Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы
Сын тұрғысынан ойлау- бұл ақпарат пен ойдың бірігіп алудың шынайы тәсілі.
Ақпаратты алу ғана емес, сонымен қатар алған ақпаратты сыни тұрғыдан
бағалап, ой елегінен өткізу арқылы қолдану.
Сын тұрғысынан ойлау – бұл қиын тапсырманың шешімін табу үшін жасалатын
дұрыс шешім. Сол шешімге сенудің бірден бір жолы.
Сын тұрғысынан ойлау-оқушының дұрыс ойлануына жасалатын ой моделі және ой
әрекетінің қызметі.
Сын тұрғысынан ойлау- шығармашылық ойлауын дамытатын ең маңызды бағыт.
Сын тұрғысынан ойлауды дамтыу құралы деп айтуға келмейтін зияткерліктің
түрлері:
• Есте сақтау;
• Қарапайым және қиын ойларды түсінуін;
• Шығармашылықта: спортшының, суретшінің, музыканттың интуитивтік
ойлауы;
Д. Клустердің ойынша сын тұрғысынан ойлаудың 5 қыры бар:
• Бірінші-бұл өз бетімен ойлау;
• Екінші-бұл ойын қорыту;
• Үшінші-бұл проблемалық және сол ойын бағалай білуі;
• Төртінші-бұл ойын дәлелдеуі;
• Бесінші-сын тұрғысынан ойлаудың өзі әлеуметтік ойлау болып табылады
(өмірмен байланысты).
Сын тұрғысынан ойлау технологиясы анықтағандай 6 компоненттен тұрады.
Сыни ойлаушы:
• Өз ойын қалыптастыра біледі;
• Әртүрлі ойлармен санасып, өз ойын дәлелдеуге тырысады;
• Тақырып бойынша мәселені шеше біледі;
• Дәлелді пікірталас құра алады;
• Бірлескен жұмыстан түбегейлі шешім шығаруды толықтай құптайды;
• Кезкелген сұрақтың шешімін табу үшін адамның қабылдауының өзі көптеген
факторлардың әсерінен болатынына түсінеді және бағалай біледі.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясының негізгі белгілері:
• Осы технологияның мақсаты-оқушылардың ойлау дағдыларын, оқуда ғана
емес тұрмыстық өмірде де(толық түбегейлі шешім қабылдауға, түрлі
жағдайттардың қыр-сырын білуге, ақпаратпен жұмыс жасауға және оны
талдай алуына) дамыту;
СТО технолгиясының негізі- сабақтың үшбағыттық құрылымында:
• Ой шақыру;
• Ойлау ;
• Кері байланыс;
Ой шақыру тапсырмалары:
• Өтілетін (оқытылатын) материал бойынша оқушылардың білімдерін жаңарту,
не болмаса естеріне түсіру;
• Өтілетін материалға деген оқушылардың қызығушылығын ояту;
• Өтілетін тақырыпты оқушылардың өздері анықтауға мүмкіндік беру;
Ойды жүзеге асыру үшін берілетін тапсырмалар-
• Өтілетін тақырыпты белсенді меңгеруіне жағдай жасау;
• Өткен тақырып пен жаңа тақырыпты байланыстыра білуге жағадай жасау;
Кері байланыстың тапсырмалары-
• Өтілген тақырып бойынша өз ойын қорытуға көмек беру;
• Келесі тақырыпты өзбетімен анықтауға көмек беру;
СТО дамытудың түрі мен құралдары:
• Тақырып бойынша жинақ;
• Мәтіндер талдауы;
• Түрлі көзқарастағы тапсырмалар құрастыру;
• Ұжымдық пікірталас;
• Топпен және жұппен жұмыстардың әртүрі;
• Дебаттар;
• Пікірталастар;
• Оқушылардың жазба жұмыстарын жариялау;
СТО-жазба жұмыстары (оқушылардың жазған «Эссе», «5 жолды өлең» жинап отыру.
СТО технологиясындағы мұғалім ролі:
• Оқушыларды анықталған бағытқа бағыттау;
• Түрлі пікірлермен бетпе-бет келеді;
• Өз бетімен дұрыс шешім шығаруға жағдай жасайды;
• Оқушыларға өзбеттерімен шешім шығаруға мүмкіндік береді;
• Қалыптасқан танымдық ішкі жағдаяттарды дайындайды;
СТО технологиясының негізгі тәсілдері
Сұрақтарды дұрыс құру дағдысын дамытуға арналған тәселдер.
«Жуан» және «жіңішке» сұрақтар кестесі
|? |? |
|Неліктен, үш түсінік бер.....? |Кім .....? |
|Неліктен, түсіндір ......? |Не...? |
|Неліктен, сіз солай ойлайсыз.....? |Қашан...? |
|Неліктен, сіз солай ойлайсыз......? |Мүмкін...? |
|Қандай айырмашылығы бар.....? |Болар...? |
|Не боларын, болжап көр....? |Алар ме еді....? |
|Әйтпесе, не .......? |Қалай аталады....? |
| |Болды ма....? |
| |Сіз келісер ме, едіңіз....? |
| |Дұрыс па....? |

Блум сұрақтарының түймедағы:
[pic]

Блум сұрақтарының түймедағы:
Қарапайым сұрақтар- Бұл сұрақтарға жауап берген кезде нақты фактілерді атау
керек, мәтіннен белгілі бір мәліметті еске түсіріп, оны айтып беру керек.
Дәлелдеуші сұрақтар- «Егер мен дұрыс түсінсем, онда …?»
• «Мен қателесуім мүмкін, бірақ, меніңше сіздің айтып тұрғаныңыз …?»
Интерпретациялық (түсіндірме) сұрақтар- Әдетте неге? деген сөзден
басталады.
• Кейбір жағдайларда олар ақталуға мәжбүр етушілік сияқты негативті
қабылдануы мүмкін.
• Басқа жағдайларда олар дәлелдемелік байланыстарды анықтауға
бағытталған.
Бағалау сұрақтары- Неге … жақсы, ал … жаман?»
• «… … айырмашылығы неде?»
• Бұл сұрақтар осы немесе басқа да оқиғалар, құбылыстар мен
айғақтардың
• бағалау критерийлерін анықтауға бағытталған .
Шығармашылық сұрақтар (жорамал)- «Қалай ойлайсыздар, ... кейін (егер) …
қалай болады?
• Шығармашылық сұрақтарда «егер» деген қыстырма сөз қолданылады. Ол
алдын ала болжайтын, жорамалдайтын шарттылық элемент .
Практикалық сұрақтар- «Әңгіме кейіпкерінің орнында болсаңыз сіз не істер
едіңіз?»
Сұрақ теория мен тәжірибе арасындағы өзара байланысты анықтауға
бағытталған.
Кластерлар (ұяшықтары)
Өтілген материал автор өмірбаянын не мәтін бойынша алуға болады.
Өтілетін материалдың көру айғақтарын ұйымдастыру формалары:
«Қалай, көренеді…..», «Қалай, айтылады…..»
|«Қалай, көренеді…..» |«Қалай, айтылады…..» |
|Сағаттар |«Бұл жаңа!» |
|Конвейер |«Бұл қызықты!» |
|Баспалдақ басқыштары |Ән: шумақ, қайырма. |
|Шынайы сурет | |

Сын тұрғысынан ойлау:
• Тірек сызбалар;
• Кестелер;
• Логикалық-ойлау кескіндері;
«Болжағыш ағаш» (Дж. Белланс)-ойлау
• Тақырып-бұл «ағаштың діңі»
• Жапырақтары-бұл жорамал
• Бұтақтар-бұл жорамал жасаушы жапырақтардың дәлелі.
«ФИШБОУН» тәсілі (Модель постановки и решения проблемы)
Проблема- проблеманы тудырушы себептер -шешім
Проблеманы тудырушы себептердің айғақтары

«Бағалау терезесі»
|Дереу қолдана аламын |
|Ештеңе түсініксіз |Жақсы маған түсінікті |
|Ешқашан қолдана алмаспын |

(х осі мен у-осі)-осы бойынша оқушылардың қаншалықты түсінгендіктерін
анықтауға болады.
ҚАҚ (Қосу-Азайту-қызықты)-авторы Эдвард де Боно.
• Қосу (+) –«Не жақсы?», «Несімен жақсы?» деген сұрақтарға жауап беретін
айғақтарды жазамыз.
• Азайту (-)-«Несі жаман?» деген сұраққа жауап беретін ағйақтар мен
ойларды жазамыз.
• «?»-«Несімен қызықты?» деген сұраққа жауап беретін оқушыны түрлі ойға
салатын ойлар мен айғақтарды жазуға арналған.
Донна Огл кестесі
«Білем-Білгім келеді-Білдім» (БББ)
|Б-біз нені білеміз |Б-нені білгіміз келеді |Б-нені білдік және тағы |
| | |білмеген не қалды |

|Біз қолданатын ақпараттар тізімі /Басты сөз/ |Біз алғалы отырған ақпарат |
| |көздері |
|А |Д |1 |
|Б |Е |2 |
|В |Ж |5 |
|Г |З |4 |

«Борттық журнал» (Гудлат)
|Маған осы тақырып бойынша не түсінікті? |Мәтіннен қандай жаңалық білдім? |
| | |

«Екі бөлікті күнделік»
|Сұрақтар (Цитата) |Тақырыпты түсіну негізі (Коментарий) |
|Не? | |
|Қалай? | |
|Несімен ерекшеленді? | |
|Неліктен? | |

«Концептуалды кесте»
|Салыстыру сызығы |Абай |Мұхтар |
|Ұлы ақын | | |
|Ұлы жазушы | | |
|Шығармалары | | |
|Өмірбаяны | | |

Сюжетті кесте
Бұл қарапайым таныс тәсіл. Ақпаратты берген уақыттан бастап жұмыс
барысында ойыдың кезеңін анықтап отыру.
|Кім? |Не? |Қашан? |Қайда? |Неліктен? |
| | | | | |

Инсерт (шартты белгілері)
|V |+ |- |? |
|Егер, сіз өзіңіздің |(қосу) егер, сіз |-"(азайту), егер, сіз|Егер, сіз маған |
|ойыңызбен сәйкес |өзіңізге бұл жаңалық |өзіңіздің |түсініксіз десеңіз, |
|келеді десеңіз, не |десеңіз;) |білгеніңізбен сәйкес |осы сұрақ бойынша |
|болмаса білемін | |келеді десеңіз, не |толық мәлімет алғыңыз|
|десеңіз; | |болмаса осы туралы |келсе |
| | |білсеңіз; | |
| | | | |
| | | | |

Ойлану мен оқуға арналған өзіндік белсенділік жүйесінің белгісі:   
" V " – білдім
    " + " –жаңа
    " - " – басқаша ойладым
    " ? " – түсінбедім, сұрағым бар.
Неліктен «6 W»
• Why- деген ағылшын сөзінен шыққан, мынандай сұрақтардан тұрады?
• Неліктен? Неге? Не себепті?.....
• «Неліктен?», «Неліктен?», «Неліктен?» жағдаятында «Иә, сол себепті….»
«Шатастырылған логикалық тізбек»
• Мұғалім оқушыларға дұрыс және дұрыс емес сөздер жазылған ретті
ұсынады.
• Оқушылар жекелей жұмыс жасайды, мәтінді оқиды, шатастырылған тізбекті
белгілейді.
• Өзінің тапқан сөздерін топтағы оқушылармен бөліседі, толықтырады,
қатесін түзейді.
Жорамалдау дағдысын дамытудың тәсілдері:
• Дұрыс немесе дұрыс емес ойлар;
• Сабақтың басында жаңа тақырып бойынша ұғым, соның дұрыс немесе дұрыс
еместігін бағалау және өзінің шешімін дәлелдеу қажеттілігі беріледі.
• Кері байланыс кезінде оқушыларға бекітілген тақырыптың сабақ басындағы
өз шешімінің дұрыстығын бағалауды және өз ойымен алмасуды беру.
«Анадан-мынаған» стратегиясы
|1 Тақырып бойынша топтар жалпы тапсырмалар|2. Әр топ мүшесі өзінің зерттеу |
| |тапсырмасын алады |
|Алады. |1 көмір, 2 газ, 3 мұнай |
|1 топ: Жанғыш пайдалы қазбалар | |
|3. Ақпараттар жинайды |4. Жинаған ақпараттарын топта бөліседі |
|5. Жалпы бөлінгенді кестеге салып |6 Кесте толтырады |
|біріктіреді | |
|7. Бірлесіп зерттеу тақырыбын жасайды. |8. Зерттеу бойынша перзентация жасайды. |

Проблеманы шешу дағдысын дамыту бойынша тәсіл
• Миға шабуыл
• Карусель. Топпен жұмыс.
Топтағы оқушылар санына қарай тапсырмалар немесе проблемалы сұрақтар.
Әрқайсысы өз шешімін жазып келесі оқушыға береді, осылай шеңберді
айналып жүре береді.
Пікірталасты жүргізу дағдысын жетілдіру тәсілі:
• Рөлдік ойындар
• Әрлі-берлі пікірталас
• Диалог-талас
• Бұрыштар әдісі (оқушылардың белгілі бір позициялы бұрыштарға тұрады.
Бір топтан шыққан дәлелді ойды-келесі топтың оқушылары жалғастырып
отырады. Оқушылар келесі бұрыштарға ауысып отырады. Қозғалғыш сыныптың
ортасында отырады, кезкелген топтың пікірталасына араласа алады)
• 6 қалпақ (қалпақтардың түстеріне сәйкес ойлау үшін, оқушы өзінің
пікірінің дұрыс немесе бұрысын дәлелдейді)
• Аквариум
Өз ойы және өзгенің ойын тыңдауды ұсыну тәсілі
• Тізбек құру (5 жолды өлең, шеңбер бойынша бір-біріне беретін
суреттер. Әрқайсысы 5 жолды өлең құрып, өз ойын дәлелдеп шығуы)
• Еркін хат, эссе
• Ирек (бірін-бірі оқыту) ауысып отыратын топпен жұмыс.
• ҰБО әдістемесі.
5 жолды өлең
1 қатарға-тақырыпты бір сөзбен жазу (зат есім) теңдеу
2 қатарға-тақырыпты 2 сөзбен жазу (екі сын есім) қарапайым, күрделі
3 қатарға-3сөзбен жазылады (етістік) шығарады,
табады, қосады
4 қатарға-4 сөзбен жазылады, тақырыпқа жақын сөзбен (сөз тіркесі) (белгісіз
сан арқылы шығарылады)
5 қатар-тақырыпқа қатысты синоним. Өрнек
Сын тұрғысынан ойлау
Осылар бойынша ойланыңыз….
Тек сыни тұрғыда

«Саран қаласы әкімдігінің №16 орта жалпы білім беретін мектебі» КММ

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы

Оқыған: Илимбаева А. Б.

2013-2014 оқу жылы