми ұғымдар мен заңдарды түсініп, практикалық
мәселелерді шешуге бағытталған ойлаудың жалпы амал – тәсілдерін ,
дағдыларын меңгеріп қана қоймай, шығармашылық бағытта еңбектенуі – оқу
әрекетінің негізгі мақсаты және нәтижесі болып табылады. Бұл
технологияны өзім беретін бейнелеу өнері сабақтарында қолданып жүрмін.
Ж.Қараевтың технология теориясы негізін және Ж.Кобдикованың әдістемелік
нұсқауларын басшылықа алып, әдістемелік кешенді құралдар жобасын
құрастырып алғанмын.
Мақсатым – оқу-әдістемелік кешендер арқылы әлеумет, мәдениет, қоғам, әлем
туралы мүмкіндігінше белгілі бір көлемде шынайы мағлұматтар беру арқылы
оқушының пәнге деген қызығушылықтарын ояту. Ғылыми әдістемелік
кешендерді ұйымдастырудың мақсатты жобасы
1) Тақырыптық жоспарланған сабақ:
2)Бейнелеу өнері жанрларына құрылған тақырыптық иллюстрация;
3) Пішім А3 қағазы мен бейнелегіш құралдар .
Осыларға сәйкес 4) Көркемдеуші құралынан тұру керек деп есептеймін.

| |
|БІЛІМ |

| |
|Тақырыптық |
|жоспар |

|Білім |
|Тақырыпқа | | Қағаз А3, |
|құрылған | |Көркемдегіш |
|иллюстрация | |құрал |

Бұл технология шығармашылылық жұмыспен айналысатын мектептегі
өнер пәндері бейнелеу, технология, музыка т.б. үшін өте тиімді.
Технологияны жүйелі түрде қолдану үшін :
Оқу жоспары , оған сәйкес бейнелеу өнері жанрлары туралы мәліметтер
мен Қазақстан және басқа халық суретшілерінің шығармаларындғаы
табиғаттың адамға сыйлайтын мол ризығын ,адам қолынан шыққан
бұйымдардың сұлулығын бейнелеп нақыштайды.
Оқушылардың бойында күн сайын көріп жүрген бұйымдардағы біздің көз
алдымызда бұрын байқалмай келген ерекше жарастықты байқау арқылы
сол сұлулықты қағаз бетіне орналастыруға асығып, қызығушылықпен
кіріседі.
Шығармашылық жұмыстың жоғары деңгейде орындалуы үшін оқушының
эстетикалық талғамы мен өнерге деген қызығушылығын оятып қана қоймай ,
қоршаған ортадағы бояу құбылыстарын
Әсерлерін суретшілердің шығармаларын көрсету арқылы айқындап алу
керек.
Оқушыны шығармашылық жұмысқа әкелу үшін үлкен дайындықты қажет етеді.
- Тақырыпты таңдау, тани білу, өмірмен байланысы;
- Оқушының өзі салатын жұмысы арқылы өзін- өзі шыңдауы және рухани
күш алуы;
- Жазықтық бетіне дұрыс түсіру (компоновка);
- Түстерді таңдауы;
- Жалпыдан- жалқыға қарай жұмыс мәнері.
Мен өзімнің іс-тәжірибемді журнал оқырмандарымен бөлісу мақсатында
Ырғыз аудандық мұражайда өткізілген ашық сабақта мұражай экспонаттары-
қобыз бен құмыраны негізге ала отырып шығармашылық жұмыс істеу
сызбасын ұсынамын.

6

|1.Керекті құралдар: | |2.Дайындықжұмыстары: | |3.Қосымша материалдар :|
|*Қағаз Ф. А2, А3 | |*Шығарманың көлемін | |*Суретшілердің жұмысы, |
|* Қарындаш,өшіргіш. | |анықтау. | |(Қосымша) |
|*Акварель,қылқалам түрле| |*Эскиздер жасау. | |*Дайын слайдтар |
|рі | | | |*Иллюстрациялар |
| |
| |
| |
|І кезең ІІ кезең |
| |

ІІІ кезең ІV кезең

7

[pic][pic]

[pic]

Жүйелі кешен қажеттіліктен туындайды, яғни қажеттілік бар жерде
нәтиже болады. ІҮДеңгей.

| Бейіндік |

Шығармашылық сатыда туады.

| Талант |

Белгілі бір шығармашылық қабілеттілік таныту

| Жалпы -арнайы |

Іс-әрекет етуде тұлғаның жеке дара
ерекшелігі.

+
+
«Білгім келеді»
«Жасағым келеді»

Қажеттілік
Жоғарыда айтылған тұжырымдардың барлығы оқушының танымдық іс-
әрекетін , шығармашылығын белсендіруге жетелейді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Ж.Караев.Теоритическое основы развития школьного образования в
Казахстане.
Алматы.1999г.2Ж.Кобдикова. Педагогическая технология уровней
дифференциации обучения школьников. 2002г.
3.Бейнелеу өнері.Дидактикалық материалдар . 5- класс . Алматы 2002ж.
З.Айдарова,М. Сауғабаева
4.Бейнелеу өнері. Дидактикалық материалдар . 6- класс. Алматы.2002ж .
З.Айдарова, М.Сауғабаева.

8

14

16

Ертегіге, көркем шығармаға құрылған иллюстрация.
Ашық сабақ
Дүйсенқұлова Шарбану Рафихқызы
Пәні: Бейнелеу. Класы: 6

Сабақтың міндеті:
Балаларға арналған кітаптар бойынша жасалған ірі суретшілердің
ертегілерге, көркем әдеби шығармаларға арналған суреттерінен өмір шындығын
ертегі мәтініндегі кейіпкер әрекетін елестете білу,көркемідік талғамын
қалыптастыру, жақсы қасиеттерін үйреніп, жаман қасиеттерінен
жиреніп,ертегідегі кейіпкерлерге сүйіспеншілігі мен жанашаырлығын
ояту.Ертегі , көркем шығармаға қатысты сюжетті құрып сурет салуға
машықтану.

Сабақтың мақсаты:
Білімділігі: Оқушыларға ертегі, әдеби
шығармалар кейіпкерлері туралы мағлұмат
бере отырып әдеби көркем шығармаларды
иллюстрация арқылы қабылдауға үйрету.

Дамытушылығы: Өзіндік ой- қиялын дамыту,
ұшқыр ойлылығын, эстетикалық қызығушылығын
дамыту. Әдебиет , ертегі, көркем шығармаға
қызығушылығын арттырып, кітап тарихы,
кітапқа қызығушылығын оятып, оны оқу арқылы
сөздік қорын дамыту.

Тәрбиелілігі: Көз алдына елестету,арқылы көркем
шығарма, ертегіден өмірді қабылдау жақсы –
жаманды айыру, Өмір мен айналадағы қоршаған
орта мен табиғатты тануға, ондағы әдемілікті
көре білуге халқымыздың ұлттық ертегілерін
сүюге , арман –тілегін, баға жетпес рухани
тәрбиесін ұрпаққа ертегі арқылы бере
білгенін сезініп , оны құрметтеуге тәрбиелеу.

Пәнаралық байланыс:
Әдебиет : Әдеби көркем шығармалар, ауыз әдебиетіндегі
ертегілер, тақпақ, өтірік өлеңдер, мысалдар, т,б.
Биология: Тірі табиғат иелері мен адамдардың дене
пропорциясы.
Эстетика: Әсемдікті ,елді, жерді сүю, жақсы –жаманды айыру.
Тарих: Батальдық көркем шығармаларды насихаттау.
Информатика: Көркем бейнені ақпараттық технология арқылы қабылдау.
Технология: Шығарманы бейнелеуде қол машықтығын дамыту.

17

Сабақтың түрі: Аралас сабақ. Аукцион , Көрініс,Сарамандық
Сабақтың типі: Жаңа сабақ.
Сабақтың әдісі: Сұрақ –жауап, мазмұнын , өз ойларын айту
шығармашылық әңгіме,
шығармашылық жұмыс.
Көрнекілігі :
Мұғалім үшін:
Плакаттар , суреттер (А4) , «Айгөлек» журналы, ертегіге, көркем шығармаға
құрылған сюжетті көшірмелі суреттер, көрініс сахнасы, ,кітаптар,
плакаттар, карточкалар, т,б.
Оқушы үшін:
Альбом парақтары, «Айгөлек» журналы, қарындаш, түсті акварель,
өшіргіш, қағаздар топтамасы, үй жұмыстары, су құтысы, т,б.
Сабақтың кезеңдері:
І Ұйымдастыру сәті:Құралдарын тексеріп, сабаққа назарларын аудару.
ІІ. Үй тапсырмасы:
Оқушы ұшқырлығы ( (Жеті пәннен жеті құпия сұрақ)
Жалпылама сұрақтар арқылы оқушылардың білімін және үйден орындап
келген жұмыстарын тексеріп бағалау, мадақтау.
1.Бейнелеу. 1Кеңістіктегі нәрсенің біздің көру нүктемізден алыстаған
сайын кішірейіп көрінуін қалай атаймыз ? (Перспектива.)
2.Технология. 2 Перспективаның үй ішін бейнелеу түрін қалай атаймыз?
(Интерьер)
3. Тарих. 3 Тарих мұқабасындағы Әйгілі «Турксиб» картинасысындағы
алыстап бара жатқан вагондар ше?Бұл кімнің жазған картинасы?
(Ә.Қастеев)
4. Математика.4 Көше перспективасындағы әсем ғимараттардың нобайын неге
ұқсатамыз?(Параллилипипед)
5. География. 5Әуедегі ұшқан құс, алып лайнер –ұшақтардың суретін
салғанда перспектива заңдылығының қандай түрін қолданамыз? ( Ауа
перспективасы)
6. Қазақ әдебиеті. 6 Мініп алып құртқа ,
Ұшып бардым бұлтқа.
Бұлттан сәлем жолдадым,
Жердегі бар жұртқа. – Қандай жанр? (
Өтірік өлең.)
7. Өзін –өзі тану. Мына суретке мақал құра.( Қыз – жердің көркі, Гүл –
елдің көркі. )

ІІІ. Жаңа сабақ.1. Мағынаны таны. Сабақ мазмұны.
2. Көрініс. Сахналық қойылым.
ІҮ. Сарамандық жұмыс .
1.Ертегілерден бір тақырыпқа сурет салу. Ертегінің басты кейіпкерін жеке
парақта іздеу.
2.Ертегі ішіндегі ең қызықты оқиғадан сюжеттік көрініс салу.

ІІІ кезең. Деңгейлік тапсырмалар.
І Деңгей. Көркем суреттердегі әдемілік . Алдымызда тұрған «Қожанасыр
туралы аңыздар» ертегілер топтамасына иллюстрация нобайын (Эскиз)жасау.
Композициялық орталықты табатын - репродуктивті деңгей. Шығарманы әр бала
өзі отырған жерден қарап қағаз бетіне оймен дұрыс орналастыру.
ІІ Деңгей. Қалыптасқан дағдысын пайдаланып , суреттің шешімін табу,
негізгі түстік гамманы табу.Композициясын табатын тапқырлық- эвристикалық
деңгей.
ІІІ. Деңгей.Оқушының білімін , білігі , дағдысы, қабілеті ерекше
аңғарылып, жұмыс нәтижесі көрінетін шығармашылық деңгей. Шығарманы толық
аяқтау.
Ү. Бекіту сұрақтары.
ҮІ.Оқушыларды үй тапсырмасы мен жаңа сабақты бірге қорытындылай отырып
бағалау.
ҮІІ.Үйге тапсырма.

18

Жаңа сабақ. Мағынаны таны:
1,Балалар, ауыз әдебиетіне нелер жатады?
Осы аңыз әңгімелер , көркем әдеби шығармаларда, ертегілерде , өздерің
сүйіп оқыған басқа да балаларға арналған кітаптарда алдымен қолға алғанда
одан не байқадыңдар?
Қолыңа жаңа кітап түскенде алдымен оның суреттерін қарап шығасың.Егер
суреттері ұнаса бірден сол кітапты оқып шыққың келеді. Демек бұл кітапты
жақсы суретші безендірген. Ондай суретшіні безендіруші деп атайды. Ал
кітаптың мазмұнына салынған суретті иллюстрация деп атайды.
Бұл латын сөзі екен, мағынасы «ЖАРЫҚТАНДЫРУ» деген мағынаны береді.
Иллюстрациялар тек кітапты безендіріп қана қоймай , оны оқырмандарға
тартымды етіп, мағынасын ашып береді.
Сонымен қатар кітаптың мазмұнын , кейіпкерлердің мінез-құлқы мен
бейнесін ашуда үлкен рөл атқарады.
Қолыңа кітап алып, оқымай- ақ иллюстрацияларын қарап шыққанда, не туралы
екенін жобалап айтқан, ондағы басты кейіпкерді көз алдыңа елестеткен
сәттерің есіңде болар.
2. Осы аралықта кітаптың шығу тарихына кішкене тоқтала кетейі. Бұл деректі
оқуға оқушымыз Ғаббасқа және Еркежанға кезек берейік.
4. Енді біздің тақырыбымызға орай иллюстрацияға тоқталайық.
Табиғат күштерін қайткенде басқару жайын , әлемде туындап жатқан сансыз
құбылыстардың мәнін қалай ұғыну, жағдайын адамзат сонау бағзы заманнан
бері арман еткен, еркін еңбекті әділдікті, бақытты көксеген. Барлық
елдердегі адамдардың арманы бір- біріне ұқсас болды. Алайда әр халық
оны өзінше бейнеледі. Әрбір халықтыңүміт-тілегі , аңсаған арманымен
бірге жасасып келе жатқан ғажайып ертегілер әлемі пайда болды. Яғни
ертегі – адам қиялының қазынасы, халық шығармашылығының бір көрінісі.
Ертегіден халықтың көркем творчествоға , өзінің шығармашылық ұшан-
теңіз қиялын бейнелеп беруге деген суреткерлік дарынын аңғаруға болады.
Ол өзінің тыңдаушысынан қанатты қиял мен шығармашылық елестету күшін
талап етеді. Ертегінің шындыққа айналған кездері де бар.Мысалы аспанда
ұшатын ұшақтың (сомолёттің) ертегіден алынғанын біле бермейміз. Бұдан
бірнеше жүздеген
Жылдар бұрын жер бетінен бірде бір адам көтеріліп көрмеген заманда, адам
қиялымен ертегілерде кілемге мініп ұшу болған. Ертөстіктің Самұрыққа
мініп ұшуы, Толағайдың тау арқалауы да осы халқымыздың қиялының
жемісі еді.
Ертегіні құруда жазушылардан А.С.Пушкин, Ершов, Некрасов, француз
ертекшісі Перро, Дат ертекшісіАндерсен, неміс жазушылары Ағайынды Гриммдер
, атақты Мюннхаузен, т,б, сөз зергерлері халық ертегілерінің негізі
бойынша өз ертегілерін шығарды.
Ертегілерде қиял-ғажайып та, өмір шындығы да болады. Мұндай
ерекшеліктерді суретшілер иллюстрациялық суреттерде де өте нанымды
бейнелей алады.
Ертегі , көркем шығармалар бізге қазіргі заманда да қажет. Ол
тыңдаушыларын еліктіріп, қызықтырып, көңілін ашады, сонымен қатар
жақсылыққа , әділеттілікке деген сезімін туындатады. Еркін ой мен
қанатты қиялға баулиды. Бұлар адамзат баласы үшін барлық замандағы кезде
де , тіпті ғылым мен техника қарыштап дамыған қазіргі заманда да адам
баласына қажет құнды қасиеттер.
Сонымен сөзімізді қорыта келгенде әдеби көркем шығармалар мен ертегілердің
мәтініне құрылған суретті – ИЛЛЮСТРАЦИЯ деп атаймыз.
Қазақтың ұлттық ертегілерін алғаш жинақтаушылар – орыс оқымыстылары:
Радлов, Потанин, қазақтан Шоқан, шығыстық – Диваев, кейіннен ақын
Ақылбек Сабалов, Мақыш Тәтімов, Т,б жинақтады. Ақын Абай да шығыстың
аңызы –ертегісі -«Әли», «Әзімді» өлеңмен аударды.
Осы ертегілерге көркемдеп сурет салушылар – Бейсен Серікбай, А,Ысқақов,
Бейсебек Ақанаев, С,Дүзелханов т,б.
Шығыс халықтарының ішінде Қазақ, Қырғыз,Өзбек, Түрік т,б, Азия елдерінің
бәріне ортақ аңыз –ертегі , күлдіргі әңгіме - Қожанасыр және «Мың бір
түн ертегісі»,»Тотының тоқсан тарауы» т,б, ертегілер әлі толық зерттеліп
болған жоқ.
19

Қазір дүние жүзінің флоьклористері финдік Аарне Антти орыс ертегісінен
2136 ертегіні, шығысертегілерінен 915 тей ертегіні катологке енгізген.
Бірақ қазақ ертегілері көп зерттелмегендіктен,
Ертегіні классификациялау әдісі әлі қолданылмай келеді . Біздің
білетініміз Қожанасырды түркі халықтарынан Өзбек халқы «біздікі», Қырғыз
халқы «біздің ертегі», Түрік халқы да «Біздікі» , деуіне қарағанда
Қожанасыр Барлық түркі халқыныкі екендігі, ал Алдаркөсенің Қазақ халқыныкі
екенін білеміз. Бұл деректер М.Әуезовтың ертегілерді зерттеу лерінен
алынды.

2. Көрініс. Сахналық қойылым.
ІҮ. Сарамандық жұмыс .
1.Ертегілерден бір тақырыпқа сурет салу. Ертегінің басты кейіпкерін жеке
парақта іздеу.
2.Ертегі ішіндегі ең қызықты оқиғадан сюжеттік көрініс салу.

ІІІ кезең. Деңгейлік
тапсырмалар.

І Деңгей.
Көркем суреттердегі әдемілік . Алдымызда тұрған «Қожанасыр туралы
аңыздар»ертегілер топтамасына иллюстрация нобайын (Эскиз)жасау.
Композициялық орталықты табатын - репродуктивті деңгей. Шығарманы әр бала
өзі отырған жерден қарап қағаз бетіне оймен дұрыс орналастыру.

ІІ Деңгей.
Қалыптасқан дағдысын пайдаланып , суреттің шешімін табу, негізгі түстік
гамманы табу.Композициясын табатын тапқырлық- эвристикалық деңгей.

ІІІ. Деңгей.
Оқушының білімін , білігі , дағдысы, қабілеті ерекше аңғарылып, жұмыс
нәтижесі көрінетін шығармашылық деңгей. Шығарманы толық аяқтау.

Ү. Бекіту сұрақтары.

1. Халық ауыз әдебиетінің түрлерін ата?

2 .Иллюстрация дегеніміз не?

3Халқымыздың аңыз , ертегілерінен жағымды кейіпкерлерді ата?

4. Балалар әдебиетінің көркемдеуші – сурешілерін ата?

5Қожанасыр қандай кейіпкер? Ол қай халықтың сүйікті кейіпкері?

ҮІ.Оқушыларды үй тапсырмасы мен жаңа сабақты бірге қорытындылай отырып
бағалау. Аукцион арқылы оқушыларға жетон таратып, бағалау.

ҮІІ.Үйге тапсырма.

Қожанасыр туралы дерек жинақтап,

Суретті толық аяқтап келу.

20
Иллюстрацияның ережелері
І . Иллюстация әдеби шығарма, ертегінің мазмұнына құрылады.
ІІ. Ашық бояулар қолданылады.
ІІІ. Иллюстрация кітапты безендіру – эскизден басталады.
ІҮ. Форматы айқындалады.
Ү. Ішкі мазмұнына сай мұқаба, тақырыптарға кітап беттері
безендіріледі.
ҮІ. Иллюстрация тұтас кітапқа немесе бір ертегі, шығармаға кейде
мазмұны күрделі роман, повесть болған жағдайда сыртқы мұқабасына
салынады.
ҮІІ. Кітапқа сурет салушы адам көркемдеуші - суретшісі деп аталады.

Ертегіге, көркем шығармаға құрылған
иллюстрация.

Сабақтың жоспары:

І Ұйымдастыру сәті:Құралдарын тексеріп, сабаққа назарларын аудару.
ІІ. Үй тапсырмасы: Аукцион.
Оқушы ұшқырлығы ( (Жеті пәннен жеті құпия сұрақ)

ІІІ. Жаңа сабақ.1. Мағынаны таны. Сабақ мазмұны.
2. Көрініс. Сахналық қойылым.
ІҮ. Сарамандық жұмыс .
ІІІ кезең.
Деңгейлік тапсырмалар.

Қауіпсіздік
ережелерін сақтау.

Ү.
Бекіту сұрақтары.

ҮІ.Оқушыларды үй тапсырмасы мен жаңа сабақты бірге қорытындылай отырып
бағалау.

ҮІІ.Үйге тапсырма.

Бекіту сұрақтары:

1. Халық ауыз әдебиетінің түрлерін ата?

2 .Иллюстрация дегеніміз не?

3Халқымыздың аңыз , ертегілерінен жағымды кейіпкерлерді ата?

4. Балалар әдебиетінің көркемдеуші – сурешілерін ата?

5Қожанасыр қандай кейіпкер? Ол қай халықтың сүйікті кейіпкері?

21

|№ |Оқушының аты –жөні: |Үй тапсырмасы:|Сұрақ –жауап|Жаңа |Қорытынды |
| | | |. |сабақтағы |баға |
| | |Суретті аяқтау |Бір сұраққа |белсенділігі | |
| | | |– 1 ұпай | | |
|1 |Әбдірай Нұрсұлтан | | | | | |
|2 |Бегімбай Ғалымжан | | | | | |
|3 |Ғанибекұлы Мейіржан | | | | | |
|4 |Дастанқызы Ақерке | | | | | |
|5 |Жеңісбекқызы Айшолпан | | | | | |
|6 |Қуанышбайұлы Дәулет | | | | | |
|7 |Қуандық Ердәулет | | | | | |
|8 |Мағжан Есенай | | | | | |
|9 |Нұрланұлы Қалижан | | | | | |
|10 |Ұлғайсынұлы Ғаббас | | | | | |
|11 |Төлеуханұлы Жансен | | | | | |
|12 |Хамит Еркежан | | | | | |
|13 |Шүкірбай Арайлым | | | | | |

Бағалау критерийі

Бейнелеу пәні мұғалімі: Ш.Дүйсенқұлова.

22

Ақтөбе облысы, Ырғыз ауданы, Ақши ауылы
Бейнелеу және сызу пәнінің мұғалімі: Дүйсенқұлова Шарбану
Ашық сабақ.
Сызу.
9- класс.
Сабақтың тақырыбы: Аксонометриялық проекциялар
Сабақтың мақсаты: Білімдік Оқушыларға аксонометриялық
проекциялау, оның түрлері,

тіктөртбұрыштың үш көрінісін тіктөртбұрышты изометрияда

және қиғаш бұрышты фронталь диметрияда орындау жолын

түсіндіру.
Тәрбиелік. Сауатты сыза білу, ұқыптылыққа, тиянақтылыққа,
кеңістіктегі

заттарды дұрыс қабылдай білуге үйретеді.
Дамыту. Оқушылардың шеберлігін,ойлау қабілетін, бейнелік
ойлауын,

күрделі тетікбөлшектердің нақты көріністерін табуға,

логикалық шеберлігін дамыту.
Сабақтың түрі: Теориялық
түсіндіру, практикалық орындау.
Әдісі: Психологиялық ұйымдастыру, сұраұ- жауап, сабақ мазмұнын,
іс жүзінде тетікбөшектің көріністерін изометрияда және диметрияда
орындау.
Пән аралық байланыс: Сызба геометрия, Технология, Бейнелеу, өмірмен
байланыс.
Көрнекілігі: Сызба үлгілері, макет бұрыш, техникалық суреттер,
картотекалар, Венн диаграммасы,
тетікбөлшек «Тірек».

Сабақ барысы:
І. Психологиялық ұйымдастыру: «Маралдар
қалай амандасады?»
Мақсаты: Оқушыларды сабақты бір-бірімен, мұғаліммен
етене байланыс
жасап, емін-еркін отыру, тапсыр маларды орындауда
балаларға сенім ұялату.

Жоспар:

І.Психологиялық ұйымдастыру.
ІІ.
Үй тапсырмасы.
ІІІ.
Сабақ мазмұнын сұрау.
ІV.
Практикалық тексеру.
V. Жаңа сабақ.
Аксонометриялық проекциялар

2.Дамыта оқыту технологиясы

3.Венн диаграммасы

VI.Практикалық орындау

VIIБекіту сұрақтары

VIII.Үй тапсырмасы

IX.Оқушыларды бағалау.
І.Психологиялық ұйымдастыру. «Маралдар қалай амандасады?»
-Балалар, ортаға дөңгеленіп тұрамыз.
Бір-бірімізбен маралдарша амандасамыз . Қарама-қарсы құлақпен,
мұрынмен, мүйізбен (Екі сұқ саусақты төбемізге мүйіз етеміз),
тіземен, шынтақпен, барлық аталған дене мүшелермен түйістіріп
амандасамыз.
Пауза- 3 рет шапалақ ұрамыз.
Оқушыларды екі топқа бөліп отырғызамыз.
-Қане, енді орнымызға отырайық.
- «Кім тапқыр?» Қайталау сұрақтары. Өткен тақырыпқа шолу жасайық.

ІІ.1.Шеңбердің проекциясы қалай жүргізіледі?
2.Проекция жазықтығына көлбеу шеңбердің тікбұрышты проекциясы қалай болып
түседі?(Эллипс)
3.Проекцияға, нәрсе проекция жазықтығы мен бақылаушының арасында
орналасатындай етіп қарағанда нәрсенің көрінетін сызықтары қандай сызықпен
көрсетіледі?(Тұтас негізгі жуан сызықпен.)
4.Проекциялары бірігіп үсетін екі нүктені қандай нүктелер деп
атаймыз?(Бәсекелес).
5.Берілген нәрсенің проекциясын салуды не деп атаймыз?(Сызудың тура есебі).
6.Нәрсені берілген проекциясы бойынша анықтау не деп аталады?(Сызудың кері
есебі).
7.Кері есепті шешуге мүмкіндік беретін кескіндерді қалай
атаймыз?(Қайтымды).
23

8.Кері есепті шешуге болмайтын кескіндерді қалай атаймыз?(Қайтымсыз).
9.Сызудағы қайтымды кекіндерді ата?(Аксонометрия және Монж Эпюрі).
10.Біздің елімізде Монж эпюрін не деп атайды? (Сызба).
ІІ .2. Ортақ қабырғасы бар (АВС ж/е АВД) екі үшбұрыштың проекциясын
қарастырайық 38,ә-сурет.

ІІІ Жаңа сабақ
.Аксонометриялық проекцияға негіз болатын нүктенің жазықтықтағы орнын
анықтау үшін өзара перпендикуляр х және у түзулерін жүргізеді. Олар О
нүктесінде қиылысады.(40-сурет).Осы О нүктесін бас нүкте,Х түзуін
обсциссалар осі, У түзуін ордината осі деп атайды. Кез келген М нүктесінің
орны екі санмен анықталаты. Олардың біреуі М нүктесінің У осіне дейінгі
қашықтыққа тең. Бұл санды М нүктесінің обсциссасы дейді. Екіншісі М
нүктесінен Х осіне дейінгі қашықтыққа тең, оны М нүктесінің ординатасы
дейді.М нүктесінің обсциссасы Х=/ОМх/=/ММу/,ал ординаталары У=/ОМх/=/ММу/.
Алынған сандарды нүктенің координаталары деп атайды, ал Х пен У осьтерін
ж/е О бас нүктесін біріктіріп жазықтықтағы тік бұрышты координаталар жүйесі
деп аталады
Нүктенің кеңістіктегі орнын анықтау үшін ОХУ жүйесін О нүктесі
арқылы өтетеін ж/е Х пен У-тің әрқайсысына да перпендекуляр болатын Z
осімен толықтыру керек. Үшінші Z осін аппликата осі деп атаймыз. Енді
нүктенің орны үш санмен анықталады: Х абсциссасы, У ординатасы және Z
оппликатасы.
Координаттар жүйесі Охуz бас нүктеден (О), үш остен (Х, У және Z)
және өзара перпендекуляр үш жазықтықтан тұрады.
Аксонометриялық проекциялар жазықтығының бұрыштық орналасуына
ешқандай шек қойылмайды.
Тік бұрышты аксонометрия үшін U2+V2+W2=2 болады. Сондықтан бұрмалану
көрсеткіштерінің екеуін қалауымызша тағайындауға болады. Сондықтан
аксонометрияның өте көп екенін аңғаруға болады. Біз олардың екеуімен ғана
танысамыз. Олар тік бұрышты изометрия мен қиғаш бұрышты фронталь диметрия.
Аксонометриялық проекция изометрияны анықтауда натурал
координаталар жүйесінің остері аксонометриялық проекция жазықты ғана
(а=В=g) бірдей бұрыштармен көлбесін. 46 а-сурет. Натурал остердің
жазықтығымен қиылысу нүктелерін Х,У жәнеZ әріптерімен белгілесек, Х У Z тең
қабырғалы үшбұрыш екенін, ал бас нүкте Х У Z үшұрышының биіктігінің
қиылысу нүктесі О-ға проекцияланатын аңғарамыз. Олай болса, аксонометриялық
остер арасындағы бұрыштар 1200 болады.Изометриялық проекциядаU=V=W
болатыны туралы жоғарыда айтқан болатынбыз. Ал тікбұрышты аксонометриялық
проекциялар үшін U2+V2+W2=2
z z

х 900 1350 1200 1200
О
1350 х 1200
у

х
2. Дамыта оқыту технологиясы бойынша оқушыларға қарапайым өмірмен
байланыстырып, координаттық жүйені түсіндіру, жазық қағазға өз
бетімен ойша салу әдісі.
Координаттық жүйедегі аксонометриялық проекцияны қарапайым
өмірмен де байланыстыруға болады. Мысалы:
оқу бөлмесінің барлық қабырғасы, төбесі, табаны мысал бола
алады. Оқу бөлмесінің бір бұрышын алсақ, аксонометриялық
проекцияға негіз бола алады. Аксонометриялық проекцияларды
өз бетімен ойша салып орындау.

24
|V |

z

х О
х х

H w

у
Аксонометриялық проекцияда қарама-қарсы қабырғаны V- фронталь , табанына
паралель қабырғаны H-горизанталь, жанындағы қабырғаны-W- профиль деп
атаймыз.
ІІ.Үй тапсырмасын тексеру.
Қаріптерді бағалау.
III.Венн диаграммасында екі проекцияның айырмашылығын және ұқсас
қасиеттерін қараймыз.
| | | | | | |
|1 | Көркем еңбек нені оқытады? |1 |11.10. |Лекция |Дерек |
| | | |2011 | | |
|2 |Технология пәні салалары. |2 |18-25. |Лекция |Дерек |
| | | |10.2011| | |
|3 |Киім тарихы |1 |1.11. |Сурет салу |Альбом |
| | | |2011 | | |
|4 |Стиль |2 |15-22. |Киім |Альбом |
| | | |11. |бөліктерін | |
| | | | |қосу | |
|5 |Көркем еңбек. Икебана |2 |29-6.12|Гүлден |Жасанды |
| | | | |икебана |гүлдер |
|6 | Сәндік қолданбалы өнер |2 |13-20.1|Ұлттық |Жіптер, |
| | | |2 |иллюстрация |т.б. |
|7 |Ұлттық қолөнер |2 |10-17.0| Қолөнер |Альбом |
| | | |1 |түрлерін | |
| | | |2012 |жасау | |
|8 |Ұлттық костюмге реферат, |2 |24-31.0|Реферат |Деректер |
| |альбом жасау. | |1 | | |
|9 |Ою-өрнек- |1 |7.02.20|Ою қию |Қайшы |
| |Орнамент | |12 | |қағаз |
|10 |Ермексаздар |1 |14.02. |Ермексазбен |Ермексаз |
| |спектаклі | |2012 |жұмыс | |
|11 |Тұрмыстық техника |1 |21.02 | Обой |Деректер |
| | | |.2012 |жапсыру | |
|12 |Интерьер |2 |28-6.03|Бөлмені |Альбом |
| | | |. |әрлеу | |
| | | |2012 | | |
|13 |Композиция |1 |13.03 | Сурет салу |Суреттер |
| | | |2012 | | |
|14 | Тамақтану физиологиясы |2 |3-10.04|Лекция | Физ. дерек|
| | | |. | | |
| | | |2012 | | |
|15 |Диета дегеніміз не? |1 |17..04.|Кесте |Кесте |
| | | |2012 | | |
|16 |Тағамның физиологиялық топтары |1 |24.04. |Кесте құру |Кесте |
| | | |2012 | | |
|17 |Ұлттық тағамдарға карточка жасау |1 |8.05 |Карточка |Көрнекі |
| | | |2012 | |заттар |
|18 |Бұйымдарға көрме ұйымдастыру. |1 |15.05. |Көрме |- |
| | | |2012 | | |
|19 |Дөңгелек үстел. Жылдық қорытынды |1 |22.05. |Бағалау |Сұрақ-жауап|
| | | |2012 | | |

БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ ПӘНІНЕН ҮЙІРМЕ ЖОСПАРЫ

Үйірме жетекшісі:
Ш.Дүйсенқұлова

МАЗМҰНЫ

Жаңа оқыту технологияларын қолданудың
алғышартары...................................................4
Ертегіге, көркем шығармаға құрылған
иллюстрация.............................................................17
Аксонометриялық
проекциялар.................................................................
.............................23
Өнер түрлері мен
жанрлары....................................................................
.................................26
Сұлу
сурет.......................................................................
............................................................26
Түс.........................................................................
.......................................................................27
Мүсін
өнері.......................................................................
..........................................................28
Сәулет
өнері.......................................................................
........................................................29
Готикалық
стиль.......................................................................
..................................................30
Борокко
стилі.......................................................................
.......................................................30
Қазақстанның сәулет
өнері.......................................................................
................................30
Қолданбалы сәндік
өнер........................................................................
...................................31
Киіз үйдің ішкі
көрінісі....................................................................
...........................................31
Композициялық тұйық
өрнектер....................................................................
..........................31
Табиғаттағы
сызықтар....................................................................
.............................................32
Арнайы сөздіктер мен түсініктемелер
............................................................................
........33

8

Әр түрлі халықтар
өрнектері
Ұлттық ою- өрнек өнері өз табиғатынан ұлттық сипатта болып, халықтың
салт- дәстүрі , әдет – ғұрпы мен сенімдерінен туындап, тікелей оның
өндірістік іс- әрекетіне , тұрмыс- тіршілігіне жақын болып келеді.
Бейнелеу өнері пәні мұғалімінің іс- тәжірибесінде сәндік өнер саласына
көп орын берілген. Бұл әр түрлі сәндік композициялар, өрнектер болуы мүмкін
Соның ішінде түрлі кезеңдердегі әр түрлі халықтардың сәндік қолданбалы
өнерге өздері қосқан тамаша еңбектерімен ерекше көзге түскен. Әрбір
халықтың өзіндік ұлттық ерекшеліктері оның киім үлгілерінен , тұрмыстық
бұйымдарынан, яғни оларды безендіруші ою-өрнек элементтерінен көрініп
тұрады.
Қазақ халқы киіз, тері ағаш, металл және т,б. материалдан жасалған
көркем бұйымдарды әр кез ою- өрнекпен әшекейлеп , сәндеп отырған.
Орта Азия халықтарынан, әсіресе қырғыз халқынан қазақтардың ою- өрнек
элементтері соншалықты айырмашылық жасамайды. Қазақтар ағаштан ойып
жасалған бұйымдарын алтын, күміс, металл пластинамен немесе сүйекпен
көмкерген.
Оқушылар әр түрлі халықтардың ою- өрнек элементтері жайлы белгілі бір
біліктілік пен дағдыларды жинақтап , өз бетімен шығармашылық жұмыс
жасауға пайдаланады.
Өрнекті композиция жасауда оқушылар құрылымның ерекше заңдылықтарына
бағынады. Бұл « бейнесіз пішіндер композициясы» деп аталады., яғни кез
–келген өрнек элементін басқаша вариациялау мүмкіндігі бар. Өрнектер
жайлы айта бастағанда ең алдымен өрнектің шығу тарихы қаралады, яғни
жеке өрнек элементінің құрылымдық ұстанымы тілге тиек етіледі де,
соңынан оның композициялық шешімі қағаз бетінде орындалады.
Оқушыларға өз бетімен өрнек жасау ұсынылады, сонымен қатар бұл өрнекке
жануар бейнесінің белгілі бір қалыптағы көрінісін алуға болатыны
айтылады. Оқушы алдымен жануарға ұқсайтын өрнектерді қарап шығады. Мұндай
өрнек элементтері ертедегі тұрмыстық бұйымдарда көп кездеседі. Мысалы ,
«Алтын адам» киімі мен оның қару – жарақтарындағы өрнекті безендірулерді
қарап шығу керек. Немесе күнделікті тұрмыста пайдаланылатын текемет,
үй жабдықтары , ыдыс- аяқтар , киім үлгілерін зерделеп шыққан жөн.
Сіздердің назарларыңызға ұсынылып отырған әр түрлі халықтардың
өрнектері көркем шығармашылық жұмыс жасауда пайдасын тигізері сөзсіз.

|№ |Жұмыстың тақырыбы |Саға| |Оқыту |Оқушыларға |
| | |т |Уақыты |мәселелеріні|қажетті |
| | |саны| |ң топтары |құралдар |
|1 | Көркем еңбек нені оқытады? |1 |11.10. |Лекция |Дерек |
| | | |2011 | | |
|2 |Технология пәні салалары. |2 |18-25. |Лекция |Дерек |
| | | |10.2011| | |
|3 |Киім тарихы |1 |1.11. |Сурет салу |Альбом |
| | | |2011 | | |
|4 |Стиль |2 |15-22. |Киім |Альбом |
| | | |11. |бөліктерін | |
| | | | |қосу | |
|5 |Көркем еңбек. Икебана |2 |29-6.12|Гүлден |Жасанды |
| | | | |икебана |гүлдер |
|6 | Сәндік қолданбалы өнер |2 |13-20.1|Ұлттық |Жіптер, |
| | | |2 |иллюстрация |т.б. |
|7 |Ұлттық қолөнер |2 |10-17.0| Қолөнер |Альбом |
| | | |1 |түрлерін | |
| | | |2012 |жасау | |
|8 |Ұлттық костюмге реферат, |2 |24-31.0|Реферат |Деректер |
| |альбом жасау. | |1 | | |
|9 |Ою-өрнек- |1 |7.02.20|Ою қию |Қайшы |
| |Орнамент | |12 | |қағаз |
|10 |Ермексаздар |1 |14.02. |Ермексазбен |Ермексаз |
| |спектаклі | |2012 |жұмыс | |
|11 |Тұрмыстық техника |1 |21.02 | Обой |Деректер |
| | | |.2012 |жапсыру | |
|12 |Интерьер |2 |28-6.03|Бөлмені |Альбом |
| | | |. |әрлеу | |
| | | |2012 | | |
|13 |Композиция |1 |13.03 | Сурет салу |Суреттер |
| | | |2012 | | |
|14 | Тамақтану физиологиясы |2 |3-10.04|Лекция | Физ. дерек|
| | | |. | | |
| | | |2012 | | |
|15 |Диета дегеніміз не? |1 |17..04.|Кесте |Кесте |
| | | |2012 | | |
|16 |Тағамның физиологиялық топтары |1 |24.04. |Кесте құру |Кесте |
| | | |2012 | | |
|17 |Ұлттық тағамдарға карточка жасау |1 |8.05 |Карточка |Көрнекі |
| | | |2012 | |заттар |
|18 |Бұйымдарға көрме ұйымдастыру. |1 |15.05. |Көрме |- |
| | | |2012 | | |
|19 |Дөңгелек үстел. Жылдық қорытынды |1 |22.05. |Бағалау |Сұрақ-жауап|
| | | |2012 | | |

БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ ПӘНІНЕН ҮЙІРМЕ ЖОСПАРЫ

Үйірме жетекшісі:
Ш.Дүйсенқұлова

-----------------------
[pic]

І кезең
а)Эскизді жазық бетіне түсіру;
Сызықтық сурет(Компоновка)

2 Кезең.
А)Көлеңке,жарық алыс-жақын
орналасқан заттарды анықтау.
Ә) Акварельмен жұмыс.
Б)Түстік гамма

3 Кезең.
А)Жалпыдан –жалқыға
жазуға көшу.
Ә)Денелердің формаларын

анықтап жазу.

[pic]

4 Кезең.
А) Денелердің көлемі мен
қалпын нақтылап жазу.
Ә)Алдыңғы пландағы
денелермен жұмыс.
Б) Жұмысты аяқтау.

1-6