Шығармашылық жұмыстар – оқушы дарынын қалыптастырудың негізгі көзі

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖҰМЫСТАР – ОҚУШЫ ДАРЫНЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ
НЕГІЗГІ
КӨЗІ

Нина Джапанова Абилгазыевна
Қарақия ауданы, Жетібай кенті, №4 о/м. Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің
мұғалімі.

Білімді адам көп нәрсені біледі және

қабілеті, дарыны арқылы басқа

белгісіз нәрселерді өз бетінше аша

алады

Әл – Фараби

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев “Қазақстан – 2030”
стратегиясында «Біздің басты он игіліктеріміздің ішінде — халқымыздың
немесе былайша айтқанда, адам ресурстарының сапасы тұр. Біздің ғылыми және
шығармашылық әлеуетінің деңгейі жоғары білім өресі биік халқымыз бар.
Көптеген елдерде бұл жоқ, әрі олар осындай сапаға жетуді өздерінің
стратегиялық мақсаттарының бірі санайды. Мұның өзі — біздің халқымыз бен
бұрынғы жүйенің аса ірі жетістігі. Біз қолымыздағы осындай баға жетпес
капиталды жан-жақты дамытуға және оның дамуы үшін барған сайын жаңа әрі
неғұрлым өркениетті жағдай туғызуға тиіспіз» [1,7 - бет] деп атап көрсетсе,
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі орта білім беруді дамыту
тұжырымдамасында “Орта білім берудің мақсаты – жылдам өзгеріп отыратын
дүние жағдайында алынған терең білімнің кәсіби дағдылары негізінде еркін
бағдарлай білуге, өзін - өзі іске асыруға, өзін - өзі дамытуға және өз
бетінше дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға
қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру ” деп айтылған [2, 3- бет]. Сондықтан
теориялық білімін іс жүзінде қолдана білетін, танымдық белсенділігі жоғары,
өз көзқарасын, сенімін қорғайтын, өз елінің тілін, дінін, салт – дәстүрін
қадірлейтін, сауатты да салауатты, шығармашылықпен жұмыс істейтін
оқушыларды тәрбиелеп шығару ұзақ та үздіксіз жұмысты қажет етеді. Әсіресе
оқушылардың сауаттылығын, белсенділігін, шығармашылығын дамытуда қазақ тілі
мен әдебиеті пәндерін жаңаша оқыту бүгінгі заман талабы деп есептеймін.
ҚР – жалпы орта білім берудің мемлекетік жалпыға міндетті
стандартында: «Білім беру жүйесінің негізгі және бағдарлы мектеп
сатыларындағы “Қазақ тілі” пәнін оқытудың мақсаты – ана тілінің қоғамдық -
әлеуметтік мәнін түсінген, тілдің қызметін жүйелі меңгерген, қарым –
қатынастық біліктілігі дамыған, сөз мәденинтінің талаптарына сай
іскерліктерді меңгерген дара тұлға даярлауға мүмкіндік туғызу болса [4,7 -
бет], қазақ әдебиетін оқытудың мақсаты – оқушылардың рухани дүниесін байыта
отырып, эстетикалық, интеллектуалдық, көркемдік, адамгершілік, азаматтық
тәрбие беру; оқырмандық талғамды қалыптастыру; әдеби мұраны және онда
бейнеленген құбылысты эстетикалық тұрғыда қабылдауға қажетті білім және
білікпен қаруландыру; логикалық ойын, ауызша сөйлеу және жазба тіл
мәдениетін қалыптастыру. Бір сөзбен айтқанда, дара тұлғаны дамыту болып
табылады» [4,27 - бет] деп жазылған.
Міне, қазақ тілі мен әдебиеті сабағында осы мақсаттың міндеттеріне
сәйкес оқушыларды ғылыми ізденіс бағытындағы жұмыс түрлеріне төселдіру,
оқушының тілін дамыту, тілдік, шығармашылық қабілеттерін жетілдіру, ойын
сауатты айтып, оқу шығармасы түрінде жаза білуін,байланыстырып сөйлеудегі
тіл мәдениетін қалыптастыру және дамыту, өзіндік ой – пікірін дәйекті,
жүйелі айта білуге, ұтымды шешен сөйлеуге баулу үшін мұғалім жаңа
технологияларды шеберлікпен қолданып, пәнге қызығушылығын арттыру қажет.
Оқушыларды білімді де, білікті жеке тұлға ретінде қалыптастыру
мақсатында Джордж Соростың ашық қоғам институтының «Сорос Қазақстан» қоры
арқылы келген «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту»
стратегияларын бірнеше жылдан бері тәжірибемде қолданып келемін.
Бұл технологияның негізгі мақсаты – оқушылардың шығармашылық
қабілеттерін дамыту, қалыптан тыс ойлауға үйрету, яғни жаңа нәрсені ойлап
табу, сол арқылы жетістікке қол жеткізу деп түсінемін.
Сабақтың құрылымын мынадай бөлімдерге бөлуге болады:
І. Кіріспе. 1. Өтілген материалдарды оқу
2. Пысықтау
ІІ. Негізгі бөлім. 1. Жаңа тақырып
2. Жаңа сабақты меңгеру жұмыстары
ІІІ. Қорытынды
1. Өтілген сабақты бекіту.
2. Үйге тапсырма беру.
Сыни тұрғыдан ойлау стратегияларын осы сабақ құрылымына топтастырып
көрейік:

| | | |
|Кіріспе |Негізгі бөлім |Қорытынды |
| | | |
|Таным | Талдау |Толғаныс |
| | | |
|1.Ой қозғау |1.Толықтыру (қайталау) |РАФТ |
|2.Ойды |2.Галерея |Еркін жазу (эссе) |
|жинақтау |3.Сұхбат жүргізу (дөңгелек |Сингуин |
|3.Топтастыру |үстел) |(бес жолды өлең) |
|4.Ассоциация |4.Қарама-қайшы сипаттар |Түсініктеме күнделігі |
|құру т.б. | |Әдеби диалог-журнал т.б. |
| |(ішке-сыртқа) |Венн диаграммасы |
| |5.Кубизм | |
| |6.Ұқсастық пен даралық | |
| |7.Талқылау картасы | |
| |8.Бұрыш пен бұрыштар | |
| |9.ЖИГСО | |
| |10.Т-кестесі | |
| |11.Инсерт | |
| |12.Семантикалық карта | |
| |13.Болжау кестесі т.б. | |

.
“ Әрбір бала – болашақ данышпан” деген қағидаға сүйенсек, шығармашылық
қабілет әр баланың бойында болуы мүмкін. Біздің міндетіміз оқушы бойындағы
сол жасырынған қабілеттерді тауып, ұштап, қырлап, асыл тастай жарқырату.
Жалпы, «шығармашылық» деген ұғымның мазмұны - «шығару», «іздену»,
«ойлап табу» мағынасын береді. Ол – тарихи қоғамдық мәні бар, жаңалық
ашатын адамның әрекеті, сонымен қатар, адамнын мақсатты ісіне жету
жолындағы талаптану мен талпынысынан, жігері мен сабырынан, сұранысы мен
ізденісінен құралып, ақыл – ой мен сезімнің, қиялдың ерекше бірлігінен
көрінеді, ал “шығармашылық тұлға жас ерекшелігіне, қызығушылығына
қарамастан, өзгелерден даралығымен, шұғыл шешімділігімен, өз күшіне деген
сенімділігімен, сезім ұшқырлығымен, өз бетімен жұмыс істеуге деген
құштарлығымен, табандылығымен, асқан шабытымен ерекшеленеді”[5, 75 - бет].

Оқушылардың шығармашылықпен белсенді, тұрақты айналасуға ең икемді
жасы деп мен орта буынды айтар едім. Өйткені, бұл жас ойлау процесінің
өзіндік ерекше стилі қалыптасатын, түрлі болжамдар, қорытындылар құруға,
философиялық шарықтауға, қиял, романтикаға, ой, қимыл, сезім шапшаңдығына
бой ұратын, шығармашылық күшін сынауға, өзін танытуға құштар болып келетін
жас. Сыныптағы оқушылардың барлығы өздерінің фантазиялық идеяларын шұғыл
іс жүзінде жүзеге асыруға ұмтылып тұрады. Және де бұл жаста барлық баланың
қиялы айқын, мазмұндама, мінездемеден гөрі әңгіме, өлең, ертегі жазуға
ерекше құштар әрі қабілетті, жан дүниесі нәзік, лирик болып келеді. 10 – 11
сынып оқушыларына қарағанда осы жас кезеңінде балалардың әдеби тілді,
сауатты жазуды шапшаң меңгеріп, қаламы тез төселеді.
Енді осы пікірімнің дәлелі ретінде өткізген сабақтарымда қолданған
әдіс-тәсілдерге тоқтала кетейін. Мысалы, 6-сыныпта І.Жансүгіровтің
«Домбырам, жүрегіммен үндес едің...» сабағын өткен кезде қолданған жұмыс
түрлері.
«Топтастыру» (Ақынның тұлғалық бейнесін жасау)

[pic]

Қарама – қайшы сипаттар
(Ішке-сыртқа)

| | |
|Ішке |Сыртқа |
| | |
|1.Өлеңнің тақырыбы не? |І. Жансүгіров кім? |
|2. Идеясы, ақынның көзқарасы |Оның қандай шығармаларын білесің? |
|3.Өлеңдегі теңеулерді тап |Өлең неге «Домбыра», «Күйге» деп аталған? |
|4.Шумақ, тармақ, ұйқас, бунақ |Ақын ән – күй өнерін қалай бағалайды? |
|санын анықта | |

«Бес жолдық өлең» - Сингуин стратегиясы

Зат есім. Домбыра
Сын есім. Әдемі, оюлы
Етістік. Шертеді, жырлайды
Сөз тіркесі. Ұлттық аспап
Түйін сөз. Домбыра – қазақ өнерінің
құдіретін танытушы аспап.

1.Зат есім. Жауынгер
2. Сын есім. Ер жүрек батыр
3. Етістік. Соғысты. Сүйді
4. Сөз тіркесі. Елін қорғады. Отанын сүйді
5. Түйін сөз. Ол – Отанын сүйген патриот
жауынгер

Домбыраның суреті (өлең құрастыру).
Домбыра-қазақ аспабы,
Жырдан мұра қалдырған.
Домбыра-елдің дастаны,
Өнерден сусын қандырған.

Күзен Нәзира /6 гим./

Күйдің асқақ дауылпазы,
«Адай» күйін танытқан.
Күй атасы-Құрманғазы,
Күйлерінен бал тамған.

Көбеген Мәдина /6 гим./

Т-кесетесі

Домбыраға Домбырадан
1. Тиек 1. Ән
2. Ішек 2. Күй
3. Ою 3. Жыр
4. Ағаш 4. Сезім

«Ой толғау» стратегиясы. Инсерт әдісі

| Білемін | Мен үшін жаңалық| Білгім келеді |
|+ | |? |
| |V | |
|Ілиясың ақындық талантын, |Оның қоңыр |Ілиястың ән-күй өнеріне |
|сегіз қырлы бір сырлы |дауыспен ән |арнаған басқа да |
|болғандығын, |салғаны, домбыра |шығармаларын |
|өнерді қатты құрметтеп, |тартқаны | |
|бағалағанын | | |

6-сыныпта қазақ тілі мен әдебиеттен біріккен интеграциялық сабақта
қолданған әдістің бірі: «Түртіп алу» стратегиясы

| +Білемін |! Мені таңғалдырады | √ Білгім келеді |
|Одағайдың түрлері, |Адалдықтың жауыздықты |Жазушының адамгершілік |
|жаттығуларда қалай |жеңуі, кіп-кішкене |туралы басқа да |
|қолдануды, Д.Исабеков |қарттың алдында |шығармаларын, шығарманың |
|шығармашылығын, |еңгезердей Омаштың өзін |соңы қалай аяқталғанын |
|тәрбиелік мәнін, обал,|дәрменсіз сезінуі, | |
|сауап ұғымын |тақырыптың әдебиет | |
| |сабағымен байланысы | |

7-сыныпта әдебиет сабағында Б.Бұлқышевтің «Шығыс ұлына хат»
тақырыбында өткен сабақта қолданған әдіс: Түсініктеме күнделігі

|Шығарманың әсер еткен |Үзінді жайлы өз пікірің |Пікіріңе сай |
|тұсы | |мақал-мәтел немесе |
| | |нақыл сөз айт |
|Ел қорғауға ер |Туған еліміз бен жерімізді |1.Ел басына күн туса, |
|намысымен аттанған |қорғау және оны сақтау – |ерлер атқа ер салар. |
|біздің алдымызда үлкен|біздің қасиетті борышымыз. |2.Қорлық өмірден ерлік |
|бел жатыр. Шығыс ұлы! |Отан алдындағы сол |өлім артық. |
|Туған елдің келешегін |борышымызды өтеуіміз керек.|3.Тайынбаған тауды |
|сақтауға біз |Ақын өз сөздері арқылы |жығады, тайсалмаған |
|міндеттіміз. |біздерді патриоттық сезімге|жауды жығады. |
| |үндейді. | |

10-сыныпта Ш.Құдайбердіұлының «Шәкерім шығармашылығы - өз дәуірінің
көркем шежіресі» сабағында қолданған әдіс: Кубизм

1. Ақын шығармаларындағы әлеуметтік өмір шындығы туралы (Ой қозғаңыз)
2. Шәкерім дастандарынан бір кейіпкердің монологын оқып бер не Шәкерім
әндерінің
біреуін орындап бер (Таңғалдырыңыз).
3. Шәкерім өлеңдері мен Абай өлеңдерін салыстыр, талда (Қолданыңыз)
4. Шәкерім өлеңдеріне поэтикалық талдау жасап, троп түрлеріне тоқтал
(Талдаңыз)
5. Ақын дастандары бойынша сурет сал (Бейнелеңіз)
8-сыныпта әдебиет сабағынан ана тілі туралы шығармаларды қайталаған
уақытта қолданған әдістің бірі: Концептуалдық кесте

|топ | Тақырыбы |Кейіпкерлер |Сенің |Осы тақырыптарға лайық |
| | | |пікірің |мақал-мәтелдер |
|І |Найман-Ана | | | |
|ІІ |Менің Дағыстаным | | | |

Мен өз сабақтарымда оқушының дарынын қалыптастыруда қосымша
үнемі төмендегідей шығармашылық жұмыстарды жүргізіп келемін.
- түрлі тақырыптарға шағын мәтін, әңгіме, шығарма, эссе жазу;
- пән олимпиадалары мен оқулар байқауына қатысу;
- өлең шығаруға қабілетті оқушылармен жұмыс;
- шығармаларға жоспар құрғызу, құрлысына талдау жасап, авторлорына хат
жазу;
- газет – журналдарға оқушының үздік жұмыстарына іріктеп жіберу;
Осы жұмыстарымның нәтижесі:
-Дарынды оқушылармен жұмыста 11 сынып оқушысы Көшкімбайқызы Ләззат «
Маңғыстау би-шешендерінің тілдік ерекшеліктері» тақырыбындағы жұмысынан
облыстық кіші ғылым академиясы жанындағы конференциядан ІІ орын алып,
республикалық сайысқа қатысып қайтты;
-8 гимназия сынып оқушысы Күзен Нәзира «Т.Айбергенов өлеңдеріндегі
көркемдегіш құралдар» тақырыбындағы жұмысынан ІІІ орын иеленді;
-7 гимназия оқушысы Бисенбай Оразгүл «Т.Айбергенов шығармаларындағы
поэтикалық өрнектер» тақырыбындағы ғылыми жұмысынан республикалық
конференциядан ІІІ орын алды.
-2012 ж. Күзен Назира (9 с.) «Жарқын болашақ» қазақ тілі олимпиадасынан (
«Жас ғалымдар» бағыты) ІІ орын;
-2012 ж. Қараша Гауһар (7 с.) «Дарын» Республикалық ғылыми-практикалық
орталығының «Зерде» оқушыларының зерттеу жұмыстары мен шығармашылық
жобалардың VІІ республикалық конкурсынан грамота;
-2012 ж. Қараша Гауһар (7 с.) «Дарын» Республикалық ғылыми-практикалық
орталығының «Зерде» оқушыларының зерттеу жұмыстары мен шығармашылық
жобалардың VІІ республикалық конкурсынан сертификат;
-2012 ж. Күзен Назира (9 с.) ҚР Кіші ғылым Академиясының ХІІ Маңғыстау
облыстық ғылыми-практикалық конференциянан Құрмет грамотасы
-2012 ж. Таласбаева Фатима (7 с.) Аудандық ІІІ Махамбет оқуларынан жатқа
оқу конурсы бойынша ІІІ орын
-2013 ж. Күзен Назира облыстық «Маржан сөз» сайысынан ІІ орын,
облыстықпәндік олимпиадасында қазақ тіл мен әдебиеті пәнінен ІІІ орын
-Көшкімбайқызы Ләззат пен Күзен Нәзира аудандық пәндік олимпиаданың 2
дүркін І орын жүлдегері;
-өзім дайындаған мектеп оқушыларынан аудандық, облыстық түрлі сайыс-
байқаулардың жүлдегерлері:20;
-А.Базарқұлова, А.Айтбаева, Ж.Ходжахмедова, А.Тәжібаеваның мақалалары мен
өлеңдері аудандық, облыстық, республикалық газет-журналдарға жарияланды.
-2010-2011 оқу жылында ҰБТ-дан 114 ұпай жинаған оқушысы Көшкімбайқызы
Ләззат ұстаз жолын қуып, Астана қаласындағы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университетінің қазақ тілі мен әдебиеті факультетінің грантын жеңіп
алды.
-11 сынып оқушысы Көшкімбайқызы Ләззат пен 8 гимназия сынып оқушысы Күзен
Нәзира 2010-2011 оқу жылында білімі және талантымен танылып, Алматы
қаласындағы «Ғылым» баспасынан шыққан (2011 жылы) «Қазақстанның үміт
артарлары» анықтамалығына енді.
Білім – адамның ақылын қозғап отыратын күш десек, ежелгі гректер
“талант деген – табиғи сый мен қабілет, сондай – ақ жолы болу, табыс, бақыт
кілті” деп бағалаған. Шынында да тәуелсіз мемлекетіміздің гүлденуі үшін
пайда әкелетін таланттар мен дарындылар қоғамымызға аудай қажет екенін
өмірдің өзі дәлелдеп берді. Оқушылардың саяси – мәдени білімін жетілдіруге,
тұлғалық, даралық қасиеттерін ашуға яғни ықпал етіп қана қоймай, оларды
шығармашылық ізденістерге жетелеу, ғылыми – зерттеу жұмыстарына тарту оқушы
дарынын қалыптастырудың негізгі көзі болып табылады десек, білім мен өнер
дарынды оқушының қос қанаты. Талант – жолы болу, бақыт кілті дедік. Ал,
талант пен дарындылық – егіз ұғым. Әрбір бала - жарқыраған шамшырақ, оны
жаға білген ұстаз ғана ұтады дегім келеді.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасы Н.Ә.Назарбаев “Қазақстан – 2030”
стратегиясы.
www.Google.kz сайты.
2. Қ.Р. 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы.
3. Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік
жалпыға міндетті стандарттары. Алматы 2002 ж. “РОНД” баспасы

4. И.С.Кон. Психология ранней юности. Москва, 1989 г, с.75
5. Н.Джапанова. Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарын сын тұрғысынан
ойлау әдісімен
оқыту (іс-тәжірибесінен). 2009 ж.

Оқушылардың, педагогтар мен ата-аналардың қажеттілігіне бағытталған
мектептің тәрбие жүйесін дамыту

Нина Джапанова Абилгазыевна
Қарақия ауданы, Жетібай кенті, №4 о/м. Директордың тәрбие ісі жөніндегі

орынбасары.

Әрбір ұлттың баласы өз
ұлтының арасында,
өз ұлты үшін қызмет
қылатын болғандықтан,
тәрбиеші баланы сол ұлт
тәрбиесімен тәрбие
қылуға міндетті.

М.Жұмабаев

Тәрбие – көп қырлы, күрделі, төзімділік пен шығармашылықты қажет
ететін үдеріс. «Ал мектептің тәрбие жүйесі – «бір-бірімен тығыз байланысқан
компоненттер жиынтығы». Тәрбие жүйесіне ортақ нәрсе: тәрбие ісіндегі
мақсаттар тізбегі, жетекші іс-әрекет түрі, әр түрлі жастағы балалардың
ынтымақтастығы және қоршаған ортамен әрекеттесуі, тәрбиелік орталықтардың
болуы, оқыту мен тәрбие процесінің өзара байланысы және бірін-бірі
үзіліссіз толықтырып отыруы».
Білім мен тәрбие бір-бірінен бөлінбейтін егіз ұғым болғандықтан,
оларды бөліп қарауға болмайды. Осы егіз ұғымды жас ұрпаққа сіңіру –
игілікті іс. Ал, бұл игілікті істің ұйытқысы – ұстаз екені баршаға аян.
«Әр халықтың өз жеке тәрбие жүйесі бар... Қаншалықты қызығарлықтай
болса да, басқа халықтың үлгісімен өмір сүруге болмайтыны сияқты, қанша
жерден ойланып жасалған, жақсы деген бөтен педагогикалық жүйе бойынша да
тәрбие беруге болмайды. Әр халық бұл тұста өз күшіне сенім артқаны абзал»
деп К.Д.Ушинский айтқандай бүгінгі таңда жас ұрпақты өз халқының салт-
дәстүрін, тілін, дінін, тегін, тарихын білетін етіп тәрбиелеу - өмір
талабы. Бұл, әрине мектептің, мұғалімнің, ата-ананың қоғам алдындағы
борышы.
Баланың алғашқы адами құндылықтары отбасында қалыптасатыны белгілі.
Алайда, ешбір ата-ана өз баласының жаман болғанын қаламайтыны шындық. Егер
әр түрлі себептермен баласы тура жолдан шығып кетсе, ол ата-ананы
кінәламай, бірлесіп жұмыс істеу керек, яғни олармен дұрыс қарым-қатынас
орнатқан жөн. Екіншіден, ол отбасының барлық жағдайын зерттеген дұрыс, ал
үшіншіден, істелген жұмыстың бәрі алдын ала терең жан-жақты ойластырылған
болу керек.
ҚР Конституциясының 27-бабында: «Бала мемлекеттің қорғауында болады.
Балаларына қамқорлық жасау және тәрбиелеу – ата-ананың табиғи құқығы, әрі
парызы» делінген. Сондықтан баланың өмір тану қадамы үйден, отбасынан
басталатынын ескерсек, әр ата-ана өз баласының тұңғыш тәрбиешісі және оның
әрбір іс-әрекеті балаға сабақ. Отбасының берекесі, жан жылуы, бір-бірімен
сыйластығы балаға ерекше әсер етеді. Бірақ соңғы уақытта теледидардан
көрсетілетін неше түрлі саны бар да, сапасыз фильмдер бала санасын тез
улап, еліктіріп жүргені де жасырын емес. Қазіргі уақытта отбасы тәрбиесінен
гөрі теледидар тәрбиесі басым болып кеткені шындық. Сондықтан баланы жан-
жақты тұлға етіп қалыптастыруға мектеп, отбасы және қоғам боп бірігіп бар
күш-жігерімізді салуымыз қажет. Ол үшін оқушылардың, педагогтар мен ата-
аналардың қажеттілігіне бағытталған мектептің тәрбие жүйесін патриоттық
тұрғыда ұлттық тәрбиені кеңінен насихаттау арқылы дамыту керек деп
есептеймін.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев “Қазақстан-2030” Стратегиялық бағдарламасында:
“Жастарды қазақстандық патриотизмге шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлға
ретінде тәрбиелеу қажет. Бүгіннен бастап ұлттық мінез-құлық, биік
талғампаздық, тәкаппарлық, тектілік, білімділік, ұлттық намыс қасиеттерін
сіңіріп қалыптастыруымыз керек”, – деп ерекше тоқталып өтеді. Қазіргі кезде
жастарымыздың арасында Отанды қорғауға деген саналы көзқарастың болмауы
салдарынан әскер қатарында келеңсіздіктер жиі кездесіп қалуда. Сондықтан да
мектепте патриоттық тәрбие беруді нықтап қолға алудың кезі жетті.
Тәрбиенің бұл түрі жас ұрпақты елін, жерін қорғауға, ұлттық әскер сапында
адал қызмет атқаруға, азаматтық қасиеттерге баулиды.Ол үшін қазақ халқының
ғасырлар бойы қалыптасқан отансүйгіштік тәлім дәстүрлерін, әдістері мен
құралдарын жинақтап, оны оқушы тұлғасын қалыптастыруда ұтымды қолдану –
бүгінгі күннің өзекті талабы.
Бұл туралы президент Н.Назарбаевтың өзі де “Қалың елім – Қазағым”
жинағында ерекше айтып өтеді. Ол “…Қазақстанда тұратын әрбір адам өзін осы
елдің перзенті сезінбейінше, оның өткенін біліп, болашағына сенбейінше
біздің жұмысымыз ілгері баспайды…” және “Біз қазақстандық патриотизмді
Отанын, жері мен суын шексіз сүю, халқының өнеге-дәстүрін, әдет-ғұрпын,
елдің тарихын құрмет тұту, мүддесін көздеп, бостандығы мен құқын қорғау, әр
адамның күш-жігерін ел бірлігін нығайтуға, азаматтық татулықты баянды етуге
және ұлтаралық татулықты тұрақтандыруға жұмсау” деп жазған еді.
Тамыры терең патриоттық тәрбиенің көзі ұлттық тарихымызда екенін айта
келіп, мен өзім қызмет ететін Жетібай кентіндегі №4 орта мектептің тәрбие
жүйесінің құрылымын мына компоненттер арқылы талдап көрсетейін:
Мектептегі тәрбие жүйесінің мақсаты- оқушылардың Қазақстан Республикасының
азаматтары және патриоттары ретінде қалыптасуы мен өзін-өздері
танытуларына, болашақ мамандық иесі болып, кәсіби, интеллектуалды және
әлеуметтік шығармашылыққа жетуіне оңтайлы жағдай жасау.
Міндеттері:
-        Денсаулығы зор, рухани дүниесі бай, адамгершілікті, тәуелсіз жеке
тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін тәрбие жүйесін құру және дамыту;
-        Балалар мен жастарды отансүйгіштікке, зиялылыққа, адам құқықтары
мен бостандықтарын, мемлекеттік рәміздер мен ұлттық дәстүрлерді сыйлауға
тәрбиелеу;
-    Мемлекеттік тілді және басқа тілдерді үйрену арқылы балалар мен
жастардың әлем және ұлттық мәдениетті игерулеріне, Қазақстан халықтарының
дәстүрлері мен мәдениетін зерттеуіне және қабылдауына жағдай жасау;
- Жеке тұлғаның өзін-өзі іс жүзінде көрсетуі мен ары қарай дамуына
ықпал етуде оқушылардың танымдық қызығушылығын, олардың шығармашылық
қабілеттерін, жалпы білімге икемділігін және гумманистік дүниетанымын
қалыптастыру;
·         Қоғамда орнықты қалыптасқан дәстүрлер негізінде этникалық және
діни толеранттылықты тәрбиелеу;
·         Балалар мен жастардың бойында Қазақстанға сырттан енуші этнодіни
экстремизм мен түрлі радикалды ағымдарға қарсы әрекет ете алатын дағдылар
қалыптастыру;
·         Отбасылық тәрбие жүйесін қайта жандандыру және отбасын білім беру
мекемелерінің тәрбие жүйесіне араластыру;

Отаншылдық- ең ізгі сезім

Отанын сүйген
азамат ол үшін отқа да, суға да
түседі. Бірақ
нағыз азамат оны ерлік жасадым
деп есептемейді.
Азаматтық міндетімді
атқардым, Отан
алдындағы перзенттік
борышымды өтедім
деп біледі.

Б.Момышұлы
Ұраны: Отаным- алтын бесігім
Мақсаты:
Өз Отанына шексіз берілген патриоттық рухы жоғары, ержүрек, қайсар, елі мен
жерін сүйетін ел азаматын тәрбиелеу.
Жұмыс мазмұны: ҚР Білім және ғылым министрлігінің 2009 жылғы №521
бұйрығымен бекітілген тәрбие тұжырымдамасы негізінде түзілген.
Жұмыс түрлері:
- Олимпиадалар
- Рәміздерді насихаттау
- Стенд, бұрыш жасақтау, қабырға газеттері
- Ұлттық ойындар
- Әнгімелесулер
- Интеллектуалды ойындар
- Көркем әдебиеттегі батырлар бейнесі
- Ардагерлермен, жауынгер-интернационалистермен кездесу
- Әдеби және музыкалық-тақырыптық кештер
- Мұражайға саяхат
- Ерлерге орнатылған ескерткіштер
- Әскери – патриоттық сайыстар, байқаулар
- Шығармалар, көркемсөз оқу
Әдістері:
үйрету, нұсқау, педагогикалық талап, өзін-өзі басқару, мадақтау,
жаттығу,
іздендіру т.б.
[pic]

Нәтижелі болу үшін:
- Мемлекеттік рәміздердің тарихын білу
- Қазақстанда тұратын ұлттар мен ұлыстардың мәдениетімен танысу
- Қазақ тілінің мәртебесін көтеру
- «Қазақстан-2030» бағдарламасын іске асыру
- Әскери-патриоттық ойындарға қатысу
- Қазақ батырлары туралы насихаттау
- Туған өлкенің тарихын терең зерделеу

Елдік қасиеттердің жиынтығы
- азаматқа тән адамгершілік
-шешенге тән алымдылық
-данаға тән білгірлік
-биге тән көсемдік
-әулиеге тән көрегендік

Патриоттық сезімді қалыптастыру көзі

Қобыланды, Қамбар, Ақын
- жыраулардың, билердің
Ер Тарғын, Алпамыс тұлғалары татулыққа,
адамгершілікке, елін сүюге шақырған

өлең жырлары, шешендік сөздері

Үлгі ететін қасиеттер

Ер Төстіктің Бекет атаның Исатай батырдың Сырым
батырдың Б.Момышұлының
қаһармандығы әулиелігі ел бастаған билігі
шешендігі батырлығы

Патриоттық сезімге тәрбиелейтін жаңа кинофильмдер

«Жас ұлан» әскери-патриоттық «Жаужүрек мың бала» «Қара
шаңырақ»
сериал фильмі
фильмі

Әдістемелік құралдар
1. «Бауыржан Момышұлы мұрасы және патриоттық тәрбие» бағдарламасы 
2. Игілікова Р. «Шаңырақ» бағдарламасы
3. Рамазанова А. «Менің отбасымның өнегесі», «Шаңырақ» ойындары
4. Ұлағат ұясы. Алматы, «Информ-А», 2002 ж.

Нәтижесі:
ұлттық рухты

отаншылдық сезімді
тұлға

білімі мол

санасы жоғары

Түйіні: «...Мұндай балалар мектепті бітіргеннен кейін қай жұрттың арасында
жүрсе де, сүйегіне сіңген ұлт рухы жасымайды, ...қайда болса да
тіршілігінде, қандай ауырлық өзгерістер көрсе де ұлт ұлы боп қалады...»
/М.Дулатов/ .

Әрбір жас өскінді жан-жақты білімді, еңбексүйгіш, өз Отанын
елін беріле сүйетін, қажет болса Отан үшін отқа түсуге даяр тұруға баулу,
шыңдау мектептің, ата-ананың басты міндеті. Сондықтан, бұған ерекше мән
беріледі.
Бүгінгі бүлдіршіндер, жасөспірімдер – ертеңгі болашағымыз. Ата-
бабалары мен ағаларының, жауынгерлік ерлік дәстүрін қадірлеп, қастерлеп ары
қарай жалғастырып алып кететін де солар. Олардың санасы жоғары, сезімі
мөлдір, жаны сұлу болуы тиіс. Ол үшін жасөспірімдерді патриотизм рухында
тәрбиелеп, шыңдай беру күн тәртібінен түспейтін жауапты әрі абыройлы жұмыс.

«Жапырақ тамырдан нәр алады» дейді халқымыз.Сол айтқандай
оқушыларға тәрбие беру үшін бабаларымыздың әдет-ғұрыптары мен дәстүрлерін,
еңбексүйгіштік қасиеттерін өзі өскен отбасы мен мектеп табалдырығынан
алатынын әсте естен шығармайық.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қожахметова К. «Мектептің ұлттық тәрбие жүйесі: теория және практика»
Алматы, 1997 ж. «Республикалық баспа
кабинеті»

2. Тәжібаева С.Ғ «Мектептің тәрбие үдерісінде оқушының ұлттық келбетін
Қажиева Г.Т. қалыптастыру ». Алматы, 2010 ж.

3. Әбенбаев С.Ш. «Тәрбие теориясы мен әдістемесі».
Алматы, «Дарын», 2004 ж.

-----------------------
Зерттеуші

Жыр дүлдүлі

Сегіз қырлы,
бір сырлы

Ауыз әдебиетінен сусындаушы

Қазақ поэзиясының Құлагері

Өнерлі

Ілияс

Жұмыс
құралдары
1.
Қолөнер

Ұлттық музыка

Ұлттық
кино

Әдеби
мұра

Мәдени
мұра

Өнер туынды-лары