5-сыныптарға арналған жаттығулар,олардың ерекшеліктері

5-сыныптарға арналған жаттығулар, олардың ерекшеліктері

Қазіргі таңда білім беру жүйесінде жаңа заман талаптарына сай оқыту технологиясын жетілдіру талаптары қойылып отыр. Соған орай педагог мамандар оқытудың әлемдік жетістіктеріне барлау жасап, оқытудың ең тиімді әдіс - тәсілдерін зерттеп, оқу үрдісіне тәжірибе жүзінде сынап келеді. Оқыту саласында әлемдік деңгейде танылған озат оқыту технологиялары қазіргі мектепте, жоғары оқу орындарында кеңінен қолдау тауып, жан - жақты пайдаланылып келеді. Бірнеше оқыту әдістерін салыстыра қарастыру арқылы әр мұғалім өздерінің мүмкіндігі мен бейімділігіне қарай оқытудың жаңа технологияларын таңдап, сұрыптап өздерінің күнделікті білім беру, оқыту әрекеттерінде қолданып отырады. А. Байтұрсынов өзінің «Қай әдіс жақсы» мақаласында: «Әдіс - керекшіліктен шығатын нәрсе. Әдістің жақсы - жаман болмағы жұмсалатын орнының керек қылуына қарай. Мәселен, сауаттау әдісін алсақ, бір жұрттың сауаттау ісіне қолайлы, оларға тиіс деп айтуға болмайды. Екеуінің тілінің заңы, емлесінің жүйесі бірдей болса, біріне қолайлы болған әдіс екіншісіне қолайлы болуы мүмкін», - дейді. Сондықтан Н. А. Крупскаяның даналығында «Мұғалім ең алдымен өзі оқытатын пәнді білуге, ал онан соң оны жеткізе алатын болуға тиіс. Білімді оқушыларды қызықтыру үшін қажет жағынан бастап, түсінікті формада айтып жеткізу, ең басты мәселеге тоқтала білу, ең мәнді нәрсені екінші қатардағы мәселеден ажырата білу, осының бәрі нақты мысалдар келтіре отырып айтып беру - зор өнер . . . Бұл өте үлкен өнер, мұның өзі жұрт ойлайтындай оншалық оңай емес», - деп көрсетілгендей ұстаздық еткен жан жалықпай үнемі шығармашылық ізденісте болып, педагогикалық іс - тәжірибесін замана талабына ағымдап отырғаны абзал. Осындай оқыту технологияларының арасында әдіскер - оқытушылардың арасында кеңінен қолданып жүрген әдістердің бірі - жаттығу әдісі. Қазақтың педагог - ағартушысы және жазушысы Ы. Алтынсарин: «Жаттығу әдісі оқушыларды білім алуға үйретіп, дүниетанымын кеңейтетін әдіс», - деп есептеген. Қазақ тіліне деген қызығушылық мұғалімнің тиімді әдістерді таңдауы арқылы тіл үйренушінің жақсы оқуына, материалды жақсы ұғып алуына ықпал жасайды. Оқытушының іздеген әдісі шәкірт санасына дарып, оның білім алуына жағдай жасаса, оқытушының еңбегі нәтижелі болатыны сөзсіз. Оқушының дүниетанымын кеңейтіп, рухани дамытып, жан - жақты білім беруде жаттығулардың өзіндік алатын орны бар. Жаттығулар жүйесі деген ұғымның өзі 1930 жылдары Кеңес әдістемелігінде алғаш рет пайда болған. Орыс ғалымы А. А. Миролюбов жаттығулар жүйесінің тарихи жолын қарастырып зерттеген. Ғалымның тұжырымдауынша, сол жылдарды тілдерді оқыту ісі біршама жетістіктерге қол жеткізгеніне қарамастан, кемшіліктер де кездескен, сондықтан жаттығулар жүйесі мәселесін анықтауға ғалымдар саналы түрде бет бұрды. Ә. Исабаев: «Қазақ тілін оқытудың дидактикалық негіздері» атты көмекші оқу құралында қазақ тілі материалдарының өзіндік белгілері жаттығу жұмыстарын жүргізу арқылы дәлелденеді, - дейді. Жаттығу жұмыстарын жүйелі түрде әсерлі ұйымдастыру мұғалімнің әдістемелік шеберлігіне және ізденіс деңгейіне байланысты. Жаттығулар жүйесін қалыптастыруда түрлі қолданылған әдістердің теориялық - практикалық тұрғыдан мұғалімдер тарапынан жетілдіріп және оның ғылыми әдебиеттерде талдануының маңызы зор. Жаттығу іріктеу - сипаты, міндеті, дидактикалық тараптары анықталғаннан кейінгі басты мәселелердің бірі. Қ. Сарбасова жаттығу іріктеуде мынадай талаптар ескерілуі тиіс дейді:

Жаттығудың өтілген тақырыпты пысықтауға, бекітуге бағытталуы.
Жаттығу кездейсоқ болмай, белгілі бір ретпен келуі, жүйелі ұсынылуы.
Жаттығу оқушының қызығуын, ынтасын арттырарлық болуы.
Өз беттерінше жұмыс істеуге дағдыландыру.
Шығармашылық сипаттағы жаттығулардың ( түсіну сезімі арқылы) болуы.

Қазақ тілін оқытудың кешенділігі онда өзара тығыз байланысқан элементтер мен бірқатар дидактикалық талаптар мен шарттардың міндетті түрде орындалуын талап етуімен ерекшеленеді. Қазақ тілін дамыта оқыту - үлкен жүйе деп танылып, оны құраушы кіші жүйе жаттығулар жүйесі жасалынды. Қазақ тілін дамыта оқыту технологиясындағы жаттығулар жүйенің табиғатына сай, ішкі құраушы деңгейлерге бөлінеді. Өйткені тілді теориялық деңгейде меңгеруі барысында оқушылар бір қабаттық жаттығу түрін орындаумен көзделген мақсатқа жете алмайды, себебі, бір деңгейде орындалатын жаттығулар оқушының теориялық ойлауын дамыта алмайды. Қазақ тілін дамыта оқытуда жүйеленген жаттығулар оқушылардың ауызша және жазбаша орындауына арналады. Қазақ тілін оқытудағы жазба жаттығулары екі үлкен топқа бөлініп қарастырылады:

Қазақ тілін тілдік материал ретінде меңгеруге арналған жаттығулар.
Жазу сауаттылығын ( каллиграфия, орфография ) қалыптастыруға және жазба тілді дамытуға арналған жаттығулар.

Бірінші топтың жаттығуларын орындау барысында оқушының жазу сауаттылығы дамиды, ал екінші топтағы жаттығуларды орындауда оқушылар қазақ тілі заңдылықтарын таниды. Демек, практикалық әдістердің ішінде жаттығудың алатын орны ерекше. Жаттығулар кеңінен қолданылатын әдістердің бірі. Соның ішінде 5 - сыныпта «Фонетика» саласын оқытуда жаттығу жұмысының мәні зор. Тақырып түсіндірілгеннен кейін жаттығу жұмыстары орындалады. Әрбір мұғалім оқушылардың керекті дағдыларын қалыптастыратын және қалыптасқан дағдыны тілдің басқа да ұқсас құбылыстарына да қолдана алатын жаттығу әдістері білгені жөн. Жаттығу нәтижесінде оқушылар алған теориялық білімдерін практикада тез де дәл қолдана алу дағдысына ие болады:

Біріншіден, оқушының білімін нақтылайды, әрі нығайтады;
Екіншіден, өздігінен жұмыс істеуге жаттықтырады, ой қабілетін арттырады.

Сабақтағы жаттығу жұмысы оқушылардың қандай тілдік материалмен жұмыс жасауына қарай: фонетикалық, морфологиялық, лексикалық, синтаксистік болып бөлінеді: Фонетикалық жаттығулардың міндеті - оқушылардың айтылған буындар мен дыбыстарды айыра алуын және оларды дұрыс, анық айтып берулерін қамтамасыз ету. Морфологиялық жаттығулардың міндеті - ана тіліміздің морфологиялық құрылысын оқушыларға саналы түрде меңгерту. Синтаксистік жаттығулардың міндеттеріне ( пунктуациялық жаттығулар қосылады, яғни мәтіндегі қойылған тыныс белгілерді талдау, қойылмаған тыныс белгілерді, тілдегі нүкте, үтір, сызықша сияқты белгілерді) қою болып табылады. 5 - сыныпта оқушылар қазақ тілінің дыбыстық жүйесін, лексикасын және грамматикалық жүйесін курс ретінде игере бастайды. Осы сыныптан бастап оқушылар қазақ тілінің ғылыми курсының негіздерін жүйелі түрде меңгереді. Оқушылардың ойлауын дамытудың негізгі компоненттері - мақсаттылық, мазмұндық, операционалдық, мотивациялық өзара жүйелі түрде байланысты болады. Фонетика - лингвистиканың үлкен бір тарауы. Ол әр дыбысқа тән қасиеттерін, ерекшеліктерін, тіл дыбыстарының жүйесін қарастыратын ғылым. Тіліміздегі дыбыстардың заңдылықтарын, айтылу және жазылу нормаларын, таза қазақ тілінде дыбысталуын білмей тұрып, тіл білімінің басқа салаларын толық меңгеріп кету қиынға соғады. Оқушылардың тіл дыбыстарын алған білімдерін бекіту мақсатында жүргізілетін жаттығуларда мынадай талаптар қамтылуы тиіс:

Жаттығу нәтижесінде неге қол жететінін оқушының өзі жақсы білуі керек. Мұғалім оқушыларға әр түрлі жаттығу жұмыстарды қандай ұқыптылықпен, шапшаңдықпен орындауға тиіс екенінің үлгісін көрсету керек;
Әрбір жеке жаттығуды орындағаннан кейін оқушы нәтижесін білу керек. Өзінің нені үйреніп, қалай ілгері басқанын сезіп, ішіндегі кемшіліктерді біліп, оларды жою үшін не істеу керектігін білуі керек;
Мұғалім жаттығулардың формасын өзгертіп, оны түрлендіру арқылы оқушылардың барлық көңілін, назарын сол жаттығуларға аударады. Жай фонетикалық талдауларды орындау арқылы, күрделіге өздері көшкенін байқамай қалатын дәрежені қалыптастырған жөн;
Тақырыпқа сәйкес жаттығуларды дұрыс іріктеп беріп, тұрақты дағды жасауға жаттығу саны емес сапасының ерекше маңызын көрсете білу;
Жаттығуларды орындауда оқушылардың әрдайым бір қиындық кездестіріп отыруы керек. Оқушыны бір күрделі дағдыға жаттықтырмас бұрын, оған әуелі осы күрделі дағдыны құрайтын элементтерді жеке - жеке меңгеру қажет.

Демек, оқушы фонетиканы оқу арқылы әдеби тілдің түрлі дыбыстық заңдылықтармен танысады, дауысты, дауыссыз дыбыстардың жетілуін оңай ажыратумен бірге, түрлі орфографиялық ережелерді есіне сақтап, сауатты жазу дағдысын меңгереді. Олай болса, 5 - сынып оқушыларын оқытудың ерекшелігі - осы сыныптағы оқылатын білім мазмұнымен байланысты. Лексика деген грамматикалық атау 5 - сынып оқушыларына бүтіндей таныс емес, жаңа категория болып табылады. Сондықтан оқушыларға тілдің лексика бөлімінің қарастыратын объектілерінен мәлімет береміз. Тілдің ең кішкене бөлшегі - сөз. Өмір тіршілігінде кездесетін заттар мен құбылыстар адам баласына сөз арқылы танылады. Демек, сөз адам баласының ұғымдарының қағаз бетіне түсірілген белгісі. Лексика тілдегі сөз атаулыны, олардың мағыналарын тексеретін бөлім. Лексика сөздердің алуан түрлі мағыналарын қарастырады, сондықтан лексикада берілген сөздің тура және ауыспалы мағыналарын, көп мағыналары сөздерді омоним, синоним, антонимдерді кейбір грамматикалық категориялар сияқты жеке күйінде өтуге болмайды. Себебі, сөздердің мағыналары үнемі сөйлем ішінде, мәтінде сараланып, танылады. Сондықтан әр мұғалім лексиканың категорияларын қазақ тілі оқулығында берілген мәтіндермен тығыз байланыста өту қажет. Демек, оқушылардың әдеби тілдің нормасында жатық, көркем сөйлеулерінде лексика тарауында дұрыс бағыт беруге көңіл бөлінеді. Мектепте ана тілін оқыту сапасын көтеру, оқушылардың мәдениетті жазу, сөйлеу дәрежесін арттыру тек фонетика, грамматиканы білдірумен ғана орындалмайтындығы лексикология білімінің жете зерттелуіне байланысты айқындалып, оны кең түрде бағдарламаға енгізді. Лексика тарауы бағдарлама бойынша 5 - сыныпта оқытылады. Лексикалық ұғымдар 5 - сыныптарда арнайы өтілумен бірге, тілдің өзге салаларын оқыту барысында да қайталанып, жаңа материалды толықтыру, түсінікті ету үшін қажет болады. Ол үшін лексика туралы алған ұғым әрқашан грамматиканы оқыту барысында кеңейтіп, практикалық маңызы ашыла түсуі керек. Себебі, жеке сөз ешқашан өз бойындағы барлық мүмкіншілікті толық таныта алмайды. Лексиканы оқыту әдістемесінде мынадай төрт қағида басшылыққа алынады:

Сөз мағынасын сөздің аңғаратын болмысымен салыстыру;
Лексикалық мағына мен грамматикалық мағынаны салыстыру;
Семантикалық - мағыналық принцип;
Диахрониялық принцип.

Демек, мектепте лексиканы оқытуда бұл аталған қағидалардың тиімділігінің үлкен мәні бар. «Фонетика», «Лексика» тарауларынан өтілген материалдарды қайталау сабағынан кейін сөзжасамның ғылыми - теориялық негіздері туралы мағлұмат ұсынылады. Сөздердің жасалуының нақты тәсілдері мен жаңа сөз тудыру жолдары осыдан кейін оқылатын тіл білімінің «Морфология» саласын меңгертуде негіз қалайды. Себебі, әр сөз табының жасалу жолдары туралы мағлұмат осы білімге сүйеніп беріледі. Сөз таптарының алдында сөз түрлерін оқытудың мақсаты оқушыны үлкен тақырыпты меңгеруге даярлау болып табылады. Оқушы атауыш, көмекші, одағай сөздердің әрқайсысының да адам ойын білдіруде үлкен рөл атқаратынын, сондықтан оларды өз орнымен қолдану қажеттігін осы білім арқылы түсінеді.

Фонетика

1 - жаттығу. Төмендегі сөздердің мағыналарын анықтап, олардың жуан, жіңішке буынды сөздер болып бөліну себебін түсіндіріңіз. Қиын, өрік, қуан, өрік, қора, мектеп, дала, қала, ірімшік, ұн, ырыс, буын, киін, беру, ертегі, тиін, жүру, жолдас, арыс. (М. Серғалиев)

2 - жаттығу. Төмендегі сөздердің мағыналарын анықтап, буынға бөліп көшіріп жазыңдар да, олардың қандай буындар екенін ажыратыңдар. Бала. Шаруалар. Мейірім. Келешегіміз. Сабыр. Құрылыс. Мәлімдеме. Сыйлық. Қайың. Алатау. Жарыс. Мәдениет. Керемет сапар. Сұлулық. Күнтізбе.

3 - жаттығу. Төмендегі сөздерді оқып, көп нүктенің орнына тиісті әріптерді қойып, сөздерді көшіріп жазыңдар. Ө . . . імдік. Жол . . . арыс . . . р . . . мш . . . к. Се . . . ім. Ж . . . л . . . ас. Әс . . . м. К . . . рес. Б . . . стық. Ү . . . ірме. Көрм . . . Ас . . . қ.

Ұқсас жұмыстар

Логикалық есептер

Негізгі буындағы информатика курсының мазмұны

Қозғалыс техникасының элементтерін үйрету

Жалқау немере

Жалқау немере , Мен таңдайтын мамандық

Бастауыш сыныпта информатика пәнін оқытудың маңызы

Барлық сағат саны сағат саны мерзімі

"web-дизайн" қолданбалы курс бағдарламасы

Зертханалық сабақ

Оқу жоспары

Пәндер