Қазақ халқының қалыптасуы, 10-сынып

Хамзин Нұржан Әлімжанұлы

Жангелдин орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі

Қостанай облысы

Жангелдин ауданы

Аралбай ауылы

Қазақ халқының қалыптасуы

Мақсаты:

Білімділік. Қазақ халқы қалыптасуының ежелгі және орта ғасырлардағы тарихи кезеңдері жөнінде оқушыларға толық түсінік беру, ерекшеліктеріне тоқталу.

Дамытушылық: Түркі этнонимінің пайда болуы жөнінде тоқтала отырып, түркі тектес халықтардың қоныстанған аумағы және түркі тілдес ұлттардың қалыптасу кезеңдері жөнінде оқушыларға тиянақты білім беру.

Тәрбиелік: Оқушыларға қазақ халқын құрметтеп, пір тұтып сыйлауға тәрбиелеу.

II Көрнекілігі : кесте, карта, интерактивті тақта.
III Түрі: Ашық сабақ.
IV Әдіс-тәсілі: Сұрақ-жауап, пікір -алмасу, тапсырмаларды орындату.
V Қолданған әдебиет : Қазақстан тарихы 2-том, әдістеме, оқулық.
VI Пәнаралық байланыс : әдебиет, құқық.
VII Сабақ мазмұны .

Ұйымдастыру кезеңі.
Үй жұмысын сұрау.
Жаңа сабақ мазмұны.

Жоспар.

1* Қазақ халқының қалыптасуы.

2* «Қазақ» сөзінің шығуы.

3 * Жүздер.

4 * Алаш туралы түсінік қалыптастыру.

5 * Дүние жүзіндегі қазақтар.

1. Қазақ халқының қалыптасуы.

* Қазақ халқының қалыптасу үрдісі б. з. б II-I мыңжылдықтан басталады.

XIII-XIV ғасырларда Ақ орда, Моғолстан, Әбілқайыр хандығы, Ноғай ордасының құрылуы мен нығаюы қазақ тайпаларының бірігуіне әкелді.

XV ғасырда қазақ хандығының құрылуы қазақ халқының қалыптасуын тездетті.
Қазақ халқының қалыптасуы XIV-XV ғ. ғ аяқталды.
Тілі-түркі тілі.
Нәсілі-монғолоидтықтың оңтүстік сібір тобы.

2. Негізгі бөлім.

Сыныпты 3- топқа бөліп топтастырып үш жүзге тақырыпты бөліп беру.

Ұлы жүз- «Қазақ» атауының шығу тарихы.
Орта жүз- «Алаш» атауының мағынасы туралы түсінік беру.
Кіші жүз- Жүздердің пайда болуы.

Сұрақ-жауап кезеңі.

«Қазақ» сөзінің шығу тегі .

Ғалымдар.

Еңбектері мен пікірлері

Ғалымдар.: Көптеген ғалымдар

Еңбектері мен пікірлері: «Қазақ» сөзінің шығу тегін б. з. д 7-6 ғ өмір сүрген сақ тайпаларының атымен «сақ», «қаз», «қас-пи», «хаз», «қасақ» деген тайпа аттарымен байланыстырады.

Ғалымдар.: Академик Н. Я Мар чех ғалымы Б. Грозный, академик Ә. Х Марғұлан, тарихшы Ш. Ақынжанов, жазушы С. Мұқанов, т. б қолдайды.

Еңбектері мен пікірлері: «Қазақ» атауының төркіні «қасақ», «көсек» сөздері дейді.

Ғалымдар.: А. Н. Бернштам

Еңбектері мен пікірлері: «Қазақ» сөзі кас-пи мен сақ тайпасының бірігуінен пайда болған деп тұжырымдайды.

Ғалымдар.: Академик В. В Радлов.

Еңбектері мен пікірлері: «Қазақ» сөзінің мағынасы тәуелсіз, еркті адамдар деп жазады.

Ғалымдар.: А. А. Самойлович, Ш. Құдайбердіұлы

Еңбектері мен пікірлері: «Қазақ» сөзінің мағынасы өз алдына ел, болып, еркін жүрген халық деп жазды.

Ғалымдар.: М. Х. Дулати

Еңбектері мен пікірлері: Жәнібек пен Керей өздерінің еркіндіктері үшін күресіп, жеке ел болуға талпынған кезде қазақ деген ат танылған деді.

2. Құрбанғали Халидтің ел ішінде сақталған мына бір шумақта:

Алаш, Алаш болғанда,

Алаша хан болғанда,

Қазақ, халмақ, ноғайлар,

Бәрі сонда бір болған, -

нені нұсқап тұр соған талдау жасап көрейік.

Қызыл Арыстан

Алаш

Үйсін Батыр Болат батыр Алшын батыр

Ұлы жүз Орта жүз Кіші жүз

3. Қазақ халқын жүзге бөліп басқарған оны сіздер білесіздер жүздердің шығу тарихына сипаттама беріңіздер?

«Жүз» сөзі.

Арабтардың бір нәрсенің «басты бөлігі» немесе бір нәрсенің «тармағы» деген ұғымды білдіреді.

«Жүз» сөзі.: «Жүз» сөзі.

Арабтардың бір нәрсенің «басты бөлігі» немесе бір нәрсенің «тармағы» деген ұғымды білдіреді.: Сөзінің сандық жүзбен салыстырып зерттеуін ұйғарады.

«Жүз» сөзі.: «Жүз» сөзі.

Арабтардың бір нәрсенің «басты бөлігі» немесе бір нәрсенің «тармағы» деген ұғымды білдіреді.: Адамның жүзімен байланыстырып, «бір жағы», «жүзі» деген ұғыммен салыстырады

«Жүз» сөзі.: «Жүз» сөзі.

Арабтардың бір нәрсенің «басты бөлігі» немесе бір нәрсенің «тармағы» деген ұғымды білдіреді.: С. А. Аманжолов: «Жүздер X-XII» ғасырларда пайда болды», -дейді

«Жүз» сөзі.: «Жүз» сөзі.

Арабтардың бір нәрсенің «басты бөлігі» немесе бір нәрсенің «тармағы» деген ұғымды білдіреді.: Этнолог ғалым Н. А. Аристов: «Қазақ жүздері жоңғар шапқыншылығы кезінде пайда», -дейді.

Жүздер.

Жүздердің орналасқан жерін, құрамына кірген ру-тайпаларын атап көрсетіңіздер?

Ұлы жүз- Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан.

Рулары-үйсін, дулат, албан, суан, жалайыр, шапырашты, қаңлы, сіргелі, ысты, ошақты.

Орта жүз- Орталық және Солтүстік-Шығыс Қазақстан.

Рулары-қыпшақ, арғын, найман, керей, қоңырат, уақ, т. б.

Кіші жүз- Батыс қазақстан.

Рулары-үш негізгі одақтан тұрды: Жетіру, Әлімұлы, Байұлы.

5. Қазіргі дүние жүзінде қанша қазақ халқы бар, оларды қалай топтастыруға болады?

Диаспара мәліметі бойынша дүние жүзіндегі қазақтар.

6. Қазіргі дүние жүзіндегі қазақтар.

Егер Қазақстаннан тыс жерде 4 млн 500 мың адам өмір сүріп жатса, оның 800 мыңы диаспара болып саналады. Ал 3 млн 700 мыңы қазақ ирреданталары болып есептеледі.

XIX ғ соңында 100 мыңға жуық қазақтар шетелдердің құрамында қалған.