Математика сабағында қазақтың ұлттық шежіресін қолдану

МАТЕМАТИКА САБАҒЫНДА ҚАЗАҚТЫҢ ҰЛТТЫҚ ШЕЖІРЕСІН ҚОЛДАНУ.

Башарова Дина Қойшыбайқызы.

№51 М. Қаратаев атындағы орта мектебі.

Қандай ғылым болмасын онда қанша
математика болса, соншама шындық болады.
И.Кант.

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан халқына арнаған Жолдауында
«Бізге экономиак мен қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сәйкес келетін жаңа
білім беру жүйесі қажет» - деп қазіргі білім саласына артылатын салмақты
көрсетіп берді.
Сондықтан әрбір пән мұғалімнің алдында тұрған негізгі міндеттерінің бастысы
заман талабына сай оқытудың жаңа технологиясын қолдана отырып, қоғамдық
өзгерістерге бейім, өздігінен дами алатын, өзін-өзі тәрбиелейтін жеке
тұлғаны қалыптастыру болмақ.
Осындай талапқа сай қызмет істеу үшін ең алдымен мұғалімге өзінің теориялық
және әдістемелік білімін ұдайы жаңартып, толықтырып, үздіксіз ізденіп жүру
қажет. Сонда ғана мұғалім өз жұмының нәтижесін көре алады.
Мұғалім шеберлігінің негізгі көрсеткіштерінің бірі - әдістеме саласындағы
ғылыми жаңалықтар мен озық тәжірибені жетік игеру. Оларды өзінің күнделікті
сабағында тиімді пайдалана білсе, мұғалімнің шығармашылық жұмысы ілгерілеп
дамып отырады.
Оқушының математикадан білімін көтерудің ең басты шарты – оның пәнге деген
қызығушылығын ояту және арттыру. Пәнге деген қызығушылық болса ғана, бала
оған көңіл қойып, тыңдап, зейін қойып үйрене бастайды. Сонда ғана оның
білім үйренуге деген белсенділігі артады.
Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын туғызудың жолдарының көзі қазақ
халқының тәрбиелік және танымдық мәні бар, баға жетпес асыл қазынасы,
тарихи – мәдени мұраларында жатыр. Соның бірі – Қазақтың ұлттық шежіресі.
«Адам ата – анадан туғанда есті болмайды: естіп, көріп, ұстап, біліп оны
ескерсе, дүниедегі алыс-жақын мен жақсы-жаманды білгені мен көргені көп
болған адам білімді болады» - дейді Абай Құнанбаев. [1]
Абайдың бұл сөзі ұлттық шежіреге толық қатысты айтылған.
Ұлттық шежіре ата-бабамыздан бізге жеткен, өткен мен бүгінгіні, алыс пен
жақынды байланыстыратын баға жетпес байлығымыз.
Математика сабағында оқушылар өздерінің ата-тегін, яғни жеті атасын білумен
қатар сандардың шығу тарихы мен шежірені байланыстыра үйретуді жоспарладым.

Мақсатым:
- Ғылыми – техникалық жетістіктерді халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан
ұлттық дәстүрмен ұштастыра білетін қабілетті, ұлтжанды шәкірттер
даярлау.
- Оқушыларды ғылыми негізде шығармашылық жұмыстарға талпындыру, өзіндік
ізденіспен, тапқырлыққа үйрету.
- Оқушыларға өзінің жеті атасын білуді үйретуде сандар мен туыстық
шежірелерді сәйкес қоя білуге және де пәнге қызығушылығын арттыру.
- Оқушылардың ой-өрісін кеңейту, өз халқының ұлттық мәдени бай мұраларын
білуге және қастерлеуге тәрбиелеу.

Математика сабағында ұлттық мәдени мұраларды дамыта оқыту технологиясын
пайдалану оқушылардың логикалық ойлау, өз бетімен жұмыс істей алу
дағдыларының дамуына ықпалын тигізеді.
Қандайда бір жаңа ұғымды қалыптастыру, яғни ғылымды игерту сол халықтың
ұлттық ерекшелігімен тығыз байланыста жүргізілсе оны қабылдау нәтижелі
болады.
Біз – қазақ атаны, ананы пір тұтқан халықпыз.
Сондықтан біз тегімізді - атадан, тілімізді – анадан сұраған халықпыз
Қорқыт ата кітабында:
«Атасыз ұл – ақылға жарымас,
Анасыз қыз жасауға жарымас» - деп тегіннен – тегін айтпаған.
Қазақ « Жеті атасын білмеген – жетімдіктің белгісі»,
«Жеті атасын білген – жеті рудың қамын жейді» деп санайды.
Тарихи сыры да көп айтылатын мұңы да көп түркі текті халықтардың ішіндегі
іргелісінің бірі, бір де болса бірегей – қазақ халқы.
«Қазақ – түрік емес, қазақсыз – түрік, түрік емес» - деген ежелгі
мәтелдерден ер қазақтың ерен мінезін, абзал қасиетін, асқақ көңілін, ата
тарихына деген сүйіспеншілігін аңғарамыз[2]
Жалпы ұлтымыздың дарындылығын Академик О.Жәутіков : «Қазақ халқы – дарынды
халық. Біз математика мен механикадан дүниежүзі ғалымдарының назарын
өзімізге аударуымыз керек» - деп бағалауы болашаққа деген сенімімізді
арттырады [3]
Қазақ туыстық жақындықты былай бөледі:
1-кесте
|Жеті ата |
| Қазақтың тегі |

| |
|1 Баба 8. Туажат |
|15.Рулас |
|2. Ата 9.Жүрежат |
|16. Сүйек |
|3. Әке (бала) 10.Ж үреғат |
|17. Жұлын |
|4 Немере 11. Жекжат |
|18. Қандас |
|5. Шөбере 12. Туыс |
|19. Ұлттас |
|6 Шөпшек 13.Ағайын |
|20. Текте |
|7. Немене 14. Аталас |

|1.Ата |
|2.Әке (бала) |
|3.Немере |
|4.Шөбере |
|5.Шөпшек |
|6.Немене |
|7.Туажат |

[4]
Адамзат тарихында ежелде қалыптасқан ғылым-математика. Математиканың
алғашқы бесігі Мысыр елі, ал екінші бесігі Үнді елі болған. Дүние жүзінде
қолданылып жүрген цифрлардың түп төркіні Индиядан шыққан.
Сандардың шығу тарихы 2-кесте
|№ |Бастапқы |Кеңейтуге себепші |Жаңадан қосылған|Кеңейтілген |
| |сандар |сұраныстар |сандық жиындар |сандық жиындар|
| |жиыны | | | |
|1 |Натурал |Тең сандарды өзара азайтуға|0(ноль) |Теріс емес |
| |сандар |мүмкіндік жасау | |бүтін сандар |
|2 |Теріс емес |Кіші бүтін саннан үлкен |Бүтін теріс |Бүтін сандар |
| |бүтін |санды азайтуға мүмкіндік |сандар | |
| |сандар |жасау | | |
|3 |Бүтін |Барлық уақытта бөлу |Бөлшек сандар |Рационал |
| |сандар |амалының орындалуына | |сандар |
| | |мүмкіндік жасау | | |
|4 |Рационал |Кез-келген оң саннан түбір |Иррационал |Нақты сандар |
| |сандар |табу амалының орындалуына |сандар | |
| | |мумкіндік жасау | | |
|5 |Нақты |Теріс саннан түбір табу |Жорамал сандар |Комплекс |
| |сандар |амалының орындалуына | |сандар |
| | |мумкіндік жасау | | |

[5]

1.Натурал сандар: N = {1.2.3. ..., n…}
2.Бүтін сандар: Z = {0. ±1 , [pic]± 2,[pic]± 3. ...}

3.Рационал сандар: Q = { [pic] } мұндағы m € Z
n € N
4.Нақты сандар. R = {- ∞; +∞}
5.Жорамал сандар: [pic]= -1, I- жорамал бірлік.
6.Комплекс сандар: а+bi , мұндағы а-комплекс санның нақты бөлігі.
bi - жорамал
бөлігі.
1)Сан ұғымы адамзат тарихының терең түкпірінен орын алады.
Нәрселерді санау нәтижесінде 1,2,3 ... қалыптасып, яғни заттар тобына
белгілі бір сан
сәйкес қойылды.
Жоқ нәрсеге (затқа) ноль саны сәйкес қойылды. Сонымен теріс емес бүтін
сандар қалыптасты. 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9.
Теріс емес бүтін сандар жиынына қосу, көбейту амалдары үнемі орындалады,
бірақ
азайту , бөлу амалдары әруақытта орындала бермейді. Мұның өзі сан ұғымын
кеңейту керектігін талап етеді.
2) Енді әрбір теріс емес бүтін санға қарама-қарсы сандарды сәйкес қойсақ,
барлық бүтін
сандар жиынын аламыз. Бұл жиында қосу, көбейту, азайту амалдарын
орындауға
болады, бірақ бөлу амалы орындала бермейді, сондықтан тағыда сан ұғымын
кеңейту
қажеттігі туады.
3) Рационал сандар жиынында қосу, көбейту,азайту, нольден басқа санға бөлу
амалдары
орындалады, яғни бұл сандар адамзаттың күнделікті тұрмыс-тіршілігі үшін
толық
жеткілікті. Алайда , ғылым мен техниканың дамуына байланысты ,
қарапайым
теңдеулерді шешу үшін рационал сандардың жеткіліксіз екендігі байқалды.
Квадраты 2-ге тең болатын санды иррационал сан дейді.
4)Рационал және иррационал сандар жиынын біріктіріп, нақты сандар жиынын
аламыз.
Ғылым мен техниканың даму қарқыны нақты сандардың да жеткіліксіз
болатындығын
көрсетті.
5. Квадраты -1-ге тең болатын сан бар, ол «i» деп белгіленеді. Яғни
[pic][pic] = -1.
I- жорамал бірлік.
6. а+bi түріндегі санның нақты бөлігі, ал «bi» жорамал бөлігі деп аталады.

Жорамал сандар мен комплекс сандар мектеп қабырғасында арнайы
тақырып болып
өтілмейді. Бұл сандар жоғарғы оқу орындарында қолданылады.
1-схема

N- натурал сандар
Z- бүтін сандар
Q- рационал сандар
P- нақты сандар

Рационал мен иррационал сандарды талдау. 3-кесте
|№ |Рационал |Рационал сандар. |Иррационал сандар. |
| |сандардың | | |
| |берілуі. | | |

1 |Жай сандар. |[pic] |[pic] |[pic] |[pic] |[pic] |[pic] |[pic] |[pic]
|[pic] | |2 |Дұрыс бөлшектер |+ |+ | |+ | |+ | | | | |3 |Бұрыс бөлшектер |
| |+ | |+ | | | | | |4 |Ондық бөлшек түрінде жазылуы |-0,35 |0,(1) |2,4 |-
0,(6) |5,5 |0,4(6) |0,4142,,, |2,2360,,, |3,14,,, | |5 |Шектеулі ондық
бөлшектер |+ | |+ | |+ | | | | | |6 |Шектеусіз ондық бөлшектер | |+ | |+ |
|+ | | | | |7 |Таза периодты ондық бөлшектер | |+ | |+ | | | | | | |8
|Аралас периодты ондық бөлшектер | | | | | |+ | | | | |9 |Периодсыз
шектеусіз ондық бөлшектер. | | | | | | |+ |+ |+ | |
Осы сандар шежіресі мен туыстық шежірені сәйкестендіру.
6 «А» сынып оқушысы Әбіләсан Айгерім. 4-схема.

Қылыш

Айнабай

Молабай

Егебай

Оразбай

Әбіләсан

Асатулла.

Сандарды салыстыру шежіресі. 5-схема. ( Оқушы сандарды
салыстыруды біледі)

Сандар шежіресі бойынша.

Туыстық шежіре бойынша.

Сандар шежіресі мен туыстық атаулардың байланысы. 2-схема.

Қазақтың ұлттық шежіресін 6-сыныпта – Рационал
сандар, 7-сыныпта үшбырыштардың түрлері, 8-сыныпта – нақты сандарды
өткенде пайдалануға болады.
Мектепте жорамал сандар мен комплекс сандар өтілмейді. Сондықтан сандардың
атасын НАҚТЫ САН деп аламыз.
Оның 2-баласы , 2-немересі, 5-шөбересі, 5-шөпшегі, 5-неменесі, 2-туажаты
болған деп түсіндіреміз.( Сандар шежіресі мен туыстық атаулардың байланысы.
1-схема.)

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.

1. Құнанбаев А. Қара сөздер
2. М.Қозыбаев. Ата тарихы туралы сыр.
3. Жәутіков О. Математиканың даму тарихы. А. «Мектеп» 1967.
4. Пойа Д. Математикалық таным кітабы.
5. Қорқыт кітабы.
6. Қазақстан мектебі журналы. 1998ж.
7. Математика және физика журналы. №3. 2005. №5 . 2007.
8. Шаңырақ. Алматы. 1991.
9. К.Ш.Шаяхметова. Н.Н. Забежанская. М.Б. Меңдіғалиева.
Математикалық мозайка. Алматы. «Рауан» 1997

-----------------------
Шөбере

Немене

Туажат

Шөпшек

Немере

Бала

Ата

Таза периодтық ондық бөлшек.

Периодты ондық бөлшек

Шектеусіз ондық бөлшек

Рационал сандар

Ондық бөлшек

Бөлшек сандар

Нақты сандар

13

45

>

>

Натурал сандар жиыны

Бүтін сандар жиыны

Комплекс сандар жиыны

>

Нақты сандар жиыны

<

Рационал сандар жиыны

Жорамал сандар жиыны

Немене

<

Туажат

Шөпшек

<

Немене

Шөбере

>

Немере

Нақты сандар (атасы)

Иррационал сандар (баласы)

Рационал сандар (баласы)

Бөлшек сандар (немересі)

Бүтін сандар (немересі)

Жай сандар
(неменесі)

Бір саны.
(неменесі)

Таза периодты ондық бөлшектер
(туажат)

Аралас периодты ондық бөлшектер
(туажат)

Периодсыз ондық бөлшектер
(неменесі)

Периодты ондық бөлшектер
(неменесі)

Құрама сандар
(Неменесі)

Шектеусіз ондық бөлшектер
(шөпшегі)

Шектеулі ондық бөлшектер
(шөпшегі)

Бұрыс бөлшек
(шөпшек)

Натурал сандар
(шөпшегі)

Дұрыс бөлшек
(шөпшегі)

Оң сандар
(шөбересі)

Теріс сандар
(шөбересі)

Жай бөлшектер
(шөбересі)

Ондық бөлшектер
(шөбересі)

Ноль
(шөбересі)